نەمەسە زاڭسىزدىقتى زاڭداستىرعان جىل

جىل سايىن وسى تاقىرىپقا ۇزىن-سونار ماقالالار جازىلادى. مەن بولسام وسى جولى قىسقا قايىرايىن. بۇل جىلدىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتار ءوز «بارەكەلدىلەرى» مەن «اتتەگەن-ايلارى» بولدى.

«بارەكەلدىگە» جاتقىزارىم مىنالار:

ءبىرىنشىسى. ەل امان، سوعىس جوق. قۇدايعا شۇكىر، جەلتوقسان، جاڭاوزەن، قاڭتار قايتالانعان جوق. ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپ-قاتەرلەر بوي كورسەتسە دە، ولار ەلىمىزدىڭ تۇراقتىلىعىنا ىقپال ەتە المادى: ەل مەملەكەت تۇتاستىعىنا كەسىرىن تيگىزەر دۇرلىگۋ مەن دۇربەلەڭنەن ادا.

ەكىنشىسى. ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك سالادا بەلگىلى ءبىر ىلگەرۋشىلىكتەر بار. ەسكى قازاقستان تۇسىندا سىرتقا اعىلعان زاڭسىز قارجىنىڭ قايتارىلا باستاعىنىنىڭ ءوزى نە تۇرادى. ەكونوميكادا ناقتى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى قولعا الۋ جۇزەگە باستادى.

ءۇشىنشىسى. ساياسي تۇرعىدان العاندا، ەسكى قازاقستاننىڭ سيمۆولىنا اينالعان ەلباسيزم يدەولوگياسى بىرتىندەپ ءوز كۇشىن جويا باستاعانداي. ەكس-ەلباسى اندا-ساندا ەفيرگە شىعىپ قويسا دا، جۇرت بار سەنىمدى توقاەۆقا ارتىپ، نازارباەۆتى ۇمىتا باستاعان سىقىلدى. اۋىل جانە اۋدان اكىمدەرىن حالىق ءوزى تىكەلەي سايلاي باستادى. ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندىلىگى ارتتى. ءوزىم دە، قانشا وپپوزيتسيا بولسام دا، ءماجىلىستىڭ قوعامدىق پالاتاسىنىڭ مۇشەسى بولدىم، ازىرشە اۋزىمدى ەشكىم جاۋىپ جاتقان جوق. ماسەلەن، وتكەن جيىنداردا قاڭتار تۋرالى دا، ءسوز بوستاندىعى تۋرالى دا اشىق ايتتىم.

ءتورتىنشىسى. جاڭا قازاقستان تۇسىندا حالىقارالىق ساياساتقا سونى سيپات، جاڭاشا ءمان-ماعىنا بەرىلە باستاعان سياقتى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى كاسىبي ديپلومات بولعانى ما، الدە گەوساياسات ماسەلەلەرىنىڭ وتە-موتە وزەكتى بولا باستاعانى ما – ول جاعىن بىلمەدىم، ايتەۋىر، پرەزيدەنتتىڭ شەت ەلدەرگە ساپارلارى مەن حالىقارالىق سامميتەردە قازاقستاننىڭ داۋسى ەرەكشەلىنىپ، قول قويىلعان كەلىسىم-شارتتاردىڭ ناقتى سيپاتى ارتا تۇسكەندەي.

«اتتەگەن-ايلارعا» قوسارىم مىناۋ:

ءبىرىنشىسى. ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپ-قاتەر ءالى دە سەيىلە قويعان جوق. مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگى - تۇعىرلى، جەرى - تۇتاس بولۋىنىڭ بىردەن-ءبىر كەپىلى سول – پليۋراليستىك قوعامنىڭ وسى ەكى قۇندىلىقتى قورعاۋ جولىنداعى يدەيالىق بىرلىگى. ياعني، قوعامدا بولىپ جاتقان پروتسەستەر مەن وقيعالارعا اركىم ءارتۇرلى كوزقاراس ۇستانۋى مۇمكىن، الايدا مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدا بىرگە بولۋى ءتيىس. بۇل شارت ورىندالماسا، ەلدىڭ شىرقى بۇزىلىپ، بەرەكەسى كەتىپ، قولدا بارىمىزدان ايرىلىپ قالۋىمىز ابدەن مۇمكىن. كەلەر جىلدا وسى جاعىن بۇكىل قوعام بولىپ ەسكەرۋىمىز قاجەت دەپ سانايمىن.

ەكىنشىسى. ەكونوميكادا ەسكى قازاقستان تۇسىنداعى مۇنايعا عانا تاۋەلدىلىكتەن ءالى دە قۇتىلا الماي وتىرمىز. ەكونوميكانى ديۆەرسيفيكاتسيالاۋ دەگەن ايتا-ايتا ابدەن جاۋىر بولعان ۇران ۇمىتىلا باستاعان سىڭايلى، ول جايىندا ۇكىمەت ەسەپ بەرمەدى. بيلىكتەگى ساياساتقا تىكەلەي ارالاسقان ات توبەلىندەي وليگارحتاردىڭ اتى وزگەرسە دە، زاتى مەن ءداتى وزگەرمەگەن سياقتى. باعا مەن تاريفتەر شارىقتاپ بارادى، ۇكىمەت ينفلياتسيانى اۋىزدىقتاپ دەپ ەسەپ بەرىپ جاتسا دا، بازار مەن دۇكەندەرگە بارعان جۇرتتىڭ پىكىرى باسقاشا.

ءۇشىنشىسى. قوعامدىق-ساياسي ومىردە بەلگىلى ءبىر ىلگەرىلەۋشىلىك بار بولسا دا، تولىققاندى ءارى قوعامنىڭ بارشا، سونىڭ ىشىندە، بيلىككە بالاما، سىني كوزقاراسى بار، سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مۇددەلەردى قورعاۋدا بيلىكپەن كومپروميسكە بارۋعا ىنتالى كۇشتەر جاڭارۋ پروتسەسىنە بەلسەندى تۇردە قاتىستىرىلىپ وتىرعان جوق. باتپانداپ كىرگەن نارسە مىسقالداپ شىعادى دەمەكشى، سىن ايتقان كەز كەلگەن ادامدى مەملەكەتتىڭ جاۋى كورۋ ءۇردىسى ءالى دە جويىلمادى.

ءتورتىنشى «اتتەگەن-ايدىڭ» مورالدىق، كەرەك دەسەڭىز، ادامگەرشىلىك استارى بار.

وسى جىلى وتىز جىل بويىنا اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولىپ، ەلدى باسىبايلى جەكەدارا باسقارعان ەكس-ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەستەلىك كىتابى جىرىق كوردى. مەمۋار دەگەن سۋبەكتيۆتى جانر. بۇل جىلى ءھام بۇل جىلى اۆتور بارشاعا بەسەندەن بەلگىلى ءبىر «قۇپيانىڭ» باسىن اشقانداي بولدى. ياعني، رەسمي وتباسىنان باسقا توقالى ءارى ەكى ۇلى بار ەكەنىن جۇرتقا «جايىپ سالدى».

ءوز باسىم مۇنى ەسكى قازاقستاندا ورىن العان قۇبىجىق ءھام قاتەرلى ءبىر ءداستۇردىڭ ايقىن كورىنىسى دەپ بىلەمىن: اتا زاڭعا سايكەس زايىرلى قوعامنىڭ باستى پوستۋلاتىنىڭ ءبىرى – وتباسى، رەسمي جۇبايىڭا دەگەن قۇرمەت سەكىلدى  قاراپايىم قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدىراۋى ەڭ جوعارعى دەڭگەيدە ورىن الدى!

ال بىزدە سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعاتىنى تاعى دا بەلگىلى: ۇلكەن باستىق سولاي ەتكەننەن كەيىن بيلىك ءھام بايلىق باسىنداعىلار دا تۇرپايى «توقاليزمگە» سالىندى، ەكىنشى (بايلىعى اسىپ-تاسىعاندار – ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى) «قاتىن» الۋ ءوزىن «ەليتا» سانايتىن توپتا داڭعازا داستۇرگە اينالدى.

مەنىڭشە،  بۇل جايتتى نازارباەۆ ادەيى مويىندادى، ويتكەنى ەرتەڭگى كۇنى وتىز جىل بويىنا جيعان-تەرگەن مەنشىگىنە يە بولۋعا ءتيىس ءوز كىندىگىنەن تاراعان ۇرپاعىنىڭ زاڭداستىرىلۋىنا جول اشقىسى كەلىپ وتىر.

بىراق وسىنشاما جىل تەك قانا رەسمي جالاقىعا كۇن كورۋگە ءتيىس پرەزيدەنت ءوز اكتيۆتەرىن قالايشا زاڭداستىرادى ەكەن؟!

ونىڭ جولىن قۋعان باسقا شەندىلەر نە ىستەيدى ەكەن؟ اعىنان اقتارىلىپ مەمۋار جازا ما ەكەن؟

كەلە جاتقان 2024 جىل قۇتتى بولسىن!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz