تاۋەلسىز مەملەكەت تۇسىنە بىلگەن ادامعا شىن باقىت. تاۋەلسىز مەملەكەتتە ۇلتىن سۇيگەن ناعىز زيالى قالىپتاسادى. كەڭەس وكىمەتى قۇرىلعان كۇننەن باستاپ ۇلت زيالىلارىنا قىرىن قارادى، اقىرىندا جازىقسىز قۋدالاپ، اتىپ، ايەلدەرىن تۇرمە، لاگەرگە قاماپ، بالا –شاعاسىن تەنتىرەتىپ، ادام ويىنا كەلمەس جاۋىزدىقتى تاريحتا قالدىردى. سەبەبى، ۇلتتىڭ ۇلت بولمىسى، تاجىريبەسى، شارۋاشىلىعىن بىلەتىن، مادەنيەتىنە قىزمەت ەتەتىن ادامدارى كوپ بولسا، حالىق تا وزگەلەردەن كەم بولمايدى. ۇلت زيالىلارىنىڭ فەنومەنىن زەردەلەۋدە، ولاردىڭ بويىنداعى باستى قۇندىلىق قابىلەتى، ءبىلىمى، اقىل-پاراساتىمەن قاتار جۇرەتىن ەركىندىك پەن جاۋاپكەرشىلىكتى باسا ايتۋىمىز كەرەك. ەركىندىك ازات ەلدە قانا بولاتىن دۇنيە.

ءبىز كوپ جاعدايدا ۇلت زيالىلارى دەگەندە ساناۋلى ادامدارمەن عانا شەكتەلەمىز. بولشەۆيكتەر ءۇشىن ۇلتقا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ بارلىعى قازاق زيالىلارىنىڭ قاتارىنا جاتقىزىلىپ، كەڭەستىك جۇيەگە قارسى، كەدەرگى كەلتىرەتىن ادامدار بولىپ ەسەپتەلگەن.

ۇلتتى جويۋ نەمەسە قوعامدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋدە بولمىستى السىرەتۋ جۇمىستارى بىرتىندەپ جۇرگىزىلەتىندىگى بەلگىلى. بولشەۆيكتەر ەڭ الدىمەن قۇپيا تۇردە جەر - جەرلەردەگى ءدىن وكىلدەرى، بايلار، سولاردىڭ اينالاسىنداعى ادامداردىڭ بارلىعىنىڭ ءتىزىمىن جاساقتاعان. بۇدان كەيىن ءدىن مەن شارۋاشىلىق قىسپاققا الىنا باستاعان. شارۋاشىلىقتى السىرەتىپ، حالىقتى ۇلكەن شىعىنعا باتىرۋمەن قاتار، قوعامنىڭ وزىندىك ساناسىنا تىكەلەي باسشىلىق ەتەتىن قۇندىلىقتاردى شەكتەپ تاستاۋ، قوعامنىڭ نەگىزگى باعىتىن وزگەرتۋ، ەلدىڭ دامۋىنا قاجەتتى نارسەلەردى يگەرە الاتىن، ياعني تاجىريبەسى مول ادامداردى قۋعىنداۋ ارەكەتتەرى بولشەۆيكتەر قۇرعان بيلىكتىڭ باستى پرينتسيپىنە اينالعاندىعىن كورەمىز. كەڭەس ۇكىمەتى قۇرىلعاننان-اق ۇلت زيالىلارى، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىڭ مادەني يگىلىكتەرى تۇگەلدەي كەڭەس قوعامىنا جات ەلەمەنت رەتىندە قارالدى. وسىنداي قۇيتىرقى ارەكەتتەردىڭ استارىندا ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن بولمىسىن رۋحاني تۇعىرىنان اجىراتۋ ساياساتىنىڭ دا جاتقاندىعىن بايقاۋ قيىن ەمەس.

مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جولىن جالعاپ وتىراتىن شارۋاشىلىق. قازاقتىڭ كوشپەلى تۇرمىستا شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ءتارتىبى مىڭداعان جىلدار بويى ۋاقىتتىڭ تاجىريبەسىنەن وتكەن دۇنيە بولاتىن. سونىڭ بارلىعىن ءبىر ۋاقىتتا جويۋدىڭ سالدارى نەگە اكەلىپ سوقتىرعانى بەلگىلى. اسىرەسە، شارۋاشىلىققا باسشىلىق ەتىپ، ۇيىتقى بولار ادامداردىڭ مال-مۇلكىنىڭ تارتىپ الىنۋى قازاق قوعامىنا زاردابى زور سوققى بولدى. ءالى كۇنگە دەيىن ولاردان تارتىپ الىنعان مالدىڭ قايدا كەتكەندىگىن تولىق بىلە الماي كەلەمىز. بايلاردىڭ تارتىپ الىنعان مالداردى كىمگە ۇلەستىرىپ، قايدا جىبەرىلەتىندىگى پارتيانىڭ نۇسقاۋلارىندا ايتىلادى. حالىقتىڭ قولىنداعى مال سانى 1929 جىلدان باستاپ سوڭعى 2-3 جىلدىڭ ىشىندە ءۇش-ءتورت ەسەگە ازايىپ، ەلدە تۇك قالماعان. بايلاردىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەۋدە «تارتىپ الىنعان مالدىڭ جەتپىس-الپىس پايىزى كەدەيلەرگە بەرىلەدى» دەگەن ۋادە قۇرعاق ۋادە بولىپ شىققان. حالىق ىشىندە قالعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، تارتىپ الىنعان مالدىڭ از قانا بولىگى بولىنگەن. ءبىر سەرىكتىككە 7-8 قوي، كولىك رەتىندە پايدالانۋعا 1 جىلقى، 1 سيىردان قانا بولىنگەن. سەرىكتىكتەرگە بىرىككەن ادامدار سانى 12-14 شاماسىندا بولسا، 1 جىلقى، 1 سيىردىڭ تۇك بولمايتىندىعى وزدىگىنەن بەلگىلى. كولحوز قۇرۋ ءۇشىن وسىرۋگە بولىنگەن مالدار ىندەت كەلمەسە ولمەۋى ءتيىس. ونىڭ قىستىق ازىعى شارۋانىڭ موينىندا، ياعني جەم-ءشوپتى وزدەرى ازىرلەۋى ءتيىس. بەرىلگەن 5-6 قويدى ەكى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە ەكى ەسە (15-20 باس) ءوسىرىپ كولحوزعا تاپسىرۋ مىندەتتەلگەن.

وسىلايشا، قىزىلدار بيلىگىنىڭ قازاق قوعامىنا تيگىزگەن زيانى مەن زاردابىن زەردەلەۋدە الدىمەنەن ەركىندىك ماسەلەسى كوزگە تۇسەدى. ۇلتتىڭ ءومىر سۇرۋدەگى مۇمكىندىكتەرىن قاساقانا كۇشتەپ شەكتەپ وتىرۋ قارسىلىقتى كۇشەيتكەن. ۇلتتىڭ دا، اسىرەسە ونىڭ زيالىلارىنىڭ بولاشاق ءومىر ءۇشىن كۇرەسۋگە قۇقىنىڭ بار ەكەندىگى بولشەۆيكتەر تاراپىنان قاساقانا مويىندالعان جوق. كەز - كەلگەن تىرشىلىك وكىلىن، ءتىپتى ءتىرى جاندىكتىڭ ءوزىن ەشقانداي تىرشىلىك ءنارىن تاتا المايتىن قاپاسقا قاماپ قويسا ول ءتىرى قالۋ ءۇشىن كۇرەسەدى. ۇلت پەن ونىڭ ادامى دا سولاي. بايلاردىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەۋدەن، ەت پەن استىق دايىنداۋدان تۋىنداعان سول كەزدەگى جاعدايدان وسى شىندىقتى كورەمىز. حالىقتان جاڭا نارسەنى تالاپ ەتۋ ءۇشىن الدىمەنەن سول جاڭا نارسەنى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرالداردى مەملەكەت ءوزى ۇسىنۋى قاجەت. استىق دايىنداۋ ءۇشىن الدىمەنەن جەردىڭ، كليماتتىڭ جاعدايى، حالىقتىڭ قولىنداعى قۇرال ەسكەرىلۋى كەرەك ەدى. ءبىرىنشى كەزەكتە سۋارمالى جەرلەردى دايىنداپ، حالىق پايدالانۋى كەرەك. بولشەۆيكتەر بۇنىڭ بارلىعىن جاساعان جوق. كەرىسىنشە سۋارمالى جەرلەردى پايدالانۋدى توقتاتىپ، استىق شىقپايتىن جەرلەرگە استىق ەگىپ، مول ءونىم الۋدى مىندەتتەگەن. بۇنىمەن قويماي حالىقتىڭ قولىنداعى مالدىڭ بارلىعى تارتىپ الىنىپ، ماردىمسىز بولىگى قانا كوبەيتۋ ءۇشىن شارۋالارعا ءبولىنىپ بەرىلگەن. ياعني، بەرىلگەن مالدىن باسىن كوبەيتىپ، ۇكىمەتكە تاپسىرۋ مىندەتتەلگەن. شارۋا ۇكىمەتتىڭ «باقتىرعان مالىنا» دا، بالا - شاعاسىنا دا ازىقتى ءوزى تابۋى كەرەك بولعان. سوندىقتان دا، ەلدىڭ كوپشىلىگى اۋىل بولىپ قىستا قويان، جازدا بالىق اۋلاپ كۇنەلتكەن. مۇستافا شوقاي بىلاي دەيدى: «بۇگىن ورىس ۇكىمەتى تۇركىستان حالقىنىڭ قانى مەن جانى بەدەلىنە پارا-پار ءداندى داقىلداردى سۋارمالى جەرلەرىنەن ىعىستىرىپ شىعارۋعا بەل بايلاپ وتىر. وسىلاي ەتۋ ارقىلى ول، ءبىر جاعىنان، وزدەرى ايتىپ جۇرگەندەي، ورىس ونەر كاسىبىن شەتەلدەردىڭ ىقپالىنان قۇتقارۋدى كوزدەسە، ەكىنشى جاعىنان، تۇركىستان حالقىن ورىس بيدايىنا تاۋەلدى ەتىپ، ونى كۇن كورىس تۇرعىسىنان... ماڭگىلىك قۇلىنا اينالدىرماق بولادى. الايدا ومىرلىك تاجىريبەسى مول تۇركىستان حالقى وزدەرىنىڭ ۇلتتىق قۇقىعىنا قاتىستى بۇل ماسەلەگە نەمقۇرايلى قاراي المايتىنىن كورسەتىپ، سەزدىرىپ وتىر...

تۇركىستان حالقى باسقالاردىڭ مۇددەلەرى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قاۋىپكە بايلايتىن ەشبىر ىسكە كىرىسپەگەنى ءجون. ءوز ازىعى ءوز جەرىنەن تابىلادى. باسقالاردىڭ ساياسي ويىنىنا ءومىرىن تىگىپ ارالاسۋدان باسىن اراشالاپ قالۋى ءتيىس. مۇنى كەزىندە پاتشا ۇكىمەتى مەن ونىڭ مينيسترلەرى كورگەنى، سەزگەنى ءتارىزدى، بۇگىنگى قىزىل ورىس كوميسسارلارى دا ءىس جۇزىندە كورەتىن بولادى» [1. 51-ب.].

بولشەۆيكتەردى اڭعال دەپ قاراۋعا بولمايدى. ۇلتتى السىرەتۋ مەن ونىڭ زيالىلارىن ساياسي قۋعىن-سۇگىن قۇربانى قىلۋدا ولاردىڭ قۋلىقتارى بارىنەن دە اسىپ تۇسكەنىن تاريح كورسەتۋدە. قىزىلدار تاراپىنان قوعامدى باي، كەدەي دەپ تاپقا ءبولۋ ارقىلى، ىنتىماعى جاراسقان ادامداردى ءبىر-بىرىنەن قالاي اجىراتۋ تەتىكتەرى جاقسى زەرتتەلگەن. قوعامدى ينتەللەكتۋالدارىنان، زيالىلاردى ەركىندىگىنەن ايىرۋ ارقىلى مەملەكەتتى السىرەتۋدى تەز ارادا قالاي ىسكە اسىرۋعا بولاتىندىعىن «جوعارىداعىلار» جەتىك ءبىلدى.

بايلاردىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەۋدىڭ الدىندا وعان قارسىلىق كورسەتەتىن ادامداردى جويۋعا دايىندىق شارالارىنىڭ كۇنى بۇرىن جاسىرىن تۇردە باستالىپ كەتكەندىگىن كورەمىز. 1927 جىلى 10-شى قاراشادا اقتوبەدە بك(ب)پ گۋبكوميتەتى جانىنداعى موب.ترويكا (جىلجىمالى ۇشتىك) وتىرىستارىنىڭ بىرىندە جاڭادان جاساقتالىپ جاتقان قۇرامعا 6000 پاترون ءبولۋ قاراستىرىلعان: «وتپۋستيت 6000 شت. پاترون دليا فاكتيچەسكوي سترەلبى چلەنام وسو-اۆيا – حيما.-»[2. 5-پ.]. بولشەۆيكتەر ءۇشىن قوعامنىڭ قارسىلىعىن وياتۋدىڭ نەگىزگى ءادىسى ەلدىڭ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ءتارتىبىن توقتاتۋ بولعان. قاراپايىم ادامداردى ەلدىڭ تاجىيبەسىن بىلەتىن ادامداردىڭ سوڭىنان ەرمەۋگە ۇگىتتەپ وتىرۋ، قورقىتىپ، ۇركىتۋ ارقىلى وزدەرىنە باعىندىرۋ جانە ت.ب. تاسىلدەر، ايلالار قارسىلاستاردىڭ سانىن ازايتىپ، بولشەكتەپ جىبەرۋ ءۇشىن قولدانىلعان. ۇلت زيالىلارىن جويۋدا ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرمەي ۋاقىتتان ۇتۋدى كوزدەگەن. ۋاقىتتان ۇتقان جاعدايدا ەل مۇددەسىنە ارا تۇسكەن توپتى ارنايى قۇرىلعان جاساقتارمەن جانشىپ وتىرۋ وڭاي. ماسەلەن، اقتوبە گۋبەرنيالىق موب.ترويكانىڭ كۇنتىزبەلىك جوسپارلارىندا جازالاۋشى وتريادتاردى قالىپتاستىرۋمەن قاتار، يدەولوگيالىق جۇمىستاردى دا قاتار كۇشەيتۋ كوزدەلگەن: «كۋلتۋرنو – پروسۆەتيتەلنوە وبسلۋجيۆانيە ۆرەميا موبيليزاتسي ا) يسپولزوۆانيە تەاتروۆ، كلۋبوۆ، يزب-چيتالەن ي پروچ. ب) يسپولزوۆانيە رابوتنيكوۆ پروسۆەشەنيا ي يسكۋسستۆا، ۆ) پلان پروۆوديمىح اگيتكومپاني ي وبەسپەچەنيە يزداتەلسكوي رابوتى نا پەريود موبيليزاتسي د) پوريادوك سنابجەنيا اگيتماتەريالامي ي گازەتامي ارمي ي ناسەلەنيا ە) سنابجەنيە ۆويسكوۆىح چاستەي ي سبورنىح پۋنكتوۆ كۋلتپروسۆەتيمۋششەستۆوم ج) ۋسيلەنيە جەلدوروجنىح اگيتتەاتروۆ ۆ پەرۆىە دني موبيليزاتسي ليچنىم سوستاۆوم زا سچەت پارتينىح ي پروفەسسيونالنىح سيل» [2. 8-پ.] بۇدان بولەك بايلارعا قوعامدا قارسى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە 10 000 دانادان بارلىعى 20 000 دانا «ستەپنايا كرەستيان»، «كەدەي» گازەتتەرىن تاراتۋ، ورىس تىلىندە 25 000 دانا، قازاق تىلىندە 30 000 دانا ارنايى ءۇن پاراقشالارىنىڭ تاراتىلعاندىعى جازىلعان [2. 9-پ.].

ۇلت زيالىلارىن قۋعىنداۋمەن قاتار شارۋاشىلىقتى شەكتەۋدە بولشەۆيكتەر حالىقتى كۇشى جەتپەيتىن نارسەلەردى جاساۋعا ماجبۇرلەدى. بارلىق شارالار كۇشپەن جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرعان. ءتىپتى، 1950 جىلداردا دا اۋىل ادامدارى ءبىر ساۋىن سيىر ۇستاسا ونىڭ جىل سايىنعى بۇزاۋىن كولحوزعا تاپسىرىپ وتىرعان. بۇدان بولەك تۇرعىندارعا جىلما جىل 20 كگ مايدى ۇكىمەتكە تاپسىرۋ مىندەتتەلدى. وسىنداي ادىلەتسىزدىكتەردىڭ بارلىعىنا  باسىندا حالىق قارسى شىققانىمەن، كەيىن امالسىزدان كونىپ وتىرعان.

رۋحتى جەڭۋ بارىنەن دە قيىن. حالىق رۋحىن جەڭۋ ءۇشىن بولشەۆيكتەر حالىق اشتىقتان قىرىلۋعا دەيىن باردى. اشتىقتان امان قالعانى كەيىن امالسىزدان قىزىلدار بيلىگىنىڭ تالابىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. 1930 جىلى 9 ناۋرىزدا ىرعىز وڭىرىندەگى ورىن الىپ جاتقان قارسىلىقتارعا بايلانىستى اقتوبە بك(ب)پ وكرۋگتىك كوميتەتى جانىنداعى موبترويكا وتىرىسىندا، كوتەرىلىسشىلەردى جانشۋعا جىبەرىلىپ وتىرعان جازالاۋشى وترياد باسشىلارىنا مىناداي تاپسىرمالار بەرىلگەن: «پورۋچيت ت. وزيمينۋ پەرەدات سلەدۋيۋششيە ۋكازانيا يرگيزسكومۋ كوموتريادۋ:

ا) پروۆەريت سۆەدەنيا پەرەبەجچيكا... ب) ورگانيزوۆات رابوتۋ پو رازلوجەنيۋ باندى چەرەز ۆوزۆراشەنيە پارمومەنترا، وتدەلنىح پلەننىح ي سپەتسيالنو پوسىلاەمىح ۆەرنىح ليۋدەي، تاكجە يز اپپاراتا دەنيسوۆا; ۆ) چەرەز نيح، چەرەز ۆسەح درۋگيح پوسىلاەمىح ۆ لاگەر باندى دليا رازلوجەنيا، پروۆوديت سلەدۋيۋششەە رازياسنەنيە: مى نە پريتەسنياەم رەليگيۋ، مى ناكازىۆاەم تەح، كتو زاكرىۆاەت مەچەتي پروتيۆ ۆولي بولشينستۆا ۆەرۋيۋشيح ترۋدياششيحسيا، مى پروتيۆ ناسيلنو وگرانيزۋەمىح كولحوزوۆ، مى زا رازۆيتيە بەدنياتس. سرەدنياتسكيح ينديۆيدۋالنىح حوزيايستۆ. كۋستاناي ي تۋرگاي ۆ ناشيح رۋكاح. حازرەت مۋحوتاي ساماتوۆ – اگەنت ينوستراننوي بۋرجۋازي. ون حوچەت پرودات ۆاس ۆ كابالۋ فەودالام ي بايام. سداۆايتە ورۋجيە ي ۆىداۆايتە گلاۆارەي. گارانتيرۋەم ۆام سۆوبودۋ;

گ) پرەدۋسموترەت ۆسە دەتالي ورگانيزاتس. ي اگيتاتس. پوريادكا ۆ دەلە پوسىلكي ليۋدەي ۆ لاگەر باندى دليا رازلوجەنيا;

د) ۆياسنيت رودينۋ گلاۆارەي باندى ي ۆزيات زالوجنيكوۆ يز يح سەمي;

ە) چەرەز ارەستوۆاننىح باندوي 35 سوۆ. رابوتنيكوۆ ي باتراكوۆ، پوپىتاتسيا ۋسترويت ۆوستانيە ۆنۋتري باندى;

ج) پروۆەريت سۆەدەنيا و نامەرەنياح باندى پرورۆاتسيا ك گرانيتسە ۆ رايونە كارا – چوكات – ارالسكوە....

ز) ۋسيليت نابليۋدەنيە زا انتيسوۆەتسكي اكتيۆوم يرگيزا ۆ سلۋچاە نۋجدى، يزوليروۆات نەمەدلەننو;

ي) ۆىسلات تەكست ۆوززۆانيا، ۆىپۋششەننوگو يرگيزسكيم كوموتريادوم;

ك) وتريادۋ سيدەت ۆ يرگيزە دو پريەزدا ۆسەگو وتريادا كومەندوۆانيەم حۋحارەۆا - وزيمينا پوسلە چەگو وبەدينەننىمي سيلامي، وستاۆيۆ مەنشۋيۋ چاست ۆ يرگيزە دات گلاۆنىي ۋدار باندە...»[3. 11-پ.]. مۇراعات قۇجاتتارىنان حالىق ادىلەتسىزدىكە قارسى قانشا قارسىلاسسا دا، قىزىلدار بيلىگى زيالى ادامداردى جويۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالعاندىعىن كورەمىز.

قازاق حالقى قانشاما تاريحي ۋاقىتتى باسىنان وتكەرىپ، ءوزىنىڭ اتامەكەنىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. حانداردىڭ، كەشەگى پاتشا زامانىندا دا الاپات اشارشىلىق ورىن الدى دەگەندى ەستىگەنىمىز جوق. ارينە، كەي ۋاقىتتاردا قۋاڭشىلىق بولعان. كوشپەلى تۇرمىستاعى مال شارۋاشىلىعىنىڭ ارقاسىندا قۋاڭشىقتان امان - ەسەن شىعىپ وتىرعان. ەلگە تيگەن جاۋمەن سوعىسۋدا ادام شىعىنى ورىن العان.

بولشەۆيكتەر وزىمەن ءوزى جاتقان ەلدى وزىنە سايكەس بەيىمدەپ،  زيالىلاردى جويۋ ءۇشىن ۇلتتىڭ جاندى جەرلەرىنە زيانىن تيگىزىپ، قۇيتىرقى اركەتتەرگە بارىپ، تاريحتا قاتىگەزدىكپەن تانىلدى. سەرىكتىك، كوپەراتيۆتەردىڭ مالىن مەشىت-مەدرەسەلەرگە قاماتۋ، ءدىني ورىنداردى بۇزدىرۋ اسقان قاتىگەزدىك ەلدىڭ ءتول مادەنيەتىنە جاسالعان قيانات ەكەندىگى انىق. ەلدىڭ مادەنيەتىنە قول سۇعۋ ءىسى جوسپارلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرعان.

باستى ماقسات قالايدا بايلاردان قۇتىلۋ بولعان. 1920 جىلدان كەيىن قازاق قوعامى كەڭەس بيلىگى تاراپىنان مۇقيات زەرتتەلە باستاعان. بايلارمەن قوسا الاش وردا جاساقتارى بولعان كوپ ايماقتار بەلگىلەندى. بۇلاردىڭ دا تەگىننەن تەگىن بەلگىلى ءبىر ايماقتارعا شوعىرلانباعانى بەلگىلى. الاش زيالىلارىنىڭ وزدەرى قۋعىندالعانىمەن، الاش وردا ميليتسياسىنىڭ جاساقتارى 1933 جىلدارعا دەيىن بارىنشا كۇرەسكەندىگى بەلگىلى بولۋدا. الاش جاساقتارىنىڭ ءوز ميسسياسىن اتقارۋىنا بايلار مەن ءدىني ادامدار دا ىقپال ەتكەن. سول كەزدەگى ءىرى بايلاردىڭ ءبىرى بايۇزاقوۆ قابىلباي 1919 جىلى ىرعىز اۋدانىندا اكەسى بايقابىلعا ارناپ اس بەرەدى. اس ءبىر جىل بۇرىن قايتىس بولعان كىسىگە ارنالعانى بولماسا، نەگىزىنەن ۇلكەن قۇرىلتاي ەسەبىندە وتكەن. وسى اسقا شاقىرىلعان قوناقتارعا ارناپ 300-دەن استام ءۇي تىگىلەدى. ءار ۇيگە ارناپ جىلقىدان باسقا 1 قويدان سويىلادى. وسى استا الاشوردانىڭ جاساقتارى تانىستىرىلىپ، ولارعا جىلقى بەرىلگەن. الاش وردا جاساقتارىنىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى تەمىروۆ ابدۋللا اسقا قاتىسقان دەگەن دەرەكتەر بار [4. 133-پ.]. بايۇزاقوۆ قابىلباي 1928 جىلى مال-مۇلكى تاركىلەنىپ، وتباسىمەن قارقارالىعا جەر اۋدارىلعان قازاقتىڭ ءىرى بايلارىنىڭ ءبىرى. 1874 جىلى ىرعىز اۋدانىنىڭ №8 اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن، كەيىن قارابۇتاق اۋدانىنا قاراستى №15 اۋىلدا تۇرعان. 1937 جىلى ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولعان. 1928 جىلى 6 جىلعا سوتتالىپ تولىق جازاسىن وتەپ كەلگەننەن كەيىن قايتا ۇستالعان. ءىنىسى امىرە 1938 جىلى اعايىندارى ۇستالماس ءۇشىن جاسىرىپ قاشىرىپ جىبەرگەننەن كەيىن، قوستانايدا ۇستالىپ لاگەرگە جەر اۋدارىلعان، سول جاقتان ەلگە ورالماعان. ال، قابىلبايدىڭ اشتىقتان ءتىرى قالعان ۇلدارىنىڭ بارلىعى 1941-45 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسىندا قازا تاپقان. 1928 جىلعى جەكە ىستەرىندە بايۇزاقوۆ قابىلباي مەن ونىڭ اكەسىنىڭ ءىنىسى بايۇزاقوۆ قارتبايدىڭ حاندار زامانىنان بەلگىلى تۇلعالاردىڭ ۇرپاعى، ىرعىزبەن تورعاي وڭىرىندە ەڭ سىيلى ءارى ىقپالدى ادامدار بولعاندىعى جازىلعان. پاتشا تۇسىندا بيلىكپەن جاقسى قارىم قاتىناستا بولدى، الاش وردا قوزعالىسىنىڭ تۇسىندا ونىڭ جاساقتارىنا قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىرعان دەپ ايىپتاعان [5. 2-پ.]. 1928 جىلى مال-مۇلكى تاركىلەنىپ، وتباسىمەن باسقا جاققا جەر اۋدارىلعان بايلار پاتشا زامانىندا دا ىشتەي مادەني اعارتۋشىلىق جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان. سونىڭ ءبىرى رەتىندە ولاردىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردە مەشىت-مەدرەسەلەردىڭ قىزمەتىن ەل مۇددەسىنە وراي كەڭەيتۋىن ايتۋعا بولادى. ءدىني اعارتۋشىلىق بارلىق كەزدە دە بولدى، ونىڭ ەرەكشەلىگى بارىمىزگە بەلگىلى. ال مادەني اعارتۋشىلىق دەگەندە كوپ جاعىدايدا كەڭەستىك قوعامداعى كوزقاراستارمەن شەكتەلىپ قالامىز. اعارتۋشىلىقتىڭ نەگىزىندە ءبىلىم بەرۋ، تاريح، ءدىن مەن ءداستۇر تۇتاستىعىن ۇيرەتۋ، جەتكىزۋ، سول ارقىلى قوعامنىڭ ساناسىن تاربيەلەۋ، الەۋمەتتىك تانىمنىڭ تۇلعالىق دەڭگەيلەرىن ساقتاپ وتىرۋ بار. اتاپ ايتساق، حح عاسىردىڭ باسىندا، ياعني سول كەزدىڭ وزىندە مەشىتتەردىڭ جانىنداعى مەدرەسەلەردە جاراتىلىستانىمدىق باعىتتاعى ءبىلىمدى ۇيرەتۋمەن قاتار، جىراۋلاردىڭ پوەزياسى دا وقىتىلعان. اقتوبە وبلىسىنىڭ قارعالى اۋدانى قازىرگى ءشامشى قالداياقوۆ اۋىلىنىڭ جانىندا مەشىت-مەدەسەنىڭ ورنى بار. بۇل جەردە ۇلكەن اۋىل بولعان. قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن اۋىل اتاۋى «قىزىلتۋ» دەپ وزگەرتىلگەن. قىزىلدار بيلىگى بۇل اۋىلداعى مەشىتتى دە جاۋىپ، ونى ۇستاعان ادامداردى 1937 جىلى رەپرەسسياعا ۇشىراتتى. رەپرەسسيا قۇربانى، سول اۋىلدا يشان بولعان جانۇزاق بايمۇقانبەتوۆ ۇرپاقتارىنىڭ قولىندا اتاسىنان قالعان قولجازبا بار. ەسكى توتە جازۋمەن جازىلعان قولجازبانىڭ باستاپقى بەتتەرىن عالىمدارعا اۋدارتىپ كورگەنىمىزدە ءحۇ عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن اسانقايعىنىڭ بالاسى ابات باتىرعا قاتىستى شىعارىلعان جىرعا ۇسايدى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جىلدارىندا كوزقاراقتى كىسىلەر كوپتەگەن كىتاپتاردى كيىزگە وراپ، بەيىتتەردىڭ شەتىنە كومگەن (ەل ىشىندە وسىنداي مازمۇنداعى اڭگىمە كوپ ايتىلادى). بايقايتىنىمىز، سول كومىلگەن كىتاپتاردىڭ ىشىندە ءدىني ادەبيەتتەرمەن قاتار ۇلت رۋحانياتىنا قاتىستى دۇنيەلەردىڭ مول بولعاندىعى بەلگىلى بولۋدا.

قىزىلدار بيلىگى تاراپىنان ورىن العان ادىلەتسىزدىكتى، وزبىرلىقتى ايتپاعاننىڭ وزىندە، وسىنداي ادام ايتسا نانعىسىز قاتىگەزدىكتىڭ سالدارىنان حازىرەت، يشاندار اماسىزدان اتقا قونعاندىعىن ايتۋىمىز كەرەك. بولشەۆيكتەر ولارعا «افەريست»، «باندا» دەپ جالا جاپتى، رەپرەسسياعا ۇشىراتتى. بولشەۆيكتەر «باندى»، «افەريست»، «شايكا» دەپ اتاعان رۋحاني تۇلعالارىمىز ەل يگىلىگى جولىندا قىزمەت ەتكەن، ءال-فارابي ايتقان ەڭ تاماشا قاسيەتتەرگە يە ادامدار. ەل ءۇشىن ادىلەتسىزدىك پەن قاتىگەزدىكتىڭ اۋىر جۇگىن ارقالاعان ولار اشتىقتا دا ەلمەن بىرگە جۇرگەن. ءتىپتى، جاسى كەلگەن كىسىلەردىڭ ءوزى اشتىقتان بوسقان ەلمەن بىرگە باسقا ەلگە بارىپ، امان قالعان ادامداردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ ەلگە قايتا اكەلگەن.  سونداي كىسىلەردىڭ ءبىرى ەل اراسىندا سارى يشان اتانعان كىسى، قاريا قوجاحمەت اتامىز. بۇل كىسى 1931 جىلى اشتىقتان قاراقالپاقستانعا كوشكەن ەلمەن بىرگە ءجۇرىپ، اۋىل ادامدارىن ەلگە قايتارىپ، سولارمەن بىرگە كەلگەن. اشتىقتان اتا-اناسى ءولىپ، جەتىم قالعان بالالاردىڭ دا دالادا قالماي حالىقپەن بىرگە ەلگە ورالۋىنا سەبەپكەر بولعان. وگپۋ-دىڭ حاتتامالارىندا 1933 جىلى قاراقالپاقستاننان ىرعىز، قارابۇتاققا ورالعان حالىقتىڭ ىشىندە اتا-اناسىنان ايرىلعان 600-دەي بالانىڭ جۇرگەندىگى ايتىلادى. سارى يشان دا وسى اۋىل ادامدارىمەن بىرگە ەلگە ورالىپ 1934 جىلى قارابۇتاقتا دۇنيە سالادى. سارى يشان وتىرعان جەر ىسكولدە بالاسى ادبىعاني مەشىت-مەدرەسە ۇستاعان. 1928 جىلى بۇلاردىڭ دا مال-مۇلكى تاركىلەنىپ قۋدالانعاننان كەيىن ابدىعاني ۇستاز 1937 جىلعا دەيىن شالقار ماڭىندا بولعان. سارى يشان اۋەلى ىرعىز اۋدانىنىڭ ءتاۋىپ، نۇرا اۋىلدارىندا بولىپ، اشتىقتان، جازالاۋشى وتريادتاردىڭ قىسىمىنان باسقا جاققا قونىس اۋدارعان ەلمەن بىرگە كەتەدى. سارى يشاننىڭ 1930 جىلدارى نۇرا، ىرعىز  ماڭىندا بولۋى تەگىن ەمەس. سول كەزدە بولعان ىرعىز كوتەرىلىستەرىندە حالىقتىڭ ىشىندە بولعانعا ۇقسايدى. بولشەۆيكتەردىڭ بۇل كىسىلەردىڭ سوڭىنا تۇسكەنى سونداي، 1928 جىلدان كەيىن ىسكولدەگى مەشىت-مەدىرەسە عيماراتىنا ادەيىلەپ سەرىكتىكتىڭ مالىن قاماتادى. بايلانعان ءىرى قارا مالدىڭ بارلىعى تۇگەلدەي ەرتەسىنە ۇيىقتاعان كۇيى ءولىپ شىعادى. سودان كەيىن بولشەۆيكتەردىڭ ءوزى بەتتەي الماعان سوڭ بۇل جەردەگى مەشىت پەن مەدرەسە تارقاتىلىپ ماتەريالدارى كورشى اۋىلدارعا جونەلتىلەدى. قۇرىلىسقا پايدالانىلعان. وسى ماڭداعى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ايتۋى بويىنشا بۇل ماڭدا كۇنى كەشەگە دەيىن سوۆحوزدىڭ كۇز بەن كوكتەم ايلارىندا مال قامايتىن قوراسى ورنالاسقان. كۇزدە قان الۋعا ايداپ اكەلگەن ءىرى قارا مالداردى قاماعاندا قورادان كەمى ءبىر مال تۇندە ءولىپ شىعاتىن بولعان. بۇل كىسىلەر كەڭەس بيلىگىنە قارسى قوزعالىستارعا قاتىستى، 1930 جىلدارى ەت پەن استىق دايىنداۋدا جوسپاردى ورىندامادى دەپ قۋدالانعان.

قوعامدى بولشەكتەۋ ارقىلى ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن بولمىسىن رۋحاني تۇعىرىنان ايىرۋعا باعىتتالعان ساياساتتىڭ ءوزى ءتۇرلى باعىتتا، ءتۇرلى كانالدار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرىلعاندىعىن كورەمىز. قوعامنىڭ ىشىنەن «كەدەي» قوعامىن قۇرۋدا حالىقتى بۇعان كوندىرۋگە باعىتتالعان يدەولوگيالىق جۇمىستار پارتيا ارقىلى جۇرگىزىلىپ وتىرسا، بايلاردىڭ ءوزىن بىرنەشە توپقا ءبولۋ ارقىلى قۋعىنداۋ، ونىڭ ينسترۋكتسيالارىن جاساۋ ارنايى قۇرىلعان نكۆد، وگپۋ-دىڭ ساياسي قۇرالىنا اينالعان. 1928 جىلى اقتوبە وبلىسى بويىنشا ارنايى تۇردە حريستيان ءدىنى مەن يسلام ءدىنى باعىتىنداعى ءدىن وكىلدەرىنىڭ ءتىزىمى جاساقتالعان. وسى تىزىمدەگى 600-ءدىڭ ۇستىندەگى ادامنىڭ ىشىندە 350-دەن استامى يشان، حازرەت قىزمەتىندەگى قازاقتىڭ ءدىني كىسىلەرى بولعان. وسى ادامداردىڭ بارلىعىنىڭ كۇنى بۇرىن تەكسەرىلىپ، بولشەۆيكتەردىڭ سوزىمەن ايتقاندا «الدىن الا ساياسي پورترەتتەرى» انىقتالىپ، كەڭەس ۇكىمەتىنە جات ەلەمەنت رەتىندە نازارعا ىلىككەنىن كورۋگە بولادى. 1930-31 جىلدارى ورىن العان كوتەرىلىستەردە الدىمەنەن وسى كىسىلەردىڭ «ساياسي پورترەتتەرى» سۇرالىپ، ولاردى تۇگەلدەي ۇستاپ، جازالاۋعا بۇيرىق بەرىلگەن. امان قالعانى كەيىن 1937 جىلى ۇستالىپ، حالىق جاۋى دەگەن جالامەن اتىلىپ كەتكەن. قولعا تۇسپەگەندەرى امالسىزدان يران، تاجىكستان، اۋعانستانعا كەتۋگە ءماجبۇر بولعان.

ەلدىڭ بەتكە ۇستار ادامدارىنىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەۋمەن قاتار، ەتپەن استىق دايىنداۋدى شارۋالاردان تالاپ ەتۋدە دە وعان ىشتەي قارسىلىق سەيىلمەگەن.  وكىنىشكە وراي، سول كەزدەگى قازاق كوتەرلىسشىلەرىندە دۇرىس قارۋ بولماعان. ال قازاق قوعامىنداعى كوڭىل كۇيدى الدىن الا مۇقيات زەرتتەپ وتىرعان بولشەۆيكتەر 1930 جىلى دا كوتەرىلىسشىلەردى تاراتىپ، ونىڭ ليدەرلەرىن جويىپ جىبەرۋ ءۇشىن سامارا، ورىنبور قالالارىنان سوڭعى قارۋ تۇرلەرىن، ارنايى قوسىمشا جاساقتار جىبەرۋدى سۇراتقان: «پرەدلوجيت  ناچ. ودتگپۋ ت. پارامانوۆۋ پەرەدات يح پۋلەمەت ت. حۋحارەۆۋ دليا يرگيزسكوگو كوموتريادا.

سووبششيت كرايكومۋ پو پريامومۋ پروۆودۋ پوسلەدنيۋيۋ ينفورماتسيۋ ي پروسيت ەگو سۆيازاتسيا س ساماروي-ورەنبۋرگوم دليا وكازانيا پوسلەدنيمي اكتيۋبينسكومۋ وكرۋگۋ پوموششي ليۋدمي ي ورۋجيەم.

پو پريامومۋ پروۆودۋ ۋكازات اكمولينسكومۋ ي كۋستانايسكومۋ وكرۋجكومۋ تسەلەسوبرازنوست يح اكتيۆنىح دەيستۆي ۆ يرگيزسكوم ناپراۆلەني، س سۆيازي س ۆوزموجنىم وتحودوم باندى ۆ يح وكرۋگا ي پوترەبوۆات وت ۋكازاننىح وكرۋجكوموۆ رەگۋليارنوي ينفورماتسي س يح ستورونى....» [3. 10-پ.]. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جازالاۋشى وتريادتارىنىڭ قولىندا پۋلەمەت، باسقا دا قارۋ تۇرلەرىنىڭ بولعاندىعىن كورەمىز.

بۇدان بولەك اقتوبە وبلىستىق مەملەكەتتىك مۇرعاتىندا اقتوبە وكرۋگتىك اكىمشىلىك ءبولىمى باسشىسىنىڭ تەمىر جول ستانتسياسى باستىعىنان 1000-عا جۋىق ۇستالعان ادامداردى سەمەيگە جىبەرۋ ءۇشىن ۆاگون سۇراعان حاتى دا كەزدەسەدى: «ناچالنيكۋ ستانتسي اكتيۋبينسك. ناستوياششيم اكتيۋبينسكي وكر. ادمينوتدەل پروسيت ك 22/پ – پرەدوستاۆيت ۆ ەگو راسپورياجەنيە 26 ۆاگونوۆ (تەپلۋشەك) دليا وتپراۆكي ۆ سەميپالاتينسك ارەستوۆاننىح ۆ كوليچەستۆە 1000 چەل. بيلەتى نا پروەزد بۋدۋت پريوبرەتەنى وكرادمينوتدەلوم زا ناليچنىي راسچەت.

و ۆوزموجنوستي يسپولنەنيا موەي پروسبى ۋۆەدوميتە نە پوزدنە چاسوۆ دنيا   21/پ-...

ناچالنيك واو پەترەنكو» دەلىنگەن [6. 43-پ. ]. كەڭەس بيلىگىنىڭ قازاق قوعامىنىڭ ىشكى ومىرىنە جاساعان ءتۇرلى قىسىمىنىڭ سالدارىنان قورعانۋ ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق بولاشاعىنا ارا ءتۇسۋ ماقساتىندا ورىن العان كوتەرىلىستەر بارىسىندا تالاي كورنەكتى تۇلعالاردان ايىرىلدىق. حالىق قىرىلدى. ۇلت مۇددەسىن، ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ويلاعاندار، ادامداردى اشتىقتان امان الىپ قالۋعا ۇمتىلعاندار رەپرەسسيا قۇربانى بولدى. ماسەلەن، 1930 جىلدارى ويىل اۋدانىنا بارعان بك(ب)پ وكرۋگتىك كوميتەت نۇسقاۋشىلارىنىڭ ءبىرى، ويىلداعى الاشورداشىلاردى جويۋعا قاتىستى بىلاي دەگەن: «يمەليس حاراكتەرنىە ۆىستۋپلەني سرەدي ۆىستۋپايۋششيح تەم، چتو ترەبوۆاتەلنىە ۆىسشەي مەرى ناكازانيا وستاتكام تروتسكيستكو-زينوۆەۆسكوگو پارالەللنوگو تسەنترا، تەم سامىم نە دەلات نيكاكوي پوششادى الاشاردينتسام ي مەستنىم  ناتسيوناليستام، كاك ۆراگام ترۋدياششيحسيا ۆ سۆيازي س ەتيم پري ۆىستۋپلەني ۆسكرىتى اكتيۆنىە ۋچاستنيكي الاشاردى ۆ ۋيلسكوم ر-نە نەكتو جايلىباەۆ تاجيمۋحان، كوتوروي دو پوسلەدنەگو ۆرەمەني زانيمالسيا ۆرەديتەلستۆوم، ۋبوي سكوتا، سپەكۋلياتسەي، كراجەي ي در.

ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا وكونچاتەلنو رازوبلاچەنا ەگو الاشاردينسكايا انتيسوۆەتسكايا ۆرەديتەلسكايا دەياتەلنوست ون سەيچاس ارەستوۆان....

ني كومۋ نە سەكرەت، چتو ناش ۋيل رانەە بىل ودنيم ي تسەنتروۆ الاشوردى، زدەس بىل گلاۆنىم ورگانيزاتوروم الاش-وردى دوسمۋحامەدوۆ ج. پوەتومۋ مى دولجنى رازوبلاچات وستاتكي كونترەۆوليۋتس. الاشوردى، ودناكو بىت ۆوورۋجەننىمي. نادو ۋسيليت اگيتاتسيوننۋيۋ رابوتۋ ي ليكۆيديروۆات نە گراموتنوست ي مالوگراموتنوست پوۆىسيت پوليتيچەسكۋيۋ ۆوورۋجەننوست»[7. 12-پ.].

ۇلت زيالىلارىن، سونىڭ ىشىندە بايلار مەن ءدىني تۇلعالاردى «قارالاۋ» بۇنىمەن عانا شەكتەلگەن جوق. بايلاردى تاپ رەتىندە جويۋ جۇمىستارى اياقتالىپ جاتقان ۋاقىتتا، بايلار تۇلعاسىن حالىقتىڭ ساناسىنان ءبىرجولاتا جويۋ جۇمىستارى باستالدى. 1936 جىلى ۇلت زيالىلارىن تۇگەلدەي حالىق جاۋى دەگەن جالامەن جويۋدىڭ قارساڭىندا، 1916 جىلعى ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ 20 جىلدىعىنا وراي اقتوبەدە بك(ب)پ وكرۋگتىك كوميتەتى قاساقانا اۋقىمدى شارالار ۇيىمداستىرعان. گازەتتەرگە وسى كوتەرىلىستى «كەدەيلەردىڭ قوزعالىسى» دەپ سيپاتتايتىن ماقالالار جاريالايتىن ارنايى ادامدار بەكىتىلگەن. كوتەرىلىسكە قاتىسقان كەيبىر ادامداردان ەستەلىكتەر الىنعان. ەستەلىكتەردىڭ بارلىعى كەڭەس بيلىگىن دارىپتەپ، بايلاردى قارالاۋعا باعىتتالعان. بۇنىڭ تۇپتەپ كەلگەندە نە ءۇشىن جانە كىم ءۇشىن جاسالعانى بەلگىلى. كوزدەلىپ وتىرعان ءبىر قانا نارسە ۇلتتى ەركى مەن بار مۇمكىندىگىنەن ايىرۋعا باعىتتالعان ساياساتتى ىسكە اسىرۋ بولعاندىعىن كورەمىز. بۇل كۇشتەپ تە، ايلامەن دە جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرعان. بۇگىنگى ۇرپاق الدىندا تۇرعان مىندەت وسىنىڭ بارلىعىن ءالى دە كەڭىنەن زەرتتەپ جارىققا شىعارۋ بولىپ تابىلادى. ۇلت پەن ونىڭ تۇلعالارى اجىراماس بىرلىكتە بولعاندا قانا تاريحتىڭ سۋبەكتىسىنە اينالىپ وتىراتىندىعى تاريحتان ءمالىم. سول سەبەپتەن، قىزىلدار بيلىگى ۇلت زيالىلارىنىڭ ەل مادەنيەتىندەگى ينستيتۋت رەتىندەگى ءرولىن جويۋمەن قاتار، تاريحتىڭ سۋبەكتىسى مەن فەنومەنىنە اينالعان تۇلعاسىن دا سانادان ءبىرجولاتا وشىرۋگە ۇمتىلدى. ءتىل مەن مادەنيەتتى، تاريحتى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ءدىن مەن شارۋاشىلىققا قارسى جۇرگىزىلگەن ساياسات، جاسالعان ءتۇرلى قىسىمدار وسىنىڭ ايعاعى. الاش زيالىلارىنىڭ وزدەرى جازىپ كەتكەندەي، بولشەۆيكتەر بۇلدىرگەن ۇلتتىڭ دۇنيەلەرىن ورنىنا كەلتىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ونىڭ كوپ جىلعى تاجىريبەنى قاجەت ەتەتىندىگىن بۇگىنگى ۋاقىت كورسەتۋدە. ۇلتىنىڭ تاريحتاعى بوستاندىعى مەن ءومىر ءسۇرۋ قۇقىن قورعايتىن دا، داۋلايتىن دا وسىنداي ناعىز زيالىلار، مەملەكەتشىل ۇرپاق ەكەندىگى انىق.

وتكەن عاسىردىڭ باسىندا الاش يدەياسىنىڭ ءوزى دە جايدان-جاي دۇنيەگە كەلگەن جوق. بۇل يدەيانىڭ نەگىزىندە دە قانشاما تاريح، ءتۇرلى تاريحي ۋاقىت وقيعالارىن باسىنان وتكىزگەن دەڭگەي بار. ونىڭ ۇستىنە وسى يدەيانى ەل ومىرىنە قايتا اكەلىپ، تاريحتىڭ قۇبىلىسىنا قايتا اينالدىرعان الاش زيالىلارىنىڭ وزدەرى دە حالىقتىڭ ىشىنەن شىققان ادامدار ەدى. ولار ۇلتىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن تەرەڭ بىلگەن ءارى الەم مادەنيەتىندەگى وزىق تاجىريبەلەردى يگەرگەن تۇلعالار ەدى....

ادەبيەت:

1. شوقاي م. تاڭدامالى – الماتى: قاينار. – ت. 1. – 1998. – 512 ب.
2. پروتوكولى زاسەداني موبيليزاتسيوننىي ترويكي پري گۋبكوما ۆكپ (ب) // اقتوبە ومم.- 516-ق.;1-ت.، 1727-ءىس.-17 پ.
3. پروتوكولى زاسەداني موب.ترويكي اكتيۋبينسكوگو وكرۋجنوگو كوميتەتا ۆكپ (ب) // اقتوبە ومم.- 9-ق.;1-ت.، 447-ءىس.-20 پ.
4. پو وبۆينەنيۋ باەۆ №12 اۋلا يرگيزسكوي ر-نا // اقتوبە ومم.- 193-ق.; 2-ت.، 8-ءىس.-162 پ.
5. ماتەريالى پو دەلۋ كونفيسكوۆاننوگو بايا №12 اۋلا اكتيۋبينسكوگو وكرۋگا يرگيزسكوگو رايونا بايۋزاكوۆا كابىلبايا // اقتوبە ومم.- 63-ق.;2-ت.، 60-ءىس.-34 پ.).
6. راسپورياجەنيە نكۆد سسسر// اقتوبە ومم.- 57-ق.;1-ت.، 38-ءىس.-102 پ.
7. دوكلادنىە زاپيسكي پو وبسۋجدەنيۋ ماتەريالوۆ پروتسەسسا ناد كونتررەۆوليۋتسيوننىم تروتسكيستسكيم پارالەلنىم تسەنتروم // اقتوبە ومم.- 13-ق.;6-ت.، 54-ءىس.-77 پ.

سارسەمبين ۇمبەتقان قۋاندىقۇلى،

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى

Abai.kz