تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىن قۇردىق دەپ، قۋانىپ «بوركىمىزدى اسپانعا اتتىق». الايدا، «قازاق ەلى» ەمەس، قازاقستان اتانىپ، «ستان» دەگەن ءسوزدىڭ بايىبىنا بارا المادىق. بۇل ەل ەسىمدى بەلگىلەۋدە بىزگە رەسەيشىل ورىس ءتىلدى بيلىكتىڭ ىقپالى ۇستەمدىك جاسادى.

«ستان» - ورىس تىلىندە «ۋاقىتشا تۇراق» دەگەن ماعىنا بەرەدى. مىسالى، «وحوتنيچي ستان (اڭدى ءبىر جەردەن ماڭگى اۋلامايسىڭ)»، سەنوكوسنىي ستان ء(شوپتى ءبىر جەردەن ماڭگى شاپپايسىڭ), ۆراجەسكي ستان (جاۋ الدىڭدا ماڭگى تۇرمايدى)»، ستانتسيا (پوەزد 10-20 مين. قانا توقتاپ وتەدى)»، ستانيتسا (ورمان شەتىندەگى ەكى، ءۇش ءۇي) ت.ت. بولىپ كەتە بەرەدى.

بۇل ءسوز پارسى تىلىندە وزىنە تيەسىلى ەل شەتىندەگى شالعاي ايماق دەگەندى بىلدىرەدى.

دەمەك، قازاققا جالعانعان «ستان» ءسوزى قازاقتاردىڭ ۋاقىتشا تۇراعى دەگەن ماعىنا بەرىپ تۇر. ورىس ءتىلدى بيلىك ءبىزدى قايدا اپارا جاتىرسىزدار؟

انا تىلىمىزدە «ستان» ءسوزى جەكە-دارا قولدانىلمايدى. بۇل جەردە «ستان» ءسوز اراسىندا قولدانىلىپ، ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنا استانا اتاۋى بەرىلۋى وتە ءساتتى قادام بولدى. سەبەبى، «ستاننىڭ» الدى مەن ارتىنداعى ارقاشاندا تەك قانا باستاپقى اتا دەگەندى بىلدىرەتىن «ا» تاڭباسى استانا قالاسى تەك قانا قازاقتىڭ ەمەس، بۇكىل الەم ەلدەرىنىڭ استاناسى دەگەن ماعىنا بەرىپ تۇر.

كەلەشەكتە ەل اتاۋىنان «ستاندى» الىپ تاستاپ، «قازاق ەلى» دەپ اتاعانىمىز ءجون بولادى. كەزىندە ەلباسىنىڭ وزىنەن مۇنداي ۇسىنىس بولعان. بىراق، قازاقستان پرەزيدەنتى اينالاسىنداعى ورىس تىلدىلەردىڭ ىقپالىمەن اياعىن قۇنتتامادى.

«قازاقستاننىڭ زامانعا لايىق جاڭا استاناسىن سالۋ يدەياسى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا تيەسىلى. 1999 جىلى استانا يۋنەسكو شەشىمىمەن «الەم قالاسى» اتاعىن الدى. قازاقستاننىڭ باس قالاسى 2000 جىلدان باستاپ استانالار مەن ءىرى قالالاردىڭ حالىقارالىق اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى. استانا – ازيانىڭ ەڭ سولتۇستىگىندە ورنالاسقان ەلوردا. قازىرگى ۋاقىتتا استانانىڭ اۋماعى 722 شارشى شاقىرىمنان اسادى، تۇرعىندار سانى – 1 000 000-نان استى.

استانامىزعا الماتىدان تىلىمىزدە، قازاقي ۇلتتىق مادەنيەتىمىز بەن ۇلتتىق ءبىلىم ورداسى دا اۋىسۋعا ءتيىس ەدى. ولاي بولمادى. سولتۇستىكتەگى ورىسى كوپ ايماعىمىزدى قازاقىلاندىرامىز دەپ  ۇمىتتەنىپ قۋاندىق.  الايدا، بۇل ۇمىتىمىزدە اقتالمادى. بيلىك ول ولكەنى قازاقىلاندىرماق  تۇگىلى، ولاردىڭ وزدەرى بۇرىنعىدان دا بەتەر ورىستانىپ، سولاردىڭ ىقپالىندا كەتتى. مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورىس ءتىلىن بىلمەيتىندەر الىنبايتىن جاعدايعا جەتكەن. استانا قالاسىندا كەلە جاتىپ، كوشەدەگى 80-90% وزگە تىلدە جازىلعان كورسەتكىش تاقتالار مەن جارنامالارعا قاراپ، ءوزىمىزدى قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى سەزىنە المايتىن حالگە جەتتىك، قالادا ۇلتتىق ناقىش جوقتىڭ قاسى، كوشەدەگى جۇرتتىڭ كوبى ورىس تىلىندە سويلەسەدى، بارلىعى دەرلىك قازاقشا سۇراساڭ ورىسشا جاۋاپ بەرەدى، اۆتوبۋستار دا جاستاردىڭ قاريالاردى سىيلاماي، ورىن ۇسىنباي، قۇلاعىنا ناۋشنيگىن تىعىپ، تەرىس قاراپ وتىرا بەرەتىن جاعدايلارى ءجيى كەزدەسەدى،   ياعني 30 جىلدا استانامىزدى قازاقي مادەنيەت ورداسىنا اينالدىرا المادى.

قاراپ وتىرساق، استانا ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋىنا ەمەس، كەرىسىنشە «تەجەۋىش» ءرول اتقارىپ تۇرعانى بايقالۋدا. 30 جىلدا قازاقتىڭ ايگىلى الىپ تۇلعالارى: ەدىل مەن شىڭعىستى، الپامىس پەن قوبىلاندىنى، كەرەي مەن جانىبەكتى، اباي مەن شاكارىمدى، قوجا احمەت ياساۋي مەن اۋليە بەكەت - ءپىر اتانى،  ابۋباكىر كەردەرى مەن ءماشھۇر جۇسىپتەردى تانىمايتىن، قازاقتىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا قىزمەت ەتپەيتىن، قازاقتان گورى شەتەلدىك قۇندىلىقتاردى ۇستانۋعا اۋەس «زاماناۋي» ۇرپاق تاربيەلەپ شىعاردى.

جاقىندا كتك تەلەارناسىندا جوعارى ءبىلىمدى سايىسقا قاتىسۋشى ازاماتتىڭ «اباي جولى» رومانىنىڭ اۆتورى كىم دەگەن سۇراققا جامبىل جاباەۆ دەپ جاۋاپ بەرگەنىنە كۋا بولدىق.

استانادان قازاق دالاسىنا قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىن ۇلىقتايتىن، ۇلتتىق نامىسى مەن  جىگەرىن جانيتىن جانە وزگە ايماقتارعا ۇلگى بولاتىنداي سىرتقى بەينەسىنەن باسقا ەشتەڭە سەزىلمەي تۇرعانى اششى دا  بولسا بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعى وسى.

ەسەسىنە، ەلدىڭ ءتول ەسىمىن قايتارۋعا تابىلماعان قاراجاتتى استانانىڭ اتىن وزگەرتۋگە ءبىر كۇندە تابىلعانى ءبىزدى تاڭ قالدىردى. قازاق ەلى "ستاننان" قۇتىلۋدىڭ ورنىنا استانانىڭ اتىن وزگەرتتى. وكىنىشتى.

مۇحامبەتكارىم قوجىربايۇلى

Abai.kz