«مۋزەي ءتۇنى» دەيتىن كەرەمەت شارا بار. وسى كۇنى ءجۇرت ءتۇرلى باعدارلامالىق شارالارعا قاتىسادى. سىي-سىياپاتتار الادى. كوڭىل كوتەرەدى، تاريحقا ءۇڭىلىپ، تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتىپ قايتادى. بۇل ءبىر سوزبەن ايتقاندا،  ۋاقىتتى كوڭىلدى ءھام پايدالى وتكىزۋگە ارنالعان باستاما.  قازاقستاننىڭ مۋزەيشىلەرى دە جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە «مۋزەي ءتۇنىن» وتكىزىپ كەلەدى. العاشقى جىلدارمەن سالىستىرعاندا، كەلۋشىلەردىڭ قاراسى دا كوبەيگەن.

بۇل شارانى العاش  رەت نەمىستەر وتكىزىپتى. 1997 جىلى «مۋزەيلەردىڭ ۇزاق ءتۇنى» دەگەن اتپەن بەرليندە وتكەن ەكەن. ال يدەياسى سوناۋ 1970-جىلدارعا سوزىلادى. ەۋروپالىقتار مۋزەيگە كەلۋشىلەر تەگىن ارالاۋى ءۇشىن «مۋزەي كوكتەمى» دەگەن اكتسيا وتكىزگەن. 2001 جىلى فرانتسۋزدار «حالىقارالىق مۋزەي كۇنى» دەگەن شارا وتكىزگەن. 2005 جىلى سول فرانتسۋزدار «مۋزەي ءتۇنى» دەپ اتاۋدى ۇسىنادى. ەك حالىقارالىق مۋزەيلەر كەڭەسى (ICOM) وسى اتاۋدى رەسمي بەكىتىپ، سودان بەرى دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنداعى مۋزەيشىلەر جىل سايىن «مۋزەي ءتۇنى» اكتسياسىن وتكىزە باستاعان.

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ءىرىلى-ۇساقتى 180-گە جۋىق مۇراجاي بار ەكەن. ونىڭ ونشاقتىسى ۆەدومستۆولىق مۋزەيلەر قاتارىنا كىرەدى. سونىڭ ىشىندە ەل-جۇرتقا بەلگىلى الماتى وبلىسى اۋماعىندا ورنالاسقان «ەسىك» قورىق-مۋزەيى. ايگىلى «التىن ادام» تابىلعان ساق قورىمدارىنىڭ ورنىندا ورنالاسقان «ەسىك» مەملەكۋەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى ماۋسىمنىڭ  14-ءى كۇنى «مۋزەي ءتۇنىن» وتكىزدى. شاراعا شامامەن 5 مىڭعا جۋىق ادام قاتىستى.

«ساق الاۋى» اتتى اكتسيا مۋزەي قوناقتارىن تۇنگى فورماتتا قارسى الدى. ارنايى مەرەكەلىك باعدارلاما ۇيىمداستىرىلدى. قورىق-مۋزەيدىڭ ەكسپوزيتسيالىق زالدارىنا ەكسكۋرسيا جاسالدى. «التىن ادامنىڭ قۇپياسى» اتتى جاستارعا ارنالعان كۆەست-ويىندار، بالالارعا ارنالعان «تاس بەتىندەگى ونەر» اتتى شىعارماشىلىق ساباقتار وتكىزىلدى.

سونداي-اق، ارت بالالار ونەر مەكتەبى – مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ كورمەسى (ەسىك قالاسى) قويىلىپ، «ۇستا داركەمباي اتىنداعى قولدانبالى ونەر مۋزەيى» شەبەرلەرىنىڭ جانە ەۋرازيالىق ديزاينەرلەر وداعىنىڭ مۇشەسى كاكەي قىرعاۋىلدىڭ «ورمەك توقۋ»، كوزەشى جانبولات نۇردانبەكتىڭ شەبەرلىك ساباعى ۇيىمداستىرىلدى.

ودان بولەك، «دومبىرا-پاتي» – دومبىراشىلاردىڭ ونەرى، زاماناۋي شەبەرلەردىڭ قولدانبالى ونەر تۋىندىلارىنىڭ كورمەسى، ۇلتتىق ويىندار (كۇرەس، ارقان تارتۋ، اسىق اتۋ، اقسۇيەك التىباقان، ساداق اتۋ) قوناقتارعا ەرەكشە اسەر سىيلادى. اشىق اسپان استىندا بالالارعا ارنايى ش.ايمانوۆ اتىنداعى قازاقفيلم كينوستۋدياسى تۇسىرگەن «كۇلتەگىن»، «مۇزبالاق»، «قازاق ەلى» مۋلتفيلمدەرى كورسەتىلدى.

اۋقىمدى شارا اياسىندا باق وكىلدەرىنە قوسىمشا ارنايى پرەسس-تۋر ۇيىمداستىرىلدى. جۋرناليستەر مۋزەيدىڭ بۇگىنگى حال-احۋالىمەن، سونداي-اق، «ەسىك» قورىق-مۋزەيىنىڭ قورعاۋ ايماعىنا ەنەتىن راحات قالاشىعىندا مۋزەي ارحەولوگتارى جۇرگىزىپ جاتقان قازبا جۇمىسىنىڭ بارىسىمەن تانىستى.

تاسقىن تويباەۆ، «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى:

 - وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، مۋزەيدىڭ بىلىكتى عىلىمي قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىسى ناتيجەسىندە وسى ۋاقىتقا دەيىن جەتىسۋ جەرىندەگى ساق كەزەڭىنە جاتاتىن وبالاردىڭ ءتىزىمى، ولاردىڭ پاسپورتى جاسالىپ، ساقتالۋ، قورعالۋ دەڭگەيلەرى بويىنشا انىقتاۋ، سونداي-اق، ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى.

التىن ادام بۇگىندە ەلىمىزدىڭ برەندىنە اينالدى. مۋزەيگە كەلۋشى شەتەلدىك تۋريستەردىڭ قاتارى جىل ساناپ ارتىپ كەلەدى. بىزدە اعىلشىن، تۇرىك، قىتاي، نەمىس تىلىندە ەكسكۋرسيا جۇرگىزىلەدى. قىزمەتكەرلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى تاريحشى، زەرتتەۋشىلەر، ارحەولوگتار.

«مۋزەي تۇنىنە» كەلەر بولساق، بيىل وسىناۋ شارانى بەسىنشى رەت وتكىزىپ وتىرمىز. «مۋزەي ءتۇنى» ەڭبەكشىقازاق اۋدانى كولەمىندە جىل سايىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار مەن قالا قوناقتارى اسىعا كۇتەتىن رۋحاني، مادەني ءىس-شاراعا اينالدى. وسى ۋاقىت ىشىندە ەل ازاماتتارى، مۋزەي ىسىنە قىزىعۋشىلار، ونەرتانۋشىلار، شەتەلدىك قوناقتار ءبىزدى وتە جاقسى تانىپ-ءبىلىپ قالدى دەۋگە بولادى. شارانىڭ جىل سايىن قىزىقتى وتۋىنە اتسالىسىپ كەلە جاتقان اۋداندىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنا، مۋزەي مەن تۋريزم سالاسىنداعى ارىپتەستەرىمىزگە راحمەت ايتامىن.

داۋلەت شوقپاروۆ، قولونەر شەبەرى:

- اكەمىز داركەمباي شوقپارۇلى دەگەن كىسى، وسى قازاقستانعا بەلگىلى قولونەر شەبەرى بولعان كىسى. سوناۋ جەتپىسىنشى جىلداردان بەرى قولونەرمەن اينالىستى. ۇستالىق، زەرگەرلىك كەنجەلەپ قالعان جىلدارى قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جويىلىپ بارا جاتقان ەكسپوناتتاردى جىيناپ، ساقتاپ قالدى. سول ەكسپوناتتار قازىر مۋزەيدە تۇر.

ءبىز ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنا قاراستى اقشي اۋىلدا  تۇرامىز. سول اۋىلدان اكەمىزدىڭ اتىندا قولونەر مۋزەيىن اشتىق. مۋزەيدىڭ قاسىندا شەبەرحانامىز بار. سول شەبەرحانادا ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ءبۇيىمدارىمىزدى جاساۋمەن اينالىسامىز. قازىر ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق بۇيىمدارعا دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتىپ كەلەدى. قولداۋ دا جوق ەمەس.

ال مىناۋ «مۋزەي تۇنىنە» ءبىز بيىل ءۇشىنشى رەت قاتىسىپ وتىرمىز. «مۋزەي تۇنىنە» كەلگەن بالالاردىڭ اراسىندا قولونەر سالاسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتقاندار دا كوپ. ۇستا بولۋعا، تەرى يلەپ، اعاش ويۋعا، تەمىر بالقىتىپ، زەرگەرلىك بۇيىمدار جاساۋعا بەيىمى بار جاستار بولسا، ولارعا ۇيرەتۋگە ءازىرمىز. ءبىزدىڭ شەبەرحانامىزعا كەلىپ، ۇستالىقتى، زەرگەرلىكتى ۇيرەنىپ جاتقان جاستار دا بار. سوندىقتان، وسىنداي شارالار ۇلتتىق بۇيىمداردى، قولونەر سالاسىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن مۇمكىندىك دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. ءبىز بىلتىر دا وسى شاراعا قاتىستىق. بىلتىر كەلۋشىلەردىڭ سانى كوپ بولدى. بيىل دا 5 مىڭعا جۋىق ادام ءجۇر. جالپى ءبىز «ەسىك» مۋزەيىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستامىز. باسقا دا شارالارىنا قاتىسىپ تۇرامىز.

جالپى «مۋزەي ءتۇنى» اكتسياسىنا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى، مۋزەي باسشىلارى، بەلگىلى ارحەولوگتار، تاريحشىلار، عالىمدار قاتىستى. شارا وسى ءتۇننىڭ سيمۆوليكالىق وقيعاسى «ساق الاۋىن» جاعۋمەن اياقتالدى. بۇل كەشتە كەلۋشىلەر مۋزەيدىڭ تاريحىمەن تانىسىپ قانا قويعان جوق، ونى كوزبەن كورىپ، جۇرەكپەن سەزىندى دەۋگە تولىق نەگىز بار.

Abai.kz