ەر مەن ايەل تەڭدىگىن تاريحي تۇرعىدان العاندا، العاباسار ءدىن وكىلدەرى دە، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قاستەرلەپ ۇرپاعىنا جەتكىزۋشىلەر دە جوققا شىعارمايدى. وتكەن عاسىردا الەمنىڭ باتىس-شىعىس ەكى ۇيەككە ءبولىنىپ، دەموكراتيالىق-ديكتاتۋرالىق جۇيە بولىپ يدەيالوگيالىق قاراما-قارسى باعىتتى ۇستانۋىنا بايلانىستى مازمۇنى ءتۇرلى سيپات الدى، ءبىر-بىرىنەن وزگەشە باعىتتا، ستيلدە دامىدى. كەڭەس بيلىگى كەزىندە دە «ايەل تەڭدىگى» دارىپتەلگەنىمەن ساياسي، تاپتىق، يدەولوگيالىق سيپاتى باسىم بولدى. ول ءوز كەزەگىندە ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى ەر مەن ايەل تەڭدىگى تۋرالى كوزقاراسىمىزعا، بىزگە قىزىل يدەولوگيا تەرىس ءتۇسىندىرىپ كەلگەن باتىستىڭ گەندەرلىك ساياساتىنىڭ مازمۇنىن دۇرىس باعامداۋىمىزعا اسەر ەتتى.

گەندەر (اعىلش. gender) – ەر مەن ايەل جىنىسىنىڭ قوعامداعى، الەۋمەتتىك ورتاداعى تەڭ قۇقىلى مارتەبەسىن انىقتايتىن ۇعىم. گەندەرلىك ساياسات دەگەنىمىز ايەلدەردىڭ وتباسى، وشاق قاسىندا عانا وتىرماي، ەرلەرمەن تەڭ قۇقىلى قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنا قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ قەرەك دەگەن ءسوز.

شەت مەملەكەتتەردىڭ دامۋىنا جۇرگىزىلگەن تالداۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي الەمدە وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات سالاسىندا بىرىڭعاي امبەباپ مودەل جوق. ءاربىر ەل قالىپتاسقان مەملەكەتتىك باسقارۋ، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەر مەن مادەنيەت جۇيەسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوزىنىڭ وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياساتىن قالىپتاستىرادى. وتباسىن قورعاۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەتىن دامىعان ەلدەردە وتباسىلىق ساياساتتىڭ ءۇش مودەلى اتاپ ايتۋعا بولادى. ولار: ليبەرالدى، كونسەرۆاتيۆتىك جانە الەۋمەتتىك-دەموكراتيالىق.

الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ ليبەرالدى مودەلى ۇلىبريتانياعا، يرلاندياعا، شۆەيتسارياعا، جاڭا زەلاندياعا، كاناداعا، اۋسترالياعا جانە اقش-قا ءتان. بۇل ەلدەردە وتباسىلاردى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋدا مەملەكەتكە قوسالقى ءرول بولىنگەن، كومەك مۇقتاج وتباسىلارعا عانا كورسەتىلەدى. ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قولداۋ دامىعان ساقتاندىرۋ جۇيەلەرى ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلادى جانە مەملەكەتتىڭ ارالاسۋى وتە تومەن. ماتەريالدىق كومەك اتاۋلى باعىتقا يە جانە مۇقتاجدىعىن تەكسەرۋ نەگىزىندە عانا ۇسىنىلادى.

ال قازاقستانعا كەلسەك تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى نازىك جاندىلار بيزنەسكە بەلسەنە ارالاستى. ناتيجەسىندە ەل اراسىندا تارالعان بەينەلى سوزبەن ايتساق «بايعا دا، گايگە دە باعىندايتىن ىسكەر ايەلدەر ششوعىرى قالىپتاستى . ولاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايى وڭالعان سوڭ، قوعامدىق ، ساياسي قىزمەتكە ارالاسۋ تالابى كۇشەيدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ گەندەرلىك ساياساتىنا قوعام مەن زامان تالابىنا ساي «وزىعىن الىپ، توزىعىن تاستاۋ» سۇزگىسىمەن دەموكراتيالى ەلدەردىڭ تاجريبەسىن قابىلداپ ۋاقىت وتكەن سايىن كەمەلدەنىپ كەلەدى. ونىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە سوڭعى ءۇش جىلداعى ايەلدەر قاۋىمىنىڭ ساياساتتاعى ۇلەسىنىڭ ەسەلەپ ارتقانىنان كورۋگە بولادى.

2019-جىلى ناۋرىز ايىندا ەلدى ۇزاق جىل باسقارعان تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىكتى قازىرگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆكە تابىستادى. سول جىلى 9-ماۋسىمدا پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتىپ، «ازات» پارتياسىنان دانيا ەسپاەۆا حانىم پرەزيدەنتتىك دوداعا ءتۇستى. ال وتكەن جىلى وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنا ەكى بىردەي ايەل پرەزيدەنتتىككە باق سىنادى. ولار كاسىبي الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر ۇلتتىق اليانىسى اتىنان قاراقات ابدەن، «قازاق انالارى-داستۇرگە جول» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى اتىنان سالتانات تۇرسىنبەكوۆا حانىم. 19- ناۋرىزدا ەلىمىزدە پارلامەنت سايلاۋى وتكەنى بەلگىلى. بۇل ساياسي دوداعا دا تۇسكەنكانديداتتار اراسىندا نازىك جاندىلار وتە كوپ بولدى. سايلاۋ قورتىندىسى بويىنشا «ازاتتىق» ەسپاەۆا پارلامەنتتىڭ ورىنباسار سپيكەرى بولدى. قاراقات ابدەن «اۋىل» پارتياسى اتىنان پارلامەنت دەپۋتاتى بولدى. ولار عانا ەمەس باسىم ورىن العان «امانات» تا، «حالىقتا»، «جسدپ»دا، «رەسپۋبليكا» پارتياسى دا گەندەرلىك ساياساتتى تولىق ساۋلەلەندىرىپ، 30 پايىزدىق جمەجەنى اسىرا ورىندادى. جەرگىلىكتى جەرلەردەگى ساياسي ورعاندارداعى ايەلدەردىڭ ۇلەسىن ايتپاعان دا قايتا جاساقتالعان ۇكىمەتتەدە گەندەرلىك ساياسات تولىق كورىنىس تاپتى. پرەزيدەنت جارلىعىمەن دەنساۋلىق مينيسترى بولىپ اجار عينايات، ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى بولىپ تامارا دۇيسەن، ەكولوگيا ءمينيسترى بولىپ ءزۇلفيا سۇلەيمەنوۆا تاعايىندالدى.

2021-جىلعى پارلامەنت سايلاۋىندا دا، «نۇر وتاننىڭ پرايمەريزى ءوز ىشىنەن ىرىكتەۋ كەزىندەدە گەندەرلىك ساياسات تالابى قاتاڭ ساقتالىپ، 30 پايىزدىق مەجە تولىق باعىندىرىلدى. بيىلعى پارلامەنت سايلاۋىندا بۇل كورسەتكىش تاريحي بەلەسكە جەتتى دەۋگە بولادى. جوعارداعى ناقتى مىسالدار قازاقستاننىڭ گەندەرلىك ساياساتىنىڭ قامان تالابىنا ساي، ۋاقىت وتكەن سايىن كەمەلدەنىپ، جارقىن باعىتتا ورنىعىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.

Abai.kz