الماتىدان جۇردەك پوەزبەن كەلە جاتىپ، جول بويىندا جايقالىپ ءوسىپ تۇرعان قامىستى كورىپ، تەلەفونعا ءتۇسىرىپ الدىم. بۇرىنعى بابالارىمىز قامىستى جيناپ، بۋىپ، اربالاپ تاسىپ، ءۇي-جايعا پايدالانعاندا كەز كەلگەن قۇرىلىس قۇرالى رەتىندە تاپتىرمايتىن زات ەكەنىن بىلگەن-اۋ.

قامىستى تۇرمىستىق جابدىق، ءارى مال ازىعى رەتىندە پايدالاناتىنىن بالا كەزىمىزدەن ءبىلىپ وستىك. قامىستان سالىنعان ءۇي  جىلى، قۇرعاق، تابيعي تازا، تاپتىرماس قۇرىلىس ماتەريالى. ياعني ءۇي قابىرعاسى جانە توبەسىنە جىلۋدى ساقتايتىن قۇرعاقتىق قاسيەتىمەن باعالى دەپ بىلگەن. قامىستى وتىن رەتىندە دە پايدالانعان. قامىستان سالىنعان مال قورا قىستا جىلى، قۇرعاق بولادى.

قامىستىڭ سۋدا وسەتىنى بەلگىلى بولسا دا، اعاشقا قاراعاندا 48 پايىز ىلعالعا ءتوزىمدى بولىپ كەلەدى ەكەن. اتا-بابالارىمىز شارۋاشىلىقتا قامىستى كەڭىنەن قولدانعان. قامىستان ءۇي تۇرعىزۋ، مالعا ازىق ەتۋ، شي توقۋ سياقتى شارۋاشىلىققا پايدالانعان. كازىرگى زاماندا قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىندە وسەتىن قامىستىڭ 70-80 پايىزى ورىلماستان قالاتىنىن ءىشىم سەزەدى. وسىنداي يگىلىگى مول، تابىس كوزى بولاتىن قامىستى بۇگىن دۇرىس تۇتىنىپ ءجۇرمىز بە؟ قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ قۇنى اسپانعا شارىقتاپ، ءۇي تۇرعىزۋ قيىنعا ءتۇسىپ تۇرعان بۇگىنگى زاماندا تابيعاتتىڭ ماڭدايىمىزعا بەرگەن بايلىعىن باعالاپ زامانعا ساي تەحنولوگياعا ىڭعايلاپ پايدالانۋعا بولاتىن شىعار؟

قامىس تۋرالى ءبىز بىلمەيتىن قانداي ەرەكشەلىگى بار ەكەن دەپ عالامتوردى اقتارىپ ەدىم، تاپتىرمايتىن قازىنا ەكەنىنە كوزىم جەتە ءتۇستى.

قامىستىڭ جەر استىنداعى تامىرىن قازاق تىلىندە بورىق دەپ اتايدى. بورىق - سۋدا وسەتىن قامىس ءتارىزدى وسىمدىكتىڭ تامىرى مەن ساباعىنىڭ اراسىنداعى شىرىندى، ءتاتتى بولىپ كەلەتىن ساباعىنىڭ ءتۇپ جاق بولىگى. قامىستىڭ وسى بولىگىنەن قانت وندىرۋگە بولادى ەكەن. قازىردە قامىس قانتىن ءۇندىستاندا جاساي باستاپتى. ەۋروپاعا بۇل قانت ورتا عاسىرلاردا جەتىپ، ءحى-ءحىى عاسىرلاردا الەمدىك تانىمالدىققا يە بولىپتى. قازىردە الەمدە وندىرىلەتىن قانتتىڭ 60 پايىزى قامىس قانتى، ال، 40 پايىزى قىزىلشا قانتى ەكەن. قىزىلشاعا قاراعاندا قامىس قانتىنىڭ پايدالى قاسيەتتەرى الدەقايدا كوپ كورىنەدى. سەبەبى، قوڭىر قانت كلەتچاتكا، ميكروەلەمەنتتەر مەن جۇيكە جۇيەسىن رەتتەيتىن ۆ دارۋمەنىنە باي. قامىس قانتىنداعى كالي اعزاداعى ارتىق سۇيىقتىقتى شىعارۋعا كومەكتەسەدى. قامىستان الىنعان قانت ءتۇرىنىڭ قۇرامىنداعى كالتسي سۇيەكتەردى بەرىك قىلادى. قامىس قانتىنداعى مىرىش جالپى اعزاعا پايدالى.

عاجاپ قوي! ناعىز كاسىپ پەن تابىستىڭ كوزى. قامىسى مەن قىزىلشاسى مولىنان جەتەتىن ەلىمىزدە قانت تاپشىلىعى بار دەگەنگە سەنۋدىڭ ءوزى قيىن. قازىرگى كەزدە قامىستان توقىلعان ستول، ورىندىقتار، باس كيىمدەر، قولعا ۇستايتىن سومكەلەر، ءتۇرلى ىدىس ونىمدەرى، ءتۇرلى بۇيىمدار ساۋداعا شىعارىلۋدا. شەت مەملەكەتتەرىنىڭ دە قامىسقا دەگەن سۇرانىسى جوعارى. قامىستىڭ باعالىلىعى، بەرىكتىگى، ىلعالعا توزىمدىلىگى، وڭدەۋگە جەڭىلدىگى مەن ەكولوگيالىق جاعىنان تازا ماتەريال ەكەنى بەلگىلى.

ەل اۋماعىندا وندىرىلەتىن جانە قۇرىلىستا قولدانىلىپ جۇرگەن ماتەريالداردىڭ دەنى تىعىزدالعان اعاش، قامىس جوڭقالى تاقتالار شىعارۋ  جىلدار بويى جەتە ءمان بەرمەي كەلە جاتقان قامىسقا دەگەن سۇرانىس مەملەكەت تاراپىنان قولعا الىنۋ كەرەك. قامىس كوگىنە سيىر، جىلقى، قوي ۇستاپ ءسۇت، قىمىز، ەت سەكىلدى ارزان مال ونىمدەرىن وندىرۋگە جانە قامىس پىشەنىن ورىپ - جيناپ، جەم - ءشوپ قورىن جاساۋعا نەمەسە باۋلاپ بازارعا ساتۋعا دا بولادى. ءۇيدىڭ جىلۋىن ساقتاپ تۇراتىن قامىسپەن ءۇيدىڭ توبەسىن جاۋىپ قانا قويماي، قابىرعالارىن تۇرعىزۋعا دا پايدالانعان.  ول - جىلۋ ۇستاعىش تاپتىرماس قۇرىلىس ماتەريالى. قامىس ساباقتارىن بۋىپ باۋ-باقشا قورشاۋىن دا جاساعان.

قامىستىڭ يگىلىگىن ءبىزدىڭ ەلدە بىلە بەرمەيدى. وسى ءونىمدى وزگە ەلدە اتتاي قالاپ الدىرادى ەكەن. بۇل ءونىم گەرمانيادا اعاش ۇيلەردىڭ شاتىرىنا توقىما سەبەت جاساۋعا پايدالانادى. سۋلى جەردە وسەتىن بۇل وسىمدىكتى سۋ  قاتقاننان كەيىن شاۋىپ، ونى باۋلاپ، ىقتىرما توقيدى. وسىمدىك وزىنە قاجەتتى وتتەگىن ساباعىنا ساقتايدى دا «ۇنەمدەپ» پايدالانادى. وسى قاسيەتىنە بايلانىستى قامىستىڭ تامىرى تەرەڭگە كەتسە دە، تىرشىلىگىن جويمايدى.

قامىس - قۇرىلىس ماتەريالى عانا ەمەس، ازىق - تۇلىك، وڭدەلگەن مال ازىعى، قاعاز ونەركاسىبى، وتىن رەتىندە قولدانۋعا بولاتىن جانە شىعىنسىز وسىرىلەتىن ەرەكشە وسىمدىك.

ەندەشە، قازاق ەلىنە جاراتۋشىنىڭ ءوزى بەرگەن قۇندىلىعىن باعالاي بىلەيىك!

الماحان مۇحامەتقاليقىزى

Abai.kz