ەۋروپا قۇرلىعىندا وتكەن مۇز داۋىرىندە  عۇمىر كەشكەن ادام بالاسىنىڭ ەكى ءتۇرلى ءناسىلى نەاندارتال پەن حوموساپيەنستەرگە عالىمدار زەرتتەۋ جۇرگىزگەنىن «National Geography» تەلەارناسى كورسەتتى. عالىمدار نەاندارتالدى حوموساپيەنسپەن سالىستىرعاندا، مۇرىندارى ءىرى، اياقتارى قىسقا بولىپ كەلەتىندىكتەن سۋىق اۋانىڭ ارىنىن باسۋعا، جىلۋدى ۇزاق ساقتاۋعا قابىلەتتى كەلەدى دەپ ساناعان.  ونىڭ سىرتىندا ولاردىڭ سۇيەكتەرى دە ءىرى، زور دەنەلى بولعانعا ۇقسايدى. وسى بولمىسىمەن مۇز داۋىرىندە ولار حوموساپيەنس ياعني، قازىرگى ادامنان گورى تابيعاتقا، اۋا رايىنا ارتىعىراق بوي ۇيرەتىپ ۇيلەسىم تاپقانىن ايتادى، عالىمدار.  سويتە تۇرا ولاردىڭ تۇقىمىمەن تۇزداي قۇرىپ كەتۋىنىڭ سەبەبى تاڭدانىس تۋدىرعان.

ارحەولوگيالىق قازبالاردىڭ ناتيجەسىندە حوموساپيەنستەر مەكەندەگەن جەرلەردەن ءتۇرلى قۇرال-سايماندار مەن اشەكەي زاتتار تابىلعان.  ال، نەاندارتالداردىڭ قابىرلەرىنەن ولاردىڭ ادام ەتىن جەيتىندىكتەرىنىڭ بەلگىسى بولاتىنداي ايعاقتى ىزدەر اڭعارىلعان. وتكىر قانجارلارمەن شابىلىپ كەسىلگەن ادام سۇيەكتەرىنىڭ قالدىقتارى كوپتەپ كەزدەسەتىن كورىنەدى. سونىمەن قاتار سۇيەكتەرىنە جاسالعان زەرتتەۋلەردەن ايقىندالعانى، ولار ورتا قۇرساق اش بولعانعا ۇقسايتىن كورىنەدى.

ەۋروپا قۇرلىعىندا وتكەن مۇز داۋىرىندە  عۇمىر كەشكەن ادام بالاسىنىڭ ەكى ءتۇرلى ءناسىلى نەاندارتال پەن حوموساپيەنستەرگە عالىمدار زەرتتەۋ جۇرگىزگەنىن «National Geography» تەلەارناسى كورسەتتى. عالىمدار نەاندارتالدى حوموساپيەنسپەن سالىستىرعاندا، مۇرىندارى ءىرى، اياقتارى قىسقا بولىپ كەلەتىندىكتەن سۋىق اۋانىڭ ارىنىن باسۋعا، جىلۋدى ۇزاق ساقتاۋعا قابىلەتتى كەلەدى دەپ ساناعان.  ونىڭ سىرتىندا ولاردىڭ سۇيەكتەرى دە ءىرى، زور دەنەلى بولعانعا ۇقسايدى. وسى بولمىسىمەن مۇز داۋىرىندە ولار حوموساپيەنس ياعني، قازىرگى ادامنان گورى تابيعاتقا، اۋا رايىنا ارتىعىراق بوي ۇيرەتىپ ۇيلەسىم تاپقانىن ايتادى، عالىمدار.  سويتە تۇرا ولاردىڭ تۇقىمىمەن تۇزداي قۇرىپ كەتۋىنىڭ سەبەبى تاڭدانىس تۋدىرعان.

ارحەولوگيالىق قازبالاردىڭ ناتيجەسىندە حوموساپيەنستەر مەكەندەگەن جەرلەردەن ءتۇرلى قۇرال-سايماندار مەن اشەكەي زاتتار تابىلعان.  ال، نەاندارتالداردىڭ قابىرلەرىنەن ولاردىڭ ادام ەتىن جەيتىندىكتەرىنىڭ بەلگىسى بولاتىنداي ايعاقتى ىزدەر اڭعارىلعان. وتكىر قانجارلارمەن شابىلىپ كەسىلگەن ادام سۇيەكتەرىنىڭ قالدىقتارى كوپتەپ كەزدەسەتىن كورىنەدى. سونىمەن قاتار سۇيەكتەرىنە جاسالعان زەرتتەۋلەردەن ايقىندالعانى، ولار ورتا قۇرساق اش بولعانعا ۇقسايتىن كورىنەدى.

وسىلايشا، عالىمدار حوموساپيەنستەر ءوزارا قارىم-قاتىناس جاساعانى، تاۋار الماسىپ، ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەگەندەرىن كەلەسى ءبىرى ىستەپ بەرىپ دەگەندەي ساۋدا-ساتتىق جاساپ، قاۋىمداسۋدىڭ العاشقى نەگىزىن قالاعان. سونىڭ  ارقاسىندا جاعادان العان جۇت - ۇلى مۇزدىقتان، ەتەكتەن تارتقان اشتىقتان امان قالعان. سونداي-اق، تەحنيكا-تەحنولوگيانىڭ دەڭگەيىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، ءومىر ءسۇرۋ قابىلەتتىلىكتەرىن زورايتقان. بۇل ارينە، «National Geography» تەلەارناسىندا ءسوز العان عالىمداردىڭ جاساعان تۇجىرىمدارى.

ال، الگى بەرەكەسىز نەاندارتالدار كۇشتىسى ءالسىزىن توناپ، ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەپ، ءوزارا ىرىلداسۋمەن ءجۇرىپ اقىرى بارلىعى اشتىقتان قۇرىپ تىنعان عوي. ولار تەك قانا قاراقان باستارىنىڭ قامىن كۇيتتەگەندەرى بولماسا، ۇجىمداسۋ، ىنتىماقتاسۋ دەگەنمەن ونشا ساناسپاسا كەرەك.

وسىنى كورگەن سوڭ ەرىكسىز ويلاناسىڭ. وسى قازىرگى كۇننىڭ وزىندە ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز قانشالىقتى «جاراسىپ» تۇر؟ باسقانى قايدام، كوماندامەن جۇمىس ىستەۋگە كەلگەندە ءبىزدىڭ قازاق اسا قۇلىقتى ەمەس. بۇل جەردە سىبايلاستىقپەن ءوزارا اۋىز جالاسقان ات توبەلىندەي جەمقورلاردىڭ قۇرعان «جەمتىكتەس كومانداسىن»، كلانارالىق تارتىستارىن ايتپاي-اق قويالىق.

جالپى، قازاق بالاسى جەكە شاۋىپ بايگە العاندى جاقسى كورەدى. «جالعىز ءجۇرىپ جول تاپقانشا، كوپپەن بىرگە اداس» دەپ ماقالداپ الامىز دا جەكە باتىر بولۋعا تىم اۋەسپىز. سويتە تۇرا ءبىرىمىزدىڭ جەتىستىگىمىزدى كورە المايمىز، مىقتىلىعىن مويىندامايمىز. وزىق تۇرعاندى قولداۋدان گورى ەتەكتەن تارتىپ، تومەن ءتۇسىرۋدى ارتىق كورەتىنىمىز تاعى دا بار. بىرىگىپ جاسايتىن ۇجىمدىق دۇنيەدەن گورى جەكە اۆتورلىق تۋىندىعا بەيىم تۇرامىز. وليمپيادالىق ويىنداردىڭ وزىندە بوكس، پالۋان كۇرەسى سەكىلدى جەكەلەگەن تۇرلەر بويىنشا التىن مەدالعا دا قول جەتكىزە الامىز. ال، فۋتبول، ۆولەيبول سەكىلدى كوماندامەن وينايتىن تۇرلەرگە كەلگەندە العا باسپايمىز. بارلىق ىسىمىزدە وسىنداي مىسالداردى تىزە بەرۋگە بولادى.

نەگىزى، ءبىزدىڭ وتىرىقشى وركەنيەتتى ەلدەردەن ارتىقشىلىقتارىمىز بارشىلىق. شىنداپ كىرىسسەك، قولىمىزدان ءبارى كەلۋى دە مۇمكىن. بىراق، ورتاق ىسكە كەلگەندە باسىمىزدىڭ بىرىگە بەرمەيتىنى ەجەلگى تۇرمىس سالتىمىزدان قالعان ادەت پە ەكەن دەگەن وي كەلەدى. كوشپەندى شارۋاشىلىقپەن عاسىرلار بويى كۇن كورگەن جۇرتتى قالا جاستانعان قاۋىممەن سالىستىرۋ بالكىم ابەستىك تە بولار.

كورشى ورىس پەن قىتايدى ايتپاعاننىڭ وزىندە وزبەك، تاتار باۋىرلارىمىزدىڭ ءوزى ەرتەدەن وتىرىقشىلىققا بەيىمدەلگەندىكتەن بە قاۋىمداسۋعا، كومانداعا بىرىگۋگە كەلگەندە بىزدەن وزىق سەكىلدى كورىنىپ تۇرادى. ولاي بولسا، جالپى وركەنيەتتى ەلدىڭ مەنەدجمەنتى كوماندامەن جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتسىزدىكتى ارتتا قالۋشىلىققا، كەرىتارتپالىققا جاتقىزادى.

شىن مانىندە، قاۋىمداسا المايتىن، بىرلىگى ناشار جۇرتتا ەشقانداي باسەكە دە وعان قابىلەتتىلىك تە بولمايدى. ونداي جەردە مەشەۋلىكتىڭ، دامۋدى تەجەگىشتىكتىڭ ورىن الاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. قازىر ءبىز ءسوز جۇزىندە «دامۋشى» دەپ اتالاتىن، ءىس جۇزىندە ارتتا قالعان ەلمىز.

وتكەن تاريحىمىزدىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرى رۋ، جۇزارالىق تەكەتىرەستەرمەن، جوڭعارمەن سوعىسۋمەن ءوتتى. كەيىن شىعىس ەۋروپانىڭ ەڭ ارتتا قالعان ەلى سانالاتىن رەسەيدىڭ وتارىنا اينالدىق. بۇگىنگى كۇنى اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىعانشا ماداقتالاتىن الاش كوسەمدەرى نەشە جەردەن اقىلدى، ءبىلىمدى بولسا دا قازان توڭكەرىسى كەزىندە لەنينگە فيندەر مەن پولياكتار عۇرلى جول تاۋىپ، ايلا-امالدارىن اسىرا الماعان سوڭ نە شارا. كەزىندە الماندار مەن فرانتسۋزداردىڭ بىرىمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، ماملەلەسكەندە بالكىم، اق پاتشا تاقتان قۇلاعان كۇنى تاۋەلسىزدىك الىپ، قازىرگى تۇركيا سەكىلدى كەمەلدەنىپ كەتكەن بولار ما ەدىك.

ولاي بولماعان سوڭ امال نەشىك. «قاسقىردىڭ ازۋىنان قۇتىلىپ، ارىستاننىڭ اۋزىنا تۇتىلدىنىڭ» كەرىمەن، اق پاتشادان امان قالعان باسىمىز بولشەۆيكتەردىڭ تەپكىسىنە ءتۇستى...

تاريحي تاعدىردىڭ جازعانى سول بولعان شىعار. بىراق، 1991 جىلى سول وتارلاۋشى كەڭەس وداعى كوز الدىمىزدا قۇلاپ قالعاننىڭ وزىندە وعان جۇرەگى جارىلا قۋانعانداردى سيرەك كوردىك. وعان ساي جاساعان ارەكەتىمىز ءتىپتى ادام تاڭدانارلىقتاي مارعاۋ بولدى. ىرگەمىزدەگى قىرعىز بەن وزبەك تامىز بۇلىگىنەن كەيىن ارادا اپتا وتپەي جاتىپ-اق تاۋەلسىزدىكتەرىن جاريالاپ دەربەس مەملەكەتكە اينالعاندا ءبىز عانا قاقاعان قىس كەلگەنشە بوداندىقتى قيماعانداي كوشكەن جۇرتتا جالعىز قالدىق.

جەكەشەلەندىرۋ باستالعاندا ءبارىمىز ەلدى تاستاپ الدە ءبىر قيىرعا قاشقالى جاتقانداي-اق، كەڭەستەن قالعان ازىن-اۋلاق زاۋىتتاردىڭ قۋ تالاقايىن شىعارىپ، تەمىر-تەرسەك اتاۋلىنى قىتاي اسىرىپ جىبەردىك.  كولحوز-سوۆحوزدان قالعان مالعا دا قىرعيداي تيدىك. اۋىل اتاۋلى سوعىسسىز قيراپ قاڭىرادى دا قالدى. جەتپىس جىل بويى ىلدەبايلاپ تۇرعىزعاندارىن جۇرت جەتى جىلعا جەتكىزبەي تالقانداپ ءبىتىردى.

ال، قازىر تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ گۇلدەنىپ دامۋىنا قالاي ۇلەس قوسىپ جۇرگەنىمىزدى كورگەندە كەيدە جاعاڭدى ۇستاۋىڭا تۋرا كەلەدى. ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشىلار ءوز مىندەتىن اتقارعانى ءۇشىن حالىققا كەرگىپ، پارا دامەتەدى. تىم قۇرىعاندا، ايلىق الىپ وتىرعان جۇمىسىن ارلى ادام جونىمەن اتقارۋى كەرەك قوي. بىزدە ول جوق. مينيستردەن باستاپ، باسقارما باسشىسىنا دەيىن توڭمويىن بيۋروكراتتىق كەڭ جايلاعان. ءار مەكەمەنىڭ ءبىرىنشى باسشىسى قاراماعىنداعىلاردى باسقارعاننان گورى «قانىن ءىشىپ»، تىرىدەي «ءتۇتىپ جەگەندى» جاقسى كورەدى.

باستىق كۇندەلىكتى جۇمىسقا ساعات ءونبىرسىز كەلمەيدى. ال، ورىنباسارلارىنان باستاپ بارلىق اپپارات تاڭعى ساعات توعىزدان بۇرىن كەڭسەدە وتىرۋعا مىندەتتى. دايىن قۇجاتقا قول قويدىرۋ ءۇشىن قاتارداعى قىزمەتكەر ونى ازاننان اقشامعا دەيىن كۇتۋگە ءماجبۇر. تۇسكە قاراي كابينەتىنە زورعا كەلگەن باستىق ەشكىمدى قابىلداي المايتىنىن ەسىك كوزىندەگى حاتشىسى توتىعۇسشا قايتالاۋمەن بولادى. ءبىرلى جارىم ورىنباسارلارى مەن ءوزىنىڭ ەت جاقىن جاعىمپازدارى كىرىپ شىعادى، ارينە. كوڭىلى قالاسا اپپاراتىن جيناپ جينالىس وتكىزگەن سىماق بولادى. سوسىن، مىندەتتى تۇردە «ابەتكە» اتتانادى، سول كەتكەننەن مول كەتەدى. تويىپ العان سوڭ تال تۇستە كوز شىرىمىن الۋعا جانتايادى. ءتاتتى ۇيقىعا تەرەڭ باتقان ول كەشكى بەسكە قاراي زورعا ويانىپ، كابينەتىنە جۇمىس تارقاردىڭ الدىندا باس سۇعادى. ال، ەندى ونى ورنىنان قوزعاپ كور.

ابدەن ۇيقىسى قانىپ، تاماققا تويىپ العان ءبىرىنشى باسشى ءتۇن جارىمعا دەيىن ومالىپ كابينەتتەن شىقپايدى. ازاندا كەلگەن اپپارات قىزمەتكەرلەرى ونىڭ كەتۋىن كۇتىپ تىقىرشىپ، كابينەتتەرىندە قامالىپ وتىرادى. ونداي كەزدە قانداي جۇمىس، نەندەي ونىمدىلىك بولماق. ەگەر الدە ءبىرى كەتە قالسا، باستىق مىندەتتى تۇردە ونى شاقىرتادى، حاتشى قوڭىراۋلاتىپ ءجۇرىپ ورتا جولدان كەرى قايتارادى. تۇك تىندىرماسا دا، ومالىپ وتىرسىنشى، ىزدەمەيدى. ءتىپتى، شۇعىل شارۋاسى بولىپ باستىققا ءوزى بارسىن. جوپەلدەمەدە قابىلداي قويمايدى، كۇتتىرىپ، جۇيكەسىن توزدىرىپ، «قانىن ءىشىپ» بولعان سوڭ عانا ءوزىنىڭ «ءتاڭىر ديدارىن» زورعا كورسەتىپ قارق قىلادى.

وسىلايشا، بىزدە بارلىق اپپاراتتىق قىزمەت ءوز جۇمىسىن تاڭ سارىدەن باستاپ، ءتۇن اۋا اياقتاسا دا قارىشتاپ دامىپ كەتكەن دانەڭەمىز دە جوق. ال، جۇمىستارىن تاڭعى توعىزدا باستاپ كەشكى التىدا اياقتاپ، كەڭسەدە ءتىرى جان قالماي ۇيلەرىنە قايتاتىن گەرماندار مەن جاپوندار بىزدەن قارا ءۇزىپ باياعىدا وزىپ كەتكەن. ولاردا مينيسترلىك كەڭسەسىندە جۇمىستان سوڭ ون مينۋت بوگەلۋدىڭ ءوزى قىلمىس سانالادى. ولاردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى قاراۋىنداعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ «قانىن ىشپەيدى» كەرىسىنشە، زىر جۇگىرىپ ءوزى قىزمەت كورسەتەدى. بىزدىكىلەر وندايدى ار سانايدى. وزگە جۇرت جۇمىسقا قابىلەتتى، شىن بىلىكتى ماماندارىن كوككە كوتەرىپ قۇرمەت كورسەتسە، ءبىز قۋدالاپ ءجۇرىپ، قالاي دا ودان قۇتىلىپ، تىنىش قانا مۇلگىپ وتىراتىنداردى نەمەسە «ءلاپپاي تاقسىرلاپ» تۇك تىندىرماسا دا وتىرىك ەنتىگىپ جۇرەتىن جاندايشاپتاردى ءجون سانايمىز. وسىلايشا، وڭشەڭ ءبىر جارامساق-جالقاۋلاردى، سۋجۇقپاس-سۇمىرايلاردى كوماندامىزعا جيناپ الىپ، سولاردىڭ ورتاسىندا دانىشپانسىعاندى كوپ باسشى قولايلى سانايدى.

وسىنداي كەرىتارتپالىقتىڭ سالدارىنان بۇگىنگى قازاق بالاسىندا شىعارماشىلىق، باستاماشىلدىق نەمەسە ىسكەرلىك ويلاۋ (lateral thinking) قابىلەت اتاۋلى جوعالىپ بارادى. ونىڭ ءوزى كوكتەن تۇسەتىن عايىپتىڭ قۇسى ەمەس. وي الماسۋدان، پىكىرلەسۋدەن، اقىلداسۋدان تۋادان تىڭ يدەيا. ال، ءبىز بولساق، بىلگەنىمىزدى بىرەۋگە ايتۋدان تارتىنشاقتايمىز. ءوزارا تاجىريبە الماسساق، يدەيامىزدى وزگە بىرەۋ ۇرلاپ الاتىنداي كورەمىز. ونىڭ ۇستىنە جاڭاشىلدىقتى قابىلداۋدان گورى تىنىش وتىرۋدى ءجون كورەمىز. ءبارىمىز تەك ءوزىمىزدى عانا اقىلدى سانايمىز دا، وزگەنى مويىندامايمىز، اقىرى «ءوزىڭ بىلمە، بىلگەننىڭ ءتىلىن الما» دەگەن قارعىسقا ۇشىراعانداي كۇي كەشەمىز. ىسكەرلىك ويلاۋدىڭ تىعىرىققا تىرەلەتىن تاعى ءبىر فاكتورى وسى.

1892 جىلى ۇلى اباي ءوزىنىڭ توعىزىنشى قارا سوزىندە: «وسى مەن ءوزىم - قازاقپىن. قازاقتى جاقسى كورەم بە، جەك كورەم بە؟ ەگەر جاقسى كورسەم، قىلىقتارىن قوستاسام كەرەك ەدى. ءيا، ارنەشىك بويلارىنان ادام جاقسى كورەرلىك، كوڭىلگە تياناق قىلارلىق ءبىر نارسە تاپسام كەرەك ەدى. سونى نە ءۇمىت ۇزبەستىككە، نە ونىسى بولماسا، مۇنىسى بار عوي دەپ، كوڭىلگە قۋات قىلۋعا جاراتسام كەرەك ەدى، وندايىم جوق» دەپ جازعاننان بەرى دە ويلى جانعا ونىڭ بۇگىنگە دەيىن قاتتى وزگەرە قويماعاندىعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس سەكىلدى.

سوندا ءبىزدىڭ ارتتا قالۋشىلىعىمىز بەن كەرىتارتپالىعىمىز مىنەز-قۇلقىمىزبەن تەرەڭ استاسىپ جاتقان سەكىلدى كورىنەدى دە تۇرادى. بالكىم، مەنىكى ورىنسىز دا شىعار.  ونىڭ ءوزى بىزگە كوشپەندىلىك تۇرمىستان دارىعان بولمىس ەمەس پە ەكەن. كوشپەندى تۇرمىستىڭ دا وزىندىك ەرەكشە مادەنيەتى بولعانى راس. الايدا، ونى وركەنيەتكە (civilization) جاتقىزۋعا كەلمەس. دەگەنمەن، ونىڭ حالىقتىڭ مىنەز-قۇلقىنا، ويلاۋ جۇيەسىنە، تاريحىنا، مادەنيەتىنە عانا ەمەس، گەنىنە دە ىقپالى بولاتىن سياقتى.

سوندىقتان دا، ءبىز ۇجىمدىق ىسكە كەلگەندە كەجەگەمىز كەرى تارتىپ تۇرماي ما ەكەن. عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە وتىرىقشىلىق وركەنيەتىندە ۇلتتىق ىسكەرلىك قابىلەتىمىزدى تولىقتاي وياتا الماي كەلە جاتقانعا ۇقسايمىز. بۇگىنگى تاڭدا الەمدى ەلەڭ ەتكىزگەن كوپتەگەن عىلىمي جاڭالىقتىڭ، تىڭ ىزدەنىستەر ناتيجەسىنىڭ نەگىزىنەن ۇجىمدىق تۋىندى ارقىلى كورىنىس تاۋىپ جاتقاندىعىن اڭعارۋعا بولادى. ونىڭ ايقىن دالەلىن سوڭعى جىلدارى نوبەل سىيلىعىنىڭ دا ءبىرسىپاراسى ۇجىمدىق ەڭبەككە بەرىلگەنىنەن كورۋگە بولادى. امەريكانىڭ اتاقتى «Time» اپتالىق جۋرنالى ەشبىر ماقالاسىنا ءوز جۋرناليستەرىنىڭ اتى-ءجونىن قويماي ورتاق تۋىندى رەتىندە جاريالايتىن «بريگادالىق تاسىلگە» كوشكەن. جالپى، عىلىم اتاۋلى وتكەن مەن بۇگىننىڭ بىلىكتىلىگىنە، تاجىريبەسىنە نەگىزدەلىپ جاسالاتىنى ءمالىم.

اقپارات الماسۋ مەن تاجىريبە ءبولىسۋدىڭ ەڭ توتە ءارى جالعىز جولى ادامداردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسى ەكەنى بەلگىلى. ءبىر نەمەسە ءبىر توپ دانىشپان بىلەتىنىن جاسىرىپ، ەشكىمگە ءتىس جارماي جاتىپ السا بىلىمگە نەگىزدەلگەن تەحنيكا مەن تەحنولوگيا قالاي دامىماق. قازىر اۋىل مەن قالا بالاسىنىڭ اراسىنداعى ەلەۋلى ايىرماشىلىقتىڭ ءوزىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى. ونىڭ باستى سەبەبىنىڭ ءوزى قالا بالاسىنىڭ ارالاساتىن ورتاسىنىڭ كەڭدىگى مەن كوپتىگىندە بولسا كەرەك.  الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناس كۇردەلى بولعان سايىن ادامنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جاقسارتۋعا يگى اسەر ەتپەك. سونداي-اق، ادام سانىنىڭ كوپتىگى باسەكەلەستىكتى ۇلعايتادى، كاسىبي شەبەرلىكتى شىڭداۋعا جانە تاجىريبە الماسۋعا كەڭ مۇمكىندىك بەرەدى.

ولاي بولسا، ءدال قازىر بىزدە ءارتۇرلى اپپارات اتاۋلى بيۋروكراتتىقتىڭ مي باتپاعىنا باتىپ بارادى. وعان تەرەڭ باتقان سايىن حالىقتان الىستاپ، ەندى تەك وزدەرىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ «قانىن ءىشىپ، ەتىن جەيتىن» قۇبىجىققا اينالىپ كەتپەۋى ءۇشىن ءبارىن ءىس جۇزىندە دەموكراتيالاندارۋدىڭ قاجەتتىلىگى مەن ماڭىزدىلىعى ايىرىقشا. سوندا عانا جوعارىدا مىسالعا كەلتىرىلگەن نەاندارتالداردىڭ كەبىن كيمەۋگە بولادى.

«Abai.kz»