جورج س.كلەيسون. بايلىق كىلتى (جالعاسى)
ساتتىلىك ءپىرى ءىستىڭ ادامىن جاعالايدى
بايلىقتىڭ بەس زاڭى
- ەگەر الدارىڭنان التىن تولى قاپ پەن دانالىق جازىلعان سازبىتىك٭ شىقسا، قايسىسىن تاڭدار ەدىڭدەر؟
اسپا شامنىڭ ساۋلەسىنە قۇلپىرا تۇسكەن تىڭداۋشىلاردىڭ جۇزىنەن بارىنشا ىقىلاس سەزىلەدى.
- التىندى،ارينە، التىندى تاڭدار ەدىك،- جيىرما جەتى ادامنىڭ داۋسى جامىراي شىقتى.
قارت قالاباب تۇسىنگەن كەيىپپەن كۇلىمسىرەدى. ەجەلگى بابىلدا التىن مەن بايلىق سوزدەرى ءوزارا ماندەس ەدى.
- قانە، مەنى تىڭداڭىزدار،- دەدى ول.- ءتۇن ورتاسىندا قاسقىردىڭ ۇلىعانىن ەستىگەندەرىڭ بار ما؟ ولار اش بولعاسىن ۇليدى. ولارعا قورەك بەرىڭدەرشى، ودان ءارى نە ىستەر ەكەن.ەرتەڭگى كۇندى ويلاماستان ءبىر بىرىمەن نە الىسادى، نە جاتا قالىپ ۇيىقتايدى.
ادام بالاسى دا سول سەكىلدى. ولارعا التىندى بولماسا قالاۋىنا وراي، ءبىلىمدى بەرىڭىزدەر - نە ىستەر ەكەن؟ بىلىمنەن تەرىس اينالىپ، التىنعا جارماسادى. كەلەسى كۇنى ۇلىپ شىعا كەلەدى، ويتكەنى، التىننان ەشتەڭە قالمايدى عوي. التىن بولسا، ول كىم دە كىم ونىڭ زاڭىن بىلەدى،سوعان عانا جاعادى.
قالاباب تۇنگى سالقىننان قورعانىپ، جەلبەگەيىنە قىمتانا ءتۇستى.
ساتتىلىك ءپىرى ءىستىڭ ادامىن جاعالايدى
بايلىقتىڭ بەس زاڭى
- ەگەر الدارىڭنان التىن تولى قاپ پەن دانالىق جازىلعان سازبىتىك٭ شىقسا، قايسىسىن تاڭدار ەدىڭدەر؟
اسپا شامنىڭ ساۋلەسىنە قۇلپىرا تۇسكەن تىڭداۋشىلاردىڭ جۇزىنەن بارىنشا ىقىلاس سەزىلەدى.
- التىندى،ارينە، التىندى تاڭدار ەدىك،- جيىرما جەتى ادامنىڭ داۋسى جامىراي شىقتى.
قارت قالاباب تۇسىنگەن كەيىپپەن كۇلىمسىرەدى. ەجەلگى بابىلدا التىن مەن بايلىق سوزدەرى ءوزارا ماندەس ەدى.
- قانە، مەنى تىڭداڭىزدار،- دەدى ول.- ءتۇن ورتاسىندا قاسقىردىڭ ۇلىعانىن ەستىگەندەرىڭ بار ما؟ ولار اش بولعاسىن ۇليدى. ولارعا قورەك بەرىڭدەرشى، ودان ءارى نە ىستەر ەكەن.ەرتەڭگى كۇندى ويلاماستان ءبىر بىرىمەن نە الىسادى، نە جاتا قالىپ ۇيىقتايدى.
ادام بالاسى دا سول سەكىلدى. ولارعا التىندى بولماسا قالاۋىنا وراي، ءبىلىمدى بەرىڭىزدەر - نە ىستەر ەكەن؟ بىلىمنەن تەرىس اينالىپ، التىنعا جارماسادى. كەلەسى كۇنى ۇلىپ شىعا كەلەدى، ويتكەنى، التىننان ەشتەڭە قالمايدى عوي. التىن بولسا، ول كىم دە كىم ونىڭ زاڭىن بىلەدى،سوعان عانا جاعادى.
قالاباب تۇنگى سالقىننان قورعانىپ، جەلبەگەيىنە قىمتانا ءتۇستى.
- سەندەر ماعان ۇزاق جولدا سەنىمدى سەرىكتەرىم بولدىڭدار، تۇيەلەرىمە جاقسى قارادىڭدار، ىستىق قۇمدى كەشىپ، قينالىس بىلدىرمەدىڭدەر، توناعىسى كەلگەن قاراقشىلارمەن دە باتىل شايقاستىڭدار،ەندى مەن سونىڭ وتەۋىنە سەندەرگە بۇگىن التىننىڭ بەس زاڭى تۋرالى حيكايا ايتىپ بەرەيىن.ونداي اڭگىمەنى بۇرىندى-سوڭدى ەستىگەن ەمەسسىڭدەر.
قالت جىبەرمەي تىڭداڭدار، ايتقانىمدى ۇقساڭدار، وندا كەلەشەكتە سەندەر مول التىنعا جولىعاسىڭدار.
ول ءۇنسىز قالدى. قاراكوك اسپاندى جۇلدىزدار جايلاعان. جينالعانداردىڭ ارتىن الا نايزاعا مىقتاپ كەرىلگەن شاتىرلاردىڭ قاراسى كورىنەدى.شاتىرلار ارتىندا مۇقيات تەكشەلەنىپ تاڭىلعان تەرىلەر دوڭكيىپ جاتىر.ودان ءارى قۇمعا شوككەن تۇيەلەر اندا-ساندا پىسقىرىنىپ قويىپ، توقتاۋسىز كۇيىس قايىرۋدا.
- بىزگە تالاي حيكايانى ايتىپ بەردىڭ، قالاباب،- دەدى كەرۋەن جەتەكشى.- ەرتەڭگى كۇنى سەندەگى قىزمەتىمىز بىتكەندە، جول كورسەتەردەي سەنىڭ دانالىعىڭ بىزگە زور پايداسىن تيگىزەدى.
- بۇعان دەيىن سەندەرگە شالعاي دا بەيتانىس ەلدەردە باستان كەشكەنىمدى ايتىپ كەلدىم، ەندى بۇل جولى ارقات بايدىڭ ءىلىمىن جەتكىزبەكپىن.
- ول تۋرالى كوپ ەستىگەنبىز،- دەدى كەرۋەن جەتەكشى،- ول بابىلداعى ءومىر سۇرگەن بايلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ايتۋلىسى بولىپتى.
- ءيا، ول بايلاردىڭ بايى بولاتىن، ويتكەنى، سول عانا التىننىڭ جولىن جاقسى بىلەتىن.بۇگىن تۇندە ونىڭ ۇلى نوماسار بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن نينەۆيادا ماعان ايتقان دانالىعىن ايتىپ بەرەم.
٭ سازبىتىك - كىرپىشكە ويىلىپ، كۇيدىرىلگەن جازبا.
ول كەزدە مەن بالا ەدىم. قوجايىن ەكەۋمىز سول كۇنگى كەشتە نوماسار سارايىندا ۇزاق بولدىق. مەن قوجايىنعا بۋىلعان كەرەمەت كىلەمدەردى نوماسار وزىنە قاجەتتىسىن تاڭداعانشا، تاسۋمەن بولدىم.ول ساۋداعا رازى بولىپ، بۇرىن-سوڭدى مەن ءىشىپ كورمەگەن جۇپار ءيىستى، اسقازاندى قىزدىراتىن سيرەك شاراپ ىشۋگە شاقىردى.
سول جولى ول بىزگە ءوز اكەسى، دانىشپان ارقاتتىڭ ىلىمدەرىن وسىلايشا سەندەرگە ايتقانىمداي اڭگىمەلەگەن بولاتىن.
بابىلدا وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر، بايدىڭ ۇلدارى اكەدەن قالاتىن مۇرانى كۇتىپ، اتا-انالارىمەن بىرگە تۇرا بەرەتىن ءداستۇر بار.ارقات بولسا، بۇل ءداستۇردى بۇزعان ادام ەدى. سوندىقتان دا باسقا جەردە تۇرىپ، اقىل توقتاتقان نوماساردى شابارمان جىبەرىپ، وزىنە شاقىرتىپتى:
- ۇلىم، سەن مەنىڭ مۇراما يە بول. بىراق اۋەلى سەن ونى اقىلمەن جۇمساي الاتىنىڭدى كورسەت.سوندىقتان سەنى جەر-جاھاندى كەزۋگە جىبەرەمىن دە، وزىڭە التىن تابا الاتىنىڭدى ءارى ادامدار اراسىندا سىيلى بولۋ قابىلەتىڭدى شىڭدايسىڭ.
ونىڭ ءبارىن باستاۋ ءۇشىن، مەن ساعان ءوزىمنىڭ جاس كەزىمدەگى ىسكە كىرىسكەندە بولماعان ەكى نارسەنى بەرەمىن.
بىرىنشىدەن، ءبىر قاپ التىن بەرەم.ەگەر سەن اقىلمەن ونى جۇمساي الساڭ،ول ساعان بولاشاقتا بايۋىڭا قاجەت نەگىز بولماق.
ەكىنشىدەن، التىننىڭ بەس زاڭى ويىلعان سازبىتىكتەر بەرەم. ەگەر دە ونى قولدانا الساڭ، ولار ساعان ءبىلىم مەن سەنىم بەرەدى.
بۇگىننەن باستاپ، ون جىلدان كەيىن ماعان كەلىپ، ەسەپ بەرەسىڭ. لايىق بولساڭ، مەن سەنى بار بايلىعىما مۇراگەر ەتەمىن. باسقا جاعدايدا بارىمدى ابىزدارعا وتكىزۋگە وسيەت ەتىپ، ودۇنيەلىك بولعانىمدا ولاردان رۋحىما دۇعا وقۋدى ءوتىنىش ەتەم.
ءسويتىپ، نوماسار ءومىردىڭ جولىن يگەرۋگە ءبىر قاپ التىن مەن جىبەك جامىلعىعا ورالعان سازبىتىكتەردى، قۇلدارى مەن جىلقىلارىن الىپ اتتانىپ كەتتى.
ون جىل وتكەن سوڭ نوماسار كەلىسكەندەي ۇيىنە ورالدى. اكەسى ونىڭ قۇرمەتىنە بارلىق دوستارى مەن تۋىستارىنىڭ باسىن قوسىپ ۇلكەن توي جاسادى.توي بىتكەندە، اكەسى مەن شەشەسى ۇلكەن بولمەنىڭ ءبىر باسىنا قويىلعان تاققا بەرگىسىز ورىنتاققا جايعاستى دا، نوماسار اكەسىنە بەرگەن ۋادە بويىنشا، ەسەپ بەرۋگە كىرىستى.
كەش بولعان كەز. بولمەگە مايلى شامنىڭ ءتۇتىنى جايىلعان. اق شاپاندى قۇلدار پالمانىڭ ۇزىن جاپىراعىن ءبىر قالىپتى جەلپۋدە.بارلىق جاعداي ماڭىزدى شاراعا لايىقتالىپتى.نوماساردىڭ ايەلى مەن ەكى كىشكەنتاي ۇلى، دوستارى مەن تۋىستارى ونىڭ ارتىنا كىلەم ۇستىنە جايعاسىپ، ەسەپتى مۇقيات تىڭداۋعا كوشكەن.
- اكە،- دەپ قۇرمەتپەن باستادى ءسوزىن نوماسار.- مەن سەنىڭ دانالىعىڭا باس يەمىن.ون جىل بۇرىن مەن كامەلەت جاستىڭ تابالدىرىعىندا تۇرعانىمدا،سەن مەنى ءوزىڭنىڭ بايلىعىڭا موليگەن مۇسالدات ەتپەي، تۇرعىلاستىرىم ىشىندە لايىقتى ازامات بولىپ شىعۋىم ءۇشىن دۇنيەنى ارالاۋعا جىبەردىڭ. ارقاما التىندى اياماي ارتىپ، ءبىلىمدى قوسا ارقالاتتىڭ. بىراق بەرگەن التىنىڭدى مەن لايىق جۇمساي المادىم.ول مەنىڭ تاجىريبەسىز قولىمنان ۇستاپ العان بالالاردان قاشقان جابايى قويان سەكىلدى عايىپ بولدى.
اكەسى تۇسىنىستىكپەن كۇلىمسىرەدى:
- ايتا بەر، ۇلىم. سەنىڭ باستان كەشكەنىڭ ماعان بارىنشا ناقتى دەرەكتەرىمەن ماڭىزدى.
- مەن بولاشاعى مول نينەۆيا قالاسىنا بارىپ، سوندا تۇراقتاۋدى شەشكەن ەدىم. مەن سوندا باراتىن كەرۋەنگە ىلەستىم دە، جول بويى جاڭا دوستار تاپتىم.ولاردىڭ اراسىندا استارىنا جەلمەن جارىسقان سايگۇلىك مىنگەن ەكى كىسى بولدى.
ساپار بارىسىندا ولار ماعان اتتارى بايگىدە الدىنا جان سالماعان، اسا جۇيرىك جىلقىسى بار نينەۆيادا ءبىر باي كىسى تۇراتىنىن جەتكىزدى.اتبەگى ءوزىنىڭ اتتارىن بايگىدە وزاتىن جىلقىنىڭ جوقتىعىنا سەنىمدى ەدى. سوندىقتان ول اتجارىستا بابىلدىڭ ءبىر دە ءبىر اتىن الدىنا شىعارمايتىنىنا سەنىپ، بولجام ويىنعا قانشا اقشا سالسا دا دايار بولاتىن.الايدا مەنىڭ ءبىر دوسىم الگىنىڭ اتى ءوزىنىڭ سايگۇلىكتەرىنە قاراعاندا اقساق ەسەك ەكەنىن ايتىپ، بايگىدە ءوز اتتارىنىڭ الدىنا جان سالمايتىنىن جەتكىزدى.
ول ماعان دوستىق قۇرمەتىنە ءوز اتتارىن جاقتاپ، ويىنپۇل سالۋىمدى ءوتىندى. بۇل ۇسىنىس مەنىڭ بويىمدى مىقتاپ بيلەدى.بىراق ءبىزدىڭ اتتارىمىز وزبادى دا، مەن ءبىراز اقشامنان ايىرىلدىم.
اكەسى ءماز بولا كۇلدى.
- كەيىنىرەك ءبىلدىم، باسىمنان وتكەن جايت قيتۇرقى ءىستىڭ سالدارى ەكەن. الگى ماعان دوس بولعاندار كەرۋەنمەن بىرگە ىلەسىپ، مەن سەكىلدى اشىقاۋىزداردى اڭديتىن بولىپ شىقتى.ال، نينەۆياداعى اتبەگى دە الگىلەرمەن اۋىز جالاسقان ادام ەكەن، ويىنپۇلدى قىلداي ءبولىسىپ الىپتى.وسىداي سالقىنقاندى الاياقتىق ماعان العاشقى اششى ساباعىن وسىلاي بەردى.كوپ ۇزاماي، مەن تاعى ءبىر وزەك ورتەر جايتتى باستان كەشتىم. كەرۋەندە مەن دوستاسقان تاعى ءبىر جىگىت بولعان.ول دا مەن سەكىلدى ءبىر باي بالاسى ەكەن، نينەۆياعا ومىرلىك ورىن تەبۋگە شىعىپتى.ساپار كەزىندە ول ماعان نينەۆيادا ءبىر ساۋداگەردىڭ قايتقانىن، ونىڭ دۇكەنىن تاۋارىمەن قوسا تۇككە تۇرعىسىز اقىعا ساتىپ الۋعا بولاتىنىن ايتقان.ول ەكەۋمىز بۇل ىستە سەرىكتەس بولاتىنىمىزعا ۋاعدالاستىق، بىراق ول بابىلعا بارىپ التىنىن الىپ قايتۋى كەرەك بولدى.سوندىقتان ول دۇكەندى مەندەگى بار اقشاعا الا تۇرۋدى ۇسىندى.
بىراق ول بابىلعا ساپارىن كەيىنگە قالدىرا بەردى، ونىڭ ۇستىنە ساۋدا ىسىندە بىلەتىنى از بولىپ شىقتى، قولدا بارىن وڭدى-سولدى جۇمساي بەرەدى ەكەن.اقىرىندا مەن ودان باس تارتىم، بىراق ول كەزدە شارۋام كەرى كەتكەن ەدى.دۇكەندە جارامسىز تاۋار قالدى دا، ساتۋ مۇمكىن بولمادى، ال جاڭاسىن الۋعا مەندە التىن تۇگەسىلدى. ايتەۋىر، اۋپىرىممەن يزرايلدىك ءبىر كىسىگە دۇكەندى وتە ارزان باعاعا ساتىپ كەتتىم.
باسىما اۋىر كۇندەر تۋدى.جۇمىس ىزدەگەنمەن، ەشتەڭە تاپپادىم، ويتكەنى قولىمنان ەشتەڭە كەلمەيتىن.اتتارىمدى ساتتىم.قۇلدى دا ساتتىم.تاماق پەن تۇنەك ورىنعا باسى ارتىق كيىمدەرىمدى وتكىزدىم، بىراق كۇن ارتىنان كۇن وتسە دە، ساتسىزدىكتەن قۇتىلا قويمادىم.
سول اۋىر كۇندەردە، اكە، سەنىڭ ماعان سەنەتىنىڭ ەسىمە ءتۇستى.سەن مەنى ساپارعا اتتاندىرعاندا،ازامات بولۋىمدى قالادىڭ عوي، مەن سونى اتقارۋىم كەرەك بولدى.
اناسى بولسا، بەتىن ورامالمەن كولەگەيلەپ كەمسەڭدەدى.
- سول كەزدە ماعان بەرگەن التىن زاڭى جازۋلى سازپاراقتار ەسىمە ءتۇستى.وقىپ شىقتىم دا، اۋەل باستا ءبىلىمدى قولعا العانىمدا التىننان اجىرامايتىنىمدى ۇقتىم. مەن زاڭنىڭ ءبارىن ارپىنە دەيىن جاتتاپ الدىم دا، ەگەر دە مەنى ساتتىلىك ءپىرى قولداي قالسا، ءىسىمدى بالا تاجىريبەسىزدىككە ەمەس، قارت دانالىققا باسقارتام دەپ شەشتىم.
ەندى وسىندا جينالعاندارعا مەن اكەمنىڭ سازپاراعىندا جازىلعان ونىڭ ماعان ون جىل بۇرىن بەرگەن دانالىعىن وقىپ شىعايىن. ول مىناۋ ەدى.
بايلىقتىڭ بەس زاڭى
1. تابىسىنىڭ كەمىندە وننان ءبىر بولىگىن ءوزى مەن جانۇياسىنىڭ بولاشاعىنا جينايتىن ادامنىڭ قولىنا عانا بايلىق قونادى جانە كوبەيەدى.
2. وزىنە تابىستى ءىس تاپقان ادامنىڭ اقشاسى عانا تۇراقتى دا قالقىسىز جۇمىس ىستەپ، ورىستەگى مالداي مولايادى.
3. بىلىكتى ادامداردىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسىپ، اقىلمەن ىسكە جاراتقان ادامنىڭ بايلىعى ەسەلەنەدى.
4. وزىنە بەيتانىس ىسكە سالعان ادامنىڭ اقشاسى قولدان سۋسىيدى.
5. قولدان كەلمەيتىن ىسكە ۇرىنعان بولماسا الاياقتار مەن قۋلاردىڭ قارماعىنا تۇسكەن نەمەسە تاجىريبەسىزدىگى مەن قياليلىعى كەسىرىنەن تەز بايۋعا ۇمتىلعان ادام بايلىعىنىڭ بەرەكەسى قاشادى.
ماعان جازىپ بەرگەن اكەمنىڭ بايلىققا ارنالعان بەس زاڭى وسى بولاتىن.مەن بۇنىڭ قۇنى التىننان دا قىمبات ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم، ونى كەلەسى حيكايالارىمدا باياندايىن.
ول تاعى دا اكەسىنە قارادى:
- مەن ساعان ءوزىمنىڭ تاجىريبەسىزدىگىمنەن ۇرىنعان شاراسىزدىعىم مەن ۋايىمىم جونىندە ايتتىم. بىراق كەز كەلگەن جامانات تىزبەگىنىڭ سوڭى بولادى ەكەن. مەنىڭ قايعىم قالا دۋالىن تۇرعىزىپ جاتقان قۇلدارعا قاراۋشى قىزمەتىن تاپقانىمدا سەيىلە باستادى.
جيناقتىڭ ءبىرىنشى زاڭىنا سۇيەنىپ، تابىسىنان تۇسكەن باقىرلاردى العاشقى كۇمىس اقشا تاپقانشا جيناي بەردىم، جيناي بەردىم. بىراق جيناعىم وتە باياۋ ءجۇردى، ويتكەنى، تابىسىمنىڭ كوبى كۇندەلىكتى تىرلىكتەن اۋىسپادى.سوعان قاراماستان، تالماي اقشا جيناي بەردىم، ويتكەنى، اكە، ون جىل بۇرىن سەن بەرگەن التىندى قايتارۋدى قاتاڭ تۇردە ماقسات ەتتىم. قۇلداردىڭ قوجايىنىمەن دوستاسىپ ۇلگەرگەم، ول ءبىر كۇنى ماعان: «سەن تىعىلىقتى تۇردە اقشا جيناپ ءجۇرسىڭ. سەندە التىن بار ما؟» - دەدى.
«ءيا، - دەدىم،- ماعان ءبىر كەزدە اكەم بەرگەن التىندى جويىپ الدىم، سونى قايتارۋ ءۇشىن كوپ جيناۋىم كەرەك».
«مىنا ىقىلاسىڭ ماقتاۋعا تۇرارلىق. ال، سەن قولدا بار التىننىڭ ساعان جۇمىس ىستەيتىنىن جانە ونىڭ ۇستەمە پايدا اكەلەتىنىن ءبىلۋشى مە ەدىڭ؟»
«وكىنىشكە وراي، مەنىڭ اۋىزىم كۇيگەن تاجىريبە بار، سونىڭ كەسىرىنەن اكەم بەرگەن التىننان ايىرىلدىم.ەندى تاعى سوندايعا ۇشىراۋدان قورقام».
«ماعان سەنسەڭ، مەن ساعان قانداي جولمەن اقشانى پايدالى سالىم ەتۋدى ۇيرەتەم،- دەدى ول - ءبىر جىل ىشىندە قالانىڭ دۋالى ءبىتۋ كەرەك.پاتشانىڭ جاۋلارىنان قورعانۋ ءۇشىن وعان بىرنەشە قولا قاقپا ورناتىلماق.نينەۆيانى شارلاساڭ دا، قاقپا جاسايتىن تەمىر تابا المايسىڭ. ال، پاتشا ونى تاپسىرۋدى ويلاستىرماپتى.مەندە جوسپار بار: بىرنەشە ادام ۇلەستەرىمىزدى قوسىپ، الىسقا مىس پەن قورعاسىن قۇيمالارىن اكەلۋگە كەرۋەن جونەلتەمىز.پاتشا قاقپا جاساۋدى تاپسىرعاندا، ءبىز الگى قۇيمالاردى ساتىپ،پايداعا كەنەلەمىز. ءتىپتى، پاتشا بىزدەن الماعان كۇننىڭ وزىندە كەلگەن تاۋار ءوز قۇنىن جويمايدى، ودان ءبارىبىر جاقسى پايدا تابامىز.»
بۇل ۇسىنىستان مەن دانا ادامدار كەڭەسى بويىنشا جيناقتى سالۋ جازىلعان ءۇشىنشى زاڭىنىڭ ورىندالۋىن اڭعاردىم.قاتەلەسپەپپىن. ءبىزدىڭ ورتاق ءىسىمىز جەمىستى بولدى، ناتيجەسىندە مەنىڭ شاعىن جيناعىم ايتارلىقتاي ءوسىپ شىقتى.
سوسىن سول ادامدارمەن كەلەسى ىسكە قاتىستىم. ولار التىننىڭ قادىرىن جاقسى بىلەتىن جانە پايدا تابۋدىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرگەن جاندار ەدى.ولار اقشا سالۋدان بۇرىن كەز كەلگەن جوسپاردى جان-جاقتى تالدايتىن.ولار نەگىزگى جيناقتارىن تاۋەكەلگە سالمايتىن ءارى پايداسىز مامىلەگە اياق باسقان ەمەس. الگى اتجارىس ويىنى بولماسا ءتۇسىمسىز دۇكەن ساتىپ الۋ سىقىلدى مەنىڭ تاجىريبەسىزدىگىمنەن بارعان ىستەرگە، ەشقاشان باستارىن سۇقپاستان، وسال جەرىن ولار بىردەن اڭعاراتىن.
سولارعا بايلانىسۋ ارقىلى مەن التىندى پايدالى كاسىپكە سالۋدى مەڭگەردىم. جىلدار وتكەن سايىن مەنىڭ بايلىعىم ەسەلەنە ءتۇستى. مەن جوعالتقانىمدى قايتارىپ قانا قويمادىم، ودان دا بەتەر كوپ تابىسقا جەتتىم.
ءتۇرلى ساتسىزدىكتەر مەن سىناقتارعا ۇرىنسام دا، جەتىستىككە جەتسەم دە، ەشۋاقتا بايلىقتىڭ بەس زاڭىنا كۇدىگىم بولعان ەمەس.كىم دە كىم بۇل بەس زاڭدى بىلمەسە،التىن وعان سيرەك ۇشىراسىپ، تەز ارادا عايىپ بولادى. بۇل زاڭدارعا سۇيەنگەن ادامنان بايلىق قاشپايدى، ول ەڭبەكقور قۇل سەكىلدى يەلەنۋشىگە قىزمەت ەتۋدەن تانبايدى.
نوماسار ءۇنسىز قالدى دا، كەڭ بولمەنىڭ الىس جاعىندا تۇرعان قۇلىنا بەت بۇردى. ول بولمەگە ءۇش ۇلكەن بىلعارى قاپشىقتى كىرگىزدى.ونىڭ بىرەۋىن نوماسار اكەسىنە ۇسىندى.
- سەن ماعان ون جىل بۇرىن ءبىر قاپ التىن بەرگەن ەدىڭ.ول بابىلدىق التىن بولاتىن. مەن ءدال سول مولشەردەگى نينەۆيالىق التىندى قايتارامىن.ونىڭ ءادىل قايتارىم ەكەنىمەن ءبارىڭىز دە كەلىسەتىن بولارسىزدار.سونىمەن بىرگە ماعان دانالىق جازىلعان سازپاراقتار بەرگەنسىڭ. ونىڭ ورنىنا مەن ەكى قاپشىق التىن بەرەمىن.- وسى سوزدەرىن ايتىپ، ول قۇلدىڭ قولىنان ەكى قاپشىقتى الىپ، اكەسىنىڭ الدىنا اپارىپ ءوز قولىمەن قويدى.- بۇنىممەن، اكە، سەنىڭ دانالىعىڭدى التىننان دا ارداقتايتىنىمدى كورسەتكىم كەلدى.بىراق التىنمەن دانالىقتى ولشەۋگە بولا ما؟ اقىلسىز التىننىڭ قولدا تۇراقتاۋى مۇمكىن ەمەس. الايدا، ادام اۋەلى دانالىققا بەت بۇرسا، ونى التىن اينالىپ وتپەيتىنىن مىنا ءۇش قاپ كورسەتىپ تۇر عوي.اكە، مەن بۇگىن الدىڭدا وسىلاي تۇرعانىما قۋانىشتىمىن، جانە دە ايتارىم، سەنىڭ دانالىعىڭ ارقاسىندا مەن باي-قۋاتتى ءارى قۇرمەتتى كىسى بولدىم.
اكەسى نوماساردىڭ باسىن ەلجىرەي سيپادى.
- سەن ساباقتى جاقسى يگەرىپسىڭ.ەندى مەن ءوز بايلىعىمدى سەنىپ قالدىراتىن سەندەي ۇلىم بولعانىنا باقىتتىمىن.
قالاباب اڭگىمەسىن ءتامامدادى دا، تىڭدارمانداردى جاعالاي شولىپ ءوتتى.
- نوماساردىڭ بۇل تاريحى سەندەرگە نەنى ءبىلدىردى؟- دەپ سۇرادى ول.- اكەسىنە بولماسا قايىن اتاسىنا وسىلايشا ءوز ارەكەتتەرىڭ مەن تابىستارىڭ جايلى ەسەپ بەرەتىنىڭ بار ما، ارالارىڭدا؟ ەگەر دە كەلىپ، قارتتارعا: «مەن ءبىرشاما جەردى ارالاپ ساياحات جاسادىم، ءبىراز نارسەنى ۇيرەندىم.كوپ جۇمىس ىستەدىم، كوپ تابىس تاپتىم،بىراق مەنىڭ التىنىم از. ونىڭ ءبىر بولىگىن اقىماقتىقپەن شىعىندادىم، ال قالعان بولىگىن اقىلسىز ارەكەتپەن جوعالتتىم.» دەسەڭدەر، ولار نە ويلار ەدى؟
بىرەۋدە كوپ التىن بولىپ، كەلەسى بىرەۋىندە ەشتەڭە بولاماسا، ونى تاعدىردىڭ تالكەگى ساناماي-اق قويىڭدار.بايلىققا يە بولعاندار - بايلىقتىڭ بەس زاڭىن ءبىلىپ، سونى ۇستانعاندار.
بۇل زاڭداردى مەن جاستايىمنان مەڭگەرگەندىكتەن،ولاردى ىلعي دا بۇزباي كەلگەندىكتەن - بايىدىم.مەندەگى بايلىق سىيقىردىڭ كۇشىنەن جينالعان جوق.
جىلدام كەلگەن بايلىق، ءدال سولاي جىلدام كەتەدى.ەگەر دە بايلىق ءبىلىم مەن تىڭعىلىقتى ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا كەلسە،وندا ول يەسىنە باقىت سىيلاپ، ۇزاق ۋاقىتقا سىڭەدى.اقىلدى ادام ءۇشىن بايلىق جيناۋ قيىن ەمەس.ول مىندەتتى ۇزاق جىلدار بويى ۇستانۋ - كۇردەلىرەك.بىراق تا، بايلىقتىڭ بەس زاڭىن ۇستانۋ كەز كەلگەن ادامدى نەسىبەگە كەنەلتەدى.
بۇل بەس زاڭنىڭ ارقايسىسى تەرەڭ مانگە تولى،ونى ۇعىنباساڭدار، حيكايانى ايتىپ بىتىرگەنشە، مەن تاعى دا قايتالايمىن. مەن ولاردى جاس كەزىمنەن جاتقا بىلەمىن، ءارى ولاردى تالاي ىستە تەكسەرگەنىم بار.
جالعاسى بار...
