قازاق حالقىنىڭ شىن جاناشىرى، اسا تاجىريبەلى، يماندى مەملەكەت  قايراتكەرى رەتىندە مويىنداعان تۇرعۇت ءوزالدىڭ 31 جاسار قازاق ازاماتى التىنبەككە ەرەكشە نازارى اۋعاندىقتان بولار تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بولاشاعىن التەكەڭ سياقتى جاس پەرىمەن بايلانىستىرا ايتقان مىنا سوزدەرىن اعالىق قانا ەمەس، قامقور اكەنىڭ اقىل-كەڭەسى دەسە دە بولعانداي ەكەن.

تۇرعۇت ءوزال تەبىرەنىسپەن: «التىنبەك ءىنىم، سەندەر ازاتتىق الدىڭدار، شۇكىر، سان عاسىر بابالار اڭساعان كۇنگە قول جەتكىزدىڭدەر، ەندى وسى مەملەكەتتەرىڭدى نىعايتۋدى ويلاڭدار، ورىسپەن قوساقتالىپ جۇرە بەرمەڭدەر. سەندەر بولەك مەملەكەت بولىپ قالىپتاسامىز دەسەڭدەر، ولاردان ىرگەلەرىڭدى اۋلاق ۇستاڭدار. راس. ءبىر كەزدە قۇداي ورىسپەن قوساقتاپ قويدى.  ...بىراق العان ەلدىكتەرىڭدى باياندى قىلعىلارىڭ كەلسە، سەندەرگە وسى بايلانىستى ءوز قولدارىڭمەن ءۇزۋ كەرەك. ونسىز بولمايدى ءىنىم! ول جەردەن قان سورعالاۋى مۇمكىن، بىراق سەندەر ول قاندى جۋىپ تاستاپ، قاننىڭ توقتاعانىن، اۋىرعان جارانىڭ باسىلعانىن كۇتىپ، ول تامىردى تاعى ۇزۋلەرىڭ كەرەك. اۋرۋدان جاندارىڭ شىعىپ كەتسە دە، ول تامىردى ۇزە بەرۋلەرىڭ كەرەك. سەندەر تەك سولاي عانا بولەك مەملەكەت بولىپ قالىپتاسا الاسىڭدار».

ءۇزىندىنى ادەيى مولىنان بەردىك، تۇسىنىكسىز بولىپ قالماسىن دەپ، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ 30 جىلدان بەرگى ىشكى-سىرتقى جاعدايىن تارازى باسىنا تارتىپ كورگەن ادام، مارقۇم ءوزالدىڭ كورەگەندىگىنە كوز جەتكىزە الار.

ماعان ەستەلىكتەن ەستەلىك ايتقىزعالى وتىرعان جاعداي، بۇدان 32 جىل بۇرىنعى التىنبەك ىنىممەن كەزدەسىپ، سۇحباتتاس بولعانىم، ءارى جاپ-جاس التەكەڭنىڭ مەملەكەتشىلدىگى مەن تۇتاس تۇركىلىك ۇستانىمدارىنىڭ ەرتە قالىپتاسۋىنا اقىلگوي-ابىز ءوزالدىڭ  ىقپال-اسەرى بولعان ەكەن-اۋ دەگەن ويعا ەرىك بەردىم.

مەن 1992 جىلى قازاق تەلە-راديو كوميتەتىنە قاراستى «الاتاۋ» كانالىندا جورنالشى بولىپ جۇرگەندە ءدام ايداپ تۇرىك ەلىنە تۇرىك ءتىلىن ۇيرەنۋگە، ءارى تۇركيا جونىندە تانىمدىق تەلەحابارلار دايىنداۋعا ءۇش ايلىق مەرزىمگە باراتىن 21 ادامدىق توپقا قوسىلىپ ەدىم. جيىرما بىرىلىك قۇراما توپتى شىعارىپ سالار باس قوسۋدا (26.02.1992) رەسپۋبليكالىق كينو ۇيىندە، كينوموتوگرافيستەر وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى و.رىمجانوۆ: «... سىزدەر ءبىزدىڭ العاشقى قارلىعاشتارىمىز بولاسىزدار، كەيىنگىلەرگە كەسىرلەرىڭ تيمەسىن. ءبارىڭ 21 ەكەنسىڭدەر، ول بالكىم جاقسىلىقتىڭ نىشانى بولار...» دەپ ەدى.

وراز باۋىرىم بۇل ءسوزدى تەككە ايتپاعان ەكەن. 21-لىك قۇرامانى كىمدەردىڭ، قانداي ويمەن قۇراعانىن كىم ءبىلىپتى؟ بارعاننان كەيىنگى 1 ايدىڭ ىشىندە كىمنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ بولدىق ولاردىڭ اراسىندا تۇرىك ءتىلىن ۇيرەنىپ، تۇركيانىڭ ىشكى سىرتقى جاعدايىن  زەردەلەمەك تۇگىل، ءوز انا ءتىلىن دە بىلمەيتىن قالانىڭ ورىستانىپ كەتكەن مازلۇمدەرى بولعاندىقتان، كۇندەلىكتى ءۇش ساعاتتىق تۇرىك ءتىلى ساباعىنا، مۇلدە قاتىسپاي كوشە كەزىپ، بازار، دۇكەن ارالاپ، اراعىن اڭقىتىپ، تەمەكىسىن بۇرقىراتىپ ءبارىمىزدى ۇياتقا قالدىردى. بۇل قاسيەتتى ورازا ايى بولاتىن.

كۋرستى ۇيىمداستىرۋشىلار باسشىسى ناجىبەي: «ءبىز سىزدەردى بۇلاي ىستەيدى لەپ شاقىرعان جوق ەدىك. وكىنىشتى، قانشا ۋاقىتىمىز، قانشا قارجىمىز دالاعا كەتتى»، - دەپ رەنىشىن جاسىرا المادى. سونىمەن، شامامەن ءبىر ايدىڭ ىشىندە 21 – دەن 4-5 اق ادام قالدى. قالعانى ارتىنىپ-تارتىنىپ ءوز قاراجاتىمەن ەلگە كەتتى. اقىرىندا تەلەجۋراليست مولدابەك ساعىمبەكوۆ ەكەۋىمىز كۋرس جەتەكشىلەرىنە  قايتا-قايتا ايتىپ ءجۇرىپ ءبىر كامەرە الىپ، 45 كۇندىك تۇرىك ءتىلى كۋرسىن اياقتاپ، پراكتيكا رەتىندە 45 كۇن تۇركيانى ارالاپ، تاريحي ورىنداردى، تۇرىك قالالارىن، بۇگىنگى جانە تاريحتاعى تۇرىك الەمىن تانىتاتىن تانىمدىق تەلەحابارلار دايىنداۋعا جولعا شىقتىق.

تۇرىك اعايىنداردىڭ وزدەرى ايتقانداي ءبىز، تۇرىكتەردىڭ وزدەرى تولىق ارالاپ كورمەگەن ۇلى تۇرىك ەلى مەن جەرىن باتىستان – شىعىسقا، وڭتۇستىكتەن – سولتۇستىككە قاراي شارلاپ 45 كۇندە الدەنەشە ءبولىمدى قۇجاتتىق تەلەحابار دايىندادىق. وسى بارىستا تۇرىك ءتىلىن بىلمەۋدىڭ قانشالىق بەيشارالىق ەكەنىن بارىنشا سەزىندىك. تۋىستاس ءتىل دەگەنىڭمەن مىڭداعان شاقىرىمدىق شالعايدا جاتقان، مىڭ جىلدىق بوگدەلىك ءوز تاڭباسىن قالدىرعان بۇگىنگى تۇرىك ءتىلىن مەڭگەرۋ وڭاي نارسە ەمەس ەدى.

مەن ستامبولعا بارعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە كۇندەلىك داپتەرىمە سۇلتانماقمۇت تورايعىروۆ اتامشىلاپ: «وللاھي انت ەتەمىن اللا اتىمەن تۇرىكشەنى ۇيرەنەم ءھام حاتىمەن» دەپ تەككە جازباعان ەدىم.

اراعا وتىز جىل سالىپ سول كۇندەردى ويلاسام، ول ءسوزدى شىنىمەن پەرىشتە اۋزىما سالعان ەكەن-اۋ دەپ تولعانامىن. اعىمنان اقتارىلا ايتسام، مەن سول ءۇش اي ىشىندە شىنىمەن-اق تۇرىك ءتىلىن ءجاي ۇيرەنىپ قانا قويماي، سول قاسيەتتى ءتىل ارقىلى ءوز ءومىرىمدى تۇبىرىنەن باسقا ارناعا ءتۇسىرىپ، حالقىما، تۇتاس تۇرىك الەمىنە قىزمەت ەتەتىندەي دەڭگەيگە كوتەرىلىپ «تاريحشى، اۋدارماشى» دەگەن اتاققا يە بولدىم. مەن بۇل سوزدەردى نىق سەنىممەن ءارى ماقتانىشپەن ايتا الامىن. ونى كوزى اشىق قازاق بالاسى بىلەدى.

تاقىرىپتان اۋىتقىپ كەتكەندەي بولعان بۇل جولداردىڭ تاقىرىپقا قانداي قاتىسى بارىنا ورالايىن. تۇركيادا بولعان 90 كۇندە، ءار كۇنى دەرلىك كۇندەلىك جازعان بولاتىنمىن. كۇندەلىك جازۋ مەنىڭ 1962 جىلدان بەرگى سۇيىكتى ءىسىم ەدى.

الماتىعا كەلىپ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىم. مولدابەك ەكەۋىمىزدىڭ نەگىزگى ۋاقىتىمىز تۇركيا ساپارىنان الىپ كەلگەن تاريحي-تانىمدىق تەلەجازبالاردان كولەمدى (40-50 مينۋتتان) بىرنەشە قۇجاتتى تۇسىرىلىمدەر دايىنداپ ەفيرگە جىبەرۋگە ارنالدى. وسى ارالىقتا مەن 90 كۇندىك كۇندەلىكتەرىم نەگىزىندە «تۇركيا تولعاۋلارى» اتتى ساپارنامامدى اياقتاپ قاي گازەتكە بەرۋدى ويلانىپ جۇرگەنىمدە، قازاق گازەتتەرىنەن اپتالىق «وركەن» گازەتىنە كوڭىلىم اۋا بەردى. «وركەننىڭ» باس يەسى التىنبەك سارسەنباەۆ دەگەن جاس ءجورناليستىڭ جازبالارى، سول تۇستاعى اسا كەرەكتى تاقىرىپتاردى باتىل قوزعاپ جۇرگەنى بەلگىلى بولىپ قالىپ ەدى.  رەداكتسيامەن حابارلاسىپ ەدىم، بەيبىت يساباەۆ دەگەن جىگىت ناق ءبىر الدىن-الا كەلىسىپ العانداي-اق ەلپىلدەپ:

– قازىر رەداكتسياعا كەلە الاسىز با، ساپارناماڭىزدى ءبىزدىڭ گازەتكە بەرگىڭىز كەلسە، التەكەڭ دە وسىندا، جولجازباڭىزبەن تانىسىپ ۇناتسا، وسى الداعى نومەرگە سالىپ جىبەرەر ەدىك. ويتكەنى، تۇركيامەن قارىم-قاتىناس، تۇركيامەن قازاق وقىرماندارىن تانىستىرۋ وتە قاجەت تاقىرىپقا اينالدى عوي، - دەدى.

كوپ كۇتتىرمەي-اق قولجازبامدى الىپ رەداكتسياعا باردىم، التىنبەك سارسەنباەۆ دەگەن جاس   پەرىنى العاش كورۋىم بولسا دا بىردەن تانىس ادامدارشا شۇيىركەلەسىپ، ءسوزىمىز جاراسا كەتكەنى ءالى ەسىمدە.  التىنبەكتىڭ قولجازبامدى الدىمەن پاراقتاپ شولا ءبىر قاراپ شىقتى دا، باسىنان قايتا قاراپ، ءار جەرىنە بەلگى قويا شۇقشيا تۇسكەنىنەن وعان ۇناي باستاعانىن اڭعاردىم. وقىعان بەتتەرىن بەيبىتكە بەرىپ، وعان دا وقىتتى.

– وي، اعاسى قالامىڭىز جۇيرىك ەكەن، ايتارىڭىز ءتىپتى كوپ، ءارى تانىمدىق-تاعىلىمدىق دۇنيەلەر دە بارشىلىق ەكەن، بەيبىت بىزگە وسىنداي ماتەريالدار وتە قاجەت ەكەنىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. ماعان ۇناعان تۇستارىنا ادەيى بەلگى قويدىم. سونى  كورنەكىلەندىرە كورسەتىپ بەرۋگە ءمان بەرىڭدەر، - دەدى.

– راحمەت، قۇتتىقتايمىن گازەتىمىزگە بەلسەنە ارالاسىپ، تۇرىك اعايىنداردان ۇيرەنەر تاعىلىمدىق دەتالداردى كوبىرەك ايتا وتىرىپ، تاۋەلسىز قازاقستانىمىزدىڭ وڭعا دا، سولعا دا قيىس كەتپەي جەدەل دامۋىنا نە كەرەگىن باتىل ايتاتىن ۋاقىت كەلدى. سونى سىزدەر سياقتى ءومىر كورگەن اعالار ايتپاعاندا كىم ايتادى؟ قالاعان ۋاقىتىڭىزدا. قالاعان اقىل-كەڭەسىڭىزدى  تىڭداۋعا دايىنمىن. باسقا جۇمىسقا جىبەرىپ جاتىر، باسشىلار. بىراق، سۇيىكتى گازەتىمنەن قول ۇزبەيمىن، - دەدى.

مەن دە راحمەتىمدى ايتىپ، جاڭا قىزمەتىنە تابىس تىلەدىم. ءوز قولجازبامداعى (ماشينكامەن) ونىڭ بەلگى قويعان تۇستارىن  انىقتاپ الىپ ەدىم. جاس پەرىم، مەنىڭ ەرەكشە توقتالعان تۇستارىمدى ءداپ باسىپ تانىعان ەكەن.

بۇگىنگ وقىرماندارعا «ساپارنامامداعى» مارقۇم التىنبەك باۋىرىمنىڭ كوزىندەي دە، سوزىندەي دە بولعان قولتاڭباسى بار ۇزىندىلەردەن بىرنەشەۋىن قايتا ۇسىنا وتىرىپ وي بولىسكەندى ءجون كوردىم.

«تۇرىكتىڭ تۇرىكتەن باسقا دوسى جوق» (ا.س.)

تۇركيا مەملەكەتى، تۇرىك حالقى ايرىقشا تاعدىرلى، سوندىقتان دا ايرىقشا تالايلى، قىم-قيعاش قايشىلىققا تولى قاندى شايقاستاردىڭ كىل جەڭىمپازى بولۋ مارتەبەسى شىن بۇيىرعان باقىتتى حالىق. ارعى اتا-باباسى ءوسىپ-ونگەن اسقاق التاي مەن ازيالىق شەتسىز-شەكسىز دالادان باۋىر-تۋىستان جىرىلىپ، باتىسقا قاراي جوڭكىگەن مىڭ جىلدىق تاريحىندا اينالاسىن ءتورت تەڭىز (قارا تەڭىز، ءمارمار تەڭىزى، ەگەي تەڭىزى، اق تەڭىز) قورشاعان مىناۋ قۇتتى مەكەنگە كەلىپ ءبىرجولا ورنىققانعا دەيىن، ءتىپتى، ودان كەيىن دە، كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇلار نەندەي تاۋقىمەتتەردى باستارىنان كەشىرمەدى دەيسىز؟! وسى ءبىر تاريحتى تۇرىك اعايىندار كەيدە كەۋدەسىن كەرە، ماقتانىشپەن سۇيسىنە اڭگىمەلەسە، كەيدە، ءتىپتى اشىنا، شيرىعا اڭگىمەلەيدى.

تۇرىكتەر – وتە سەزىمتال، اسەرشىل حالىق. وتكەن-كەتكەن تاريح تۋرالى ءسوز بولعاندا، تاكسيشى تۇرىكتەر ەكى قولىن تىك كوتەرەم دەپ، رولدەن ايىرىلىپ قالا جازدايدى، دۇكەنشىلەر ساۋداسىن ۇمىتادى. ال، ءبىزدىڭ ءسوزۋار جۋرناليستەرىمىز ءبىر قوزعالسا توقتاي المايدى، ءارى توقتاتا دا المايسىڭ. الايدا، توقسان اۋىز ءسوز ايتسا دا، ونىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى «تۇرىكتىڭ تۇرىكتەن باسقا دوسى جوق» دەگەن اتا سوزىنە جۇگىنەدى. تۇرىك اعايىندار ماقال-ماتەلدى «اتا ءسوز» دەپ اتايدى ەكەن. بىزدەگى اتالى ءسوز، باتالى ءسوز دەگەنمەن توركىندەستىگىن ەسكەرسەك، سوزدىك قورىمىزدى قانداس، دىلدەس تۇرىكتىڭ وسى «اتا ءسوزىن» قابىلداپ بايىتساق، قانداي جاقسى بولار ەدى دەگىم كەلەدى.

اتا-تۇرىك كىمنىڭ اتاسى؟.. (ا.س.)

1917 ج. قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن لەنيننەن باستالعان ۇلى كوسەمدىك 20-عاسىرداعى ادامزات وركەنيەتىنىڭ ساۋ تانىنە تۇسكەن جۇقپالى اۋراۋ ميكروبىنداي تەز جايىلا تاراپ، بۇكىلالەمدىك كوسەمدەر – پۇتتار مەن يكوندار – گالەرەياسى پايدا بولدى. ادام بالاسىنىڭ ىشىندەگى شەكسىز ۇستەمدىككە، تيراندىققا قۇشتار، قۇلدىق قوعام بيلەۋشىلەرى كەزىنەن باستاۋ العان مونورحيالىق جۇگەنسىزدىك ساندىراعى بۇل عاسىردى بۇكىل ادامزاتتىڭ مىڭداعان جىلدىق تاريحىنان، تامىرىنان اجىراتىپ، «جاڭا ءداۋىر قۇرعىش» وزبىر، قىزىل ديكتاتورلاردىڭ قاندى شەڭگەلىنە بەردى. كەلمەسكە كەتكەن كەشەگى قىزىل دەرجاۆانى ۇلگى تۇتقان بۇكىل الەمدىك ساياسي، مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارى مەن ونىڭ قۋىرشاق كوسەمدەرىن كوز الدىڭا كەلتىرسەڭ، مۇنىڭ شىندىق ەكەنىن تۇسىنەسىڭ.

بۇكىل تۇركيانى ارالاۋ بارىسىندا، مەن وسى اسەردەن ءبىر مينۋت تە ارىلا المادىم...

ادامزات تاريحىنداعى جەكە تۇلعالاردىڭ ءرولىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. بىراق، ءوز قولىمىزبەن «قۇداي» جاساپ قۇلدىراۋ، مىنا عاسىردىڭ ادامدارىنا، ءتىپتى ۇيات-اق. دۇنيەجۇزىندە ۇلىلىق نىشانى بولعان عاجاپتار از ەمەس شىعار. بىراق ۇلتتان، حالىقتان ۇلى، ودان جوعارى قوياتىن  قۇدىرەت بار دەگەنگە (جاۋاپتى ءبىر اللادان باسقا) سەنۋگە بولماس! ۇلتتىڭ، حالىقتىڭ ىشىنەن شىققان ءبىر شارانانىڭ سول ۇلتقا، سول حالىققا اكە، اتا بولۋعا قانداي قاقىسى بار؟ بالا قاشاننان بەرى اكە-شەشەسىنە اتا بولۋعا قابىلەتتى بولا قالىپ ەدى؟! مۇنى سوراقىلىق دەمەي نە دەرسىڭ؟ وزبىر ماو مەن قاندىقول ستالين، مونتانى لەنيندەردەن جۇرەگى ابدەن شايلىققان مەن سياقتى جابىرلەنگەن ۇرپاقتىڭ كەۋدەسىنەن، اتى-ءجونى كىم بولسا دا، بۇتتار مەن يكوندارعا جىلى ورىن تابىلا قويمايتىنىن ايتسام، اق كوڭىل وقىرماندارىم رەنجي قويماس.

نازىم حيكمەت شىنىمەن وسىنداي وڭباعان ادام بولعان با؟ (ا.س.)

مەھمەت دوگان سياقتى باۋىرلارىمىزدىڭ باس شايقاپ كۇلۋى، مۇسىركەۋى – بىزگە جانى اشىعاندىعى ەكەنىن 1984 ج. ىستامبۇلدا شىققان «بۇل وتاندى تاستاپ كەتكەندەر» اتتى كىتاپتى وقىعاندا، ادەبيەت بىلگىرلەرىمەن اڭگىمەلەسكەندە عانا ءبىلدىم. نازىم حيكمەت 1902 جىلى تۇركيادا اۋقاتتى وتباسىندا تۋىلعان پاشازادا ەدى. 1921 جىلدان ولگەنگە (1963) دەيىن روسسيادا، پولشادا تۇرادى. نازىم حيكمەتتىڭ كەشەگى كەڭەس ادەبيەتى تاريحىنىڭ دۇنيەجۇزى ادەبيەتى بولىمىندە قالاي وقىتىلعانى، قالاي كوككە كوتەرە ماقتالعانى بارىمىزگە ايان. ال تۇرىك ادەبيەتىندە ونىڭ ەشقانداي ورنى دا، ەڭبەگى دە جوق ەكەنى، كەرىسىنشە، ونى «وتاننىڭ ەڭ ۇلكەن ساتقىنى» دەپ قارايتىن كوزقاراستىڭ باسىم ەكەنىن بايقادىم. «ول ۇلكەن اقىن ەمەس، ۇلكەيتىلگەن اقىن. قىزىلدارعا قىزمەت ەتكىزۋ ءۇشىن ادەيى  قامپايتىلعان باللون سياقتى» دەپ جازادى، جوعارىدا اتالعان جيناقتا. كىتاپ اۆتورىنىڭ جازۋىنشا، نازىم حيكمەتتىڭ تەگى پولشالىق ەۆرەي بولعان جانە ءھام تۇركيا سۇلتاندارىنا قىزمەت ەتىپ، سەنىمگە كىرگەندىكتەن، كادىمگى ورىس پاتشاسىنا قىزمەتى ءۇشىن دۆورياندىق اتاققا يە بولعان نەمىس، فرانتسۋز، تاتار، ت.ب. اقسۇيەكتەر سياقتى، پاشالىق دارەجە العان.

اڭگىمە ونىڭ شىعۋ تەگىندە ەمەس، ونىڭ كىم ءۇشىن، قالاي قىزمەت ەتكەنىندە بولار. نازىم حيكمەت: «مەن – سوۆەتتەر وداعىنىڭ پەرزەنتىمىن... ستالين مەنىڭ كوزىمنىڭ جارىعى، قيالىمنىڭ قاينار بۇلاعى، مەنى ول جاراتتى. موسكۆادا ونىڭ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە وقىدىم. بارلىق جاعىنان مەن وعان قارىزدارمىن» دەپ جازعانىنا قاراپ-اق، ونىڭ تۇركيا ءۇشىن وتان ساتقىنىنان باسقا ەشكىم دە بولماعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس شىعار.

نازىم حيكمەت ءومىرىنىڭ سوڭىندا اتا-باباسىنىڭ جەرى پولشاعا بارىپ تۇراقتانادى. ول بورزەسكي دەگەن پولياك فاميلياسىن قابىلدايدى دا، 1963-جىلعى 21-قىركۇيەكتە سول ەسىممەن ولەدى. بىراق، ونى موسكۆاعا اكەلىپ، اتاقتى كوممۋنيستەر زيراتىنا جەرلەيدى. مىنەكي، نازىم حيكمەت تۋرالى تۇركيالىق شىندىق وسىلاي سايرايدى...

بۇگىنگى جاس، تاۋەلسىز قازاق ەلى ادەبيەتىنىڭ تاريحىن جاساۋدا، ونىڭ باۋىرلاس تۇركى حالىقتارىنىڭ ادەبيەتىمەن بايلانىسىن، تاريحىن، وقۋلىقتار جازاردا عالىمدارىمىز وسىنداي قايشىلىقتى دۇنيە استارىنا ءجىتى ءۇڭىلۋى، ەندى تەك قازاقشا، تۇرىكشە ويلاپ، پىكىر جۇرگىزۋگە ۇيرەنۋى كەرەك.

1986 جەلتوقسان – انكاراداعى «ورىس ەلشىلىگى) (ا.س.)

– مىناۋ سىزدەردىڭ  ورىستارىڭزدىڭ مەكەنى، 1986 ج. الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسىنان سوڭ ۇزاماي، انكارالىق ستۋدەنتتەر مەن قالا حالقى مىنا ەلشىلىكتى قورشاپ الىپ، ورىستاردىڭ ابدەن زارەسىن  ۇشىرعان ەدى. «تارت قولىڭدى قازاقستاننان! قازاق تۇركىلەرىن جابىرگە بەرمەيمىز!» دەگەن ۇراندار كوتەرىپ، ۇندەۋلەر جاريالاعانىن بىلەسىزدەر مە؟!» دەپ، كوتەرىلە سويلەدى، قىزۋ قاندى ءناديم باۋىرىمىز.

1991 جىلى قازاقستاننان وقۋعا كەلگەن 54 شاكىرتتىڭ جاعدايى؟ (ا.س.)

مەن «تاربيە، تۇركىلىك-يسلامي تاربيە» دەگەن تىركەستى جاڭالىق اشقىم كەلگەن سوڭ ايتىپ وتىرعانىم جوق. ءبىزدىڭ ورىستىق، كوممۋنيستىك تاربيەدەن جاس ۇرپاقتى اراشالاپ، تازارتۋ ءۇشىن، تەك وسى جولدى تاڭداۋ كەرەك. ءبىزدىڭ 70 جىل بويى ءدىندى، ونىڭ ىشىندە يسلام ءدىنىن قۋدالاپ ىسكە العىسىز قىلىپ كەلگەنىمىز، ءتىپتى، بۇگىنگە دەيىن دەموكرات، ۇلتجاندى زيالىلارىمىز بەن باسشىلارىمىزدىڭ: «يسلامعا بەرىلىپ كەتپەيمىز، يسلام فاناتيزىمىنە جول بەرمەيمىز!» دەگەندەي ماعىناسىز مالىمدەمەلەر جاساپ جۇرگەنىن جاقسى بىلەمىز. يسلام ءفاناتيزمى قالىبىن تالقاندايتىن ۋاقىت جەتتى. «ءدىن بولماسا، ۇلت تا، ار-ۇيات تا بولمايدى. ءبىز جىلۋدى بىلمەيتىن، جازانى دا  ۇمىتقان تاسباۋىر ۇرپاقتىڭ وكىلىمىز.  بىزگە اياۋشىلىق، مۇسىركەۋ  دەگەندەر جات بولدى. مۇندا قوجالارىمىزبەن (ۇستازدارىمىزبەن) اڭگىمەلەسىپ، ۋاعىزدار تىڭداعالى، كىتاپتار وقي الاتىن بولعالى دۇنيە توڭكەرىلىپ تۇسكەندەي. وكىنىش پەن ۇياتتان ەڭىرەپ جىلاعان كۇندەرىمىز بولدى. ءبىزدىڭ اعايلارىمىز (قازاقستاندىق) بىزگە نە ۇيرەتكەن؟ ءبىزدى كىم بولسىن دەپ وقىتقان؟ ەنگەلس: «ادام مايمىلدان جارالعان» دەيدى. ال يسلام: «ادامدى اللا جاراتقان» دەيدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن «قالايشا جەكسۇرىن مايمىلدان جارالدىق ەكەن» دەپ ويلاندىق پا؟ تىراش، پەندەلىك نامىسىمىز قايدا قالدى؟ ويلانىڭىزدار! ءالى دە كەش ەمەس!..» دەيدى، مۇندا وقىپ جاتقان بالالارىمىز.

مىنەكي، كەشە عانا «قۇداي جوق» دەپ تاقىلداپ جۇرگەن اتەيست بالالارىمىز وزىمىزگە وسىنداي سالماقتى سۇراقتار قويىپ، ويلانارلىق ۋاعىزدار ايتادى.

ءتۇيىن ءسوز 

سونىمەن رەداكتسيا باسشىلارىمەن كەلىسكەندەي، 90 كۇندىك كۇندەلىكتىڭ ىشىنەن وتە قاجەت دەپ تاپقان تۇستارىن رەتتەپ-دايىنداپ بەردىم. «وركەننىڭ» 1992 جىلعى ماۋسىم-شىلدە ايىنداعى بەس نومەرىنىڭ ايقارا بەتىندە جاريالانىپ وقىرمانداردىڭ العىسىنا بولەنگەن ەدىك.

سودان بەرى دە 31 جىل زىرلاپ وتە شىعىپتى-اۋ! سول كەزدە تۋعان سابيلەردىڭ ءوزى ومىراۋلاپ وتىزعا كەلگەنىمەن، «تۇركيا تولعاۋلارىن» وقىماعانىن ەسكەرىپ، ءارى تۇرعۇت ءوزالداي الەم تانىعان مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ قازاق حالقىنىڭ شىن جاناشىر دوسىنىڭ جاپ-جاس،  ايماڭدايلى بوزىمىنىڭ بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ ايتقان اقىل-كەڭەستەرىن، ونىڭ جان-جۇرەگىمەن ءتۇسىنىپ تۇشىنا وتىرىپ قابىلداعانىن «تۇركيا تولعاۋلارىنىڭ» ءار جەرىنە بەلگى قويا وتىرىپ، سونى كورنەكىلەندىرە كورسەتۋدى وتىنگەننەن-اق بايقالعان. سوندىقتان ساپارنامامنىڭ سوڭىنا قوسىمشا ات قويىپ، التەكەڭ ايرىقشا ريزا بولعان تۇستارىن (ا.س.) دەگەن ەسكەرتپەمەن بەرىپ ءوتۋدى لايىق  كوردىم. سوڭعى كۇندەرى تۇرعۇت ءوزالدان بۇگىنگى قازاق-قىتاي قارىم-قاتىناستارى جونىندە نە ايتار ەدىڭىز دەپ سۇراي قالار بولساق،  ول ەشبىر ويلانباستان-اق سول  اقىل-كەڭەسىن قايتالاعان بولار ەدى-اۋ، - دەپ ويلادىم.

الاش ازاماتتارى، سىزدەردىڭ ول تۋرالى نە ويلاپ جۇرگەندەرىڭىزدى بىلگىم كەلەدى؟

الىمعازى داۋلەتحان

Abai.kz