«تولىق ادام» ساتىسىنداعى «كامىل مۇسىلماننان» جوعارى كەلەسى دەڭگەيدەگىلەردى اباي «حاكىم» دەپ اتايدى. حاكىمدەر ادامزات ۇستازدارىنىڭ ءبىرى. اباي وتىز سەگiزiنشi قارا سوزiندە بۇل توپتاعى ادامدار جايلى بىلاي دەيدi: «ولاي بولعاندا حيكمەت قۇداعا پەندە ءوز اقىلى جەتەرلiك قادارiن عانا بiلسەم دەگەن ءاربiر iستiڭ سەبەبiن iزدەۋشiلەرگە حاكiم ات قويدى». قۇداي حيكمەتتەرiن بiلۋ دەگەنiمiز – ونىڭ جاراتۋ سىرلارى مەن جاراتقاندارىن، ياعني قورشاعان تابيعاتتى جانە ونىڭ زاڭدىلىقتارىن تانىپ بiلۋ. بۇل زاڭدىلىقتاردى حاكىمدەر رۋحاني ءبىلىم اياسىندا وزدەرىنىڭ وي جۇيەسىمەن پىكىرلەۋ ارقىلى بىلەدى. پىكىر اركiمنىڭ اقىلىنىڭ شاماسىنا بايلانىستى تەرەڭ، نە تاياز بولۋى مۇمكىن. حاكiمدەر رۋحاني ءبىلىمدى پايدالانىپ قۇدايدىڭ قۇدiرەتتiلiگiن تۇسىنۋگە، ءاربىر ءىستىڭ ونىمەن بايلانىسىن كورۋگە ۇمتىلادى. وسىلاي ولار وزدەرiنiڭ قۇداي تاعالاعا دەگەن سەنiمiن ارتتىرىپ، جوعارى جاراتۋشىنى تانۋ ءۇشiن ونىڭ قاسيەتتەرiن، جاراتۋ سىرلارىن سەزiنiپ-بiلۋگە تىرىسادى. سوندىقتان ولار – بiلiم ادامدارى. وي-ءورىسى سانا-سەزىمنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە كوتەرىلگەندەر. كامiل مۇسىلماندار بىلىمگە ۇمتىلىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرسا، ال حاكiمدەر – ءبىلىمدى تولىق مەڭگەرۋمەن قاتار، ونى ىسكە اسىرۋعا ۇمتىلادى. سول سەبەپتەن ولار قوعام ومىرىنە تىعىز ارالاسىپ، ەل باسىلارىنا ءۋازىر، كەڭەسشى ءتارىزدى كومەكشى ءرولىن اتقارادى. بىراق ولار تابيعات ىقپالىنان ءالى شىققان جوق، سوندىقتان ءومىردى جاقسى مەن جامانعا ايىرىپ زەرتتەيدى. 

«بۇلار... ادام بالاسىنىڭ پايداسى ءۇشiن، ويىن-كۇلكi تۇگiل، دۇنيەدەگi بۇكiل ءلاززات بۇلارعا ەكiنشi مارتەبەلi قالىپ، بiر عانا حاقتى تاپپاق، ءاربiر نارسەنiڭ سەبەبiن تاپپاقپەنەن ءلاززاتتانادى» – دەپ ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى حاقپەن بايلانىسقان، ياعني تازا رۋحاني جولدا ەكەنىن بىلدىرەدى. حاكىمدەردىڭ ماقساتى  – دۇنيە كورىنىستەرىن پايدالانىپ حاقتى تانۋ. 

حاكiمدەر تابيعاتتى اللا تاعالانىڭ حيكمەتتەرiنەن بولمەي زەرتتەگەندiكتەن، ولاردىڭ بiلiمi تولىق بiلiم. سوندىقتان اباي «ءاربiر حاكiم – عالىم» دەيدi. اينالامىزداعى تاڭعاجايىپ كەرەمەتتەردi قۇداي تاعالانىڭ وزiمەن، ونىڭ بۇيرىعىمەن بايلانىستىرىپ زەرتتەگەندiكتەن حاكiمدەر ءوز iستەرiندە زور جەتiستiكتەرگە جەتە الادى. سول ءۇشiن حاكiمدەر اللا تاعالا حيكمەتتەرiنiڭ سەبەبiن iزدەپ، ولاردىڭ سىرىن اشۋمەن شۇعىلدانادى. بۇل ارەكەتتەردى قۇدايعا قۇلشىلىق رەتىندە جاساعاندىقتان، ولار وزدەرىنە ۇلكەن رۋحاني ءلاززات الادى. كامiل مۇسىلماندارعا قاراعاندا حاكiمدەر رۋحاني بiلiمدi يگەرiپ قانا قويماي، ونى بويىنا سiڭiرە بiلگەندەر. سونىڭ ناتيجەسiندە ولاردىڭ نازiك بولمىسى دا وزگەرiپ، ەرەكشە قاسيەتتەرگە يە بولادى. ماسەلەن، الەمدەگi كۇردەلi بايلانىستاردى اشىپ، بۇلاردى دۇرىس باعىتتا وزگەرتە الادى. كورۋ، بولجاۋ قابiلەتتەرi وتە زور. تىلسىم الەمدەرگە كىرىپ، ولارمەن بايلانىسۋ ارقىلى كوپتەگەن تىلسىمدىق قاسيەتتەرگە يە بولادى. ەرەكشە قاسيەتتەرi بار حاكiمدەر وتكەن زامانداردا حان ءۋازiرi, كومەكشiسi, اقىلشىسى بولعان. نازiك الەمدەرگە ەنۋ قابiلەتi ارقىلى ءتۇرلى قاسيەتتەرگە يە بولعان وسىنداي ادامدارعا سۇيەنگەن مەملەكەت باسشىلارى، حاندار ءوز iستەرiن دۇرىس جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك العان. 

ادامدارعا ماگنەتيزم، سپيريتيزم، تەلەپاتيا، قازاقشا ايتقاندا، كورiپكەلدiك، ديۋانالىق، باقسىلىق دەلiنەتiن ميستيكالىق قاسيەتتەر ەكi جولمەن بەرiلەدi: بiرi – ماتەريالدىق، ال ەكiنشiسi – رۋحاني جول. 

ماتەريالدىق جولمەن ادام نازiك دەنەلەرiن ءتۇرلi جاتتىعۋلار ارقىلى وزگەرتە وتىرىپ ەرەكشە نازىك قاسيەتتەرگە يە بولا الادى. ول قاسيەتتەر كەيدە ادامعا تۋعاننان دا، نەمەسە اتا-تەگiن قۋالاپ تا بەرiلەدi. قازiرگi زاماندا ولاردى «ەكستراسەنس» دەپ اتاپ ءجۇرمiز. 

حاكiمدەردiڭ ەرەكشەلiگi – ولار رۋحاني جولدا بولعاندىقتان، قۇداي تاعالا شاپاعاتىنا بولەنە باستايدى. وسىلايشا ولار قۇدايعا سۇيiسپەنشiلiگiن وسiرەدi. «قۇداي تاعالا ەشبiر نارسەنi سەبەپسiز جاراتپاعان، قۇدايدىڭ وسى شەبەرلiگiن تانىپ، قۇمار بولىپ، عيبرات الۋشىلارعا تيۋ جوق، بالكي شەبەرلiكتiڭ سەبەبiن بiلمەككە قۇمارلىقتان جاراتۋشىنىڭ وزiنە عاشىقتىق شىعادى» – دەيدi دانىشپان. بۇل ارادا حاكiمدiك iزدەنiستiڭ «ءۇش سۇيۋگە»، ياعني قۇدايعا عاشىقتىققا اكەلەتiنi ايتىلىپ وتىر. 

بiراق جەتiلۋدiڭ بەلگiلi بiر دارەجەسiنە جەتپەي عاشىقتىقتى ويلاۋعا بولمايدى. بۇل جالعان قۇلشىلىققا اكەلەدi. وسىندايلاردى كورiپ كەيدە ەل اراسىندا سوپىلارعا دەگەن تەرiس پiكiر قالىپتاسادى. مۇنداي قىلىقتان ساقتانۋ ءۇشىن اباي بىلاي دەيدi: «قۇداي تاعالانىڭ زاتىنا پەندەسiنiڭ اقىلى جەتپەسە، ءدال سونداي عاشىقپىن دەمەك تە ورىنسىز». بۇل سوزiندە قۇداي تاعالانىڭ زاتىن تۇسiنۋگە ادامنىڭ ىنتا-جiگەرi, اقىل-ەسi جەتپەسە جۇرتتى الداۋعا بولمايدى دەگەن ماعىنا بار. ءوزىڭدى دە، جۇرتتى دا بوس قيالمەن الداۋعا بولمايدى. قۇدايعا سۇيiسپەنشiلiكتiڭ انىقتاماسىن ول بىلاي دەپ بەرەدى.

اللا تاعالانىڭ پەندەسiن ماحاببات ۋا مارحاباتپەنەن جاراتقاندىعىن بiلiپ، ماحابباتىنا ماحابباتپەنەن عانا ەلجiرەمەكتi قۇدايعا عاشىق بولدى دەيمiز. 

وسىنداي دەڭگەيگە جەتكەندە عانا «قۇدايعا عاشىق بولدى دەيمiز». اللا تاعالانىڭ بiزدi ماحابباتپەن جاراتقانىن بiلگەندە كiمدە بولسا دا سوعان سايكەس سەزiم قالىپتاسۋعا تيiستi. ابايدىڭ بۇل تۇجىرىمىنا حاكiمدەر اللا تاعالانىڭ حيكمەتiن زەرتتەۋ ارقىلى جەتەدi. ولار وزدەرi عانا تۇسiنۋمەن شەكتەلمەي، باسقا ادامدارعا تۇسiندiرۋگە ۇمتىلادى. سوندىقتان حاكiمدەر دە رۋحاني ۇستازدار قاتارىنا جاتادى. 

«اداسپاي تۋرا iزدەگەن حاكيمدەر بولماسا، دۇنيە ويران بولار ەدi. ادام iس-ارەكەتiنiڭ قازىعى وسى جاقسى حاكيمدەر، ءار نارسە دۇنيەدە سولاردىڭ iس-ويلارىمەن شەشiمiن تابادى. بۇلاردىڭ iسiنiڭ كوبi – دۇنيە iسi, بiراق وسى حاكيمدەردiڭ جاساعان، تاراتقان iستەرi احيرەتكە دە ەگiندiك بولاتىن دۇنيە»، – دەيدi اباي ءارi قاراي وتىز سەگiزiنشi قارا سوزiندە. بۇدان حاكiمدەردiڭ قوعامداعى ۇلكەن ءرولi, سونداي-اق قوعام زاڭدىلىقتارىن، تابيعات سىرلارىن اشۋ مەن تۇسiندiرۋدەگi ورنى دا ايقىن كورiنەدi. ابايدىڭ «بۇلاردىڭ ءىسىنىڭ كوبى – دۇنيە ءىسى» دەگەن ءسوز حاكىمدەر فانيلىك ىستەرمەن شۇعىلدانادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى – حاكىمدەر دۇنيە ءىسىن قۇدايعا قۇلشىلىق جولىندا قولدانادى دەگەن ءسوز. ايتپەسە «حاكيمدەر جاساعان، تاراتقان ىستەرى احيرەتكە دە ەگىندىك بولاتىن دۇنيە» بولا الماس ەدى. 

ەندi اباي ايتقان «دۇنيە مەن ادام ءومىرiنiڭ سىرىنا جەتسە دە، دiننiڭ حاق تانىمىنا حاكiمدەر جەتە المايدى» دەگەننىڭ مانىنە توقتالايىق. باستى سەبەپ – حاكiمدەر تازا قۇلشىلىق جولىندا ەمەس. ابايدىڭ ءوزi ايتقانداي: «بۇلاردىڭ iسiنiڭ كوبi – دۇنيە iسi». ولار نيەتi تازا بولسا دا، وزiمشiلدiك نازiك سەزiمدەر ىقپالىنان تولىق شىعا الماي، اتاق-داڭق، سىي-قۇرمەت، تاعى باسقا جالعان ەگو تۋدىراتىن نازiك قاسيەتتەر شىرماۋىنان ارىلا الماعاندار. سوندىقتان ولار پاتشالاردىڭ ءۋازىرى بولۋعا قارسى ەمەس. ال اۋليەلەر ەشۋاقىتتا ءۋازىر بولمايدى. ولاردى ءفاني الەم قىزىقتىمايدى، ولار تىرشىلىك ىقپالىنان تولىق شىققاندار. 

كامiل مۇسىلماندار ءفاني ومىردەن باقي ومىرگە ءوتىپ، رۋحاني الەمگە جاڭا عانا كەلىپ، ءالى ساناسى جەتىلمەگەن جاس نارەستە ءتارىزدى بولسا، ال حاكiمدەر بۇل جولدا كوپ جەتiستiكتەرگە جەتiپ، كوپ نارسەنى ءبىلىپ، بەلگiلi بiر دارەجەگە كوتەرiلگەندەر. ال، اۋليەلەردى الاتىن بولساق، ولار – حاق تانىمىنا جەتىپ، قۇداي ساناسىنا يە بولعاندار، سوندىقتان، ولار بۇل ءومىردىڭ ەكىۇدايىلىعىنان تولىق شىعىپ، بۇكىل بولمىستى ءبىرتۇتاس قابىلدايدى. ولار جاقسى-جامان دەپ بولمەي، ءومىر كورىنىستەرىنە بىردەي قارايدى. 

اۋليەلەر بۇكىل بولمىس كورىنىسىنەن حاقيقاتتى كورەدى. ءبىر حاقتان باسقا ەشتەڭە جوق بولعاندىقتان، الەمنىڭ ەكىۇدايىلىعى دا جوق. ەندەشە، ولار ءۇشىن بۇكىل بولمىس كەمشىلىكسىز، ءبىر اللا تاعالانىڭ جاساعان ۇيلەسىمدىلىگىمەن تىرشىلىك قۇرىپ جاتقاندىقتان، بۇل ومىرگە ارالاسىپ قاجەتى جوق. ولاردىڭ ءىسى – اللا ءىسى. 

حاكيمدەر ولاي ەمەس. ولار حاقيقاتقا ءالى جەتە قويعان جوق. سوندىقتان، الەمنىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن، كەمسىزدىگىن تولىق قابىلداي المايدى. ولاردىڭ ماحابباتى اللا تاعالانىڭ وزىمەن ءالى بىرىكپەگەن، تەك قانا ونىڭ جاراتقاندارىنا، قۋاتتارىنا باعىتتالادى. 

ولار حالىقتى، ادامزاتتى ءسۇيىپ، سونىڭ قامى ءۇشىن ءومىردىڭ ەكىۇدايىلىق قاسيەتتەرىنىڭ ىقپالىمەن جاماندىقپەن كۇرەسىپ جانتالاسادى. حاكىمدەردىڭ ءىسى حاقيقات دەڭگەيىندە ەمەس، ونىڭ جاراتقاندارىنىڭ، ياعني دۇنيەنىڭ دەڭگەيىندە بولعاندىقتان، گۋمانيزم جولىمەن، حالىققا قىزمەت ەتۋگە ۇمتىلادى. سوندىقتان، ولاردىڭ ءىسى، اباي ايتقانداي، دۇنيە ءىسى. بىراق، تاعى دا ەسكەرتەتىن نارسە، ولار بارلىق ءىس-ارەكەتتى اللا تاعالا رازىلىعى ءۇشىن جاسايدى.

حاكىمدەر اۋەلى وزدەرiنiڭ بويىنداعى كەمشiلiكتەرiن كورەدى. ومىردەگى جانە ادام بويىنداعى جاقسى مەن جاماندى ايىرا بiلiپ، ءوز بويىنداعى كەسەلدەردى كورە ءبىلىپ، ولاردان قۇتىلۋعا ۇمتىلادى. 

اباي حاكىم بولعان دەيمىز. بۇعان ۇلكەن دالەلدىڭ ءبىرى – ونىڭ ءوز  كەمشىلىكتەرىن كورە بىلۋىندە. ول «ويعا ءتۇستىم، تولعاندىم» ولەڭىندە ءوزىنىڭ كەمشىلىكتەرىن بىلاي دەپ مويىندايدى:

بويداعى ءمىندى ساناسام،
تاۋ تاسىنان از ەمەس.
جۇرەگىمدى بايقاسام،
ينەدەيىن تازا ەمەس.
ارشىپ الىپ تاستاۋعا،
اپانداعى ساز ەمەس.
ءبارى بولدى وزىمنەن،
ءتاڭىرىم سالعان ناز ەمەس.

قاراپايىم ادامعا ءوزىنىڭ كەمشىلىگىن كورۋ قيىن. وعان ءوزىنىڭ تۇيەدەي ۇلكەن كەمشىلىگىن كورۋدەن باسقانىڭ تۇيمەدەي كىشكەنە كەمشىلىگىن كورۋ وڭايىراق. سوندىقتان ونى اباي ءتارىزدى دانىشپاندا وسىنشا كەمشىلىكتىڭ بولۋى تاڭ قالدىرۋى مۇمكىن. بىراق اباي سىنى – رۋحاني دەڭگەيدەگى سىن. مۇنداي سىن ماتەريالدىق دەڭگەيدەن مۇلدە باسقاشا. اباي ءوزىن عانا ەمەس، قورشاعان ورتانى، ءوز حالقىن دا وسىنداي كوزقاراسپەن سىنايتىنى بار ەمەس پە!؟. سەبەبى ول قاراپايىم ادامعا قاراعاندا كەمشىلىكتى انىق كورىپ وتىر. سوندىقتان كەيدە كوپشىلىك قاۋىمعا مۇنداي سىن تۇسىنىكسىز، وتە قاتتى ايتىلعان بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن.  بۇعان دالەلدىڭ ءبىرى – جۋىرداعى ابايدى سىناپ، ەلدى شۋلاتقان زاۋرە باتاەۆا دەگەن قارىنداسىمىزدىڭ ماقالاسى. ول ابايدى حاكىم عانا ەمەس، قاراپايىم ادام رەتىندە دە تۇسىنە الماعان. 

اباي ءوزىنىڭ كەمشىلىكتەرىن كورىپ قانا قويماي، ولاردىڭ سەبەپتەرىن دە بىلەدى. ولاردى بىلاي دەپ كورسەتەدى: «وسىنشا اقىماق بولعانىم كورiنگەنگە قىزىقتىم. عادiلەتتi جۇرەكتiڭ ادiلەتiن بۇزىپپىن. اقىل مەنەن بiلiمنەن ابدەن ءۇمiت ءۇزiپپiن; ...ماقتانباسقا ماقتانىپ، دەپ ءجۇرiپپiن «پىسىقپىن». بۇلار بۇكىل ادامزاتقا ورتاق كەمشىلىكتەر. وسىلاي ءوزىن، نە بولماسا ءوزىنىڭ جاقىندارىنىڭ، حالقىنىڭ كەمشىلىكتەرىن انىق باسىپ كورسەتۋ رۋحاني جەتiلگەن، ادام مىنەزدەرىن تەك قانا جوعارعى دەڭگەيدە باعالايتىن حاكiمدەرگە ءتان قاسيەت. وسىنداي وتكىر سوزدەر حاكىمدەرگە باسقالارعا ىقپالىن كۇشەيتىپ، ولاردى دۇرىس جولعا تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ولار وزدەرiنiڭ جانە باسقالاردىڭ فانيلiك كەمشiلiكتەرiمەن كۇرەسۋ جولىنا تۇسەدi. حاكىمدەر ەگەر ءوز كەمشىلىكتەرىن جەڭە السا اۋليەلiك دەڭگەيگە كوتەرiلەدi. ال جەڭە الماسا ول سول دەڭگەيدە قالادى، نە بولماسا كەيدە تومەن قۇلدىرايدى. 

حاكىمدەر وزدەرىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن تازارتۋ جولىندا ۇنەمى كۇرەستە. مۇنداي كۇرەستى يسلامدا «ۇلكەن جيھاد» دەپ اتايتىنى بەلگىلى. 

حاكiمدەر تۋرالى اباي ءارi قاراي بىلاي دەپ جالعاستىرادى: «ەگەر بۇلار دiن ۇستازىمىز ەمەس بولسا دا، دiندە باسشىمىز قۇدايدىڭ ەلشiسi پايعامبارىمىزدىڭ حاديس شاريفi «ادامنىڭ جاقسىسى ادامعا پايدا كەلتiرگەن ادام» دەگەن». اباي وسىلاي حاكiمدەر ءتىپتى اۋليەلەر ءتارىزدى دiني ۇستازىمىز ەمەس دەگەننىڭ وزىندە (حاكىمدەر، ارينە، ءدىني ۇستاز بولىپ تابىلادى), سوندا دا ولار حالىققا قىزمەت جاساۋشى، سوندىقتان جاقسىلىق اكەلۋشi رۋحاني عالىمدار دەيدi. وسى وي-پiكiرiن جەتكiزۋ ءۇشiن ول حاكiمدەردiڭ ادامزاتقا پايدالى iستەرiن تاپتەشتەي اتاپ، بۇل iستەردiڭ «بارشاسى پايدا بەرۋشi بولعان سوڭ، بiزدiڭ ولارعا مiندەتكەرلiگiمiزگە داۋا جوق» – دەپ قورىتىندىلايدى. سوندىقتان حاكىم ابايدىڭ ءوزىن تەك قانا وسى قاسيەتى ءۇشىن دە قۇرمەت تۇتۋىمىز كەرەك. ابايدى سىناۋدان بۇرىن زاۋرە باتاەۆاعا اۋەلى وسى اقيقاتتى ءتۇسىنىپ الۋ كەرەك ەدى.  

اباي حاكiمدەر مەن عالىمداردىڭ ايىرماشىلىعىن دا اشىپ بەرەدi. قورشاعان ورتانى قۇداي تاعالادان ءبولىپ، تەك قانا ماتەريالدىق الەم زاڭدىلىقتارى اياسىندا قاراستىراتىن عالىمدار تۋرالى اباي بىلاي دەيدi: 

حاكيم، عالىم اسىلىندا بiر ءسوز، بiراق تانىمىندا باسقالار ءدۇر. دۇنيەدە عىلىم زاhيري (سىرتقى) بار، ولار ايتىلمىشتاردى ناقليا دەپ تە اتايدى، بۇل ناقلياعا جۇيرiكتەر عالىم اتانادى. 

حاكiم مەن عالىم ءتۇپ توركiنiندە بiر ءسوز، ەكەۋiنiڭ دە ماقساتى – ءومىر زاڭدىلىقتارىن، اقيقاتتاردى اشىپ، تانۋ. الايدا تانۋ جولدارى بولەك. حاكiمدەر ءومىردi رۋحاني عىلىم-بiلiم ارقىلى تانىسا، عالىمدار ماتەريالدىق تۇرعىدا، ياعني وزدەرiنiڭ سەزiم مۇشەلەرi ارقىلى تانيدى. ولار بولمىستىڭ تەرەڭىنە ۇڭىلە المايدى. سوندىقتان ولار تۋرالى اباي «ءاربiر عالىم –- حاكيم ەمەس» دەيدى.

عالىمدار كوبiنەسە تۇرپايى ماتەريالدىق الەمنiڭ زاڭدىلىقتارىن اشادى، الايدا ول زاڭدىلىقتاردى قۇداي تاعالانىڭ جاساعانىنا ءمان بەرمەيدi. سوندىقتان، ولاردىڭ تۇجىرىمدارى تۇپكi سەبەپپەن بايلانىسپاعاندىقتان، تابيعات زاڭدىلىقتارىن تولىق تۇسiنۋگە مۇمكiندiك بەرمەيدi. ماتەريالدىق الەم بiرتۇتاس زەرتتەلمەي، ءبولىپ زەرتتەلەدى. تابيعاتتىڭ ءاربiر بولشەگi جەكە زەرتتەلۋiنە بايلانىستى عىلىمنىڭ ءتۇرلi سالالارىنداعى جەتiستiكتەر كوبiنەسە بىرىكپەي، ءوزارا كەلiسiمiن تابا المايدى. وسىنىڭ سالدارىنان كەيدە ولاردىڭ ناتيجەسi قورشاعان ورتاعا، تابيعاتقا زيان كەلتiرiپ تە جاتادى. 

ماتەريالدىق الەمدi زەرتتەۋدىڭ پايداسى دا بار. بۇل جولدا كەيبiر عالىمدار بiر جاراتۋشىنىڭ بارىنا كوزدەرi جەتiپ، يماندىلىق جولىنا تۇسكەن. مىسالى، نيلس بور، م.پلانك، ە.ۆيگنەر، ا.ەينشتەين ءتارiزدi ايگiلi عالىمدار سونداي بولعان. 

تابيعاتتىڭ تۇپكi سىرىن تانىپ-بiلۋدە عالىمداردىڭ iزدەنiس باعىتى تومەننەن جوعارى قاراي نەمەسە قاراپايىمنان كۇردەلiگە قاراي، يندۋكتيۆتiك ءادiس دەۋگە بولادى. بiراق بۇل جولمەن بۇكiل بولمىستى تانىپ ءبىلۋ مۇمكiن ەمەس ەكەنiن اباي بىلاي دەپ بiلدiرەدi: «زاتى تۇگiل، حيكمەتiنە ەشبiر حاكيم اقىل ەرiشتiرە المايدى. اللا تاعالا – ولشەۋسiز، بiزدiڭ اقىلىمىز – ولشەۋلi». 

حاكiمدەر ابسوليۋتتiك اقيقاتتى عالىمدار ءتارiزدi تومەننەن جوعارى قاراي ەمەس، كەرiسiنشە جوعارىدان تومەن قاراي باعىتتا، ياعني، دەدۋكتيۆتiك ادiسپەن تانيدى. بۇل وتە تيiمدi ءادiس بولعاندىقتان، ولاردىڭ بiلiمi تولىق. ولار تۋرالى اباي بىلاي دەيدi: «ءاربiر حاكيم – عالىم». 

«عالىمداردىڭ ناقلياسىمەن مۇسىلمان ەرiپ يمان قىلادى. حاكيمدەردiڭ عاقلياتىمەن جەتسە شىن يمان بولادى» – دەگەن اباي سوزiنە ۇڭiلەيiك. ەرiپ يمان قىلۋ – ۇستاز سوڭىنان شاكiرت بولىپ ەرۋ. بۇل ارادا اينالامىزداعى قۇداي تاعالا حيكمەتتەرiن عالىمدار اشقان زاڭدىلىقتار ارقىلى تانۋ، بiلۋ دەگەن ماعىنادا ايتىلىپ وتىر. عالىمدار زەرتتەۋلەرi بويىنشا تابيعاتتىڭ كەرەمەت ۇيلەسiمدi زاڭدىلىقتارى اشىلعان سوڭ، ادامدار بۇل زاڭدىلىقتاردىڭ تۇپكi سەبەبiن ويلايدى. وسىلاي ولار ءبىر جاراتۋشى بارىن ءتۇسىنىپ، يمانعا كەلەدى. 

قىرىق بەسىنشى قارا سوزىندە اباي «ءبىز جانىمىزدان عىلىم شىعارا المايمىز» دەيدى. قاي عالىم بولسا دا جاڭادان ەشتەڭە جاساي المايدى، تەك قانا بار نارسەنى تاعى دا اشىپ، كورسەتەدى. ءسويتiپ بۇكiل رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولمىستىڭ زاڭدىلىقتارىن تانۋعا، بارلىق بولمىستىڭ جاراتۋشىسىن تانىپ، مۇسىلمان ەرىپ يمان قىلادى. 

شىن يمان دەگەنىمىز ەرىپ يمان قىلۋدان بولەك. شىن يمان دەگەنىمىز – اللا تاعالانى جۇرەك ارقىلى قابىلداۋ. بۇل حاكىمدەردىڭ ءىسى. سەبەبى حاكىمدەر عانا اللا تاعالانىڭ حيكمەتتەرىن رۋحاني دەڭگەيدە ءتۇسىندىرىپ، ادامنىڭ جۇرەگىنە جەتكىزە الادى. ياعني، ەرىپ يمان قىلۋ – زاتتىق الەمدى ءتۇسىنۋ ارقىلى بولسا، ال شىن يمان – اللا تاعالانىڭ ءوزىن تانۋ ارقىلى بولادى. بۇل – ءومىردi يماندىلىق جولمەن، رۋحاني بiلiم ارقىلى تانۋ دەگەن ءسوز. 

سونىمەن حاكiمدەر – بۇكiل ادامزاتقا رۋحاني ۇستاز، ال حاكiمدiك iلiم – قۇدايعا قۇلشىلىق جولى، بارشاعا ورتاق رۋحاني قازىنا بولىپ تابىلادى. 

ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمىن جۋىردا جارىق كورگەن «اباي مۇراسىن قولدانۋ جولدارى» اتتى كىتابىمىزدا تولىعىراق بەرگەنبىز.  

دوسىم وماروۆ,

ابايتانۋشى، تەولوگ.

Abai.kz