امەريكا قۇراما شتاتتارى ساياسي جانە ەكونوميكالىق پروتسەستەردىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتە الاتىن ماڭىزدى الەمدىك قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى.

وزگەلەر سەكىلدى، قازاقستاننىڭ دا سىرتقى ساياساتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى - اقش-پەن قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋ ەكەنى تۇسىنىكتى.

قازىرگى كەزدە قازاقستان امەريكا قۇراما شتاتتارىمەن ەكىجاقتى بايلانىستىڭ بارلىق سالالارىندا بەلسەندى دامۋعا كۇش سالىپ جاتىر. اقش ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تانىدى (1991 ج. 25 قازان-اۆت.) جانە ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتتى. ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ دامۋىنداعى تاعى ءبىر ماڭىزدى وقيعا - قازاقستاننىڭ يادرولىق قارۋدان باس تارتۋى. مۇنداي قادام قازاقستاننىڭ بەيبىت دامۋعا دەگەن ادالدىعىن راستادى جانە ەكى ەل اراسىنداعى ءوزارا سەنىمدىلىكتى ايتارلىقتاي ارتتىردى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ اقش-قا التى رەت رەسمي ساپارمەن باردى. ناتيجەسىندە ەكىجاقتى كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى. بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ودان ءارى جەمىستى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا نەگىز بولدى.

مىسالى، 1992 جىلى مامىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. ءا. نازارباەۆتىڭ اقش-نا العاشقى ساپارى كەزىندە ساۋدا قاتىناستارى تۋرالى كەلىسىمگە، ينۆەستيتسيالاردى ىنتالاندىرۋ جانە ءوزارا قورعاۋ تۋرالى كەلىسىمگە، سونداي-اق قوسارلانعان سالىق سالۋدى بولدىرماۋ تۋرالى كونۆەنتسيانىڭ جاسالۋى تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمەگە قول قويىلدى.

1994 جىلى اقپاندا قازاقستان مەن اقش اراسىندا دەموكراتيالىق سەرىكتەستىك تۋرالى حارتياعا قول قويىلدى. 1997 جىلعى قاراشادا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اقش-قا كەزەكتى ساپارى كەزىندە ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك تۋرالى حارتياعا قول قويىلدى. 2001 جىلعى 11 قىركۇيەكتەگى وقيعالار قازاق-امەريكان قاتىناستارىنداعى جاڭا كەزەڭنىڭ باستالۋىن بەلگىلەدى. قازاقستان ۆاشينگتوندا جانە نيۋ-يوركتە جاسالعان تەرروريستىك ارەكەتتەردى ايىپتادى جانە اقش-تىڭ اۋعانستانداعى انتيتەررورلىق ناۋقانىن قولدادى.

ءوز كەزەگىندە قازاقستاننىڭ اۋعانستان مەن يراكتاعى تەرروريزمگە قارسى وپەراتسيالارعا كورسەتكەن قولداۋىن امەريكاندىق تاراپ جوعارى باعالادى. 2001 جىلى جەلتوقساندا ۆاشينگتوندا ن.ءا.نازارباەۆ پەن دج. بۋشتىڭ كەزدەسۋىندە ەكى ەلدىڭ باسشىلارى قازاقستان-امەريكا قارىم-قاتىناسى تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمە جاسادى. ول قازاقستان مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى اراسىنداعى ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋعا باعىتتالعان كەلىسىمدەر ەدى.

وسى كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقستان باسشىسى تاجىريبە الماسۋدى جانە ەكى ەل اراسىنداعى كاسىپكەرلىك سالاسىندا ىنتىماقتاستىق ورناتۋدى كوزدەيتىن حيۋستون باستاماسىن جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى. ناتيجەسىندە 2002 جىلعى 3 قازاندا الماتىدا قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى ل.نەپپەر جاريالاعان حيۋستون باستاماسى جۇزەگە اسىرىلدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، حيۋستون باستاماسى - بۇل ەكى ەلدىڭ جەكە سەكتورلارىن جاقىنداستىرۋعا باعىتتالعان قازاقستان مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى اراسىنداعى سەرىكتەستىك. بۇل قازاقستاندىق بيزنەس سەكتورىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا، سونداي-اق ونىمدەردى بىرلەسىپ ءوندىرۋ مەن الەمدىك نارىقتارعا وتكىزۋگە ىقپال ەتەدى.

بۇل باستامانى ىسكە اسىرۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە ەۋرازيالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى (ەقدب) تەحنيكالىق قولداۋ رەتىندە قازاقستاندىق قارجى ينستيتۋتتارىنا 300 ميلليون دوللار ءبولدى. حيۋستون باستاماسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى قازاقستانداعى الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى قارجىلاندىرۋدى كوزدەيدى.

اقش - قازاقستانداعى ەڭ ءىرى شەتەلدىك ينۆەستور. قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى تىكەلەي امەريكاندىق ينۆەستيتسيالاردىڭ ۇلەسى شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى قورجىنىندا شامامەن 23,5%-دى قۇرايدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا اقش-تىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا سالعان ينۆەستيتسياسى 15 ميلليارد دوللاردان اسادى. قازىرگى ۋاقتا قازاقستاندا شامامەن 400 امەريكاندىق كومپانيا جۇمىس ىستەيدى. بۇل كورسەتكىشتەر امەريكاندىق فاكتوردىڭ قازاقستاننىڭ ودان ءارى ەكونوميكالىق دامۋىنداعى ماڭىزدىلىعىن ايعاقتايدى.

قازىرگى ۋاقىتتا اقش قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارىنىڭ ەكسپورتتىق باعىتتارىن ءارتاراپتاندىرۋدى قولدايدى. اتاپ ايتقاندا، اقش باتىس قازاقستان - باتىس قىتاي مۇناي قۇبىرىن سالۋ جوباسىن، سونداي-اق قازاقستاندى باكۋ-تبيليسي-دجەيحان مۇناي قۇبىرىنا قوسۋ جوباسىن قولدادى. قازاقستاننىڭ بتج-گە قوسىلۋى تۋرالى كەلىسىمگە 2006 جىلى 16 ماۋسىمدا قازاقستان تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ پەن ءازىربايجان پرەزيدەنتى ي.گ.اليەۆتىڭ كەزدەسۋى كەزىندە قول قويىلدى. قۇجاتقا قول قويعاننان كەيىن ن.ءا.نازارباەۆ بۇل جوبا رەسەي مەن قىتاي باعىتتارىن قوسپاعاندا، قازاقستان ءۇشىن مۇناي تاسىمالداۋدىڭ ءۇشىنشى جولىن اشاتىنىن، بۇل قازاقستان مۇنايىن ءوندىرۋدىڭ جەدەل قارقىنىنا اسەر ەتۋشى ماڭىزدى فاكتور ەكەنىن ايتتى. بۇل سالاداعى ىنتىماقتاستىق قازاقستان مەن اقش-تىڭ مۇددەلەرىنە جاۋاپ بەرەدى. قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى الەمدىك نارىققا شىعارۋى مەن بالامالى ايماقتىق جوبالارعا قاتىسۋى جاڭا پەرسپەكتيۆالى نارىقتاردى يگەرۋگە مۇمكىندىكتەر اشادى. بۇل قازاقستاننىڭ باسقا دا ءىرى ايماقتىق سۋبەكتىلەردىڭ، مىسالى ءۇندىستان، جاپونيا جانە باسقا دا جەتەكشى ATر ەلدەرىنىڭ قازاقستاننىڭ كومىرسۋتەك شيكىزاتىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتتى.

قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى اراسىندا وتە كۇشتى ىنتىماقتاستىق بار. ونىڭ نەگىزى سەنىمدى قۇقىقتىق بازا بولىپ تابىلادى. سونداي-اق، قاۋىپسىزدىك سالاسىندا دا ىنتىماقتاستىق ورناتىلدى.

قازىرگى كەزەڭدەگى قازاق-امەريكان ىنتىماقتاستىعىنىڭ نەگىزگى مازمۇنى پرەزيدەنتتەر دونالد ترامپ پەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ 2018 جىلعى 17 قاڭتاردا «قازاقستان مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى: ءححى عاسىرداعى كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك» بىرلەسكەن مالىمدەمەسىندە كورسەتىلگەن.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا باردى. جوسپاردا نيۋ-يوركتە ول بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 74-سەسسياسىنا قاتىسۋ، سونداي-اق مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارىمەن جانە بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزۋ.

جاقىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ امەريكاندىق The Hill باسىلىمىندا ماقالاسى جاريالاندى. مۇنداي جاريالانىمدى شەت ەلگە باراردان بىرنەشە كۇن بۇرىن جاساۋ قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ نەگىز ەتكەن داستۇرگە اينالدى. ەگەر ءبىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ماقالاسىن تالدايتىن بولساق، وندا ونىڭ نەگىزگى بولىگى قازاقستان ەكونوميكاسىنا امەريكاندىق كاپيتالدى تارتۋعا ارنالعان دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولادى. امەريكاندىق ينۆەستيتسيالار قازاقستانعا كەلۋى وتكەن جىلى 45 پايىزعا ارتتى.

«ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى بايلانىستار، ارينە، ەكونوميكا شەڭبەرىنەن اسىپ تۇسەدى. ءبىز اقش-پەن تىعىز سەرىكتەستىك ورناتتىق جانە كوپتەگەن ماڭىزدى سىرتقى ساياسي ماسەلەلەر بويىنشا تىعىز ىنتىماقتاستىقتا بولدىق. بۇل وزگەرمەيدى. مەنىڭ باسشىلىعىممەن قازاقستان سوڭعى ءۇش ونجىلدىقتا ءساتتى جۇرگىزگەن سىندارلى، تەڭگەرىمدى جانە تاۋەلسىز سىرتقى ساياساتتى جالعاستىرادى»، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىنىڭ ماقالاسىندا.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا ساپارى - بۇل قازاقستان پرەزيدەنتى مارتەبەسىندەگى العاشقى ساپار. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ول امەريكاندىق كومپانيالار مەن ينۆەستورلاردىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا تارتىلۋىن كوبىرەك كورگىسى كەلەدى. ول ءۇشىن، بارلىق باسقا كاسىپكەرلەر ءۇشىن ورتالىق ازيا ايماعىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ىسكەرلىك احۋال جاسالادى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ،

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى.

Abai.kz