دوزاق دەگەن بار بولسا ول – وسى ءومىر!..

ونبەي جاتىپ ولەدى ءالى نەشە گۇل.

ادام بولىپ كەلدىڭ ەكەن ومىرگە –

ادام بولىپ كەتە ءبىل!..

 

قاجىدى ما قۋ تىرلىكتەن ەسىل ەر،

قايداعىنى ايتقانى بۇل نەسى دەر؟!

ارتىق كەتسەم كۇناھار ءبىر پەندەسىن –

ءتاڭىرى ءوزى كەشىرەر!..

 

جارلى بايىر، جەتىمەك تە جەتىلەر،

جان جاراسىن ءومىر ءوزى وشىرەر.

توزاق ەگەر بار بولسا بۇل الەمدە –

سول توزاعىڭ وسى جەر!..

 

جازىلماعان تىرلىك زاڭى وسى ما ەدى؟!

تالاۋ-توناۋ، زورلىق-قورلىق، قاسىرەت!..

تۇسىنگەنىم – و، تويىمسىز سۇم جالعان –

سەندەي بولماس اقىرەت!..

 

قۇمىرسقاداي جيعان تاسىپ ۇيىڭە،

بۇل بايلىققا بولادى ەرتەڭ كىم يە؟!

كىمنەن كەيىن قالماعان بۇل قايىرسىز –

الدامشى قۋ دۇنيە!..

 

كوڭىلىمدى جۇرگەن كوپتەن كۇپتى عىپ،

سۇراعىم ەدى، يىعىمنان ءتۇستى جۇك.

توزاعىڭا بارىپ كەلگەن ەشكىم جوق –

ناعىز توزاق – يت تىرلىك!..

 

ونبەي جاتىپ ولەدى ءالى نەشە گۇل،

كەلمەي جاتىپ سونەدى ءالى نەشە جىر!..

ادامسىڭ با، ادام بولىپ كەتە ءبىل –

دوزاق دەگەن وسى ءومىر!..

                         

دوزاق دەگەن بار بولسا ول – وسى ءومىر!..

ونبەي جاتىپ ولەدى ءالى نەشە گۇل.

ادام بولىپ كەلدىڭ ەكەن ومىرگە –

ادام بولىپ كەتە ءبىل!..

 

قاجىدى ما قۋ تىرلىكتەن ەسىل ەر،

قايداعىنى ايتقانى بۇل نەسى دەر؟!

ارتىق كەتسەم كۇناھار ءبىر پەندەسىن –

ءتاڭىرى ءوزى كەشىرەر!..

 

جارلى بايىر، جەتىمەك تە جەتىلەر،

جان جاراسىن ءومىر ءوزى وشىرەر.

توزاق ەگەر بار بولسا بۇل الەمدە –

سول توزاعىڭ وسى جەر!..

 

جازىلماعان تىرلىك زاڭى وسى ما ەدى؟!

تالاۋ-توناۋ، زورلىق-قورلىق، قاسىرەت!..

تۇسىنگەنىم – و، تويىمسىز سۇم جالعان –

سەندەي بولماس اقىرەت!..

 

قۇمىرسقاداي جيعان تاسىپ ۇيىڭە،

بۇل بايلىققا بولادى ەرتەڭ كىم يە؟!

كىمنەن كەيىن قالماعان بۇل قايىرسىز –

الدامشى قۋ دۇنيە!..

 

كوڭىلىمدى جۇرگەن كوپتەن كۇپتى عىپ،

سۇراعىم ەدى، يىعىمنان ءتۇستى جۇك.

توزاعىڭا بارىپ كەلگەن ەشكىم جوق –

ناعىز توزاق – يت تىرلىك!..

 

ونبەي جاتىپ ولەدى ءالى نەشە گۇل،

كەلمەي جاتىپ سونەدى ءالى نەشە جىر!..

ادامسىڭ با، ادام بولىپ كەتە ءبىل –

دوزاق دەگەن وسى ءومىر!..

                         

                              *  *  *

بار مەنەن جوقتىڭ اراسى

جەر مەنەن كوكتەي قاراشى.

كورىنگەن يتكە جەم بولدى-اۋ

قازاقتىڭ قارا بالاسى!..

 

قازاقتىڭ قارا بالاسى،

ىشىنە تولىپ نالاسى

قايدا دەپ كوككە قارايدى –

جازىلماس دەرتتىڭ داۋاسى؟!

 

جوعىڭدى جۇرتتان جاسىرىپ،

بارىڭدى ەلدەن اسىرىپ،

جۇرگەندە جوققا باس ۇرىپ –

بارلىعى كەتتى ساتىلىپ!..

 

التىنى كەتىپ – تاس قالدى،

اسىلى كەتىپ – ناس قالدى...

ولسە دە كوزى تويمايتىن

قۇلقىنى جامان «اش» قالدى!..

 

تەكسىزدەر تاققا وتىردى،

ۇلتان قۇل سالدى كەسىردى.

جاعىمپازدارعا جال ءبىتىپ –

ۇرى مەن قارى ەسىردى.

 

ولەيىن دەسە اجال جوق،

كونبەيىن دەسە امال جوق!..

تىرلىگى بۇيتكەن قۇرىسىن –

ايتەۋىر جۇرگەن ادام بوپ!..

 

كورمەگەن كەبىڭ كوپ ەكەن،

اجالىڭ بىراق جوق ەكەن...

ءتىرى ولىك بول دا جۇرە بەر

تىرشىلىك ءتاتتى دەگەنمەن!..

 

...بار مەنەن جوقتىڭ اراسى

جەر مەنەن كوكتەي قاراشى.

كورىنگەن يتكە قور بولدى-اۋ –

قازاقتىڭ قارا بالاسى!..

 استانا. 25 تامىز، 1913 جىل.

                                              

ەكى باس...

 

...ماحامبەتتىڭ باسىن الىپ،

ايىرىلدىڭ تىلىڭنەن!

جارقىلداعان جاسىنىڭنان –

ساڭقىلداعان ۇنىڭنەن!..

 

ماحامبەتتىڭ باسىن شاۋىپ،

ايرىلدىڭ رۋحتان!

تىرشىلىگىڭ – سالقىن تابىت،

تامىرىڭدا سۋىق قان!..

 

ماحامبەتتىڭ باسىن كەسىپ،

ايرىلدىڭ شىندىقتان!

قايتا ومىرگە كەلسەڭ دە ەندى –

قۇتىلمايسىڭ قۇلدىقتان!..

 

ماحامبەتتىڭ باسىن ساتىپ،

ايرىلدىڭ ارىڭنان!

ەندى مىنە، قۇتىڭ قاشىپ –

قۇلعا اينالدىڭ جاعىنعان!..

 

...حان كەنەنىڭ باسىن الىپ،

ايىرىلدىڭ تاجىڭنەن!

ەلدىگىڭ مەن تەڭدىگىڭنەن –

ەرلىگىڭ مەن سانىڭنەن!..

 

حان كەنەنىڭ باسىن شاۋىپ،

ايرىلدىڭ تاعىڭنان!

بويىڭداعى اسىلىڭ مەن

باسىڭداعى باعىڭنان!..

 

حان كەنەنىڭ باسىن كەسىپ،

ايرىلدىڭ باسىڭنان!

توبىر بولدىڭ كوتكە تەۋىپ

(ارتقا)***

كىم-كورىنگەن باسىنعان!..

 

حان كەنەنىڭ باسىن ساتىپ،

ايرىلدىڭ نامىستان!

...قايران، مەنىڭ باسسىز ەلىم –

قايران، ەكى ارىستان!..

 

                                 *   *   *

ادامزاتتى اداستىرعان جولىنان،

ءازازىلدىڭ ايى تۋىپ وڭىنان

السىزدەردىڭ كۇنى ءسونىپ، ءۇنى ءوشتى

الدىلەردىڭ ادىلدىگى جوعىنان!..

 

الداسپانداي شاپسا قارا تاسقا وتكەن،

قايران قازاق، قارا كوزدەن جاس توككەن...

ايتىلماسا اتاسى ولەر ءسوزدىڭ دە –

ايتا الماساڭ كەۋدەڭدە التىن باس كەتكەن!..

 

قارا نارداي تاسپا ءتىلىپ جونىنان،

قاباق شىتپاس ەت كەسسە دە قوڭىنان

ەرلەر قايدا، ەل مەن جەردىڭ نامىسىن

ەشكىمگە دە بەرمەيتۇعىن قولىنان؟!.

 

سورلى ەلىم-اي، ارتى – تۇمان، الدى – جار،

اپتىعىڭدى باسار ءالى-اق مۇڭدى زار!..

ازابىڭدى ولەكسەگە سەمىرگەن

قايدان ۇقسىن قورقاۋلار مەن قۇزعىندار!..

 

... اتان ولسە ايتەۋىر ءبىر سويىلار،

اتاڭ ولسە ەرتەلى-كەش قويىلار!..

كۇن تۋعاندا قيمىلداپ قال، باسىپ قال

مۇنداي زامان ەندى قاشان جولىعار!..

 

بەيبىت كۇندە بەرەكەسىن قاشىرعان،

ەلىم اناۋ – ىرىس-قۇتى شاشىلعان.

شاراڭ بار ما جامان تۋسا جاقسىدان –

امال قانشا جاسىق تۋسا اسىلدان!..

 

***

ارمان قۇسى اداستىرىپ كوڭىلدىڭ،

شامشىراعى سونسە سەزىم-سەنىمنىڭ،

التىن ءجىبى ۇزىلسە ءۇمىت، ءتوزىمنىڭ

ەرلىگىنىڭ كەمدىگى ەمەس ەلىمنىڭ!..

 

             قايتارىمى بولماي توككەن تەرىڭنىڭ،

داستارحانى تارىلسا كەڭ ءتورىڭنىڭ،

جۇلدىزدارى جىراقتاسا كوگىمنىڭ

بايلىعىنىڭ ازدىعى ەمەس جەرىمنىڭ!..

 

قۇداي كۋا، كۋا مىناۋ جارقىن كۇن،

تەڭىز ەدىڭ نەگە سەمىپ، سارقىلدىڭ؟..

باسقالاردان ءوزىڭ ايتشى، جارقىنىم –

باق-تالايى تومەن بە ەدى حالقىڭنىڭ؟!.

 

... جارلى بايىر، جەتىمەك تە جەتىلەر،

جان جاراسىن ءومىر ءوزى وشىرەر.

ەرتەڭگى ۇرپاق قايدان ءبىلسىن، ەسىل ەر

قايداعىنى ايتقانى بۇل نەسى دەر!..

 

اسقار تاۋمەن تالاسقانداي شوقتىعى،

كوزدەن بۇگىن بۇل-بۇل ۇشسا وت كۇنى

بارلىعى دا، ءبارى دە تەك تاڭىردەن –

سوسىن سەنەن – ادىلدىكتىڭ جوقتىعى!..

 

 

*  *  *

ايتارىم كوپ،

                         تەك ساعان ايتا المايمىن،

قارىزىم كوپ –

                         ونى دا قايتارمايمىن!..

كوڭىلىم قالدى كۇنىنە مىڭ قۇبىلعان

مىنا ومىردەن جەلىككەن سايقالدايىن!..

 

بولدىڭ دەدى – كورمەدىم بولعانىمدى،

تولدىڭ دەدى – سەزبەدىم تولعانىمدى.

الاياقتار يە بوپ بارلىعىنا –

ۇرى-قارى تونادى ارمانىمدى!..

 

ماڭگۇرتتەر مەن تەكسىزدەر ورگە شىقتى،

مىسە تۇتپاي ءورىڭدى تورگە شىقتى.

قازاعىمنىڭ مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن

ءور رۋحىن تەپكىلەپ جەرگە تىقتى!..

 

ارسىزدىڭ اقىلى كوپ مالدى بولسا،

اقىننىڭ قادىرى جوق جارلى بولسا.

نەسىن ايتام، وسىمەن دوعارايىن –

نادانعا ەسىل ءسوزدى قور قىلعانشا!..

 

                     *  *  *

... كۇز دە كەلىپ قالىپتى-اۋ كەزەگىمەن،

قۇتىلماق جوق قاشساڭ دا مەجەلىدەن!..

... كوك جۇزىندە قيا الماي قوش ايتىسىپ

قۇستار قايتىپ بارادى ءوز ەلىنەن!..

 

وتەر ءومىر وسىلاي بىلىنبەستەن،

ۇمىتىلار تۇبىندە كىمىڭ دە ەستەن!..

كەلگەن – كەتپەك، قاراعىم، جانعان – سونبەك

قايدا كەتتى بولماسا بۇرىنعى وتكەن؟!.

 

سارى باقتا سارعايتىپ سارى ۋايىم،

كوپ وتىردىم، تاعدىرعا نە قىلايىن؟..

... جاقسىلىقپەن بىتكەي دە ءبارى لايىم –

جاپىراعى تاۋسىلعان كارى قايىڭ!..

 

 

* * *

             ... قىز كورىكتى

ساياباققا سارى الا كۇز كەلىپتى...

اڭعارمايمىز ءومىردىڭ وتكەنىن دە

قۋ تىرلىكپەن جۇرگەندە كۇندەلىكتى!..

 

كۇز كەلىپتى...

جاسىل باققا جايقالعان قىز كورىكتى...

...سارى ورامال تاعىنعان اق قايىڭدار

سىنىق مىنەز، سامارقاۋ كۇيگە ەنىپتى!..

 

... كۇيگە ەنىپتى،

بار تىرشىلىك تاعى دا تۇرلەنىپتى...

...وتەر ءومىر وسىلاي بىلىنبەستەن –

كەتەر كۇندەر قالدىرىپ بىزگە ءۇمىتتى!..  

 

*   *   *

 

   قايران ەلىم، قازاعىم قالىڭ ىرگە

اقىنىڭمىن ارقاشان جانى بىرگە.

ەسكە الارسىڭ مەنى دە كۇنى ەرتەڭ-اق

اقپانداتقان ايازدى دولى كۇندە!..

 

سۇم تاعدىردان سان رەت سوققى جەدىم،

يت تىرلىكتە قانشاما كەتتى كەگىم.

ءوزىم قۇلاپ جاستام دا جاراتقاننان –

سەنىڭ تۋىڭ تىك تۇرسىن دەپ تىلەدىم!..

 

اقتالعام جوق كوشىمنەن قالدىم-اۋ دەپ،

ماقتانعام جوق وزگەدەن وزدىم-اۋ دەپ.

شاعىم ايتپان ساعان دا، ولسەم ەگەر –

كۇنىم جەتپەي مەزگىلسىز سولدىم-اۋ دەپ!..

 

ءبارى اللانىڭ قولىندا – بىلەم ونى،

بىلەم ونى، مەزگىلسىز كىم ولەدى؟!

ءوزىڭ باردا ءبىز بارمىز، اقىنىڭنىڭ –

جاراتقاننان جالعىز سول تىلەگەنى!..

Abai.kz