كوركەم ادەبيەت قازىرگى قوعام ءۇشىن قاجەتسىز بولىپ بارادى. بۇگىنگى كۇنى كوركەم شىعارمانى وقيتىندار سانىنىڭ ساۋساقپەن سانارلىق جاعدايعا جەتۋىنىڭ كوپتەگەن سەبەپ-سالدارى بار. بىرىنشىدەن، قاراپايىم ادامي قۇندىلىقتاردىڭ (رۋح، ءدىل، پاراسات ت.ب.) كىلت وزگەرۋىنە، قوعامدىق فورماتسيانىڭ يدەولوگيالىق، الەۋمەتتىك باعىتىنىڭ السىرەۋىنە، ونىڭ ىشىندە ماتەريالدىق بولمىستىڭ باسىمدىققا يە بولۋىنا وراي  مادەني-ەستەتيكالىق كاتەگوريا تالعامى تىم تومەندەپ، توردەگى باسى ەسىككە جەتتى. وتكەن قوعامنىڭ (سوتسياليستىك جۇيە) سوتسيۋمعا، قالىڭ كوپكە ارنالعان، جالپىعا، «بارشاعا ورتاق»، «ءبارى ءبىرى ءۇشىن، ءبىرى ءبارى ءۇشىن» پرينتسيپىنە نەگىزدەلگەن يدەولوگياسىنا قاتىپ سەمگەن قوعامنىڭ ەندىگى جەردە اسپاننان سالبىراپ تۇسە قالعان «ۇلى» وزگەرىسىن بىردەن قابىلداۋعا ادام پسيحولوگياسى دايىن بولمادى. اركىم بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنانىڭ كۇيىن كەشىپ، دەل-سال جاعدايدا ابدىراپ قالدى، قوعام بىردەن جابايى كاپيتاليستىك پرينتسيپكە نەگىزدەلگەن قاتال ءومىردىڭ قۇرساۋىنا قامالىپ، «بەرمۋد ءۇشبۇرىشىنىڭ» يىرىمىنە تۇسكەن كەمەدەي بولدى.

كوركەم ادەبيەت قازىرگى قوعام ءۇشىن قاجەتسىز بولىپ بارادى. بۇگىنگى كۇنى كوركەم شىعارمانى وقيتىندار سانىنىڭ ساۋساقپەن سانارلىق جاعدايعا جەتۋىنىڭ كوپتەگەن سەبەپ-سالدارى بار. بىرىنشىدەن، قاراپايىم ادامي قۇندىلىقتاردىڭ (رۋح، ءدىل، پاراسات ت.ب.) كىلت وزگەرۋىنە، قوعامدىق فورماتسيانىڭ يدەولوگيالىق، الەۋمەتتىك باعىتىنىڭ السىرەۋىنە، ونىڭ ىشىندە ماتەريالدىق بولمىستىڭ باسىمدىققا يە بولۋىنا وراي  مادەني-ەستەتيكالىق كاتەگوريا تالعامى تىم تومەندەپ، توردەگى باسى ەسىككە جەتتى. وتكەن قوعامنىڭ (سوتسياليستىك جۇيە) سوتسيۋمعا، قالىڭ كوپكە ارنالعان، جالپىعا، «بارشاعا ورتاق»، «ءبارى ءبىرى ءۇشىن، ءبىرى ءبارى ءۇشىن» پرينتسيپىنە نەگىزدەلگەن يدەولوگياسىنا قاتىپ سەمگەن قوعامنىڭ ەندىگى جەردە اسپاننان سالبىراپ تۇسە قالعان «ۇلى» وزگەرىسىن بىردەن قابىلداۋعا ادام پسيحولوگياسى دايىن بولمادى. اركىم بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنانىڭ كۇيىن كەشىپ، دەل-سال جاعدايدا ابدىراپ قالدى، قوعام بىردەن جابايى كاپيتاليستىك پرينتسيپكە نەگىزدەلگەن قاتال ءومىردىڭ قۇرساۋىنا قامالىپ، «بەرمۋد ءۇشبۇرىشىنىڭ» يىرىمىنە تۇسكەن كەمەدەي بولدى.

قونىشىنان «جۇلدىزى» تۇسپەگەن قويشىسىنان، بىرنەشە جىل بويعى ساقتالىپ، سارعايعان گازەت تۇپتەمەلەرىنىڭ جيىنتىعىنان مالشىلار ءۇيىنىڭ ءوزى اگيتپۋنكتكە اينالاتىن، كىتاپ وقۋشىلاردىڭ كوپتىگىنەن كەيدە فورمۋلياردىڭ ءوزى تاۋسىلىپ قالاتىن قاراپايىم اۋىلدىڭ كىتاپحاناسىنان باستاپ عىلىم اكادەمياسىنىڭ سيرەك قولجازبالار قورىندا، عىلىمي كىتاپحاناسىندا ءيىن تىرەسىپ وتىراتىن عالىمداردىڭ «ءبىلىم عاسىرى» وتكەن بۇگىندە. بۇل – اكسيوما! بۇل وتكەندى اڭساۋ، وتكەندى دارىپتەۋ دەپ ويلاماڭىزدار. كەرىسىنشە سول وتكەننىڭ جاقسى دۇنيەسىن وزىمىزبەن بىرگە جاڭا قوعامعا بىرگە الا كەتپەگەن نەمەسە الا بارۋعا ءتيىستى جاعداي جاساپ بەرە الماعان داراقىلىعىمىزدان، دارمەنسىزدىگىمىزدەن ءوز شىنتاعىمىزدى ءوزىمىز تىستەگەن كۇيىمىزگە نازالانۋ عوي.

ەكسليبريس (كىتاپ الەمى) كەڭىستىگىنەن بىردەن ەكسچەيندج (اقشا ايىرباستاۋ) الەمىنە بەت بۇرعان قوعامنىڭ ادامدارى كوكتەمدە ىنىنەن ەسەڭگىرەپ شىققان سۋىردىڭ كەيپىنە ەندى. ونىڭ قولىنا كىتاپ ەمەس سورىنا قاراي «چەلنوكتىق» تاعدىردىڭ «تەلەشكەسى» ءىلىنىپ، بايتال تۇگىل باس قايعىنىڭ جاعدايى جەڭىپ، ەندىگى جەردە ادەبيەتتىڭ اۋىلى الىس قالدى.

ەكىنشىدەن، الەم كەڭىستىگىنە ەسىك ەركىن اشىلىپ، دۇنيەجۇزىلىك وركەنيەتتىڭ ەمىن-ەركىن ومىرىمىزگە ەنۋى كەزىندە ەڭ نەگىزگى پاستۋلات-تاڭداۋ جاساي الماعاندىعىمىزدا. وزگەنىڭ وزىمىزگە جۇقپايتىن «سابىندى ونەرىنە»، «تەمىرلى روك»، «اسىرەقىزىل مادەنيەتىنە» باس سالعانىمىزدا. جەتى ءجۇز جازۋشىسى بار بىلدەي ءبىر وداقتىڭ رۋحانياتتى قىزعىشتاي قورعاپ قالۋعا شاماسى جەتپەي، دارمەنسىزدىك كورسەتۋىنەن قوعام ۇلكەن زارداپ شەكتى. جەتى جۇزدەن جەتى جازۋشىسى اتويلاپ اتقا مىنە الماي قالعان سوڭ، قالعانىنان نە سۇرايسىڭ! قول سۇيگىشتەرى كوبەيە باستاعان سوڭ ەل ولاردان دا تەرىس اينالدى ەمەس پە.

ۇشىنشىدەن، تەحنوگەنەزدىك وركەنيەتتىڭ اقپاراتتىق-يننوۆاتسيالىق تەحنولوگياسىنىڭ ءبىزدىڭ دە قوعامىمىزعا ەركىن ەنۋى بولدى. بىراق بۇل بىزگە جاقسىلىق اكەلدى، قوعامعا دۇنيەنىڭ ەڭ وزىق تەحنولوگياسى ەنىپ، ونى الدىڭعى شەپكە شىعاردى، وزگە ەلدەرمەن تەڭەستىردى، مەملەكەت الەمگە تانىلدى. بۇدان ءبىز ۇتىلعان جوقپىز. بۇگىندە الەمنىڭ  الدىڭعى قاتارلى فۋتۋرولوگتارى ادامزات پوستيندۋستريالدىق داۋىردەن كوگنيتيۆتىك (قارىم-قاتىناستىق) داۋىرگە ءوتۋ ۇستىندە دەپ دالەلدەۋدە. بۇعان ءبىز دە قوسىلامىز، بۇل ءبىز ءۇشىن قاجەتتىلىك تەورياسى، بۇل ادامزاتقا جاڭا «نەيروالەم» ۇسىنباقشى.

تەك وسى ءولىرا تۇستا رۋحانيات تەتىگىن ۇستاعان ەليتا، زيالى وكىل قوعامعا ۇلتتىق كودتى ساقتاۋ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قورعاۋ، ۇلتتىق يدەيالاردى ۇستانۋ سياقتى ۇلى ماقساتتاردىڭ جولىن تاۋىپ بەرە الماي قالدى. جولىن بىلسە دە وعان قاۋقارى جەتپەدى، ۇزاق ۋاقىت (270 جىلدان استام) بويعى سانانى اسسيميللياتسيالاۋدىڭ سالدارىنان، قۇلدىق پسيحولوگيا ءوز جەمىسىن بەردى. فيلوسوفيانىڭ «نە نادو بىت رابوم دو موزگا كوستەي» كرەدوسىن ساقتاي الماي، تورتتاعانداپ قالدى. وسىنىڭ سالدارىنان سانانى، ميدى «اقپاراتتىق الەم»، «عالامتور ورمەگى» ترەندى بىردەن جاۋلاپ الدى، ويلانۋعا، تاڭداۋ جاساۋعا مۇرشا بەرمەدى، ءتىپتى ءبىز وعان قارسى تۇرۋعا، قايسىسى قاجەت، قايسىسى قاجەت ەمەس دەگەن «اناليز-سينتەز» ادىسىنە دە بارا المادىق. مىنە، ءدال وسى كەزدە كوركەم الەمدى ءتۇسىنۋ، كوركەمدىك كەڭىستىگىن ءتۇيسىنۋ، ابايشا «جۇرەكپەن سەزىنۋ» قاعيداسىنان باس تارتتىق. ۇلت ادەبيەتى ەندىگى جەردە ءوز پوزيتسياسىنان الشاقتاپ، باعىتىنان ايرىلىپ، شاتقاياقتاپ قالدى.

جاڭا اقپاراتتىق مايدان ادامزاتتىق جاڭا قۇندىلىقتاردىڭ ىشىندە بىزگە انگلوساكسوندىق وركەنيەتتى ناسيحاتتاي باستادى جانە ونى ءبىز ءۇشىن ەڭ الدىڭعى قاتارلى، ەڭ وزىق دەپ سانامىزعا ءسىڭىرىپ ۇلگەردى. روللان سەيسەمباەۆتىڭ انىقتاماسىنداعى «وقىمايتىن ەۆروپا» مادەنيەتى بىزگە ەمىن-ەركىن ەنىپ الدى. اندرەي ۆوزنەسەنسكيدىڭ «زاپلەۆاننايا موسكۆاسى»، يوسيف برودسكيدىڭ فورتۋناتۋسى قايدا، ءبىز ەندى ءوزىمىزدى وقىماي قويدىق! ءتىپتى ارگوتيزم دۇنيەگە ەنىپ كەتكەنىمىزدى بايقاماي قالدىق. ءبىز ءۇشىن بۇگىنگى «DI» كاتەگورياسىنىڭ ەڭ وزىق كوممۋنيكاتيۆتىك فورماسىنا، ادەبي تىلدىك سويلەۋ نورماسىنا  «جاڭاعى»، «قالايسىڭ؟» دەگەن سياقتى قىستىرما سوزدەردى قولدانۋ ادەتكە اينالىپ كەتتى.

ادەبيەت پەن ونەردىڭ قوعام ءۇشىن، ەل ءۇشىن رۋحاني زور قاجەتتىلىگى بار دەپ ەسەپتەيتىن بولساق ەندىگى جەردە ءبىز تاڭداۋ جاساي ءبىلۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. يا، بىزگە تاڭداۋ جاساۋدى ۇيرەتپەدى، بىراق وسىلاي وتىرا بەرۋ، بىزگە ءبارىن جاساپ بەرەدى دەپ قول قۋسىرۋ ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداعاندىق. سترەوتيپتىك ويلاۋدان، كانوندىق شەڭبەردەن شىعۋ بۇگىنگى قوعام مىندەتى، ءبارىمىزدىڭ ماقساتىمىزعا اينالۋى قاجەت. ۇلت ءۇشىن تاڭداۋ جاساۋدى ۇيرەتۋىمىز كەرەك. كوركەم ادەبيەتتىڭ سىرقات ءحالىنىڭ ءبىر-ەكى سەبەبىن عانا ايتتىق، ايتا بەرسەك، اناليتيكالىق تالداۋعا بارساق ونداعان سالدارىن ايتۋعا بولادى. بىراق ونى كىم تىڭدايدى، كىم ودان سينتەز جاسايدى، ۇلگى الادى، كەيدە وسىنىڭ ءوزى  قاجەت پە دەگەن دە وي مازالايدى. مەن ادەبيەت تۋرالى بەس جىلداي قولىما قالام الىپ، وي تولعاپ، پىكىر بەلدىرمەگەن ەدىم. ادەبيەتشىسىنىڭ ءوزى ەلوكۆەنتسيالىق دۇنيەگە ەنە الماي، قايراڭعا شىعىپ قالعان بالىقتاي اۋا قارماپ قالسا، كىممەن كوركەم شىعارما نەمەسە «نەيروالەم» تۋرالى اڭگىمە ايتاسىڭ نە سىرلاساسىڭ.

كوركەم ادەبيەتتىڭ ءداستۇرلى ءۇش الىپ جانرى – پروزا، پوەزيا، دراما الەمدىك ادەبيەتتە مودەرنيزاتسيالاۋعا ۇشىراپ، جاڭا راكۋرستەگى وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋدە. بىزگە دە وسى قاجەت. مەن دە باتىسەۋروپالىق، امەريكاندىق مارگينالدىق ەكشن، ۆەستەرن، مودەرنگە قارسىلاردىڭ ءبىرىمىن. بىراق وسىلاردىڭ كوركەمدىك ونەردەگى ءبىر قۇرىلىمى – ارحيتەكتونيكاعا اكەلگەن وزگەرىسىنەن باس تارتۋعا بولمايدى، سينكرەتيزمگە قوسقان جاڭالىعىنان ۇيرەنۋگە بولادى عوي. شىنىن ايتايىق، بۇگىندە رومان وقىلمايدى، وقىمايدى دا. ءتىپتى فيلولوگيا ءبولىمىنىڭ ستۋدەنتى «اباي جولىن» تولىق وقىپ شىقتى دەسەك، ءوزىمىزدى الداعانىمىز، قازاق ادەبيەتىنىڭ «التىن عاسىرىن» جاساپ كەتكەن ۇلى كلاسسيكتەردىڭ شىعارمالارىنىڭ اتىن دا تۇستەپ بەرمەيدى. مۇندايدا الدىمىزدان ماڭگىلىك تاۋسىلمايتىن «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراق شىعادى. كوركەم پروزا ناقتىلىققا، «جۇزىمدىك» ۆاريانتقا كوشۋى قاجەت. قىسقا-نۇسقا پرينتسيپىمەن، بىراق كوركەم تۋىندىعا قويىلاتىن تالاپتى ساقتاي وتىرىپ ۇزاق بايانداۋداعى سيۋجەتتىڭ از عانا كولەمگە سىيدىرىلىپ بەرىلۋى كەرەك ەندىگى جەردە.

وسى ورايدا تاعى دا ورىس ادەبيەتىنەن ۇلگى الۋعا ءماجبۇرمىز. «رۋسسكي مير» دوكتريناسىن قولداپ جۇرگەن «بۋكا» نوبەل سىيلىعى ۇلكەن شارۋالار اتقارىپ جاتىر. ءبىر عانا مىسال، بۇگىنگى كوركەم پروزاداعى مينيماليزم ءپرينتسيپىن ناسيحاتتاۋدا «رومان بەز نازۆانيا» جۇلدەسى بار. مۇندا ۇزىن سونار پروزانى قىسقارتۋدىڭ، سول ارقىلى وقىرمان جۇرەگىنە جول تابۋدىڭ جولدارى قاراستىرىلادى. وتكەن جىلداردىڭ ورىس ادەبيەتى ءۇشىن جەڭىسى ەكاتەرينبۋرگتىك جازۋشى ۆلاديمير بلينوۆ وسى «بۋكانى» «نە نادو! يا ساما!» نانورومانىمەن جەڭىپ الدى عوي. روماننىڭ ءوزى بار جوعى ءتورت-اق ترانسكريپتسيادان تۇرادى. بىراق ىشكى سيۋجەت، فابۋلا، قۇرىلىسىن تالداۋ ءسىز بەن ءبىزدىڭ ۇلەسىمىزدە. جاڭالىق پا، يا، جاڭالىق،  تىم قۇرىعاندا پىكىر تالاستىرۋعا، پولەميكاعا بارۋعا بولادى عوي. كەشىرىڭىزدەر، التى كىتاپتان تۇراتىن «ءبىرجان سال» رومانىن اۆتوردان باسقا ەشكىم وقىعان جوق شىعار ءالى، وقۋى دا نەعايبىل، تەك وسى رومانعا قاراپ «ۇرىس» جاريالاعىسى كەلەتىن، روماننان ىلىك ىزدەگەن «باسبۇزار» عانا لۋپامەن وقۋى. ال كوركەم تۋىندى رەتىندە ودان زور ەستەتيكالىق ءلاززات الىپ، رۋحاني كەمەلدەنۋگە كوتەرىلۋ، تاعلىم الۋ قايدام، ءوز باسىم سەنگىم كەلمەيدى. قازاق ادەبيەتىنىڭ وقجەتپەسى، شەدەۆرى، الەمدىك مىڭ تومنىڭ اراسىنان جالعىز ورىن العان «اباي جولىن» بۇگىنگى قازاق وقىسا ءبىز مۇنداي كۇيگە ۇشىراماس ەدىك قوي.

«ادەبيەتتى تۇسىنبەۋگە بولادى، وندا كەشىرىمدى. كەششەلىكتى كەشىرمەسكە شاراڭ جوق. ادەبيەتتى مەنسىنبەۋگە بولادى، وندا دا كەشىرىمدى. تاككاپپاردىڭ الدىنان شىقسىن دەيسىڭ دە قوياسىڭ. بىراق ادەبيەتتى قورلاۋعا بولمايدى. ونەردىڭ قاي-قايسى دا كيەلى. ال كيەلى ونەردى قورلاۋ اللا الدىندا دا، ادام الدىندا دا كەشىرىلمەس كۇنا» دەگەن اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ وسى قاعيدا پىكىرى مەن ءۇشىن جارعىداي كورىنەدى دە تۇرادى. بۇل ەل ءۇشىن ەمەس، ەڭ الدىمەن ادەبيەت پەن ونەردىڭ تۇپكى ماقسات پەن مۇددەسىن ايىرباستاپ العان قازاق اقىن-جازۋشىلارى ءۇشىن جارعى بولۋى كەرەك.

بۇگىندە وقۋعا تۇرارلىق كوركەم ادەبيەت كونتسەپتسياسىنا ساي كەلەتىن وقۋعا تۇرارلىق «دوپ-دومالاق» تۇشىمدى كوركەم شىعارما از. بار بولسا وقىرمانعا جەتپەيدى، نە ناسيحاتتالماعاندىقتان سورەدە شاڭ باسىپ قالىپ جاتىر. ادەبيەتتىڭ نەگىزگى وبەكتىسى – ادام. ەندەشە بىزگە، وقىرمانعا، قازىرگى قوعامنىڭ گەگەمونى – جاستارعا بۇگىنگى ءومىردىڭ ادامى تۋرالى كوركەم تۋىندى قاجەت قوي. مۇحتاردىڭ «جارماعى» جاستارعا جەتكەن جوق. سافۋاننىڭ بۇگىنگى ينەشى قاجەت بولىپ تۇر! جاقسى جاڭالىق دەپ، رومان-مودەرن دەپ ماقتاعان اسقار التايدىڭ «تۋاجاتى» جاقسى فابۋلا، سونى فاكتولوگيا شىعار، بىراق يدەيا ايتىلىپ كەتتى عوي، سوناۋ 1930 جىلعى «كوكسەرەكتە». بۇكىل الەم وقىپ جاتقان، ۇلىلارىنان باستاپ وليگارحتارى، بيزنەسمەندەرى باس ۇرىپ، شاممەن وقيتىن پابلو كۋەلونىڭ «الحيميگىنەن»، «زاھيرىنەن» نە الا الامىز. پىكىرلەسۋ، سۇحباتتاسۋ قاجەت. ەرمەك تۇرسىنوۆقا راحمەت، «شالدا» (كينوماتوگراف قوي بۇل بىراق) ۇلتتىق كودتىڭ ۇلكەن پلاستىسىن كورسەتە ءبىلدى، تىم قۇرىعاندا كورسەتۋگە تىرىستى.

تاعى ءبىر ماسەلە، بۇگىنگى اقىن-جازۋشى ەل-دەن جىراق كەتتى، ەل-دەن ءوزىن «جەكەشەلەندىرىپ» الدى. بۇل – اقيقات. ادەبيەتتىڭ گوموگەندىگى ونىڭ ۇلتتىق ايادا قالىپتاسۋىندا، ونىڭ وكىلدەرى ەل كاتەگورياسىنا قىزمەت ەتۋىندە ەدى.

بۇگىن ادەبيەتتەگى كوركەمدىك بەينە، گەنوتيپتىك قاعيدا ءپرينتسيپى بۇزىلعان. وڭكەي سارايشىل-ودالىق، كوپىرمە، ارزان دۇنيەلەر قاپتاعان. ۋىزى جوق! گازەتىڭدى دە، جۋرنالىڭدى دا، كىتابىڭدى دا اشىپ، قايتا جاباسىڭ. سورە تولىپ تۇر. بۇل ازداي، ەندى تەك شەن-شەكپەن ءۇشىن، مايشەلپەك جۇلدە ءۇشىن، بايشىكەش بەرەتىن ساداقا ءۇشىن، تولىپ كەتكەن كونكۋرس-بايقاۋلار ءۇشىن عانا اقىن بولاتىن بولدىق. اسىرەسە، ءبىز ءۇمىت كۇتكەن جاستار جاعى وسىعان تىم اۋەسقوي بولىپ الدى، بۇل قاۋىپتى تەندەنتسيا. سوڭعى وتكەن «شابىت» حالىقارالىق كونكۋرسىنىڭ ادەبيەت نوميناتسياسىنداعى بىلىق-شىلىقتىڭ ماڭىنداعى داۋ-داماي سونىڭ ايعاعى.

ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر ماسەلە بار. بۇگىندە نە كوپ، اقىن كوپ. بولسىن-اق. اقىنى كوپ ەل ەڭسەلى بولادى دەگەن ۋاجگە سەنگەن جاقسى عوي ارينە. بىراق «اقىن» دەگەن ۇلى دا قاسيەتتى ۇعىمعا، كيەلى توتەمگە لايىق بولۋدى مانسۇق تۇتپاۋشىلىق باسىمىراق پا دەپ ويلايمىن. سەبەبى، بۇگىنگى اقىندا ءبىلىم جوق، ينتەللەكتىلىك قارىم جەتىسپەيدى، كوركەمدىك دامۋ قارابايىر دەڭگەيدە. قارادۇرسىن از عانا «الىپپەلىك» قورجىنمەن اۋزىن ايعا بىلەپ، ارىستانداي اقىرىپ التى الاشتىڭ اقىنىمىن دەۋدەن تايىنبايتىن اقىنسىماقتاردان اياق الىپ جۇرە المايسىڭ. ولار دا ايار بولىپ العان، ونى قوعامنىڭ «توبىرلىق» سانا-سەزىمى تولىق قاناعاتتاندىرادى، وعان ونەردى تەرەڭ سارالاي بىلەتىن، كوركەم شىعارمانى تاڭداي، تالداي بىلەتىن «سۇڭعىلا» قاجەت ەمەس. تۇسىنە بىلەتىن دارادان گورى، الاقانىن سوعا جونەلەتىن داراقى قارا ارتىق. «ءسوز» رۋحاني الەمىن سوزبۇيداعا اينالدىرىپ جىبەرگەن.

اللاتاعالانىڭ انانىڭ سۇتىمەن بەرگەن تالانتىنا تاعلىم كەرەكتىگىنە، ىشكى ەستەتيكالىق-گارمونيالىق مادەني بىلىكتىلىك پەن مول ءبىلىم جيناقتاۋ كەرەكتىگىنە پىسقىرىپ تا قارامايدى. سىڭبىرۋگە مۇرىن بولسانىڭ كەيپىمەن ۇرعىلاي بەرەدى.

ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىم الماي-اق قوي، بىراق اقىندىقتىڭ ەكسپرەسسيۆ-تۇيسىكتىك، كوركەمدىك قيالىن زاماناۋي ءتيىستى فيلوگەنەتيكالىق بىلىممەن ۇشتاستىرۋ، شەندەستىرۋ قاجەت ەمەس پە. ون ولەڭ جازىپ «مەن اقىنمىن» دەپ  الەمگە ايعاي سالۋ وڭايدىڭ وڭايى، بىراق اقىندىقتى ۇستاپ قالۋ، ونى ورىستەتۋ، تاربيەلەۋ، پاراسات بيىگىنە كوتەرىلۋ، ەستەت تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋ ميىنا كىرىپ شىقپايدى. بۇگىنگى جاس ونەرپاز وسىعان بارا الماي، انانىڭ باسىن ءبىر، مىنانىڭ باسىن ءبىر شالىپ، ءدۇبارا كۇي كەشىپ جۇرگەن سىڭايلى. سودان كەيىن وڭاي جول – سارايشىلدىق باعىتقا اتىنىڭ باسىن بۇرا سالادى. بۇل سارا جول ەمەس، سورقۇدىققا اپاراتىن سوراقىلىق.

قازىرگى اقىنداردىڭ وزدەرى ۇسىنعان كوركەم تۋىندىسىن سىناي قالساڭ، نە سۇبەلى تالداۋ جاساساڭ بىردەن بەتتەرى قايتىپ قالاتىن ادەتى بار. تاقىرىپ جوق، جازاتىن ەشتەڭە جوق دەگەن ءۋاج ايتادى دا، تەك ءبىر پەسسيميزمگە، جىلاۋىق مورالعا نەمەسە اتتانعان ۇرانعا تولى «تۋىندىلاردى» تۋدىرادى دا جاتادى. ماسەلەن، بۇگىنگى قازاق قوعامىنداعى ۇلكەن ۋربانيزاتسيا پروتسەسىنىڭ ءوزى جەتىلىپ ارتىلاتىن تاقىرىپ ەمەس پە. ۋربانيكالىق تاقىرىپ ونەردىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ ماڭگىلىك ماسەلەسى عوي. نەگە وسى تاقىرىپتى مەڭگەرمەسكە، تىلگە تيەك ەتپەسكە، يەلەنبەسكە.

كوكشە اقىندارىنىڭ  سوڭعى 2-3 جىلدا شىققان جيناقتارىن سارالاپ كوردىم، ءبارىنىڭ شيىرلاعانى ءبىر تاقىرىپ، ءبىر مازمۇن، ۇقساس يدەيا ت.ب. سونى دۇنيە، تىڭ مازمۇن، «تەنتەك» يدەيا، ءتىپتى سەنساتسيالىق «جارىلىس» تاقىرىبىندا كوركەم دۇنيە جارىققا شىقسا، قولىمىزعا قالامىمىزدى الا جۇگىرمەيمىز بە.

حح عاسىر باسىندا اقىندار تسەحىنىڭ نەگىزىن سالۋشى بەلگىلى اكمەيست

ن.گۋميلەۆتىڭ «مەن تەمىر كيىمدى كونكۆيستادورمىن» (يا كونكۆيستادور ۆ پانتسيرە جەلەزنوم) يدەياسى مەن ءبىر عاسىر وتكەننەن كەيىنگى ءححى عاسىردىڭ قازاعى تاناكوز تولقىنقىزىنىڭ «ءتۇننىڭ ەتەگىن تۇرگىسى كەلەتىن، جۇلدىزدى باسىپ جۇرگىسى كەلەتىن» «تەنتەك» يدەياسىن قولداۋ قاجەت-اق. مىنە، بۇل ماڭگىلىك ولمەيتىن، ىشكى اعزادا «ەنەرگەتيكالىق كلەتكاسى» بۇلكىلدەگەن كوركەم بەينە ءھام جاڭالىعى «وشپەيتىن» ەستەتيكالىق كوركەم تۋىندى.

«زۆەر ي نا ستاروستي لەت ۆىگلياديت كراسيۆىم. پوچەمۋ تاك يزۋرودوۆانا گلينا، يز كوتوروي ۆىلەپلەن چەلوۆەك؟» دەگەن انتۋان-دە سەنت-ەكزيۋپەريدىڭ ريتوريكالىق ديالەكتيكاسىنا بار عىلىم سالاسى جاۋاپ ىزدەۋمەن كەلەدى. ودان ادەبيەت تە اۋىلىن الشاقتاتا الماسا كەرەك. ەندەشە بۇگىنگى ادەبيەتتىڭ ادام ءۇشىن جۇگى اۋىر، قىسىمى جوعارى.

ادەبيەت جاۋھارداي تالعامدى بولۋى ءۇشىن، سول ادەبيەتتى جاساۋشى ورتادا شىنايىلىق، ىزگىلىك، ادالدىق بولۋى قاجەت. بىزگە وسى جەتىسپەيدى دە تۇرادى، ياعني ءبىز ويلاناتىن، ءبىز تولعاناتىن دۇنيە جەتەرلىك، ەگەردە «مەنىمەن مەنىكىنىڭ ايرىلعانىن» پايىمداي بىلسەك.

نۇرتاس احاتۇلى

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

Abai.kz