كوممۋنيستەر قارۋلى كۇشپەن بيلىكتى تارتىپ العان سوڭ، رەسەي يمپەرياسىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە ءوز بيلىگىن كۇشتىك قۇرلىمدارعا سۇيەنە وتىرىپ بەكەمدەدى ءارى اقپارات-ءباسپاسوز قىزمەتىنە قاتاڭ تسەنزۋرا ورناتىپ، وزگەشە ويلايتىنداردى تاندىك تۇرعىدان جويدى نەمەسە لاگەرگە توعىتتى.

ءجۇرىس-تۇرىستارىن قاتاڭ باقىلاۋعا الدى. اسىرەسە بۇرىنعى نكۆد مەن ىشكى ىستەر قۇرلىمىنا ەرەكشە وكىلدىك بەرىلىپ، ولاردىڭ قۇرىعىنان، ۋىسىنان ەشكىم دە قۇتىلا المايتىن جاعداي  قالىپتاستى. ونىڭ ءبارى زاڭمەن، ءتۇرلى-ءتۇستى قارار-قۇجاتتارمەن، بەلگىلەمەلەرمەن تولىقتىرىلىپ وتىردى. اسىرەسە، ىشكى ىستەر ورگاندارى اتالمىش جۇيەگە قاۋىپ توندىرەدى دەگەن ازاماتتاردى سوت، پروكۋراتۋرا ورگاندارىمەن سايكەسە وتىرىپ، وزدەرى اڭدىپ، ۇستاپ، تەرگەپ، سوتتاپ، باقىلاپ وتىردى. ازاماتتاردىڭ شەتەلگە شىعۋى، كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگىن الۋى، تۇراقتى تىركەۋدە تۇرۋى وسى مينيسترلىكتىڭ باقىلاۋىندا بولىپ، جەكە تۇلعا رەتىندە تىرپ ەتە المايتىن بولدى. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ەلىمىز باتىستان ينۆەستور تارتىپ، ەكونوميكانى وركەندەتۋ ءۇشىن ولاردىڭ قۇندىلىقتارىن قابىلداپ، كوپتەگەن زاڭدىق، قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق رەفورمالار جاسادى. وسى سالانىڭ باسشىلىعىنا باۋىرجان مۇقامەتجانوۆ، زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ قاتارلى ازاماتتىق تۇلعالار كەلگەن كەزدە ءبىرتالاي وڭدى وزگەرىستەر بولدى. تۇرمە مەن تولقۇجات، جەكە قۇجات دايىنداۋ جۇمىستارى ادىلەت مينيسترلىگىنە بەرىلدى. بىراق قالمۇقامەت قاسىموۆ مينيستر بولعاندا تولقۇجات جاساپ، ۆيزا راسىمدەۋ فۋنكتسيالارى قايتادان ىشكى ىستەرگە قايتارىلدى. ويتكەنى، سول كەزدە شەتەلدىكتەرگە شاقىرتۋ جىبەرۋ، ۆيزا راسىمدەۋ جۇمىسى كوررۋپتسيا جايلاعان كولەڭكە بيزنەستىڭ اپانى ەدى. تۋىسشىلاۋ، ساياحات، جۇمىس بابىمەن الىس-جاقىننان كەلگەن شەتەلدىكتەر وسى مينيسترلىكتىڭ قالا، وبلىس، اۋداندارداعى دەپارتامەنت جانە باسقارمالارى ارقىلى ۆيزاسىن ءبىر ايدان ءبىر جىلعا دەيىن ارالىقتا ۇزارتىپ الاتىن. الماتىداعى امبەباپ نيكولسكي بازارىنا ءتيىپ تۇراتىن ا.بايتۇرسىنوۆ پەن قاراساي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ميگراتسيا باسقارماسىنىڭ عيماراتىنىڭ الدىندا شەتەلدىك قوناقتار مەن قانداستارىمىز جىرتىلىپ-ايىرىلاتىن. قارا سومكەلەرىن ءتۇرلى-ءتۇستى قۇجاتقا تولتىرىپ العان قانداستارىمىزدىڭ ءبىرازى سول ارانى توڭىرەكتەپ، دەلدالدىقپەن اينالىسىپ، كۇن كورەتىن. ولاردىڭ ىشىندە ۋادەسىنە بەرىك، ىسىنە ادال، اقشاعا قۇنىعىپ كەتپەگەن ءبىراز ازاماتتار بۇل جۇمىستى كاسىپ رەتىندە قاراپ، يپ نەمەسە تۋريستىك فيرماسىن زاڭدى تۇردە تىركەپ، سالىعىن تولەپ، قولدارى تيمەيتىن نەمەسە ءتىل بىلمەيتىن، ءجۇرىپ-تۇرۋى قولايسىز كىسىلەردەن لايىقتى اقىسىن الىپ، جۇمىستارىن ءبىتىرىپ بەرىپ العىسىن الدى. سىلدىر ءسوزى مەن ارزان تاقپاعىنا سۇيەنىپ اڭقاۋ جەرلەستەرى مەن تۋىستارىنىڭ تىرنەكتەپ جيناعان اقشالارىن جەپ كەتىپ، بايلانىس قۇرالدارىن وزگەرتىپ، ءوشىرىپ قاشىپ كەتكەن الاياقتار دا بولدى. شەتەلدىك كولىگىنىڭ باگاجىن پاسپورت پەن قۇجاتتارعا تولتىرىپ كەلىپ، باستىقتىڭ كابينەتىنە كىدىرمەستەن كىرىپ باراتىن سيما، ساشا دەگەن كورشى قىتايدىڭ ازاماتتارىنا بىلايعى جۇرت تاڭدانا قارايتىن.

ازاماتتىق تۇلعالاردىڭ كۇشتىك قۇرلىمدارعا اكەلگەن وزگەرىستەرى ءوز ناتيجەسىن بەردى. بىرتىندەپ زاڭ تارماقتارى جاڭالانىپ، عقۇرلىمداردىڭ مىندەتى ايقىندالىپ، جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيدى. اسىرەسە، يمانعالي نۇرعاليۇلى الماتىعا اكىم بولىپ كەلگەندە بازارلاردا زاڭسىز جۇرگەن الىس-جاقىن شەتەلدىڭ ازاماتتارى انىقتالىپ، ايىپپۇلدارىن تولەتىپ، شەكارادان شىعارىلدى.  بارلىق شەتەلدىك كاسىپورىندار مەن فيرمالارعا زاڭدى تىركەۋدە تۇرىپ، ەڭبەك ليتسەنزياسىن الۋ مىندەتتەلدى. مۇندا ءبىر ليتسەنزيا الۋ ءۇشىن 12 جەرگىلىكتى تۇرعىندى جۇمىسقا الۋى شارت. بۇل قاعيدات جىل سايىن جاڭارىپ، ۇزارتىلىپ وتىرادى. وسى ارالىقتا شەتەلدىك ازامات زاڭعا تومپاق ءىس جاساسا ليتسەنزياسىنان ايرىلادى.

سوڭعى جىلدارى ۆيزا راسىمدەۋ جۇمىسى تولىقتاي ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە وتكىزىلىپ، زاڭ پارمەنىنە ەندى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى بەلگىلى سەبەپتەرمەن ۆيزا مەرزىمىن وتكىزىپ العان شەتەلدىكتەرگە سوت ارقىلى ايىپپۇل سالىپ، ەكى جەتىگە جارامدى ۆيزا راسىمدەپ بەرە الادى. وسى جىلدار ارالىعىندا رەسپۋبليكا اۋماعىندا اۋقىمدى تەكسەرىستەر جۇرگىزىلىپ، دەلدالدارمەن استاسىپ، جالعان ەڭبەك ليتسەنزياسىن جاساعان الماتى، شىمكەنت، نۇر-سۇلتان، تاراز، تالدىقورعان قالالارىنىڭ پولكوۆنيك، كاپيتان، مايور شەنىندەگى قىزمەتكەرلەرى اشكەرەلەنىپ،  ىسى سوتقا جەتتى، جەڭىلدەرى جۇمىستان قۋىلدى. اشكوز دەلدالدار دا ءتيىستى جازاسىن الدى.

سونىمەن پارلامەنتتە تالقىلانىپ، ماقۇلدانىپ، اينالىستا ءجۇرىپ جاتقان ۆيزالاردىڭ كاتەگوريالارى مىناداي:

ا5 دەگەنىمىز ينۆەستورلىق ۆيزا. بۇل كاتەگوريانى فيرمانىڭ قۇرىلتايشىسى مەن ديرەكتورى جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى يگىلىكتەنە الادى.

ۆ1 دەگەنىمىز ءۇش اي مەرزىمى بار ارالىقتا ءبىر اي تۇرۋعا ارنالعان كونفەرەنتسيا، كورمە، كونتسەرت، سپورت مەرەكەسى، جينالىسقا قاراتىلعان جۇمىس ۆيزاسى.

ۆ2, ۆ3 ءۇش اي كوپ مارتەگە ارنالعان، ەل اۋماعىندا 30 كۇن عانا تۇرۋعا رۇقساتى بار بيزنەس ۆيزاسى بولىپ تابىلادى.

ۆ12 ساياحات ۆيزاسى بولعاندىقتان ەشقاشان ۇزارتىلمايدى.

ۆ10 دەگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا ارنالعان تۋىسشىلاۋ ۆيزاسى. مەرزىمى ءۇش اي نەمەسە جارتى جىل اراسىندا. پاندەميانىڭ الدىندا قانداستارىمىز تىعىز ورنالاسقان ەلىمىزدىڭ شەتەلدەگى ەلشىلىكتەرى مەن كونسۋلدىقتارىندا ارناۋلى شتاتپەن ءبىر ادام جۇمىس ىستەپ، ەتنيكالىق قازاق ەكەندىگى انىقتالعان ءوتىنىش يەلەرىنە ەكى جىلدىق، ءۇش جىلدىق ۆيزالار راسىمدەگەن. سونداي-اق بارلىق ەلدەن تۋريستىك ۆيزامەن كەلگەن قانداستاردىڭ ۆيزاسىن ۇزارتىۋىنا جانە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، ىقتيار حات الۋىنا، ازاماتتىققا ءوتىنىش بەرۋىنە رۋقسات ەتىلدى. مىنە، بۇل اتامەكەن - قارا شاڭىراقتىڭ قانداستارعا جاساپ جاتقان ۇلكەن قامقورلىعى ءارى ەلىمىز ىشكى-سىرتقى ساياساتىنداعى باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعان كوشى-قون ساياساتىنىڭ دايەكتى اتقارىلۋى، زاڭدىق-قۇقىقتىق نورمالارمەن قورعالۋى بولىپ تابىلادى.

تاياۋدا ەلىمىز قىتاي، يران، ءۇندىستان ەلدەرىنىڭ ازاماتتارىنىڭ 14 كۇنگە كەلىپ-كەتۋى ءۇشىن ۆيزالىق رەجيمدى الىپ تاستادى. مۇنداعى باستى ماقسات - ەكى جارىم جىلدان بەرى الەمنىڭ تۋريزم سالاسىن تۇرالاتىپ تاستاعان قيىندىقتان شىعار جول ىزدەۋ جانە ىسكەرلىك بايلانىستارعا تۇساۋ بولاتىن بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەردەن ارىلۋ. قازىر تسيفرلىق دامۋدىڭ جاڭا ورەگە كوتەرىلۋىنە وراي ەلىمىزدىڭ شەكارالىق، كەدەندىك قىزمەتى تولىقتاي ينتەرنەتپەن كومكەرىلگەن. مەيلى قاي ەلدىڭ ازاماتى بولسىن شەكارادان وتكەن ساتتەن باستاپ ءجۇرىس-تۇرىسى قايتا قايتىپ كەتكەنشە قاداعالاۋدا بولادى. سوندىقتان قىتاي،  ءۇندىس، پارسى قاپتاپ كەتەدى دەپ بايبالام سالىپ، قاراپايىم جۇرتتى دۇرلىكتىرۋدىڭ ەش نەگىزى جوق. ارينە، لايك جيناپ، كايىپ الۋ ءۇشىن ادەيى سەنساتسيالىق جالعان اقپاراتتاردى جەلىگە سالىپ، فەيك بولىپ كومەنتەري جازاتىن ديۆان باتىرلارعا ءسوز شىعىنداۋدىڭ ءجونى جوق. ولاردىڭ سۋلباسى ايقىندالىپ، جۇرت الدىنداعى كەيىپ-كەسپىرى اشكەرە بولۋدا.

تۇركيانىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 36% -ى، ساۋد ارابيانىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ وسى شامالاسى دا تولىقتاي تۋريزمنەن كەلەدى. جيىرما ميلليوننىڭ ۇستىندە ادام جاساپ جاتقان، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ نازارىن ەرەكشە اۋدارىپ وتىرعان قحر-نىڭ شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى رايونىندا دا بىرنەشە جىلدان بەرى «تىنىشتىق بارىنەن قىمبات» ۇرانىمەن توقىراعان ەكونوميكا مەن جالاڭاشتانا باستاعان بيۋدجەتىن ىشكى قىتايدان 150-200 ميلليون تۋريست كەلىپ جاۋىپ تاستاپتى.

ارينە، ەل اماندىعى مەن قاۋىپسىزدىگى بارىنەن دە جوعارى دەسە دە، «نان بولسا، ءان بولادى» دەگەن سوۆەتتىك زاماننىڭ ءافوريزمىن ءبىر ءسات ەسكە الساق قاتەلەسپەيمىز.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz