روزا راقىمقىزى. ۇلت رۋحىن اسقاقتاتقان داۋىلپاز
قازاق پوەزياسى ءۇشىن قاسىم امانجولوۆتىڭ ورنى بولەك. «جىعىلسام دا جۇگىرۋمەن وتەرمىن، اياڭشىلدىڭ اقىلىن مەن نە ەتەرمىن؟» دەپ جىرلاعان داۋىلپاز اقىن، شىنىمەن-اق، ومىردە دە، ولەڭدە دە جاسىنداي جارقىلداپ، قۇيىلىپ-توگىلىپ، بۇرقاسىنداي بوراتىپ ءوتتى.
قازاق پوەزياسى ءۇشىن قاسىم امانجولوۆتىڭ ورنى بولەك. «جىعىلسام دا جۇگىرۋمەن وتەرمىن، اياڭشىلدىڭ اقىلىن مەن نە ەتەرمىن؟» دەپ جىرلاعان داۋىلپاز اقىن، شىنىمەن-اق، ومىردە دە، ولەڭدە دە جاسىنداي جارقىلداپ، قۇيىلىپ-توگىلىپ، بۇرقاسىنداي بوراتىپ ءوتتى.
قاسىمنىڭ بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەيتىن قايسار مىنەزى، قالتارىس-بۇلتارىسى جوق، بۇكپەسىز تابيعاتى كوپ ادامدارعا، ارينە، ۇناي قويعان جوق. سول سەبەپتى دە، سوناۋ سوعىسقا دەيىن-اق ول «پوەت-حۋليگان» اتاندى، ادىلەتسىز سىندارعا ۇشىرادى. بىراق ءوزى ايتپاقشى، «سولداتتىڭ ەتىگىندەي جانى ءسىرى» اقىن بارىنە ءتوزدى، بارىنە توتەپ بەردى. الماس قىلىشتىڭ قىن تۇبىندە جاتپايتىنى ءتارىزدى، قاسىم پوەزياسى دا تالاي وتكەلەكتەن ءوتىپ بارىپ قالتقىسىز مويىندالدى، شىنايى باعاسىن الدى. دەگەنمەن اقىن پوەزياسىنا جاسالعان كەزىندەگى قىساستىقتان بۇگىنگى ۇرپاق قانشالىقتى حاباردار جانە سول قيانات سالدارىنان جول بەرىلگەن ولقىلىقتاردى تۇزەتە الدىق پا؟! قاسىم پوەزياسىن شىنايى سارالاپ-سالماقتايمىز، ءوز دارەجەسىندە باعالاۋعا تىرىسامىز دەسەك، مىنە، وسى ماسەلەنى ويدا ۇستاعانىمىز ابزال.
ۇلتىن سۇيگەن ۇلى جۇرەك قاسىمنىڭ ەلىنە، جەرىنە دەگەن پەرزەنتتىك ماحابباتقا، سۇيىسپەنشىلىككە تولى ولەڭدەر جازۋىنا تۇرتكى بولدى. قازاقتىڭ ارعى-بەرگى تاريحى، بۇگىنى مەن بولاشاعى كەيبىر جاعدايدا اقىندى تەرەڭ ويعا شومدىرىپ، كوڭىلىنە الاڭ كىرگىزدى، نازىك مۇڭعا، سەزىمگە بويلاتتى. الايدا ونىڭ سونداي ساتتە جازىلعان:
...كەڭ دالالى، كەڭ پەيىلدى قازاقپىز،
قۇل ەمەسپىز: ەركىن جانبىز، ازاتپىز.
قاس تاعدىردىڭ قيقاڭىنا كونبەيمىز.
ەل نامىسىن كەسكىلەسپەي بەرمەيمىز.
سەرتىڭ وسى، ازات جىگىت، ازات قىز، – دەگەن تارىزدەس جۇرەك سىرلارى جىر جيناقتارىنا مۇلدەم جولاتىلعان جوق. سول سياقتى:
...ەلۋ جاستا «ەلىم بار»
دەپ ايتا الماي،
كەتپەس ەستەن كۇيىنگەنىڭ، مۇڭلى اباي.
«ەلىم بار» دەپ ايتاتۇعىن تۋدى كۇن،
«ەلىم بار» دەپ شىرقاتايىن
مەن بۇگىن،
قويسىن ەندى قورقىت بابام سارناماي.
اسان اتا، جەلماياڭا بەر تىنىم،
سەن تاپپاساڭ، بىزدەر تاپتىق
جەر تىڭىن.
«گۇلجازيرا»، «جەرۇيىقتان»
كەم بە ەكەن،
مىناۋ دالا – بىزدەر وسكەن كەڭ مەكەن.
قىزىل تۋلى ەل «قازاقستان» دەيتۇعىن، – دەگەن شۋماقتارىنداعى قورقىتتىڭ، اسانقايعىنىڭ اتتارى الىنىپ تاستالدى. اسانقايعىنىڭ ورنىنا ابايدىڭ اتى قويىلىپ، ولەڭ جولى «اتام اباي، ارمانىڭا بەر تىنىم» دەگەن سارىندا وزگەرتىلدى. ارينە، وزگەنىڭ، ناقتىراق ايتقاندا، كەڭەستىك ساياساتپەن ۋلانعانى سونشا – ۇلتتى ءسۇيۋدىڭ كەز كەلگەن نىشانىنا شوشىنا قارايتىن «قىراعى» باسپا رەداكتورلارىنىڭ قولىمەن. مۇنداي رەۆيزيا اقىننىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە اياۋسىز جۇرگىزىلدى. ءسويتىپ، «ەرتىس» ولەڭىندەگى:
تەربەلىپ تولقىنىڭدا ءان ساپ وسكەن،
قايتىپ تا سورلى بولسىن قازاق ۇلى! – دەگەن جولدارداعى «قازاق ۇلى» «سوۆەت ۇلى» دەگەن سوزدەرمەن اۋىستىرىلدى. «تۋعان جەر» دەگەن ولەڭىنىڭ:
جاقىن جۇرسەم، مەن –
تورىندە راقاتتىڭ،
التىن دىڭگەك – ءوزىم تۋعان بوساعام! – دەگەن سوڭعى جولدارى:
ءوز سوۆەتىم – ءوزىم تۋعان بوساعام! – بولىپ شىعا كەلدى.
تۇپنۇسقادان ايتارلىقتاي اۋىتقىپ، وسىنداي ۇلكەن تۇزەتۋلەرگە ۇشىراي وتىرىپ جاريالانعان شىعارمالارىنىڭ ءۇش تومدىعىن قاسىمنىڭ ءوزى كورە الماي كەتتى. نەبارى 44 جاسىندا اجال قۇرىعىنا ىلىككەن اياۋلى اقىن ولەڭدەرىنە جاسالعان مۇنداي رەداكتسيانى كورسە، ءوزىنىڭ تىكمىنەزىنە سالىپ، ءبىراز ادامدارمەن، بالكىم، ءبىرجولا كەتىسەر دە ەدى. قاسىم ولەڭدەرىنىڭ تەرەڭ بىلگىرى، اكادەميك، سىنشى سەرىك قيراباەۆ اقىننىڭ كەيىنگى ءتورت تومدىعىن شىعارۋ بارىسىندا عافۋ قايىربەكوۆتىڭ كوپ ولەڭدەردى قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسقانىن، بىراق جوندەلمەي كەتكەن نارسەلەردىڭ ءالى دە جەتىپ-ارتىلاتىنىن ايتادى. مىسالى، قاسىمنىڭ پوەمالار بايقاۋىندا توپجارعان «قۇپيا قىز» اتتى شىعارماسىنىڭ العاشقى نۇسقاسى 1938 جىلى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا باسىلعان ەكەن. بىراق اقىننىڭ ءۇش تومدىعىندا دا، ءتورت تومدىعىندا دا پوەما قىسقارعان كۇيىندە جارىق كورگەن، ال تۇپنۇسقاسى جوعالىپ كەتكەن. سونداي-اق قاسىمنىڭ سوعىس كەزىندە جازعان ورىسشا ولەڭدەرى كوپ بولعان. ولار دا تابىلماي، شىندىعىندا، ءىزدەستىرىلمەي كەلەدى. وسىنداي جايتتار اقىننىڭ ولەڭدەرىن بۇرىنعى شىققان ماتىندەرىمەن، قولجازبالارىمەن سالىستىرىپ وتىرىپ، قايتادان جيناقتاۋ، ءتىپتى قايتا باستىرۋ قاجەتتىگىن اڭعارتادى.
شىعارماشىلىعىنا قاتىستى العاندا، «قاسىم ۇلكەن اقىن رەتىندە سوعىس جىلدارىندا قالىپتاستى» دەگەن دە پىكىرلەر ايتىلادى. بىراق قالامگەرلىك قۋاتىن، قارىم-قابىلەتىن قاسىم سوعىسقا دەيىن-اق تانىتىپ ۇلگەرگەن. مىسالى، ونىڭ ەرتەرەكتە جازىلعان «مازاسىز مۋزىكا» اتتى باللادالىق سيپاتى بار ولەڭى وزگە قالامداستارىنىڭ ەشقايسىسىنىكىنە ۇقسامايتىن وزگەشە تۋىندى ەكەندىگىن ادەبيەتشى عالىمدار ءسوزسىز مويىندايدى. تۇلعالىق جاعىنان دا قاسىم وزگەلەردەن وق بويى وزىق تۇر. ياعني اقىن، كومپوزيتورلىعى ءوز الدىنا، سونىمەن بىرگە ول – پۋشكين، لەرمونتوۆ، رۋستاۆەلي، شەۆچەنكو سياقتى باسقا دا اقىنداردى قازاق تىلىندە سويلەتكەن وتە شەبەر اۋدارماشى، «دوسىمنىڭ ءۇيلەنۋى»، «اڭقاۋ ءجۇسىپ» پەسالارىن جازعان دراماتۋرگ، اڭگىمە، وچەرك جازىپ، ادەبي سىنعا ارالاسقان جان-جاقتى تۇلعا. ياعني «دۇنيەگە كەلەر ءالى تالاي قاسىم» دەپ جىرلاعانىمەن دە، قازاق ءۇشىن قاسىم قاشاندا قاسىم بولىپ قالا بەرەدى. ۇلت رۋحىن مەيلىنشە اسقاقتاتقان داۋىلپاز اقىندى بۇگىندە قالاي دارىپتەپ، قالاي ۇلىقتاساق تا ورىندى.
اۆتور: روزا راقىمقىزى
