شەر-تولعاۋ

بۇل جەردە اتام جۇرگەن، اكەم جۇرگەن،
ءالى دە پارىزىم كوپ وتەلمەگەن.
قايىسسا قابىرعاسى بابامىزدىڭ،
قالدى ما اۋىر جۇگى كوتەرمەگەن.

قالدى ما زار مەن مۇڭى، شەر-شەمەنى،
ماقساتىن العا قويعان بىلسەڭ ەدى.
كىرگىزسە جەرگە دە ولار كيىز قازىق،
قاعا الماي ءجۇرمىز بىزدەر ءبىر شەگەنى.

اڭ اتقان، ەگىن سالعان، مالىن باققان،
ايتەۋىر وتباسىنىڭ بابىن تاپقان.
كەش جاتىپ، ەرتە تۇرىپ، ەڭبەك قىلۋ
بىزدەرگە قالعان مۇرا الىمساقتان.

ۇيالماي كەرە قارىس مايدان اساپ،
تاريحتى ءجۇر بىرەۋلەر قولدان جاساپ.
كەلەدى ەل كوزىنەن جاسىرعىسى
بولعانىن قىرعىن مايدان، قاندى قاساپ.

ەل-جۇرتىم بولسىن دەگەن ەسەن-امان،
ورناتقان اقىلىمەن ءادىل قوعام،
كۇلتەگىن قالتىراتسا قاس دۇشپانىن،
جاۋلارىن تىزەرلەتكەن بىلگە قاعان.

بەرمەگەن ءوز ەركىمەن جاتقا قولدى،
كەزىندە تۇمار پاتشا اتقا قوندى.
بوكتىرىپ قىزىل قانعا كيردىڭ باسىن،
ەرلىگى ۇرپاعىنا ماقتان بولدى.

شىڭعىس حان تۇرىكتەردىڭ كوسقان باسىن،
قالاعان ەركىن ەلدىڭ ىرگەتاسىن.
توپتاسقان قالىڭ قاۋىم ماڭايىنا،
بىلگەن سوڭ قاسىرەتتى جۋىتپاسىن.

قۇپتاعان شىعار ءىسىن حاق-تاعالام،
كۋا عوي قارا جەر مەن اسپان وعان.
سان ەلدى جيناعان ءبىر شاڭىراققا،
بار ما ءوزى شىڭعىس حاننان اسقان ادام؟!

انتالاپ جان-جاعىنان ءشۇرشىت، قالماق،
جەرىمە قاندى قولىن بولدى سالماق.
سۋىرىپ قىنابىنان قىلىشتارىن،
ساربازدار ەل ىرگەسىن قالدى قورعاپ.

انادان الىپ بولىپ ارتىق تۋعان،
بوگەنباي، قابانبايلار جاۋدى قۋعان.
شىندىقتى شىعارام دەپ شىڭىراۋدان،
يساتاي مەن ماحامبەت بەلدى بۋعان.

بەيبارىس جات جەردە دە سۇلتان بولدى،
جاۋلارىن قارسى شىققان ۇلتان قىلدى.
باتىرلار اتقا قونعان باي-ماناپتىڭ
وتپەيتىن تاماعىنان قىلقان بولدى.

بولامىن ولاي بولسا نەسىنە الاڭ،
قاسىمنىڭ قاسقا جولى اسىل ماعان،
تاۋكەنىڭ «جەتى جارعى» قاعيداسىن،
ەسىمنىڭ ەسكى جولىن ەسىمە الام.

بىرلىگى كەرەي مەنەن جانىبەكتىڭ
بەردى عوي ەڭىرەگەن ەلىمە ەكپىن.
تويتارسا قاس دۇشپاندى تىزە قوسىپ،
قالايشا سول داعدىدان جەرىمەكپىن؟!

ەرلىگىن ەسكە العاندا ابىلايدىڭ،
قالايشا نامىسىمدى جانىمايمىن؟
ۇمتىلسام ورىنداۋعا وسيەتىن،
ەندىگى جۇرىسىمنەن جاڭىلمايمىن.

قازاقتىڭ سوڭعى حانى كەنەسارى
كەزىپ ءجۇر كەڭ دالانى ەلەسى ءالى.
حان ءىسىن جالعاۋعا دا بايلانىستى
ءدال قازىر ەلىمىزدىڭ بولاشاعى.

ابايدىڭ قارا ءسوزى ۇيقىنى اشقان،
بۇلاعى ىبىرايدىڭ ءشولدى باسقان،
ءفارابيدىڭ، شوقاننىڭ ىزگى ويلارى
ۇرپاققا جەتكەن جوق پا بۇلجىماستان.

وتكىزگەن قايدا جۇرسە ءساتتى كۇنىن،
تانىتقان بارشا جۇرتقا تەكتىلىگىن،
جالعاسقان جەتى اتاعا سالت-ءداستۇرىم
جاڭعىرىپ وسى كۇنگە جەتتى بۇگىن.

ەلەمەي كۇيبەڭ تىرلىك سەس قىلعانىن،
ويلاعاي قوناعى مەن دوستىڭ قامىن
ءبولىپ جەپ ءتۇيىر ءداندى كورشىسىمەن،
جيماعان جۇت جىلى دا داستارحانىن.

جەرىمە كوز الارتىپ ورىس كەلدى،
ورىستىڭ ءسوزىن سويلەپ بولىس كەلدى.
قازاقتىڭ ءتىلىن، ءدىنىن جوق قىلۋعا
بارلىعى جان-تانىمەن كىرىستى ەندى.

ءتورت تۇلىك جۇرگەن جەردى دوڭىز جايلاپ،
قوڭىستان كوشتى قازاق سورى قايناپ.
اينالدى توپىراققا شۇيگىن جايلاۋ،
ءبىر كەزدە تۇگى شىعىپ، تۇرعان جايناپ.

ىركىت قىپ جاڭا عانا ساۋعان ءسۇتتى،
لەنين، ستاليندەي كوسەم شىقتى.
حالىقتى قويداي قىرىپ، كورگە تىعىپ،
وزدەرى تۇقىمىمەن ەسەن شىقتى.

قىلتيعان قىلشا مويىن قىلتا بولدى،
ءتۇبىت پەن قويدىڭ ءجۇنى جۇرقا بولدى.
جايقالىپ وسكەن اعاش ورمانداعى
سالاتىن ساماۋىرىنعا جاڭقا بولدى.

الاشتىڭ ارىستانداي ارىستارى
عاجاپ قوي ءبىر ارنادا تابىسقانى.
نۇسقادى اداسپايتىن تۋرا جولدى،
ۇرپاققا اماناتىن تابىستادى.

اق تاڭىن ازاتتىقتىڭ شىن اڭسادىق،
تۇبىندە جاۋماي قويماس قۇرالسا بۇلت.
ءاليحان ەلدىڭ قامىن ەرتە ويلادى،
اقاڭ مەن جاقاڭ شىقتى ۇران سالىپ.

وزگەرىپ كەتكەننەن سوڭ اتا جولى،
وزگەگە تىزگىن بەرۋ قاتا بولدى.
مۇستافا شەتكە كەتتى مۇڭ ارقالاپ،
جۇسىپبەك، ەلدەس، ماعجان قاپا بولدى.

ەلەنبەي ەلگە سىڭگەن ەر ەڭبەگى،
حالىقتىڭ شىققان تەرى تولەنبەدى.
كوسەمىن اتىپ، اسىپ، جەر اۋدارىپ،
جاقسىنى جىپكە ءتىزىپ كوگەندەدى.

قازاققا قۇرعاننان سوڭ قازاق قاقپان،
ارىلماي قويدىق سۇمدىق كەساپاتتان.
جازىقسىز ادامدارعا جالا جاۋىپ،
ايىرىلدىق قانشاما اسىل ازاماتتان.

قۇرىعىن قازاعىمنىڭ بولعان قۇتتى
الاياق بەلسەندىلەر جەرگە تىقتى.
شەشەدەن ۇلگى الماعان قىزدار شىقتى،
اكەنىڭ ءتىلىن الماس ۇلدار شىقتى.

قۋ تىرلىك، ساقتانباساڭ، بۇزار كىمدى؟
وزەن مەن كولدەر قۋراپ، سۋ تارتىلدى.
«باسىنا قاراعايدىڭ شورتان شىعىپ،
جىگىتكە قاراپ تۇرعان قىز ارتىلدى»

بىلعادى ارام اياق وسى جولدى،
پاپكا ۇستاپ، شاپكا كيگەن اسىل بولدى.
ازىعىن جۇرت اۋزىنان جىرىپ الىپ،
مويىنعا ءمىنىپ الىپ، ماسىل بولدى.

قاراقان باسىن ويلاپ ونشەڭ «مىقتى»،
جۇرەگى مومىنداردىڭ بولدى كۇپتى.
ارالار اراسىنان سونا شىقتى،
ورمەكشى ۇياسىنان ءبۇيى شىقتى.

وزبىرلار تولتىرعاندا كەڭ كومەيدى،
ۇزىندى الدى جەگىپ ەرگەجەيلى.
قيسايماي اۋىزى دا كەيبىر ءتىلشى:
«سۇيرەيدى ەلدى سولار ورگە!» - دەيدى.

ىرجيىپ، جىلى سويلەپ قىتاي كەلدى،
جاس وسكىن تال-شىبىقتى بۇتاي كەلدى.
يىققا قارىزىڭدى ءۇيىپ قويدى،
امال جوق، جوعالتاسىڭ ۇپايدى ەندى.

زاماننىڭ ىلەسكەندە كوشىنە ەرىپ،
قارتايدىق اقساقالدىڭ جاسى كەلىپ.
ىشىمدە شاقىر-شۇقىر شەر قاينايدى،
بەرەمىن سوندا كوزدىڭ جاسىنا ەرىك.

تۋرا بي تۋعانى جوق بولدى عايىپ،
ۇرىنىڭ قىلعان ءىسىن قىلمادى ايىپ.
جۇرگەندە كۇن كورە الماي جەسىر، جەتىم،
شەندىلار پارامەنەن الدى بايىپ.

ادامدار ۇساقتالىپ، مايدا بولدى،
عۇمىرى تاۋسىلمايتىن ايلا بولدى.
اشىلىپ جاسى جەتكەن قارتتار ءۇيى،
قالادا جەتىمحانا پايدا بولدى.

جىر قىلعان بايانى مەن جىبەگىن دە،
قازاقتىڭ قاسيەتىن بىلەمىن بە؟
مىسى ونىڭ ءبىلىمى مەن بىلەگىندە،
كۇشى ونىڭ مەيىرىمدى جۇرەگىندە.

قۇرتقاداي تايبۋرىلدى باپتاي بىلگەن،
قىزدارىم ار-نامىسىن ساقتاي بىلگەن،
تۋعاندا ەر باسىنا سۇراپىل كۇن،
كوپ جىگىت سىڭارىن دا تاپپاي جۇرگەن.

قىز شىقتى اناسىنان بۇرىن سويلەپ،
قىسقاردى قوس ەتەكتى ۇزىن كويلەك.
جىگىتتىڭ ەكى كوزىن باقىرايتىپ،
قاتىندار باي ىزدەدى جۇرگەن كۇيلەپ.

بولعاندا نازىك جاننىڭ سيقى مۇنداي،
قايتەدى كورگەن كىسى كۇلكى قىلماي.
تىم قۇرسا بولسا قايتتى انالاردىڭ
بۇرىنعى جۇرناعى مەن قيقىمىنداي.

اينالسا سۋى كەپكەن جەر قۇمىنا،
اققۋلار ايدىن كولدە قالقىدى ما؟
بولدى عوي قارعاسى مەن قۇزعىنى دا،
بولدى عوي قودارى مەن جانتىعى دا.

سوندا دا ءبىزدىڭ قازاق تويعا بارعان،
ءماز بولعان جەگەنىنە تويعان ادام.
قۇتىلىپ شىعۋ قيىن شاقشاق باستى
كۇن تۋسا مي كەمىرەر وي قاماعان.

بوگەلىپ تۇرعان كەزدە بىراق-تا ءىسىڭ،
سارقىلىپ بويىڭداعى قۋات-كۇشىڭ.
بولساڭ دا ءوزىڭ پىلدەي، ءسوزىڭ دۇردەي،
تىشقاننان سەسكەنەتىن سياقتىسىڭ.

كۇتەسىڭ قىسىلعاندا كىمنەن كومەك،
ارۋاقتى بابالارىڭ ءجۇرسىن جەبەپ.
الايدا، قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن
ۇلتتىڭ جۋاس مىنەزى نەگە كەرەك؟

اشتىق پەن قاستىققا دا جۇمدى كوزىن،
تىم سيرەك كەزدەسەدى مۇنداي ءتوزىم.
كەشىردى دۇشپانىنىڭ قىساستىعىن،
كوپ كىسى جاقسى كوردى سول مىنەزىن.

بالا ۇستاپ جول بويىندا قالعان انا،
شاشىلعان سۇيەكتەرى ايدالادا.
باسىندا اتىن جازعان كوك تاسى جوق،
بار ما ءوزى ولگەندەرگە قويعان مولا؟

كەزىگىپ سۇمىرايلار سۇراعانعا،
جول اشتى باسشىلارعا ۇناعانعا.
جاعىمپازدار جارىسى الامان بوپ.
ەسكەرتكىش ورناتىلدى ءتىرى ادامعا.

بايلىعى جەر استىنىڭ، جەر ءۇستىنىڭ
ساتىلىپ كەتتى بىلەم تەگىس بۇگىن.
سارقىتى مەن جۇعىنى قالدى ما ەكەن،
تاماقتىڭ بايلار جەدى ەڭ ىستىعىن.

تۇرعاندا سوعىپ قولىن اينالاسى،
سويلەدى اۋزى قيسىق باي بالاسى.
دارىندى بوساعادان اتتاي الماي،
تورگە وزدى اقىلى كەم قايماناسى.

تولقىتىپ، تەبىرەنتىپ سوزۇعاردى،
ۇلتىمنىڭ وزگە جۇرتتا ءسوزى قالدى.
كيىمى، ءجۇرىس-تۇرىس – ءبارى وزگەردى،
تەك قانا جىلتىراعان كوزى قالدى.

تاريحتا حاتتاۋلى تۇر قىرقىسقان كۇن،
نامىسىن التى الاشتىڭ جىرتىسقان كۇن.
كيەلى توپىراعىندا ءىزى جاتىر
ۇلىتاۋ، سارايشىق پەن تۇركىستاننىڭ.

ەندەشە كەلەشەكتەن كۇدەر ۇزبە،
نوقتادان بوساتاتىن ەرىڭدى ىزدە.
جۇمىلساق جۇدىرىقتاي قۋات ارتار،
ماسەلە تىرەلىپ تۇر ەندى بىزگە.

بەس كۇندىك بۇل جالعاندا جان ۇشىرماي،
قازاقتىڭ بۇدان بىلاي ساعى سىنباي،
تۋعان حالقىم!
الەمگە كەتسىن داڭقىڭ
ديماشتىڭ سىڭعىرلاعان داۋىسىنداي.

اقىلبەك شاياحمەت

Abai.kz