ادامزات قوعامىنداعى ماڭىزدى الەۋمەتتىك-مادەني سالانىڭ ءبىرى – ءدىن دەسەك، ءدىني ساۋاتتىلىق پەن ءدىني تانىمدى ۇنەمى دامىتىپ وتىرۋ ماڭىزدى مىندەت. اسىرەسە، بارلىق اقپارات عالامتوردا توعىسقان زاماندا ءدىن تۋرالى اقپاراتتى ساۋاتتى تۇتىنۋ كەرەك. قوعامنىڭ نەگىزگى كۇشى جاستاردىڭ دەسترۋكتيۆتى اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتپەۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزۋ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى.

وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىرعان جات اعىمدار قوعامنىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپ توندىرۋدە. دەسترۋكتيۆتى اعىمدار ەجەلدەن حالقىمىز ۇستانىپ كەلگەن ءداستۇرلى يسلام قۇندىلىقتارىن تەرىسكە شىعارىپ، سالت-ءداستۇرىمىز بەن ادەت-عۇرىپتارىمىزعا كەرەعار پىكىردى قالىپتاستىرادى. وكىنىشكە وراي، ءداستۇرلى ءدىندى جات اعىممەن شاتاستىرعاندار جالعان سەنىمنىڭ ارتىنان ەرىپ كەتۋدە. جات اعىمنىڭ جەتەكشىلەرى كوبىنەسە، تۇرمىسى ناشار الەۋمەتتىك توپتان شىققان كوپشىلىكتى يەكتەيدى. ولاردىڭ الدىندا وزدەرىن ناعىز جاناشىر، ءدىندار رەتىندە كورسەتەدى. قاراپايىم حالىقتى ارتىنان ەرتۋ ءۇشىن ونىڭ سەنىمىنە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ، اتا-باباسى ۇستانعان سالت-داستۇردەن جەرىتىپ، وتباسىنا، ەلىنە، جەرىنە قارسى قويادى. سونداي-اق جات اعىمدا كەتكەندەر مەملەكەتتىڭ زاڭىن مويىندامايدى، سىيلامايدى، وتانسۇيگىشتىك، ۇلتجاندىلىق دەگەن قاسيەتتى سەزىمدەردى اياققا تاپتايدى. تەرىس سەنىمگە ءالى وي-ورەسى قالىپتاسپاعان، ومىرگە دەگەن كوزقاراسى تۇراقتالماعان جاستار ەرىپ كەتىپ جاتادى. ولار جات اعىمداردىڭ قانداي ايلا-شارعىمەن وزدەرىنىڭ ارام ويلارىن جۇزەگە اسىرىپ جاتقانىن بىلمەيدى. جات سەنىمدى ۇيىمداردىڭ كەسىرىنەن ايرانداي ۇيىعان تالاي وتباسىنىڭ شاڭىراعى ورتاسىنا ءتۇسىپ، تالاي اتا-انا زار جىلاپ قالىپ جاتىر.

الماتى قالاسى ءدىن ىستەرى جونىندەگى باسقارماسى ازاماتتار بىلۋگە ءتيىس بىرنەشە ەسكەرتپەنى اتاپ كورسەتەدى:

دەسترۋكتيۆتى اعامىدار قوعامعا ىرىتكى سالىپ، وتباسىلىق قۇندىلىقتار مەن ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپ توندىرەدى. ولار قازاق ۇلتىنىڭ جانە ەلىمىزدەگى باسقا ۇلتتاردىڭ ادەت-عۇرپىنا، سالت-داستۇرىنە قارسى شىعادى. مادەنيەتىن جوققا سانايدى. مەملەكەتتىك مەرەكەلەر مەن اتاۋلى مەيرامداردى، سونداي-اق بەتاشار، تۇساۋ كەسۋ، سالەم سالۋ، جەتى نان تاراتۋ، ارۋاقتارعا قۇران باعىشتاۋ سياقتى داستۇرلەردى مويىندامايدى. زايىرلى مەملەكەت زاڭدارىنا مويىنسۇنبايدى. مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەمەيدى. قازاقستانداعى باسىم كوپشىلىك ۇستاناتىن حانافي مازھابىن مويىندامايدى. مۇسىلمان مەملەكەتتەردىڭ جانە ورتالىق ازياداعى ءدىني مەكتەپتەردىڭ ءبىلىمىن جوققا شاعارادى. يسلامنىڭ ءداستۇرلى جولىندا جۇرگەن مۇسىلمانداردىڭ سەنىمىن كۇپىرلىكك بالايدى. وزگە ءدىندى ۇستانۋشىلار مەن ءدىن ۇستانبايتىندارعا تۇسىنىستىك تانىتپايدى. مۋزىكا، بالەت، سۋرەتشىلىك سياقتى ونەر تۇرلەرى مەن زاماناۋي ونەر تۇرلەرىنە وشپەندىلىكپەن قارايدى. اسكەرگە بارۋ، ورتا ءبىلىم الۋ سياقتى بەكىتىلگەن مىندەتتەردى ورىنداۋدان باس تارتادى. مەديتسينالىق ەم-دومنان باس تارتادى. سونىمەن قوسا، ۆاكتسينا سالدىرۋ، ترانسپلانتاتسيا، قان قۇيۋ سياقتى مەديتسينالىق پروتسەدۋرالاردان تۇبەگەيدى باس تارتادى.

جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەندەردىڭ ۇستانىمىنان وسى اتالعانداردى بايقايمىز. بىراق ولار ەشقاشان ءوز ىلىمدەرىنە كۇماندانبايدى، ءتىپتى بەلسەندى تۇردە جۇرگەن جەرىنىڭ بارىندە ناسيحاتتاپ جۇرەدى. ولار بۇل الەمدى ءوز قالاۋىنا قاراي وزگەرتۋگە تىرىسادى، ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى تولىعىمەن جويىپ جىبەرگىسى كەلەدى. راديكاليزم مەن ەكسترەميزمگە جەتەلەيدى. وسى رەتتە ايتا كەتەيىك، دەسترۋكتيۆتى اعىمدار تەك يسلام ءدىنىن جامىلىپ، ءوز نيەتتەرىن جۇزەگە اسىرمايدى، جات اعىمنىڭ پروتەستاندىق جانە شىعىستىق تۇرلەرى دە بار. ەڭ قىزىعى جات اعىمداردىڭ ءوز كوزدەگەن ماقساتى بولادى. قاراجات تابۋ، گەوساياسي ماقسات نەمەسە يدەلولوگيانى تاراتۋ.

يسلامتانۋشى تۇراپباي اقتورە جات اعىمعا ەرگەندەردى حالىقتىڭ قۇقىعىن تەڭ دارەجەلى ەتەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا، بىرلىككە شاقىراتىن اتا-بابا ۇستانعان يسلام دىنىمىزگە، وتكەنىمىزگە، اتا-بابامىزعا قۇرمەت كورسەتۋگە، ىزەتتىلىككە شاقىراتىن داستۇرىمىزگە كەراعار كوزقاراسى ارقىلى تانىپ بىلۋگە بولاتىنىن ايتادى.

«بۇل ءۇش دۇنيە حالىقتى اۋىزبىرشىلىككە ۇندەيدى. ەگەر ءدىني سەنىم وسىلاردى جوققا شىعاراتىن بولسا، ول دەسترۋكتيۆتى اعىمداعى ادام بولعانى. ال ءداستۇرلى ءدىن دەگەنىمىز – اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان اۋىزبىرشىلىككە، باۋىرمالدىققا، مەيىرىمدىلىككە، ياعني يسلام ءدىنىنىڭ ىشىندەگى نەگىزگى قۇندىلىقتارىن شىنايى كورسەتە بىلگەن، ءبىزدىڭ داستۇرىمىزبەن، قازاقيلىعىمىزبەن بىتە قايناسقان ءدىن»،-دەدى يسلامتانۋشى.

بۇگىندە ەلىمىزدە تىيىم سالىنعان جات اعىمداردىڭ ءتىزىمى عالامتوردا بار. بىراق تەرىس سەنىم ۆيرۋس سياقتى، قاي جەر سول جەردەن سوعادى. سوندىقتاان وعان قارسى قولداناتىن انتيۆاكتسينا ءاردايىم بولۋى كەرەك. بۇل دەگەنىمىز – ەلگە دۇرىس اقپارات جەتكىزۋ. جات اعىمدى ناسيحاتتاۋشىلاردىڭ ايتىپ جۇرگەندەرى وتىرىك ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ءاربىر ازامات ءوزىن رۋحاني جەتىلدىرەمىن، ءدىني ءبىلىمىمدى ارتتىرامىن دەسە، اقپاراتقا سۇزگى جاساي ءبىلۋى كەرەك.

سەنىمدى دەرەككوزدەردەن ءبىلىم الىپ، ءوزىنىڭ كريتيكالىق ويىن دامىتقانى ابزال. ءدىندى ارنايى مەشىتتەردەن ۇيرەنسە، ءدىني ءبىلىمى دۇرىس باعىتتا قالىپتاسپاق.

قازىرگى كەزدە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ رەسمي سايتى muftyat.kz, اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ ءدىن ىستەر كوميتەتىنە قاراستى kazislam.kz پورتالى، azan.kz, ummet.kz, muslim.kz, mazhab.kz, sunna.kz ت.ب. وتىزعا جۋىق ءدىني سايت جۇمىس ىستەپ تۇر.  «مۇنارا» گازەتى، «يمان» جۋرنالى، «حيكمەت» تەلەراديو ستۋدياسى بار. ءدىني قۇندىلىقتاردى وسىنداي سەنىمدى كوزدەردەن ۇيرەنۋ كەرەك.

ەلىمىزدە جات اعىمداردىڭ الدىن-الۋ ماقساتىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىىپ كەلەدى. بيىل قمدب-نىڭ جانىنان ءدىني وڭالتۋ ءبولىمى، اقپارات جانە قوعاممەن بايلانىس ءبولىمى اشىلدى. «E-ءمۇفتيات» جوباسى دا جۇمىسىن باستادى. سونداي-اق رەسپۋبليكانىڭ ءىر وڭىرىندە وكىلدىكتەر دەڭگەيىندە، قالا، اۋدان دەڭگەيىندە دە جۇمىستار اتقارىلۋدا. ءدىني اقپارات بەرۋ ورتالىعى تاۋلىك بويى ىستەيدى.  33-30-30 نومەرى ارقىلى ادامدار ءدىني ماسەلەلەرگە بايلانىستى سۇراقتارىنا جاۋاپ الا الادى.

سۋرەت: عالامتوردان

Abai.kz