قىلمىس اتاۋلىنىڭ باسىم كوپشىلىگى زاڭسىز پايدا تابۋ ماقساتىندا جاسالاتىنى بەلگىلى. ونىڭ ىشىندە جەمقورلىققا قاتىستى قىلمىستىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ەلىمىزگە تيگىزەتىن زالالىن ەسەپتەۋ دە، ەلەستەتۋ دە قيىن. مىسالى، 2023 جىلى قىلمىستىڭ بۇل ءتۇرى ارقىلى مەملەكەتكە 60,8 ملرد. تەڭگە زالال كەلتىرىلگەن ەكەن. بۇل – ناقتى جىمقىرىلعان مۇلىكتىڭ عانا قۇنى.

وزعان ەل مەن توزعان ەل

الەمدە «سىبايلاس جەمقورلىقتى جويۋ» دەپ اتالاتىن نورماتيۆتىك اكتى جوق. سەبەبى جەمقورلىقتى جويۋدىڭ جولىن تاپقان ۇلت جوق، سوندىقتان زاڭداردىڭ بارىندە جەمقورلىققا قارسى كۇرەس كوزدەلەدى، ياعني جەمقورلىق بارلىق مەملەكەتتە بار، بىراق سيپاتى، كولەمى ءارتۇرلى. ءبىر ەلدە ۇساق بيۋروكراتيا پارامەن ۇستالىپ جاتسا، ءبىر ەلدە مەملەكەتتىك باسقارۋ تەك ءبىر جەمقور توپتىڭ مۇددەسىنە باعىندىرىلعان. سوندىقتان جەمقورلىققا قارسى كۇرەس مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قۇرايتىن قوعامدىق كەلىسىمشارتتاردان تۋىندايتىن كەشەندى ارەكەتتەردى تالاپ ەتەدى. ەگەر بيلىگىنىڭ قاينار كوزى حالىق بولاتىن مەملەكەت باسشىسى ەلدىڭ رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانىپ، مەملەكەتتىك فۋنكتسيالاردى جۇزەگە اسىرا الماسا، دەموكراتيالىق پروتسەسكە ساي بيلىك اۋىسۋى كەرەك. بۇل جاعدايدا بيلىك اۋىسپاسا، دەمەك، قوعامدىق كەلىسىم جوق، مەملەكەت باسشىلىعى لەگيتيمسىز وتىر دەگەن ءسوز.

دارون ادجەموگلۋ مەن دجەيمس روبينسوننىڭ اۆتورلىعىنداعى «نەلىكتەن ۇلتتار ساتسىزدىككە ۇشىرايدى: بيلىكتىڭ، وركەندەۋدىڭ جانە كەدەيلىكتىڭ پايدا بولۋى» عىلىمي زەرتتەۋىندە كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق وركەندەۋگە جەتۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن زەردەلەۋدە – گەوگرافيانى، مادەنيەت جانە اسىرەسە ينستيتۋتسيونالدىق ايىرماشىلىقتاردى كەڭىنەن تالدايدى. اۆتورلار ينكليۋزيۆتى جانە ەكستراكتيۆتى ينستيتۋتتار اراسىنداعى ايىرماشىلىققا نازار اۋدارادى. ينكليۋزيۆتى ينستيتۋتتار بارلىق ازامات ءۇشىن اشىقتىقپەن، قولجەتىمدىكپەن، زاڭ الدىنداعى تەڭدىكپەن سيپاتتالادى جانە بۇل ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن يننوۆاتسياعا ىقپال ەتەدى. ەكستراكتيۆتى ينستيتۋتتار كەرىسىنشە، ادامداردىڭ شاعىن توبى ەلدىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي رەسۋرستارىن باقىلايتىن جاعدايلار جاسايدى، كوبىنەسە ءوز كۇشتەرى مەن رەسۋرستارىن جەكە مۇددەلەرى ءۇشىن پايدالانادى. سىبايلاس جەمقورلىق ەكستراكتيۆتى ينستيتۋتتاردىڭ نەگىزگى اسپەكتىسى بولادى. ويتكەنى بۇل شاعىن ەليتاعا بيلىكتى ساقتاۋعا جانە جالپى قوعامنىڭ ەسەبىنەن باي تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

ەكستراكتيۆتى ينستيتۋتتارداعى سىبايلاس جەمقورلىق قوعامنىڭ مەملەكەتتىك ينستيتۋتتارعا دەگەن سەنىمىنە نۇقسان كەلتىرەدى، ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن يننوۆاتسيانى باياۋلاتادى. ويتكەنى ول بيزنەس ءۇشىن تەڭسىزدىك تۋدىرادى، مۇندا تابىس كوبىنەسە تيىمدىلىك پەن يننوۆاتسياعا ەمەس، بيلىككە جاقىندىق پەن پارا تولەۋ قابىلەتىنە بايلانىستى بولادى. بۇل رەسۋرستاردىڭ ءتيىمسىز بولىنۋىنە جانە ەكونوميكالىق دامۋ مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ السىزدەنۋىنە اكەلەدى.

ەكستراكتيۆتى ينستيتۋتتار وتە ومىرشەڭ. بيلىكتەگى جەكە تۇلعالاردىڭ اۋىسۋى، ادەتتە، ەكستراكتيۆتى ينستيتۋتتاردىڭ باسشىلارى مەن بەنەفيتسيارلارىنىڭ اۋىسۋىنا عانا الىپ كەلەدى. جوعارىدا اتالعان ەڭبەكتە دامۋى تەجەلىپ قالعان لاتىن امەريكاسى ەلدەرى مەن سولتۇستىك امەريكا سالىستىرىلىپ الىنعان. لاتىن امەريكاسىندا جەرگىلىكتى حالىقتى قۇلدىققا سالىپ، پلانتاتسيا نەمەسە شيكىزات ارقاسىندا بايىپ، ءوزىنىڭ كاپيتالىن ارتتىرۋعا ۇمتىلعان يسپان جانە پورتۋگال كولونيستەرى وزدەرى جانە ءوز ۇرپاعى ءۇشىن مەملەكەت قۇرعان بولسا، وتار ەلدەردى يندۋسترياليزاتسيالاپ، دامىتقان اعىلشىن كولونيستەرى وزىپ كەتكەنى تاريحتان بەلگىلى.

ءبىزدىڭ ەلدە مەملەكەتتىڭ تۇراقتى دامۋى مەن ازدى-كوپتى داۋلەتتىڭ حالىق اراسىندا بىركەلكى تاراۋىن كوزدەيتىن ينكليۋزيۆتى ينستيتۋتتار بار ما نەمەسە ەلدىڭ شيكىزاتىن ساتىپ، شەكتەلگەن توپتى بايىتىپ، بولاشاق ۇرپاقتىڭ مۇددەسىن تاپتايتىن ينستيتۋتتار باسىم با؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋ  ءۇشىن كەيبىر شەتەلدىك سوت ىستەرىنە شولۋ جاساپ كورەيىك.

پارا بەرگەن «پاتريوتقا» ايىپپۇل سالىندى. پارا العاندار قايتتى؟

«كوپتىڭ كوزى – كورەگەن» دەگەن  بابالارىمىز... تالاي جىلدار بويى ەلىمىزدە ورىن العان جاعا ۇستاتار جايتتاردى كوزىمىزبەن كورىپ، قولىمىزبەن ۇستاساق تا، تەز ۇمىتىپ كەتكەندەيمىز. ماسەلەن، نيۋ-يورك وڭتۇستىك وكرۋگىنىڭ باس پروكۋرورى 2003 جىلى پاريجگە ۇشىپ بارا جاتقان جەرىنەن دجەيمس گيففيندى تۇتقىندايدى. بۇل كاسىپكەرگە پروكۋرور «تەڭىز مۇناي كەن ورىندارىندا باتىس كومپانيالارىنىڭ مۇددەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارىنا پارا بەردى» دەگەن ايىپ تاعادى. سوت ءىستى قاراۋ بارىسىندا گيففين اقش-تىڭ ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ (تسرۋ) تاپسىرماسىمەن ارەكەت ەتكەن «ناعىز پاتريوت» ەكەنىن انىقتاپ، وعان بار-جوعى 25 دوللار ايىپپۇل  سالادى. ال شۆەيتساريادا پارا الۋ ءۇشىن اشىلعان بانك شوتىنداعى اقشانى اقش سوتى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ وقۋىن قارجىلاندىرۋعا جىبەرۋ شارتىمەن عانا بوساتادى. ونىمەن «بوتا» قوعامدىق قورى اينالىسقان. سونىمەن قاتار قازاقستان اقش-تىڭ اۋعانىستانداعى اسكەرى ءۇشىن بىرنەشە اۋە ءدالىزىن اشىپ بەرەدى. وسىلايشا، ايگىلى «كازاحگەيت» ءىسى مەن اقش پروكۋرورلارىنىڭ ارقاسىندا ءبىرشاما ازاماتتار الەۋمەتتىك كومەككە قول جەتكىزدى، ال اقش اسكەرى جاڭا ترانسپورتتىق مۇمكىندىكتەرگە يە بولادى.  شەت مەملەكەتتەر پارا بەرۋشىلەردى وسىلاي جاۋاپقا تارتىپ جاتقاندا قازاقستان تاراپىنان پارا الۋشى ءبىر ادام دا  ايىپتالماعانى تاڭعالدىرادى...

2007 جىلى تەحاس شتاتىنىڭ وڭتۇستىك وكرۋگىنىڭ پروكۋرورى دجەيمس بيۋكەنەننىڭ باستاماسىمەن Baker Hughes Services International Inc. (BHSI) كومپانياسىنا «كاراشىعاناق» مۇناي كەن ورنىندا اتالعان تاراپتىڭ مۇددەسىن وتكىزىپ بەرۋ ءۇشىن «كازاحويلدىڭ» لاۋازىمدى تۇلعاسىنا پارا بەردى» دەگەن ايىپ تاعادى. ايىپتالۋشى تاراپ «شەتەلدەگى سىبايلاس جەمقورلىق تۋرالى» زاڭدى (FCPA) بۇزعانى ءۇشىن كىناسىن مويىنداپ، 44 ميلليون اقش دوللارى سوماسىندا ايىپپۇل تولەيدى. سونداعى BHSI كومپانياسى «كونسۋلتاتسيالىق قىزمەت كورسەتەدى» دەپ ءۇشىنشى ءبىر كومپانياعا 4,1 ميلليون دوللار تولەپ ۇلگەرگەن، ەسەسىنە، «قاراشىعاناقتان» تۇسەتىن تابىستىڭ 2 پايىزى BHSI-تىڭ قورجىنىنا قۇيىلعان. شىندىعاندا، ەشقانداي قىزمەت كورسەتىلمەگەن. ءبىزدىڭ تاراپ تاعى دا تىم-تىرىس.

2009 جىلى BG Group PLC بريتاندىق تابيعي گاز كومپانياسىنىڭ باسشىسى ەرين فۋكسقا «قازاقستاننىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىنا 90 ميلليون اقش دوللارى كولەمىندە پارا بەردى» دەگەن ايىپ تاعىلادى.  بۇل ءىس بارىسىندا فەدەرالدى ايىپتاۋشى بىلاي دەيدى: «..ءوز جەرلەرىنەن الىنعان رەسۋرستاردى پايدالانۋ قۇقىعىنان جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردەن ادال قىزمەت تالاپ ەتۋ قۇقىعىنان ايىرىلعان قازاقستان حالقىن قوسا العاندا، بۇل پارالاردىڭ كوپتەگەن قۇربانى بولدى».  سوت BG Group PLC ءۇشىن ۇلكەن ايىپپۇلدارمەن اياقتالادى. ال ءبىز تاعى دا تۇك كورمەگەندەي ءۇنسىز قالدىق.

2011-12  جىلدارى جاھاندىق گيگانت Compass Group-قا قارسى ءىس بويىنشا زاڭدى قۇجاتتاردا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ شەنەۋنىگى مەن ونىڭ وتباسى دۋبايدا قۇنى 19 000 دوللارلىق دەمالىسىن قازاقستانداعى Kaz Munay Gaz Services Compass (KMGSC) كاسىپورنى ارقىلى وتكىزگەنى ايتىلعان. تاعى ءبىر شەنەۋنىكتىڭ ۇلىنىڭ اقش ۋنيۆەرسيتەتىندەگى وقۋ اقىسىن «فيرما تولەگەن» دەپ كورسەتەدى. ال ەنشىلەس كومپانيا «قمگ-عا، ونىمەن بايلانىستى مەملەكەتتىك مەكەمەگە ءساندى كولىكتەردى جەتكىزۋ بويىنشا مەملەكەتتىك پروتسەدۋرالاردى اينالىپ ءوتتى» دەپ ايىپتالعان. جالپى، بۇل ءىس بويىنشا  كەمىندە 5.4. ميلليون فۋنت ستەرلينگ كولەمىندە زالال كەلتىرىلگەنى جايلى ايتىلادى. ءبىز جاق، ادەتتەگىدەي، تىم-تىرىس.

بانكتەر مەن بىلىقتار

2017 جىلى ۇيىمداسقان قىلمىس پەن سىبايلاس جەمقورلىق تۋرالى ەسەپ بەرۋ جوباسى (OCCRP) ارتاراپتاندىرىلعان Meridian Capital ءۇشىن قۇجاتتاردى راسىمدەۋمەن اينالىسقان بەرمۋدتاعى Appleby زاڭ فيرماسى ارقىلى جاريا بولعان 6,8 ميلليون قۇپيا جازبالاردى زەرتتەيتىن باق كونسورتسيۋمى  Suddeutsche Zeitung گەرمان گازەتى ارقىلى كەلەسى اقپاراتتى جاريالايدى. ەسەپكە سايكەس، اتالعان كومپانيا قۇرىلتايشىلارىنىڭ ىشىندە  مۇناي جانە ەنەرگەتيكا ەكس-ءمينيسترى جانە بۇرىنعى «كازكوممەرتسبانكتىڭ» باسقارما مۇشەلەرى بار كورىنەدى. تۇڭعىش  پرەزيدەنتكە جاقىن تۇلعالاردىڭ قاراماعىنداعى كازاقستان حالىق بانكى بولىمسىز قارجىعا ساتىلاردىڭ الدىندا مەملەكەتتىك قازىنادان 7,5 ميلليارد دوللار «ساۋىقتاندىرۋ» كومەگىن العان كازكوممەرتسبانك Meridian Capital-عا اسا قولايلى شارتتارمەن قارجى بەرىپ وتىرعان. «كرەديت بەرىلگەن جوبالار ىسكە اسپاي قالسا، بۇل ەش كەدەرگىسىز كازكوممەرتسبانكتىڭ شىعىنىنا اينالىپ وتىرعان» دەگەن اقپاراتتى تاراتتى Suddeutsche Zeitung گازەتى. سوندا مەملەكەتتەن ميللاردتاعان دوللار الىپ وتىرعان بانك باسقارماسى بيلىكتىڭ توڭىرەگىندەگى ادامدار قۇرعان وفشورلىق كومپانياعا اقشانى قۇيا بەرگەن دە، قۇيعان اقشاسى شىقپاسا: «شىعىنعا باتتىم»، – دەپ مەملەكەتتەن كومەك سۇراي بەرگەن. «بۇل جاعداي قازاقستان حالقىنا قانشا زالال كەلتىردى؟!» – دەپ نەمىس  جۋرناليستەرى شىرىلداپ ءجۇر.  ءبىز جاق تىم-تىرىس.

ءدال سول جىلى اقش  ۇلىبريتانيانىڭ قورعانىس الىبى Rolls-Royce قازاقستانداعى ەنەرگيامەن بايلانىستى كەلىسىمشارتتاردى جەڭىپ الۋعا كومەكتەسۋ ءۇشىن «35 ميلليون دوللارلىق پارا الۋ سحەماسىنا قاتىسى بار» دەپ ايىپتالعان بەس ادامعا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعادى.  Rolls-Royce كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى اعا اتقارۋشى ديرەكتورى دجەيمس فينلي امەريكالىق سۋديانىڭ الدىندا سىبايلاس جەمقورلىق ءۇشىن كىناسىن مويىندادى. روللس رويستان پارا العان حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جەمقورلىعىمىزدىڭ جەتكەن جەرى – مىنە. ءبىز جاق تىم-تىرىس.

بۇلار – بىزگە شەتەلدىك قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ءمالىم بولعاندارى عانا، بەيمالىمى قانشاما.

ءالسىز ينستيتۋتسيونالدىق تەتىكتەر: سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءتيىمدى اگەنتتىكتەر مەن باقىلاۋ تەتىكتەرىنىڭ بولماۋى سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرىن جاساۋدى جەڭىلدەتۋى مۇمكىن. قىلمىس جاساعاندا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋ مۇمكىندىگى ماكسيمال بولۋى كەرەك. ەگەر جۇيە جەمقور لاۋازىمدى تۇلعالاردى اقتاپ، قىلمىسىن بايقاماعانسىپ، جازاعا تارتىلاتىنداردى ءوز بەتىنشە تاڭداپ، ءبىر جاعىنان، كەشىرىپ جاتسا، جەمقورلىق قىلمىستار سانىن ءسوزسىز ارتتىرادى.

سوڭعى جىلدارى ىسكە قوسىلعان ينستيتۋتسيونالدىق تەتىكتەر جايلى ايتا كەتسەك، تابىستى دەكلاراتسيالاۋ مىندەتى – اسا ماڭىزدى شارا. زاڭسىز تابىستى زاڭداستىرۋمەن كۇرەسۋ جانە تابىستى دەكلاراتسيالاۋ پارانى كادەگە جاراتۋ مۇمكىندىگىن تومەندەتەدى. بۇل تەك جەمقورلىق ەمەس، بارشا پايدا تابۋعا باعىتتالعان قىلمىستاردىڭ جاسالۋ مۇمكىندىگىن ازايتادى. مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىندە اشىقتىقتىڭ بولماۋى سىبايلاس جەمقورلىق ءۇشىن مۇمكىندىكتەردى ارتتىرادى. مەملەكەتتىك، ياعني سالىق تولەۋشىلەر مەن ازاماتتاردىڭ قاراجاتىنا قاتىستى بارلىق جوبا-جوسپار جانە ەسەپتەردە اشىق اقپارات بولۋى ءتيىس. ادەتتە، ەشتەڭەگە ۋاقىتى جەتپەيتىن مەملەكەتتىك ورگاندارعا بەلسەندى ازاماتتىق قوعامنىڭ مۇشەلەرى كومەگىن بەرەدى. اقپارات اشىق بولسا، جۋرناليستەر مەن بەلسەندىلەر مەملەكەتتىك شىعىنداردى قوسىمشا زەرتتەپ، قىلمىستارعا نازار اۋدارتىپ وتىرادى.

شىعۋ تەگى دالەلدەنبەگەن كاپيتالدى سىيلاۋ – ۇلكەن قاتەلىك

مادەني فاكتورلار: كەيبىر قوعامدا سىبايلاس جەمقورلىق بيزنەستى جۇرگىزۋدىڭ نەمەسە مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋدىڭ قالىپتى تاجىريبەسى رەتىندە قابىلدانۋى مۇمكىن. بەلگىلى ءبىر سالادا ايىرىقشا سۋبمادەنيەت قالىپتاسقانى بارىنە ايعاق. مەملەكەتتىك لاۋازىمعا جاڭا عانا قول جەتكىزگەن تۋىسىمىزدىڭ اياق استىنان قالتاسى قالىڭداپ جاتسا، تويعا شىقىرىپ، ەل الدىندا ءسوز بەرىپ، ماقتاپ، شاپان جاۋىپ جاتامىز. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءجۇرىپ وزىنە كاپيتال جاساپ العان «كاسىپكەرلەرىمىزدى» بيىك مىنبەگە وتىرعىزىپ، تابىنىپ تابانىن جالايمىز. شىعۋ تەگى دالەلدەنبەگەن كاپيتالدى سىيلاۋ – ۇلكەن قاتەلىك. ءبىزدىڭ ايگىلى ادامدارىمىزعا قارسى ۇلىبريتانيادا قوزعالعان ءىس بارىسىندا: «ءبىز وتە بەرىك جانە قىڭىرمىز. ءبىز ارقاشان كۇماندى كاپيتالدى باقىلاۋدىڭ زاڭمەن بەرىلگەن بارلىق قۇرالىن قولداناتىنىمىزدى ەسكەرتتىك جانە ءبىز مۇنى جالعاستىرامىز»، – دەدى NCA باسشىلارىنىڭ ءبىرى گرەم بيگگار. باي بولۋ مادەنيەتى قالىپتاسقان مەملەكەتتەردە كاپيتالى كۇماندى كىسىلەرمەن باسقا كاسىپكەرلەر ءتىپتى قول الىسپايدى. سەبەبى قوعامنىڭ ايىپتاۋىنان، تۇتىنۋشىلاردىڭ بايكوتىنان جاسقانادى. سوندىقتان قوعامدىق ايىپتاۋدىڭ تومەن دەڭگەيى جەمقورلىقپەن كۇرەسۋگە دەگەن ىنتانى تومەندەتۋى مۇمكىن. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءتيىمدى كۇرەس زاڭنامانى كۇشەيتۋدى، مەملەكەتتىك ورگاندار ارەكەتتەرىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋدى، مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن جاقسارتۋدى جانە قوعامدا سىبايلاس جەمقورلىقتان باس تارتۋ مادەنيەتىن تاربيەلەۋدى قوسا العاندا كەشەندى شارالاردى تالاپ ەتەدى.

ەلىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭ جانە باي بولعانىمەن، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ عۇمىرى وتە جاس. ءاۋ باستان قازاقستانعا 100 پايىز ساۋاتتى، ءبىلىمدى، پاتريوت حالىق بۇيىرعان، ۇلان-عايىر جەر بەرگەن، قويناۋىن بايلىققا تولتىرعان. كەڭەس زامانىنان جۇيەلى ينفراقۇرىلىم، اتا-بابامىزدان اسا باي مادەنيەت قالعان. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە نەگىزگى ەكسپورت ءيۋنيتى –مۇنايدىڭ باعاسى رەكوردتى شامادا شارىقتاپ كەتكەنىن بىلەمىز. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق وركەندەۋ الەۋەتىن مۇمكىندىگىنشە جۇزەگە اسىرا الماۋى –  جاھاندىق پروبلەمالاردىڭ كەسىرى ەمەس، ەكستراكتيۆتى ينستيتۋتتاردىڭ اسەرى. ينكليۋزيۆتى ينستيتۋتتاردى قالىپتاستىرۋ جولىنا تۇسكەن بولساق، ەلىمىزدى دەموكراتيالاندىرۋدى  ۇدەتۋ كەرەك، كۇدىكتى كاپيتالدارمەن كۇرەسۋ كەرەك، قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرىپ، سوت جۇيەسىنىڭ تولىق تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك! جەمقورلىق قىلمىستار ءۇشىن جازالاۋدى تولىق قامتاماسىز ەتىپ، اشىقتىق پەن قوعامدىق باقىلاۋعا جول اشۋ قاجەت! جاساندى ينتەللەكت، بلوكچەين، بيوينجينەريا سىندى جوعارعى تەحنولوگيالىق باعىتتاردا شارىقتاپ كەتۋدىڭ الدىندا تۇرعان الەمدە ورنىمىزدى تابۋ ءۇشىن ازدى-كوپتى جيناعان داۋلەتىمىزدى ءتيىمدى جۇمساۋ – ەندىگى ۇرپاقتىڭ باستى مىندەتى.

سىرىم ءابىل،

استانا قالاسى

دەرەككوزى: «قازاق ادەبيەتى» گازەتى، №11 (22 ناۋرىز، 2024 جىل)

Abai.kz