سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ەسكى ءھام سوۆەتتىك اتاۋلارمەن اتالىپ كەلگەن ەلدى مەكەندەر، اۋداندار مەن كوشە اتاۋلارىن قازاقى اتاۋلارعا اۋىستىرۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقانىن بىلەسىزدەر. سولاردىڭ ءبىرى – پاۆلودار قالاسىنداعى 30 كوشەگە ەلدىڭ ەگەمەندىگىن اسپەتتەيتىن اتاۋلاردىڭ بەرىلۋى بولدى.

2019 جىلى كەرەكۋ جۇرتى 13 سوۆەتتىك كوشەنىڭ اتاۋىن اۋىستىرىپ, سۇيىنشىلەسە، بيىل 23 كوشەگە قازاقشا اتاۋلار بەرىلدى. پاۆلودار قالالىق ماسليحاتى قوعامدىق تىڭدالىپ وتكىزىپ، 23 كوشەگە جاڭا اتاۋ بەرۋدى ءبىراۋىزدان ماقۇلدادى. ءبىز بۇل تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى جازدىق.

الايدا، وسىدان كەيىن رەسەيدىڭ مەمەلەكەتتىك دۋماسىنىڭ دەپۋتاتتارى (ۆلاديمير جيرينوۆسكي باستاعان توپ) 9 ءساۋىر كۇنى كەزەكتى مارتە ارانداتۋشىلىققا باردى.

«قازاقستانداعى پاۆلودار قالاسىندا 30 كوشەنىڭ اتىن اۋىستىرماق. ورىسشا اتاۋلاردى قازاقشاعا وزگەرتپەك ەكەن. سەندەر وزدەرىڭنىڭ قازاق قالالارىن سالىپ الىڭدار دا، سوندا قازاقشا كوشەلەردى اتاي بەرىڭدەر، وزگەنىكىنە تيمەڭدەر. پەتر تۇسىندا ول جەردە كورياكوۆ فورپوستى بولعان، تۇز شىعارۋشىلاردى قورعايتىن. ول جەردە ەشقانداي مەملەكەت بولعان جوق، قۋ دالا، كەي جەردە كوشپەندىلەر ءجۇردى. 300 جىل بۇرىن قايدا بولدىڭدار قازاقستان؟ سەندەر بولعان جوقسىڭدار. جوڭعار تايپالارى بولدى، بىراق جوڭعار مەملەكەتى بولعان جوق. قازىر بارلىعىنىڭ اتاۋىن وزگەرتىپ جاتىر، اۋىستىرىپ جاتىر. بارلىعى ۇمىتىلىپ، قازاقتارعا قالادى دەپ ويلايدى. ەشكىم ەشتەڭەنى ۇمىتپايدى. ورىس الەمى مەن كەڭىستىگى شەكاراسىن قالپىنا كەلتىرەدى. ءتارتىپ ورناتادى»،  - دەپ مالىمدەمە جاسادى جيرينوۆسكي.

وسىعان بايلانىستى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، اقىن باقىتبەك سماعۇل ءوزىنىڭ Facebook-تەگى جەكە پاراقشاسىندا: «رەسەي دەپۋتاتتارى قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە قول سۇعىپ وتىر»، - دەپ مالىمدەمە جاساپ، جەر-سۋ اتاۋلارىن قازاقىلاندىرۋ، اسىرەسە شەكارا زاستاۆالارى اتاۋلارىندا ۇلى بابالارىمىزدىڭ ەسىمىن بەرۋ ارقىلى ۇلىقتاۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىپتى. ءبىز باقىتبەك سماعۇل مىرزانىڭ ۇسىنىسىن قاز قالپىندا وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

دەپۋتات باقىتبەك سماعۇلدىڭ ۇسىنىسى

- ەسەبىم بولسىن، ايتا وتىرايىن.

1. رف مەمدۋماسىنىڭ دەپۋتاتى، لدپر توراعاسى ۆ.جيرينوۆسكيدىڭ ءبىزدىڭ پاۆلودار قالاسى كوشەلەرىنىڭ اتاۋىن اۋىستىرۋعا قاتىستى شوۆينيستىك ساندىراعى ءبىراز ويعا قالدىردى.

ويتكەنى رەسەي دەپۋتاتى قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە قول سۇعىپ وتىر. بۇعان توسقاۋىل قوياتىن كەز جەتتى. ۇكىمەتىمىزدىڭ ءبىلىم، مادەنيەت، اقپارات، كينو جانە باسقا سالالاردا جۇرگىزەتىن ساياساتى دا، جۇمىستارى دا، مەملەكەتتىك اقپاراتتىق تاپسىرىس تا وسىعان جۇمىلۋى قاجەت. ءبىز سول ارقىلى ءوز حالقىمىزعا جانە حالىقارالىق قوعامداستىققا باعزىدان ۇلى دالانىڭ شىن يەسى دە، كيەسى دە قازاق ەلى ەكەنىن جەتە تۇسىندىرۋگە، ساۋاتتاندىرۋعا ءتيىسپىز. ايتپەسە، بۇل ىستە وڭى مەن سولىن تانىمايتىن، اقتى الادان، ءبۇتىندى شالادان اجىراتۋعا ۇيرەنبەگەن ادامدار قازاقستان جەرىنە كوز سۇعىن قاداعان رەسەيلىك شوۆينيستەردىڭ سوزىنە يلانىپ، سولارعا ەرۋى مۇمكىن.

ءسويتىپ، داۋىل ۇدەپ، تولقىن تۋلاي بەرمەك. ساندىراق نەعۇرلىم ءجيى، كوپ ايتىلسا، وعان قوعامنىڭ قۇلاعى ۇيرەنىپ، شىندىقتاي كورىپ كەتۋ قاۋپى بار. قازىردەن تۇيتكىلدى تارقاتپاساق، كەلەر ۇرپاققا اۋىر مۇرا قالدىرامىز. وندا ەلدىڭ باعىن ءوزىمىز بايلاعانىمىز.

وسىنداي ءجونسىز مالىمدەمەلەر قازاق جەرىنە كوز تىككەن، مەملەكەتىمىزدىڭ تەرريتوريالىق بۇتىندىگىنە قارسى ۇستانىمداعى كۇشتەرگە قازاقستاندا ءجۇرىپ جاتقان تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ شارالارى ۇنامايتىنىن بايقاتادى. بۇل ارينە، ازاتتىقتى ايبىندى، مەملەكەتتىلىكتى ماڭگىلىك ەتۋ جولىنداعى ەل باسشىلىعىنىڭ ساياساتىنا توسپا بولماۋى، قايتا سوعان سەرپىن-كۇش بەرە تۇسكەنى ءجون. ويتكەنى بۇل بودان زاماندا ابدەن جاسىپ قالعان تاۋەلسىزدىك سانا مەن تومەنشىكتەگەن ۇلتتىق رۋحتى كوتەرە ءتۇسۋ ءۇشىن قاجەت.

2. ءبىز قازىرگى جاعدايدان قانداي ساباق الۋىمىز كەرەك؟ مەملەكەتىمىز جۇرگىزىپ وتىرعان، ەلىمىزدەگى جەر-سۋدىڭ تاريحي اتاۋلارىن قايتارۋ جانە قازاقىلاندىرۋ ۇدەرىسىنە بۇكىل حالىق بولىپ قولداۋ كورسەتۋگە ءتيىسپىز! قازاقستان كارتاسىن جايىپ جىبەرگەندە، وندا قالپىمەن قازاقى، تاريحي اتاۋلار قاپتاپ تۇرسا، عانيبەت ەمەس پە؟ كوز قۋانىپ، كوڭىل شالقىپ، رۋحتانارىڭىز ءسوزسىز. مۇنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى دا بار: قازاقى اتاۋلار جەردىڭ كىمدىكى ەكەنىن سىرتقى كۇشتەرگە ايقىن پاش ەتەدى. ولاي بولماعاندا، مىسالى، «پاۆلودار» دەگەن اتاۋعا بولا، رەسەيلىكتەر بۇل جەردى قازاقتارعا پاۆەل پاتشا سىيلاعان ەكەن دەپ ويلايدى.

3. مەن جەر-سۋ اتاۋلارىن قازاقشالاۋ ىسىنە قاداري-قال كومەك كورسەتىپ، ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقانىمدى حالقىمىزعا، «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلتقا» قىزمەت ەتۋىم دەپ بىلەمىن. وسى جولدا ءبىراز قيىندىققا دا كەزىكتىك.

سالىستىرا كەتسەك، پاتشانىڭ وتارشىل بيلىگى جانە بەرتىندە كەڭەس وكىمەتى قازاقشا جەر-سۋ اتاۋلارىن وزگەرتكەندە، جاپپاي جويعاندا مەملەكەت قالىپتاستىرۋشى ۇلت وكىلدەرىنەن، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردان كەلىسىم العان جوق، رۇقسات سۇرامادى. كۇشپەن تاڭدى. سوندىقتان ولاردىڭ شەشىمدەرىن لەگيتيمدى دەپ ساناۋ قيىن.

ال تاۋەلسىز قازاقستاندا ءاربىر ەلدى مەكەننىڭ، ءتىپتى كوشەنىڭ اتاۋىن اۋىستىرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى جۇرتشىلىقتىڭ پىكىرىن تىڭداپ، كەلىسىمىن الۋ مىندەت. بۇل – زاڭ! سوناۋ 1993 جىلعى 8 جەلتوقسانداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكiمشiلiك-اۋماقتىق قۇرىلىسى تۋرالى» زاڭىنا سايكەس، اكىمدىكتەر دە، وڭىرلىك ونوماستيكا كوميسسيالارى دا اتاۋ بەرۋ نەمەسە قايتا اتاۋ ماسەلەسىندە «ءتيىستى اۋماق حالقىنىڭ پىكىرىن ەسكەرۋگە» مىندەتتەلگەن. وسىلايشا، اتاۋدى وزگەرتۋ – زاڭدى، لەگيتيمدى، حالىق قولداۋىمەن جۇرگىزىلۋدە.

سوندىقتان بۇل ءىس كەي جەردە جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءبىر بولىگىنىڭ قارسىلىعىنا ۇشىراپ، داعدارۋى مۇمكىن. دەمەك، ولاردىڭ پىكىرىن وزگەرتىپ، وڭدى وزگەرىسكە يلىكتىرۋدىڭ ساۋاتتى شارالارى قابىلدانۋى كەرەك. سونداي-اق اكىمدەر مەن باستاماشىل توپتار ءوز جاقتاۋشىلارىن جۇمىلدىرا بىلگەنى ءجون. كوماندا قۇرامىندا دايەكتى، تاپقىر، وتكىر سويلەيتىن، حالىق جادىندا ساقتالىپ، كوپتىڭ كوكەيىنە ورنايتىن ءسوز ايتا الاتىن شەشەن جاندار بولعانى ءجون. قارسى ادامدارمەن اڭگىمەلەسىپ، ونىڭ ۇستانىمىن جۇمسارتۋىنا، ءسويتىپ ءوز جاعىنا شىعۋىنا ىقپال ەتەتىن دە سولار بولۋى قاجەت.

ويتكەنى بۇل ماسەلەگە – ەلدىكتىڭ قۇنى، تاۋەلسىزدىكتىڭ تاعدىرى تاۋەلدى!

4. مەن 2012 جىلى پارلامەنت دەپۋتاتى بولىپ سايلانعالى بەرى ەلدى مەكەندەر مەن جەر-سۋ اتاۋلارىن قازاقىلاندىرۋ، اسىرەسە شەكارا زاستاۆالارى اتاۋلارىندا ۇلى بابالارىمىزدىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ، سول ارقىلى حالىقتى، جاۋىنگەرلەردى، جاس ۇرپاقتى باتىرلار رۋحىمەن رۋحتاندىرۋ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرىپ كەلەمىن. ءبىراز جىلدان بەرى بۇل ءىستى ىلگەرىلەتۋمەن اينالىسىپ ءجۇرمىن.

وسى ءىستىڭ ناتيجەسىنە توقتالا كەتەيىن. 2014 جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قازالى اۋدانىندا وتكەن، جانقوجا نۇرمۇحاممەدۇلىنىڭ 240 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق اۋقىمداعى ءىس-شارا بارىسىندا قىزىلقۇمداعى شەكارا بەكەتىنە باتىردىڭ ەسىمىن بەرۋ باستاماسىن كوتەرگەن بولاتىنمىن.

2014 جىلعى 3 ماۋسىمدا سول كەزدەگى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ن.ابىقاەۆقا حات جولداپ، جانقوجا باتىردىڭ ەسىمىن ماڭگىلىك ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا ونىڭ اتىن «قىزىلقۇم» شەكارا بەكەتىنە بەرۋدى ۇسىندىم. ءدال وسىنداي ۇسىنىسپەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترىنە دە قايىرىلدىم. بۇل باستاما جۇزەگە استى: 2017 جىلدىڭ 3 ساۋىرىندە قابىلدانعان №157-ءشى ۇكىمەت قاۋلىسىنا سايكەس، وزبەكستانمەن ارامىزداعى شەكارادا، قىزىلوردا شەكارا وتريادىنىڭ 2019-شى اسكەري ءبولىمىنىڭ «قىزىلقۇم» شەكارا زاستاۆاسى جانقوجا باتىردىڭ اتىمەن قايتا اتالدى.

5. 2018 جىلعى 3 قازاندا سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادىم: زايسان شەكارا وتريادىنىڭ ۆ.ۆ.كونديۋرين اتىنداعى شەكارا زاستاۆاسىن «قاسىم قايسەنوۆ اتىنداعى شەكارا زاستاۆاسى» دەپ قايتا اتاۋدى ۇسىندىم.

جاسىراتىنى جوق، بۇل ۇسىنىسىما قارسى كۇشتەر ءوز ەلىمىزدە دە، كورشىلەردە دە تابىلدى. وسىعان وراي كونديۋرينگە تيىسپەي، ق.قايسەنوۆ اتىن باسقا زاستاۆاعا بەرۋ تۋرالى ۇسىنىستار ايتىلدى. بىراق وعان مەن كەلىسىمىمدى بەرمەي، ءوز باستامامدا تاباندادىم. ءارى ۇكىمەت باسشىلىعى دا ءدال سول زاستاۆانى قايتا اتاۋعا رۇقساتىن بەردى.

ناتيجەسىندە، ەل ۇكىمەتىنىڭ 2019 جىلعى 18 ساۋىردەگى №206 قاۋلىسىمەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ زايسان اۋدانىندا ورنالاسقان ۆ.ۆ.كونديۋرين اتىنداعى شەكارا زاستاۆاسى «قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى شەكارا قىزمەتى 2017 اسكەري ءبولىمىنىڭ قاسىم قايسەنوۆ اتىنداعى شەكارا زاستاۆاسى» بولىپ قايتا اتالدى. بىلتىرعى 13 تامىزدا شەكارا قىزمەتىنىڭ شاقىرۋىمەن، ق.قايسەنوۆ اتىنداعى شەكارا زاستاۆاسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا ءوزىم قاتىستىم.

6. 2020 جىلعى 12 اقپاندا ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامينگە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ماعجان جۇماباەۆ اۋدانى اۋماعىنداعى، ەلىمىزدىڭ رەسەيمەن شەكتەسەتىن مەملەكەتتىك شەكاراسىندا ورنالاسقان 2032 اسكەري ءبولىمىنىڭ «قاراقوعا» شەكارا زاستاۆاسىنىڭ اتاۋىن «باتىر بايان اتىنداعى شەكارا زاستاۆاسى» بولىپ قايتا اتاۋدى ۇسىندىم. بۇل باستاما دا قولداۋ تاپتى.

7. قازىرگى كەزدە بىردەن بىرنەشە شەكارا ءبولىمىنىڭ (بۇرىنعىشا – زاستاۆالار) اتاۋىندا ۇلى باتىرلارىمىزدىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ باستاماسىن ىلگەرىلەتىپ جاتىرمىن. اتاپ ايتسام،

• «اقىش» شەكارا بولىمشەسىن – «كەنەسارى قاسىمۇلى اتىنداعى»;
• «توبىل» شەكارا بولىمشەسىن – «بوگەنباي باتىر اتىنداعى»;
• «ا.يا.ونوپكو اتىنداعى» شەكارا بولىمشەسىن – «رايىمبەك باتىر اتىنداعى»;
• «قاسقات» شەكارا بولىمشەسىن – «اعىباي باتىر اتىنداعى»;
• «گ.ف.مەزەنتسەۆ اتىنداعى» شەكارا بولىمشەسىن – «ەر جانىبەك باتىر اتىنداعى;
• «جيرەنقوپا» شەكارا بولىمشەسىن – «قوبىلاندى باتىر اتىنداعى»;
• «رابات» شەكارا بولىمشەسىن – «قالىبەك باتىر اتىنداعى»;
• «ءشولدالا» شەكارا بولىمشەسىن – «قويگەلدى باتىر اتىنداعى»;
• «جايساڭ» شەكارا بولىمشەسىن – «ەسەت باتىر اتىنداعى»;
• «وسسەك» شەكارا بولىمشەسىن – «پولكوۆنيك ت.م.ستامبەكوۆ اتىنداعى» شەكارا بولىمشەلەرى دەپ قايتا اتاۋ ماسەلەسىن قولعا الدىم.

بۇل باستاما ۇقك مەن شەكارا قىزمەتىندەگى جاۋاپتى ازاماتتارىمىز تاراپىنان قولداۋ تاپتى. اماندىق بولسا، الدا شەكارا جاقتاعى كوپتەگەن اتاۋلاردا بايىرعى، بەرتىندەگى جانە ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى حالقىنا سىيلى باتىرلارىمىزدىڭ ەسىمدەرى ۇلىقتالا بەرەدى. وسىناۋ ۇلان-بايتاق دالانى قورعاپ، ساقتاپ، بىزگە ميراسقا قالدىرعان دا سولار.

8. وسى باستامالارىم ءۇشىن مەنى «ۇلتشىل» دەپ كۇستانالاعاندار دا تابىلدى. شىنىندا ولاي ەمەس. ءبىز بۇل باستامالارىمىزعا ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ پاتريوتى سانالاتىن وزگە ەتنوس وكىلدەرى اراسىنان جاقتاۋشىلار تاۋىپ، ىلگەرىلەتۋدەمىز. مىسالى، 2020 جىلدىڭ 12 اقپانىندا ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامينگە زاستاۆاعا باتىر بايان اتىن بەرۋ تۋرالى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعانىمدا، وعان سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ «اۋعانستانداعى سوعىس ارداگەرلەرى مەن مۇگەدەكتەرى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى يۋ.م.كوستيۋچەنكونىڭ جانە ۇيىمنىڭ ماعجان جۇماباەۆ اۋدانىنداعى فيليالىنىڭ توراعاسى ۆ.ۆ.ەمەليانتسەۆتىڭ ۇسىنىس حاتتارىن نەگىز ەتىپ الدىم. وزگە زاستاۆالار بويىنشا دا ەڭ الدىمەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قولداۋىنا يەك ارتتىق.

9. بۇل نە ءۇشىن كەرەك؟ ءبىز – تاۋەلسىزدىك پەن ەل تاعدىرىن دۇشپاننىڭ تابانىنا تاپتاتپاۋ ءۇشىن قاسىق قانى قالعانشا كۇرەسكەن رۋحى بيىك باتىرلاردى بارلىق بايلىقتان جوعارى قوياتىن حالىقپىز.

بۇل ماڭىزدى قادام بىرىنشىدەن، قازىرگى جانە كەلەشەك جاس ۇرپاقتى ەرلىك پەن وتانشىلدىقتىڭ ۇزدىك ۇلگىسىندە تاربيەلەۋ ءۇشىن ماڭىزدى.

ەكىنشىدەن، بۇل ەل شەبى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قورعاۋشى شەكاراشىلارىمىزدى دارحان دالاعا قالقان بولعان باتىر بابالاردىڭ ۇلى رۋحىندا، ماڭگىلىك ەلدىڭ ماقسات-مۇراتىندا تاربيەلەۋگە ۇلەس قوسادى.

ۇشىنشىدەن، قازاقستان تاريحىندا ەرەكشە ورىن الار تۇلعالاردىڭ اتىن ماڭگى قالدىرۋعا قىزمەت ەتەدى.

تورتىنشىدەن، شەكارالىق بولىمشەلەردى باتىر بابالار اتىمەن اتاۋ ارقىلى ءبىز شەت مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتارىنا، اسىرەسە، كورشى الپاۋىت ەلدەرگە قازاقتىڭ ءاز تاريحىن جانە ەر ۇلاندارىن ۇلىقتايتىن، ۇمىتپايتىن، سولاردىڭ بيىك رۋحىمەن رۋحتاناتىن ءور ءارى وركەندى ەل ەكەنىن كورسەتەمىز.

تاۋەلسىزدىك قامىن، ۇلت بولاشاعىن ويلاعان، مەملەكەتشىل رۋح ورلىگى بويلارىنا دارىعان، وسى زور ىستە قولداۋ كورسەتىپ كەلە جاتقان بارلىق جاۋاپتى تۇلعالارعا، اتپال ازاماتتارعا العىس ايتقىم كەلەدى.

Abai.kz