الەمنىڭ نازارى اۋعانستاندا. تاليبان قوزعالىسى اۋعانستاندى تولىق باسىپ الىپ، ءوز بيلىگىن ورناتتى. بۇل لاڭكەستىك ۇيىم دەپ تابىلعان قوزعالىستىڭ XXI عاسىرداعى تۇتاس ەلدى الۋداعى العاشقى كورىنىسى. 

التى اي بۇرىن اقش سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتكەن پرەزيدەنت بايدەن اۋعانستاننان اسكەرىن شىعاراتىنىن مالىمدەگەن ەدى. بۇل ەلدەگى تاليبان قوزعالىسىنىڭ كۇش الۋىنا سەبەپكەر بولدى. كوكتەمگى شابۋىلدارىن قارقىندى باستاعان لاڭكەستەر، ماۋسىم ايىندا شابۋىلىن ۇدەتىپ، شىلدەدە قارقىنىنا جەتىپ، تامىزدا ەلدى تۇتاس باسىپ الدى.

وقيعانىڭ جىلدام ءوربۋى سونشالىقتى ساياسي سالاعا «تاليبان بليتسكريگى» دەگەن جاڭا تەرمين ەنۋدىڭ الدىندا تۇر. 34 ايماق داۋىلدان قۇلاعان تەرەكتەي بىرىنەن سوڭ ءبىرى تالىبتەردىڭ قولىنا ءوتتى. 14 تامىز كۇنى اۋعانستاننىڭ جالعىز مارشالى، گەنەرال دۋستۋم مازاري-شاريف ايماعىنداعى ۇرىستا جەڭىلىس تاۋىپ، وزبەكستان اۋماعىنا قاراي شەگىنۋگە، انىعى قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. وعان دەيىن دۋستۋم «تالىبتەردى تالقانداپ، سولتۇستىكتى تولىق ازات ەتەمىن» دەپ سۇحبات بەرگەن بولاتىن. دۋستۋمنىڭ جەڭىلىسى تالىبتەرگە دەگەن قارسىلىق نيەتىن ءسوندىرىپ تاستاعانداي اسەر ەتتى. سوڭعى ءتورت ايماق ەش قارسىلىقسىز بەرىلدى. مازاري-شاريفتە تالىبتەر شيت مەشىتىنە ءوز تۋلارىن تىگىپ، قالانى باسىپ العاندارىن رەسمي جاريالادى. دۋستۋمنىڭ رەزيدەنتسياسىندا باسقوسۋ ۇيىمداستىرىپ، تۇسكى اس ءىشتى. دۋستۋم ءوز جاساقتارىن الىپ، وزبەكستاننىڭ تەرمەز قالاسىنا قاراي قاشىپ، كەڭەس وداعىنىڭ اسكەرى شىعارىلعان ايگىلى «دوستىق» كوپىرى ارقىلى وزبەكستانعا ءوتىپ كەتتى. بۇل تۇرعىدان دەرەكتەر ەكىگە جارىلادى. ءبىرىنشى دەرەككوز بويىنشا گەنەرال تەك قانا 84 جاۋىنگەرىمەن وتكەنى، قالعان جاقتاستارى اۋعانستان اۋماعىندا قالىپ قويعانى ايتىلۋدا.  ەكىنشى دەرەكتە بارلىق اسكەرىمەن بىرگە ءوتتى دەلىنەدى. قازىر وزبەكستان بيلىگى دۋستۋممەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ جاتىر. الايدا كەلىسسوزدەر ءمانى قۇپيا ساقتالۋدا.

مازاري-شاريفتى العان تالىبتەر ءۇش ايماقتى ۇرىسسىز الىپ، ەل استاناسى كابۋلگە جىلجىدى. كابۋل قالاسىنىڭ شەتكى ءۇش اۋدانىن الىپ، بيلىككە كەلىسسوزگە كوشتى. تالىبتەر قالانى قانتوگىسسىز العىسى كەلەتىنىن ايتىپ، شابۋىلدى توقتاتتى. بيلىك تالىبتەرمەن كەلىسسوزدەرگە كەلىپ، اقىرى پرەزيدەنت اشراف گاني وكىلەتتىگىنەن باس تارتتى. وسىلايشا ونداعان جىلدارعا سوزىلعان قاقتىعىس اياقتالدى.

اشراف گاني وتباسى مۇشەلەرى مەن جاقتاستارىن الىپ، ەلدەن كەتتى. اۋعانستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتىنىڭ قايدا كەتكەنى ناقتى ايتىلماۋدا. تاجىكستانعا كەتكەنى جايلى حاباردى دۋشانبە راستاعان جوق. سونىمەن قاتار يران، وزبەكستان، ومان ەلدەرىنە كەتۋى مۇمكىن دەگەن دە نۇسقالار بار.
بيلىككە ۋاقىتشا ۇكىمەتكە ءوتىپ، كەيىن تالىبتەرگە تۇتاس تابىستالماق. ازىرگە ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ قۇرامى جاريالانعان جوق. دەي-تۇرا ونىڭ قۇرامىنا بۇرىنعى پرەزيدەنت حاميت كارزاي كىرۋى مۇمكىن دەگەن اقپارات بار. ونى تالىبتەر دە راستاپ وتىر.

الەم ەلدەرى اۋعانستاننان ءوز ديپلوماتيالىق كورپۋستارىن الىپ شىعۋ قامىن جاساپ جاتىر. العاش بولىپ اقش 5000 مىڭ اسكەر اتتاندىردى. ولار كابۋلدەگى ديپلوماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، قۇپيا قۇجاتتاردى جويىپ، قاجەتتى قۇرالداردى كوشىرۋگە كومەكتەسپەك. سونىمەن قاتار اۋعانستانداعى باتىس بيلىگىنە كومەكتەسكەن جاقتاستارىن دا ەۆاكۋاتسيالاۋعا بارىن سالادى. ول ءۇشىن ءۇش اپتا بۇرىن ۆيزا قابىلداۋ باستالعان ەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ۆيزاعا ءوتىنىش بەرۋشىلەردىڭ سانى 80 مىڭ ادامعا جەتكەن. الايدا مۇنشا حالىقتى از ۋاقىتتا ەلدەن شىعارىپ ۇلگەرۋ مۇمكىن ەمەس. اقش ساربازدارى 11-قىركۇيەكتە ەلدەن تولىق كەتۋى ءتيىس. ول ۋاقىتقا دەيىن 80 مىڭدى شىعارۋ مۇمكىندىگى از دەيدى ۆاشينگتون. ال كابۋل اۋەجايىنداعى كورىنىستى ءۇش-اق سوزبەن سيپاتتاۋعا بولادى. ۇرەي، حاوس، قورقىنىش.

قازاقستان بيلىگى دە اۋعانستانداعى ديپلوماتتار مەن قازاقستان ازاماتتارىنا الاڭداۋلى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ اۋعانستانداعى قازاقستان ازاماتتارى مەن ديپلوماتتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە كۇشتىك قۇرىلىم باسشىلارىمەن شۇعىل جيىن وتكىزگەن بولاتىن.

«اۋعانستانداعى جاعداي بويىنشا كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ باسشىلارىمەن جيىن وتكىزدىم. اير-داعى ازاماتتارىمىز بەن ديپلوماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە تاپسىرما بەردىم. قازاقستان اۋعانستانداعى جاعدايدىڭ ۋشىعىپ بارا جاتقانىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. احۋال مۇقيات باقىلاۋدا.

پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە اۋعانستانعا قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ تاپسىرىلدى. كابۋلداعى قازاقستان ەلشىلىگى شاعىن قۇرامدا جۇمىس ىستەۋدە. قىزمەتكەرلەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ شارالارى قابىلدانىپ جاتىر»,- دەپ جازدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

جالپى اۋعانستاندا قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق كورپۋسىنان بولەك ەتنيكالىق قازاقتار دا تۇرادى. ولاردىڭ بارلىعى كسرو كەزەڭىندەگى قۋدالاۋ مەن اشارشىلىقتان ءماجبۇرلى تۇردە اۋىپ كەتكەندەردىڭ ۇرپاقتارى. قازاقستاننىڭ كوشى-قون باعدارلاماسى بۇل ازاماتتارعا دا تىكەلەي قاتىسى بار. اۋعانستاندا ناقتى قازاق سانىنىڭ قانشا ەكەنى بەلگىسىز. ءتۇرلى اقپارات كوزدەرى ولاردىڭ سانىن 900-1000 اراسىندا دەپ كورسەتەدى. 1991-2000 جىلدار اراسىندا 1719 قازاق اۋعانستاننان ەلگە ورالعانى جايلى دەرەكتەر بار.

جالپى تالىبتەردىڭ بيلىككە كەلۋى بويىنشا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. ولاردىڭ ەلدى جىلدام جاۋلاپ الۋى، پروۆينتسيالاردىڭ باسىم بولىگى سوعىسسىز بەرىلۋى، 300  مىڭ ساربازدىڭ تاباندى قارسىلىق كورسەتپەۋى مەن اقش اسكەرىنىڭ ەلدەن كەتۋى دە جاۋابىن تالاي ىزدەيتىن سۇراقتار بولىپ قالا بەرمەك.

كا مىرزا

Abai.kz