قوعامدىق قۇرىلىمنىڭ اق پەن قاراسىن ايىرا بىلگەندە عانا حالقىمىزدىڭ كۇردەلى كەزەڭدەگى ءومىر شىندىعىن، اسىرا سىلتەۋشىلىكتى تۇسىنۋگە، ونىڭ الدىن الۋعا بولادى. بۇل ءوزىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جۇيەنى سۋرەتتەۋدىڭ قاراپايىم قاعيداسى.

جىل سايىن استانا تويىنا دەپ ءار وبلىس بيۋدجەت ەسەبىنەن ميلليونداعان قارجىنى اۋدارىپ، التى كۇن بويى مەرەكەلەپ، بەينە ءبىر قازاقستان حالقى قاعاناعى قارىق، ساعاناعى سارىق بولىپ، قامسىز-مۇڭسىز بي بيلەپ، ءان سالىپ جۇرگەندەي. اينالا رۋحاني ءومىرىمىزدىڭ «سانىنە» اينالعان جەزوكشەلىك، ناشاقورلىق، جەمقورلىقپەن ازعىنداعان قوعامنىڭ اۋرۋىن كورگىمىز كەلەمەيدى. مۇنىڭ زاردابىن ەسكەرۋدەن قالىپ بارامىز. «باستىق ايتتى بولدى، باس شۇلعيدى شىبىنداپ»-دەپ اباي ايتقانداي، بۇگىنگى رەاليزمنىڭ شارتى مەن شىندىعى وسى ەكەن دەپ وي-سانا، قيالدى باياعىشا قالىپقا بۇعاۋلاپ، اسىرا سىلتەپ، «گۇلدەنگەن قازاقستان» جاساپ، ءوز اكەسىن اشكەرەلەگەن پاۆليك موروزوۆتاي كەيىپكەرلەر جاساپ جۇرمەيىك.

قوعامدىق قۇرىلىمنىڭ اق پەن قاراسىن ايىرا بىلگەندە عانا حالقىمىزدىڭ كۇردەلى كەزەڭدەگى ءومىر شىندىعىن، اسىرا سىلتەۋشىلىكتى تۇسىنۋگە، ونىڭ الدىن الۋعا بولادى. بۇل ءوزىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جۇيەنى سۋرەتتەۋدىڭ قاراپايىم قاعيداسى.

جىل سايىن استانا تويىنا دەپ ءار وبلىس بيۋدجەت ەسەبىنەن ميلليونداعان قارجىنى اۋدارىپ، التى كۇن بويى مەرەكەلەپ، بەينە ءبىر قازاقستان حالقى قاعاناعى قارىق، ساعاناعى سارىق بولىپ، قامسىز-مۇڭسىز بي بيلەپ، ءان سالىپ جۇرگەندەي. اينالا رۋحاني ءومىرىمىزدىڭ «سانىنە» اينالعان جەزوكشەلىك، ناشاقورلىق، جەمقورلىقپەن ازعىنداعان قوعامنىڭ اۋرۋىن كورگىمىز كەلەمەيدى. مۇنىڭ زاردابىن ەسكەرۋدەن قالىپ بارامىز. «باستىق ايتتى بولدى، باس شۇلعيدى شىبىنداپ»-دەپ اباي ايتقانداي، بۇگىنگى رەاليزمنىڭ شارتى مەن شىندىعى وسى ەكەن دەپ وي-سانا، قيالدى باياعىشا قالىپقا بۇعاۋلاپ، اسىرا سىلتەپ، «گۇلدەنگەن قازاقستان» جاساپ، ءوز اكەسىن اشكەرەلەگەن پاۆليك موروزوۆتاي كەيىپكەرلەر جاساپ جۇرمەيىك.

شارت قويىپ، بەلگىلى ءبىر جوسپار قۇرۋ ارقىلى تەك ماقتاۋدان قۇرالعان ءبىر جاقتى جاساندىلىقتىڭ كەشەگى سوتسياليستىك رەاليزمنىڭ تۇسىندا قانداي زوبالاڭدارعا ۇرىندىرعانىن دا ۇمىتپايىق. قازىرگى جاعدايدا رەسمي دەرەك بويىنشا 2000-2001 جىلدارى كەلەشەگى جوق 186 اۋىل تاراتىلسا، 2003 جىلدىڭ وزىندە  97 ەلدى-مەكەن جوق بولعان (پرەزيدەنت جولداۋىنان). حالقىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ەكى جاقتى قاناۋعا ۇشىراپ، ومىرلىك قۇقتارى ءۇشىن جان بەرىپ، جانا الىسىپ جۇرگەن قۇلدىق كۇيلەرىن بيلىك جازباق تۇگىلى، ەستىگىسى دە كورگىسى كەلمەيدى. جازۋشىلارىمىز، زيالىلارىمىز كورگىش بولسا بۇگىنگى بولىپ جاتقان اسىرا سىلتەۋشىلىكتى، مالدىڭ جاپپاي قۇرىعانىن، كوپتەگەن اۋىلداردىڭ قازىردىڭ وزىندە قيراپ، كوشىپ جوق بولعانىن، جۇمىسسىزدىقتى، ەلدى جايلاعان سىبايلاستىق تۋرالى جاسقانباي جازۋلارى كەرەك. وسى ورايدا وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى س. عابباسوۆ، ع.قابىشۇلى، گ.بەلگەر، ا.وسمانوۆا سەكىلدى جازۋشىلارىمىز باسقا زيالىلارىمىزعا ۇلگى.

عىلىمدا تيراندىققا، ادىلەتسىز ەل بيلەۋشىلەرگە قارسى كۇرەسۋشىلەردى «مونارحوماحتار» دەيدى. ەۆروپا ەلدەرىندە بۇل فۋنكتسيانى ورىنداۋشىلار اركەزدە دە زيالى قاۋىمعا جاتاتىن جازۋشىلار، پۋبليتسيستەر بولعان. ءا.بوكەيحانوۆ، ا.بايتۇرسىنۇلى، س.سادۋاقاسۇلى سياقتى الاش زيالىلارى دا وزدەرىنىڭ ەلدىك تانىمى، تاباندى كوزقاراسى جاعىنان ۋاقىتىندا بيلىك مۇددەسىنەن بيىك تۇردى. ج.اقپاەۆ زاڭگەر عانا ەمەس، ءوز زامانىنىڭ وتكىر ويلى ءپۋبليتسيسى بولدى. ول جاسقانشاقتىق  كورسەتپەي، ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن رەجيممەن كۇرەسىپ ءوتتى. كەيىنگى قازاق جازۋشىلارى دا سوتسرەاليزم تۇسىندا دا بوستاندىق سۇيگىش، جاقسى ءومىر تىلەگەن جايساڭ جانداردىڭ شىنايى تۇلعالارىن جاسادى. ماسەلەن ع.مۇسىرەپوۆ، ع.مۇستافين، م.اۋەزوۆ ت.ب. قىلىشىنان قان تامعان كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە سوتسياليستىك اۋىل ءومىرىنىڭ شىندىعى مەن كولەڭكەلى جاقتارىن سىناي دا ءبىلدى. باستارىن قاتەرگە تىگىپ ستالينگە جازعان ايگىلى «بەسەۋدىڭ حاتى» نەگە تۇرادى. وكىنىشكە وراي، قازىرگى قازاق زيالىلارىندا اعا بۋىن ۇستانعان وسى سونىلىق جوعالعان. توقىراۋدان قالعان اسىرە كۇدىكشىلدىكتەن، كەسىرلى مارعاۋلىقتان ارىلا الماي كەلەدى. بويلارىندا بۇگىنگى ادىلەتسىز بيلىكتىڭ ىڭعايىنا مايىسىپ، قۇبىلۋ ءالى باسىم.

«ءار حاننىڭ تۇسىندا ءبىر سۇرقىلتاي» - دەگەن، بارىنە كوز جۇما ءجۇرىپ حان سۇلتانداردى ماداقتاعاندار قاي زاماندا دا بولعان. تاريحتان بەلگىلى سول سۇرقىلتايلاردىڭ ماداعىنان حالىق جادىندا ەشتەڭە دە قالماعان. كەرىسىنشە، بۇحاردىڭ ابىلايدى سىناعانى، ماحامبەتتىڭ جاڭگىرحاندى تۇيرەگەنى، شەرنيازدىڭ بايماعانبەتكە ايتقانى ت.س.س. حالىق جادىندا جاتتالىپ قالدى. ادەبيەت قوعامدى ماقتاۋ ارقىلى وسپەيدى، وشەدى. اباي، شاكارىم، م.اۋەزوۆ ەڭبەكتەرىندە دە سول كەز ءومىرىن ماقتاۋ از، كەرىسىنشە سىناۋ بار. 30-شى جىلدارى كوممۋنيستىك يديولوگيانىڭ قۋاتتى قۇرالى، بولشەۆيكتىك پارتيانىڭ جارشىسى بولىپ كەلگەن «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتى گولوششەكين مەن ءستاليننىڭ قاندى ساياساتىن قالاي جاسىرىپ، ماداقتاسا، ونىڭ بۇگىنگى ءىزباسارى، قر-سىنىڭ باس گازەتى «ەگەمەن قازاقستان» دا سوڭعى جىلدارى كەتىپ جاتقان اسىرا سىلتەۋشىلىكتى بۇركەمەلەۋشى، سىبايلاستىق ورشىگەن جۇيەنىڭ ماقتاۋشىسىنا اينالدى.

كەز-كەلگەن كەشەندى باعدارلاماسىز، بۇيرىق ادىسپەن اسىعىس جۇرگىزىلگەن وزگەرىستەردىڭ اۋىرتپالىعى ەڭ الدىمەن اۋىل حالقىنا تۇسەتىنىن تاريح تالاي دالەلدەدى. سولاي بولا تۇرا، بۇگىنگى قازاقستان سول ءبىر كوللەكتيۆتەندىرۋ كەزدەرىندە كەتكەن قاتەلىكتەردىى تاعى قايتالاپ جاتىر. جانتايىپ جاتقان اۋىلدىڭ كۇيى اناۋ. 20 جىل تۇگىلى، 20 ايلىق جاعدايى تۇزەلگەن اۋىل جوق. كەزىندە «اۋىل جىلى» دەپ اۋىلعا بولىنگەن 156 ميلليارد قارجىنى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ لاۋازىم يەلەرى شىعىنداپ، قالعانىن جەرگىلىكتى اكىم قارالاردىڭ تالان-تاراج ەتكەن ەدى. بۇل ءۇشىن دە جازالانعان بىردە-ءبىر مەملەكەت قىزمەتكەرى جوق.

وسىنداي كەزدە زامانىنا قاراي ءانى وزگەرەتىن، ەل مۇددەسىن ساتۋشى وتىزىنشى جىلدارداعى «شولاق بەلسەندىلىك» قايتا باس كوتەرۋدە. ولار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدەر مەن مەكەمە باسقارىپ وتىرعان جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەر. «جەڭسەم حان بولار ەدىم» - دەپ، تاققا قولدارى جەتكەن وسىنداي «شولاق بەلسەندىلەر» قاشاندا ەل زيالىلارىن قۋعىنعا سالىپ بيلىك سويىلىن سوعۋدان باسقا ەشتەڭەنى بىلمەگەن. شولاق بەلسەندىلەر 30-شى جىلدارى حالقىن اشتىققا، 50 مىڭداي زيالىلارىمىزدى اتتىرىپ، رەپرەسسياعا ۇشىراتسا، 50-ءشى جىلدارى تىڭدى كوتەرىپ، 70-ءشى جىلدارى قازاقتى ورىستاندىرۋدا بەلسەندىلىك كورسەتسە، بۇگىنگى جۇيە سايلاۋدان سايلاۋ سايىن حالىقتىڭ داۋىسىن ۇرلاپ، ەلدەگى دەموكراتيالىق باستامالاردى تەجەۋشى «قارا كۇشكە» اينالدى. ءوز كەزەگىندە جەرگىلىكتى اكىمدەر رەجيمنىڭ ماريونەتكاسىنا اينالىپ، قاراپايىم حالىققا استامشىلىق جاسايدى. قاناۋشى تاپقا اينالعان بيلىك وكىلدەرى بۇرىنعىداي: «كوممۋنيستىك يدەيالارعا ادال قىزمەت ەتۋشىلەر» سياقتى مەملەكەت، بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرى ساناتىندا جالاقىلارى ءوسىپ، تاعى دا باسقا كوپتەگەن ومىرلىك لاۋازىمدى ارتىقشىلىقتارعا يە بولۋدا.

قازاقتىڭ نەبىر جايساڭدارى باس كوتەرۋگە قانشا رەت ارەكەت قىلمادى. قازىرگە كەزدە 30-شى جىلدارعا ءتان زيالىلارىمىزدىڭ باسىنا تۇسكەن قارالى كۇن، وزىندىك ساياسي كوزقاراسى ءۇشىن قۋعىنداۋ قايتا تۋدى. بيلىك تاراپىنان ساياسي اعىم قايراتكەرلەرىنە نەگىزسىز سوت ۇيىمداستىرىلىپ، كىسى ءولتىرۋ قايتالانۋدا. «سۇم ءومىر اباقتى عوي سانالىعا» - دەپ ماعجان اقىن جىرلاعانداي، ازات ويلى ازاماتتارىمىز زامانبەك، التىنبەك، اسحات ءولتىرىلدى. بەلگىسىز، كۇماندى جاعدايدا ن.مۋفتاح پەن ب.دارىمبەت قازا بولدى. عالىمجان، مۇحتار، جاسارال مەن بولاتتى سوتتادى. ەل باسىنا سىن ايتتىڭ دەپ بەلگىلى جۋرناليست ق.توعىزباەۆتىڭ ۇستىنەن ءىس تە كوتەردى. م. ءابىلازوۆ شەتەل اسسا، م.جاكىشەۆ اباقتىعا قامالدى. ەلدە دەموكراتيالىق كوزقاراستى تۇنشىقتىرۋ، ساياسي اعىم وكىلدەرىنە، جۋرناليستەرگە قارسى جازالاۋ شارالارى ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. جازۋشىلارىمىز، زيالىلارىمىز تاعى ءۇنسىز.

سوڭعى جىلدارداعى قازاقستاندا جۇرگىزىلىپ جاتقان الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ساياسي رەفورما ستالين مەن گولوششەكيننىڭ حالقىمىزدى شۇبىرىندىعا ۇشىراتقان «جاپپاي كوللەكتيۆتەندىرۋ» ساياساتىنىڭ ءوڭىن اينالدىرعان ەكىنشى ءبىر ءتۇرى دەسەك تە بولادى. كەشەگى ىشكى نارىقتى كوتەرۋ ءۇشىن دەپ قۇرىلعان «ينۆەستيتسيالىق - يننوۆاتسيالىق باعدارلامانى» ىسكە اسىرۋشى ۇكىمەت كوميتەتتەرىنىڭ جۇمىستارى دا بۇقارا ءۇشىن اقپارات الۋ مۇمكىن ەمەس قۇپيا جاعدايعا كوشكەن. بۇگىنگى ەكونوميكادا دا، ونىڭ ساياساتىندا دا ءادىل باسەكەلەستىك، اشىقتىق جوق. مىنە بۇل قازاقستان ءومىرىنىڭ بۇگىنگى رەاليزمى.

«قاتەلەسكەننەن سول قاتەنى تۇزەمەگەن جامان» - ءبىز سول جىلدارى ەلدىڭ مالى، جەرى، مەنشىگى كوللەكتيۆتەندىرۋ دەگەن جەلەۋمەن كونفيسكەلەنىپ كەتكەنىن، بوداندىققا ءتۇسىپ، اسسيسميلياتسياعا ۇشىراي جازداعانىمىزدى نەگە ۇمىتامىز؟ كوللەكتيۆتەندىرۋ ىسىندەگى ۇرانشىلدىق، سول قاتەلىكتەر بىزگە ساباق بولماعانى ما؟ قوعامنىڭ دامۋ زاڭدىلىعى ءبىر بىرىمەن تىعىز بايلانىستى رۋحاني جانە ماتەريالدىق قۇندىلىقتاردان تۇرادى. ءبىزدىڭ قوعامدا الدەقاشان بارلىعىن اقشامەن ەسەپتەگەن قۇندىدىلىق ءبىرىنشى كەزەككە شىققان. دۋاليزم ءىلىمى (ەكىجاقتىلىق) بويىنشا تۇسىندىرەر بولساق، قۇندىلىقتى ءبىر قىرىنان عانا دارىپتەۋ سول مەملەكەتتىڭ گارمونيالىق (قالىپتى، ۇيلەسىمدى) دامۋىن تەجەيدى. كەڭەس وداعى كەزىندەگى «كوللەكتيۆيزم» بىزگە وسىنى ساباق ەتتى.

اندرە مورۋا: «كەز كەلگەن بيلەۋشى جۇيە ءۇشىن ەڭ قاۋىپتى جاۋ - جازۋشى» دەسە، جازۋشىلارىمىزدىڭ، زيالىلارىمىزدىڭ اسا قاۋىپتى جاۋى-ۇنسىزدىك. راس، جازۋشىلار وداعى ءاۋ باستا پرولەتاريات ديكتاتۋراسىنىڭ يدەيالىق قۇرالى رەتىندە، پارتياعا قىزمەت ەتەتىن قوعامدىق ۇيىم رەتىندە قۇرىلدى. ال، بۇگىندە ولاردىڭ ەركىندىگىنە ەرىك بەرمەي وتىرعان كىم؟ ءبىر كەزدە م.اۋەزوۆ ۋاقىتى كەلگەندە ادەبيەتتەگى باعىتتى، اعىمدى ۋاقىتتىڭ ءوزى بەلگىلەپ بەرەدى دەگەن ەدى. ەندەشە تاپسىرىسپەن ءتۇرلى «يزمدەردى» ويلار تاپقان باياعى داستۇرشىلدىك باعىتتان ارىلىپ، جەتىستىكتەرىمىزبەن قاتار ءومىرىمىزدىڭ جان اۋىرتار كەساپاتتى تۇستارىن دا شىرىلداپ ايتا ءبىلۋ زيالىلارىمزىدىڭ دا، جازۋشىنىڭ دا، جورنالشىلاردىڭ دا باستى قارۋى بولى كەرەك.

جاعىمپاز، كۇڭگىرت سويلەۋشى جازۋشى-زيالىلارىمىزدىڭ پايداسىنان زيانى كوپ. پرەزيدەنتىمىزدىڭ: «بۇگىنگى ءومىردى سىناي بەرمەي جاقسىمىزدى دا كورە بىلەيىك، مىنا قالىپتا جازايىق» - دەگەن، بۇگىنگى شىنايى ءومىرىمىزدى «بۇركەمەلەگەن رەتسەبىنىڭ» بىزگە قاجەتى جوق. قوعامدىق ويدى اقيقاتتان اۋىتقۋعا ءماجبۇر ەتۋمەن كەلىسۋگە بولمايدى. اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى - ەندەشە جازۋشىلارىمىز بۇگىنگى زامان شىندىعىن شىنايى بەرۋدە ۇستالىق كورسەتە ءبىلۋ-شارت.