كەشە قازاقستان پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى رومان سكليار مەن رەسەي ۇكىمەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى يۋري بوريسوۆ «بايقوڭىر» كەشەنى بويىنشا جەتىنشى ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ جۇمىسىن قورىتىندىلادى.

كەزدەسۋ بارىسىندا «بايقوڭىردى» بىرلەسىپ پايدالانۋ مەن ودان ءارى دامىتۋعا، قالانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن جاقسارتۋعا قاتىستى ماسەلەلەر سوزتالقى بولعان. سونداي-اق، جيىن قاتىسۋشىلارى ءوڭىردىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىنا قاۋىپ توندىرەتىن «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنداعى پايدالانىلماي جاتقان قۇرىلىس نىساندارىن جالعا بەرۋدەن بوساتۋ، ەسەپتەپ شىعارۋ نەمەسە باسقا پايداعا جاراتۋ جونىندە سويلەسكەن.

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا وسىعان دەيىن قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى «بايقوڭىر» كەلىسىمدەرى تۋرالى، رەسەي جالعا الىپ وتىرعان اۋماقتىڭ قازاقستان ەكولوگياسىنا وراسان زور اپات اكەلىپ جاتقانى، بايقوڭىرداعى قازاق اۋىلدارىنىڭ وزگەگە تاۋەلدى تاعدىرى تۋرالى لەگ-لەگىمەن ماتەريالدار جاريالاندى.

دەپۋتات ارمان قوجاحمەتوۆ ءماجىلىستىڭ مىنبەرىنەن مىناداي باتىل مالىمدەمە جاسادى:

«بايقوڭىردان ۇشىرىلعان العاشقى عارىش كەمەسىنەن باستاپ (1959 جىلدان بەرى) قازاقستان جەرىنە جانە التاي ولكەسىنە 600-دەن استام زىمىراننىڭ قالدىقتارى قۇلاعان. ۋىتى اسا جوعارى «قوقىستىڭ» سالماعى – 3 مىڭ توننادان اسادى! بايقوڭىردان ۇزاق ۋاقىت بويى «پروتون»، «تسيكلون»، «دنەپر»، «تسيكلون-م» زىمىراندارى ۇشىرىلىپ كەلدى. ولاردىڭ قوزعالتقىشىنا سۇيىقتىق رەتىندە دەميتيلگيدرازين مەن گەپتيل قولدانىلدى.

گەپتيلدىڭ قاۋىپتىلىگى سول، ءبىر ليتر سۋعا ميكروگرامى ارالاسسا، ادام ولىمىنە اكەلەدى. ماجىلىسكە جەزقازعان ءوڭىرى تۇرعىندارىنان بايقوڭىرعا قاتىستى حاتتار كەلۋدە. حالىق اسىرەسە كوسمودرومنىڭ قورشاعان ورتاعا جاعىمسىز اسەرى سالدارىنان ايماقتا جۇيكە جۇيەسى مەن ىسىك اۋرۋلارىنىڭ كوبەيىپ كەتكەنىنە قاتتى الاڭداۋدا».

بايقوڭىر بىزگە سور بولدى! سورىمىز ەمەي نەمەنە، رەسەيدىڭ قۇلاعان ءبىر زىمىرانى توپىراقتى 20-30 جىلعا زاقىمداپ، كۇيدىرىپ جىبەرەدى ەكەن. بۇل – ناعىز ەكونوميكالىق ديۆەرسيا!

الايدا، ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ بۇل ماسەلەنى قالاي شەشكەنى تاعى بەلگىسىز. «كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەر بويىنشا ساراپشىلار ءوزارا ءتيىمدى شەشىمگە كەلدى، بۇل كوميسسيا وتىرىسىنىڭ حاتتاماسىندا كورسەتىلگەن»، – دەگەن رەسمي اقپاراتتان وزگە تۇشىمدى ءسوز، كوز سۇزەر مالىمەت ايتىلعان جوق.

قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا 2004 جىلى 9 قاڭتاردا قابىلدانعان «بايقوڭىر» كەشەنىن ءتيىمدى پايدالانۋ جونىندەگى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ تۋرالى مەملەكەتارالىق كەلىسىم قولدانىلادى. رەسەيدىڭ عارىش ايلاعىن جالعا الۋى قۇجاتقا سايكەس 2050 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعان.

بايقوڭىر قالاسىن رەسەيگە جالعا بەرۋدەن بوساتۋ ماسەلەسى ەكى جىلدىڭ كولەمىندە تالقىعا ءتۇسىپ كەلە جاتىر. قازاقستاننىڭ تسيفرلاندىرۋ، قورعانىس جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مارات نۇرعوجيننىڭ:

«بايقوڭىر قالاسىن جالعا بەرۋدەن كەزەڭ-كەزەڭمەن شىعارۋ ماسەلەسى قازاقستاننىڭ كۇن تارتىبىندە تۇرعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ءبىز ونى قازىر مەملەكەتتىك ورگاندار ىشىندە مۇقيات تالقىلاپ جاتىرمىز. روسكوسموستىڭ باسشىلىعىمەن ءبىز بۇل ماسەلەلەردى اۋىزشا تالقىلادىق. بۇل وڭاي ماسەلە ەمەس، ونىڭ كەمشىلىگى دە، ارتىقشىلىعى دا بار. ءبىز وسى ماسەلە بويىنشا سىزدەرگە بىرقاتار تالقىلاۋلار وتكىزىلگەننەن كەيىن حابارلايمىز»، - دەگەن ءسوزىن بىرەر ۋاقىتتان سوڭ قازاقستاننىڭ تسيفرلىق دامۋ، قورعانىس جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگى جوققا شىعاردى.

«قازاقستان تاراپى «بايقوڭىر» كەشەنى بويىنشا، ونىڭ ىشىندە كەشەندى جالعا بەرۋ مەرزىمدەرى بويىنشا رەسەي فەدەراتسياسىمەن جاسالعان حالىقارالىق شارتتارعا بەيىلدىلىگىن ساقتايدى»، - دەدى مينيسترلىكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

جيىندا ءسوز بولعان ماسەلەلەر تۋرالى رەسەي ۆيتسە-پرەمەرى يۋري بوريسوۆ جۋرناليستەرگە: «رەسەي مەن قازاقستان «بايقوڭىر» عارىش ايلاعى بويىنشا ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋى قاجەت»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن.

«بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن ۇزاق جانە ءتيىمدى پايدالانۋ تۋرالى نىق سەنىممەن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ىنتىماقتاستىعىمىزدى جاڭا جوبالارمەن تولىقتىرۋدىڭ ماڭىزى زور، ماسەلەن عارىش ايلاعىندا «بايتەرەك» عزك قۇرۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋ باستالىپ كەلەدى»، - دەدى بوريسوۆ، سوزبە-ءسوز.

ول رەسەي مەن قازاقستان «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىن جالعا الۋ شارتىن 2050 جىلعا دەيىن ۇزارتۋ ارقىلى ەكى ەل ءوز مۇددەلەرىن زاڭدى تۇردە نىعايتقانىن ايتتى.

«بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان ۇشىرۋ كەزىندە تاسىمالداعىش زىمىران بولشەكتەرىنىڭ قۇلاۋ ايماعى رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا جەر ۋچاسكەسىن بەرۋ جانە پايدالانۋ شارتتارى تۋرالى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ كەزەكتە تۇر. بۇل «سويۋز – 5» ءتيپتى تاسىمالداعىش زىمىرانداردى پايدالانۋ مۇمكىندىگىن كەڭەيتەدى»، - دەپ قوستى ول.

رف ۆيتسە-پرەمەرىنىڭ اپپاراتى بايقوڭىر الەمدەگى ەڭ كوپ «ۇشىرۋ قىزمەتىن اتقارىپ وتىرعان» عارىش ايلاقتارىنىڭ ءبىرى مارتەبەسىن ساقتاپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

«بايقوڭىردان ۇشىرىلعانداردىڭ بارلىعى ءۇش جىلدان استام ۋاقىت بويى جەمىستى بولدى ءارى  اپاتقا ۇشىراعان جوق. 2021 جىلى عارىش ايلاعىنان 12 رەت زىمىران ۇشىرىلدى، جىل سوڭىنا دەيىن تاعى ەكى زىمىران ۇشىرۋ جوسپارلانعان»، - دەلىنگەن حابارلامادا.

رەسەي تاراپى ءوز مۇددەسىنە قايشى كەلمەيتىن «بايتەرەك» عزك قۇرۋعا دا، باسقا دا جاڭا جوبالارعا اشىق ەكەنىن قۋانا جەتكىزۋدە. ال، قازاقستان ءۇشىن بۇل شەشىم قانشالىقتى ءتيىمدى؟! گاپ وسىندا...

ايجان تەمىرحان

Abai.kz