كەزىندە لاو تسزى ايتقانداي، ادام ءوز ويىن قاداعالاۋى ءتيىس، ويتكەنى وي – سوزگە، ءسوز – ىسكە، ءىس – ادەتكە اينالادى، ادەت مىنەزدى قالىپتاستىرادى، ال مىنەز تاعدىرىندى ايقىندايدى. ساۋ جانە ساپالى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بالادا ەرتە جاسىنان باستاپ دۇرىس ادەتتەردى قالىپتاستىرۋ قاجەت، ويتكەنى ولار بالالارىڭىزدىڭ ومىرىندە مىندەتتى تۇردە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن بولادى.

كۇندەلىكتى ومىردە ءبىز نەشە ءتۇرلى اقپاراتتار لەگىن الىپ وتىرامىز، سول مالىمەتتەردىڭ ىشىنەن بالانىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاپ نىعايتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىنۋ كۇردەلەنە تۇسۋدە. ال ءبىز، بالاسىنىڭ ساۋ بولعانىن قالايتىن ءاربىر وقۋشىنىڭ اتا-اناسى ءبىلۋى قاجەت قاراپايىم 4 قاعيدامەن بولىسەمىز:

ءبىرىنشى: بالالاردىڭ مەكتەپتەگى العاشقى كۇندەرى ەرەكشە نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى، سەبەبى بالانىڭ مەكتەپكە قابىلدانۋى ومىرىنە ەلەۋلى وزگەرىس اكەلەدى. ءبىرىنشى سىنىپقا كەلگەن بۇگىنگى بالالاردىڭ ەرەكشەلىگى – تەز شارشاۋدا. بالاعا قالاي كومەكتەسە الامىز؟ بىرىنشىدەن، كۇن ءتارتىبىن ساقتاۋ: كۇنىنە كەم دەگەندە 10 ساعات ۇيىقتاۋ، دۇرىس تاماقتانۋ، جاتتىعۋ جاساۋ.

باسقا وقۋشىلارعاعا قاتىستى، ۇزاق مەرزىمدى جازعى دەمالىستان كەيىن بالاعا رەجيمدى، اسىرەسە ۇيقىنى قالپىنا كەلتىرۋگە قاجەت: بالانىڭ نەشەدە جاتۋىن، ۇيقىسىنىڭ قانۋىن، قوزعالىسسىز كۇيدە نەشە ساعات بولاتىنىن، وتىرىپ وتكىزگەن ۋاقىتىن فيزيكالىق جۇكتەمەمەن الماستىراتىنىن باقىلاپ قاداعالاڭىز. دەمالىستان كەيىن بۇل رەجيمدى ءبىر ساتتە اۋىستىرۋ مورالدىك تۇرعىدان دا، فيزيكالىق تۇرعىدان دا قيىنعا سوعادى. بالاڭىزعا ءوزىڭىز ۇلگى كورسەتە وتىرىپ كومەكتەسىڭىز.

جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، وقۋشىلارعا جاسىنا قاراماستان 9-10 ساعات ۇيىقتاۋ قاجەت.  ۇيىقتار الدىندا 4 ساعات بۇرىن شۋلى ويىندار ويناۋدى، تەلەديدار مەن كومپيۋتەردى، اۋىر اس ءىشۋدى، شۋلى مۋزىكا تاڭداۋدى شەتتەتۋگە تىرىسىڭىز.

ەكىنشى: ءسىز تۇراتىن ايماقتىڭ كليماتتىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، بالاڭىزعا كيەتىن كيىمىن دۇرىس تاڭداۋعا كومەكتەسىڭىز. كۇزدە اۋا-رايى الدامشى جانە قۇبىلمالى بولاتىنىن ۇمىتپاڭىز: ءۇي-جايلاردا جىلى، ال دالادا اۋا-رايى جەلدى بولۋى مۇمكىن، سوندىقتان كوپقاباتتى كيىمگە بەيىمدەلگەن ءجون - بالا ءوزىن جايلى سەزىنۋ ءۇشىن جەڭىل كيىنۋ قاجەت جانە دالادا توڭىپ قالماس ءۇشىن قالىڭ كۇرتەشەسىن كيىپ الۋى كەرەك. وسى ماسەلەنى سىنىپ جەتەكشىسىمەن تالقىلاۋدى ۇمىتپاڭىز: سىنىپ كۇن تۇسەتىن جاقتا ورنالاسسا سىنىپتاعى تەمپەراتۋرا دا جوعارى بولادى. قاتتى ىستىقتاۋ باس اۋرۋلارىنا اكەلۋى مەن اعزاداعى تەرمورەگۋلياتسيا بۇزىلىسىنىڭ سەبەبىنە اينالۋى مۇمكىن. ەگەر بالا توڭىپ قالسا، ونىڭ يممۋنيتەتى دە السىرەيدى، ونىڭ ناتيجەسىندە بالاعا سۋىق ءتيىپ، سىرقاتتانۋى مۇمكىن.

ءۇشىنشى: بالا وقۋشى بولعان ساتتەن باستاپ، ونىڭ كورۋ قابىلەتى ارتىق جۇكتەمەدەن ناشارلاي باستايدى. وعان قوسا، مۋلتفيلمدەر مەن كومپيۋتەر ويىندارىنان دا قوسىمشا ناشارلاي بەرەدى. تولىعىمەن قالىپتاسپاعان كورۋ ورگاندارىنىڭ دامۋىن اسىرا سالىنعان جۇكتەمەدەن جانە ەڭبەك پەن دەمالىس رەجيمىنىڭ بولماۋىنان تەز قۇرتىپ الۋعا بولادى.

ددۇ ستاتيستيكاسى بويىنشا، مەكتەپ جاسىنداعى ءاربىر ءتورتىنشى بالا كوز اۋرۋىنان زارداپ شەگەدى، سولاردىڭ اراسىندا الىستان ناشار كورۋ كەڭ تارالعان.

بالانى ءوز دەنساۋلىعىنا مۇقيات قاراۋىن ۇيرەتىڭىز – ولارعا قاعيدالاردى ايتىپ، سولاردى ساقتاۋعا كومەكتەسىڭىز. بالالار:

• جارىق جەردە وقىپ، جازۋى ءتيىس;
• كومپيۋتەر مەن تەلەديدار الدىندا كوپ وتىرماۋى ءتيىس;
• كوزىن ءتۇرلى سوققىلاردان، شانشۋلاردان جانە جاراقاتتاردان ساقتاۋى ءتيىس;
• كوزگە كۇش سالاتىن تاپسىرمالاردى ورىنداعان كەزدە كوزگە ارنالعان جاتتىعۋلاردى جاساۋ كەرەك;
• قاجەت بولعان جاعدايدا كوزىلدىرىك كيۋدەن ۇيالماۋ قاجەت.

ءتورتىنشى: وقۋشىلارعا قانداي اۋىرلىقتى كوتەرىپ ءجۇرۋ كەرەكتىگىن باقىلاڭىز. ەگەر بارلىق كىتاپتاردى، قالامساۋىتتى، داپتەرلەردى، اۋىستىراتىن اياق-كيىمدى ولشەگەن كەزدە بارلىق سالماق 3-5 كگ قۇرايدى. بۇنداي اۋىرلىق بالاعا زيان كەلتىرمەس ءۇشىن، يىقباۋى كەڭىرەك جانە قاتتى ورتوپەديالىق ارقاشاسى بار ىڭعايلى سومكەنى تاڭداعان ءجون. وقۋشىنىڭ دۇرىس دەنە ءمۇسىنى – تەك سۇلۋلىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار دۇرىس دەنساۋلىعىن كورسەتەدى. اتا-انانىڭ بالاسىنىڭ دەنە ءمۇسىنىن دۇرىس قاداعالاۋىنا ونىڭ فيزيكالىق جاي-كۇيى جانە بولاشاقتاعى سىمباتتىلىعى بايلانىستى بولادى.

بالا كۇندەلىكتى ءومىرىنىڭ ايتارلىقتاي كوپ بولىگىن مەكتەپ پارتاسىنىڭ الدىندا وتكىزەدى، سوندىقتان وقۋ ورنىنىڭ دۇرىس جاراقتانۋى وتە ماڭىزدى. وتىرعان بالانىڭ قولى، اياقتارى جانە ارقاسى سۇيەنۋى قاجەت. ورىندىقتىڭ اياقتارى بالانىڭ جىلىنشەگىنەن ۇزىن بولماۋى ءتيىس. اياقتارى ەدەنگە ءتيۋى قاجەت. ورىندىقتىڭ ارقاشاسىندا بەلى بۇگىلەتىندەي تىرەگى بولۋى كەرەك.

يممۋنيتەتتى نىعايتۋ ءۇشىن، بالاعا كۇن سايىن تازا اۋادا قوزعالمالى ويىندار ويناپ، سپورتپەن اينالىسۋ قاجەت. مىقتى جانە ءتوزىمدى اعزا اۋرۋلارعا توتەپ بەرە الادى. مەكتەپ وقۋشىلارىنا سالىناتىن ينتەللەكتۋالدى جۇكتەمە دە ۇلكەن. بالانىڭ دۇرىس تاماقتانۋىنا، جاسىنا ساي دارۋمەندەر مەن ميكروەلەمەنتتەرگە باي ازىق-تۇلىك جەۋىنە ايرىقشا كوڭىل اۋدارۋ قاجەت. بالانىڭ اس ۇلەسىنەن گازدالعان، قۇرامىندا قانتى بار ءتاتتى سۋسىنداردى جانە مايلى تاماقتار مەن فاست-فۋدتى الىپ تاستاۋ قاجەت.

بالاڭىز وسى قاعيدالاردى ساقتاسىن دەسەڭىز، وعان ءوزىڭىز ۇلگى كورسەتىپ كومەكتەسىڭىز. كوز الدىنداعى ءپوزيتيۆتى رولدىك مودەل مەن پراكتيكالىق ۇلگى – جەتىستىككە جەتۋدەگى نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى.

Abai.kz