اسىل ءسوز ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن زەردەلەپ، انا ءتىلدىڭ، ۇلتتىق ءتىل ءبىلىمى عىلىمىنىڭ، جالپى العاندا، قازاق رۋحانياتى كوكجيەگىنىڭ كەڭەيۋى، كەلەشەگىنىڭ كوركەم بولۋى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن عيبراتتى عالىم، ونەگەلى ۇستاز، ءتىلشى عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قوسىموۆا گۇلبانۋ سەيىلبەكقىزىنىڭ عۇمىر جولى ونەگە مەن ىزگىلىككە تولى.

دانالىق پەن پاراساتتىڭ قاينارىنان سۋسىنداعان زەردەلى زەرتتەۋشى گ.قوسىموۆانىڭ عالىمدىق، ۇستازدىق، قايراتكەرلىك بيىك بولمىسىن، سان قىرىن ءبىر ماقالاعا ارقاۋ ەتىپ، اشىپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. قازىنالى مەكەن اقتوبەدەن تۇلەپ ۇشقان گۇلبانۋ سەيىلبەكقىزى قازاق جوعارى ءبىلىمىنىڭ قاراشاڭىراعى اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن (قازىرگى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى – اۆتور), ودان كەيىن وسى وقۋ ورنىنىڭ اسپيرانتۋراسىن ۇزدىككە ءتامامداپ، عىلىم جولىنا بەت بۇرادى.

1991 جىلى «قازاق ەپوسىنداعى فرازەولوگيزمدەر» تاقىرىبىندا كانديداتتىق، 2003 جىلى «قازاق شەشەندىك ونەرىنىڭ نەگىزدەرى جانە تىلدىك تانىمى» تاقىرىبىندا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالارىن ءساتتى قورعايدى. ىزدەنىسكە تولى، قاجىرلى عىلىمي ەڭبەكتەرىنىڭ ناتيجەسىندە 2007 جىلى پروفەسسورى اتاعىن (بۇرىنعى قر بجع مينيسترلىگى، جاك (جوعارى اتتەستاتسيالىق كوميسسيا) شەشىمى بويىنشا – اۆتور) يەلەندى.

تۇركى الەمىندەگى جازۋلار تاريحىن، لاتىن گرافيكاسى رۋحاني جاڭعىرۋ باسپالداعى ەكەنىن تىلگە تيەك ەتىپ، جوعارى سانا دەڭگەيىندە تەرەڭنەن تۇسىنگەن عالىم لاتىن گرافيكاسىنا بايلانىستى قوعامدىق ويعا قوردالى ۇلەس، وسى ماسەلەلەرگە ۇدايى ءۇن قوسىپ كەلەدى. ءتۇرلى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيالاردا لاتىن الىپبيىنە اۋىستىرۋ ماسەلەسىن ءتۇرلى اسپەكتىدە قاراستىرىپ، لاتىن گرافيكاسىن قولدانۋدىڭ بارلىق ارتىقشىلىقتارىن ايقىندادى. عالىمنىڭ زەرتتەۋ الاڭى: قازاق ءتىلى تاريحى، تۇركىتانىم، شۋمەرولوگيا، تاريحي لەكسيكولوگيا، گرامماتيكا، شەشەندىك ونەر، اكادەميالىق شەشەندىك، پەداگوگيكالىق ريتوريكا، لاتىن ءالىپبيى سياقتى وزەكتى ءارى كۇردەلى تاقىرىپتارمەن قاتار ادىستەمەلىك سالانى قامتيدى.

قازاق شەشەندىك ونەرىنىڭ نەگىزدەرى مەن تىلدىك تانىمىنا تەرەڭنەن بويلاپ، ءسوز ونەرىنىڭ قادىر-قاسيەتىن دارىپتەگەن عالىم: «اتا-بابادان تاراعان وسيەتتى، قاناتتى سوزدەر بىزگە كۇنى بۇگىنگە دەيىن مۇرا بولىپ جەتتى. استارىندا ءمانى بار ءسوز قادىرىن قازاق حالقى باعالاعان... قازىرگى وركەنيەتتى زاماندا بىرنەشە ءتىل بىلەتىن قازاق بالاسى انا ءتىلىن دە جەتىك ءبىلۋى كەرەك...» دەپ ۇلتتىڭ جانى بولعان انا ءتىلىمىزدىڭ قۇندىلىعىن، بۇگىنگى قوعامداعى ايرىقشا ماڭىزدى ءرولىن كورسەتەدى.

گۇلبانۋ سەيىلبەكقىزى وتانسۇيگىشتىك قاسيەتتەردى باستاپقى ساناتقا قويىپ، رۋحاني قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاعان ناعىز ۇلتىنىڭ جاناشىرى. اتا-بابادان تاراعان عيبراتتى، قاناتتى سوزدەردىڭ ومىرشەڭدىگىن جوعالتپاي، كەلەشەك ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە قۋاتتى قۇرال بولاتىنىن ناسيحاتتاپ كەلەدى. ءتىل – دۇنيەتانىم قۇرالى، ءتىلدىڭ بويىندا ونىڭ ارقاۋىن قۇراپ، نەگىزىن قالايتىن ۇلتتىق رۋحتىڭ ءىزىن ايقىنداپ تۇراتىن رۋحاني كۇش بارىن سارالادى.

گ.قوسىموۆا ۇزاق جىلدىق زەرتتەۋىندە شەشەندىك ءتىلدىڭ لوگيكامەن بايلانىسىن، شەشەندىكتەگى ءسوز بەن ۇعىمدى، شەشەندىك تانىمداعى پايىمداۋدىڭ ءرولىن، شەشەندىك ءسوزدىڭ ساپالىق بەلگىلەرىن، شەشەندىك ءسوزدىڭ مازمۇندىلىعىن، ءسوزدىڭ دالدىگى مەن ويدىڭ ايقىندىلىعىن، ءتىل تازالىعى، ءتىلدىڭ كورنەكىلىگىن، قازىرگى شەشەندىكتەگى سويلەۋدىڭ تۇرلەرى سياقتى تاعى باسقا ءارتۇرلى تاقىرىپتاردى قاراستىردى. عالىم حالىق مۇراسىنىڭ نەگىزگى تەتىگى سانالاتىن شەشەندىك ونەردىڭ قىر-سىرىن جەتىك مەڭگەرگەن جان. وعان عالىم ەڭبەكتەرىندەگى كەشەندى زەرتتەۋلەر كۋالىك بەرەدى. ماسەلەن، سوناۋ شەشەندىك ونەردىڭ عىلىم رەتىندە قالىپتاسۋى كەزەڭدەرىن، اتاپ ايتقاندا، ەجەلگى گرەك، ريم شەشەندىگى، ەجەلگى قىتايداعى جانە ۇندىلەردەگى شەشەندىك سويلەۋ ارەكەتى، رەسەيدەگى راتسيونالدى ريتوريكانىڭ قالىپتاسۋىنان باستاپ، قازاق شەشەندىك ونەرىنىڭ قالىپتاسۋى تاريحىن عىلىمي دەرەكتەرمەن زەردەلەدى. ەجەلگى تۇركى شەشەندىگىندەگى سويلەۋ ۇلگىلەرى، كونە تۇركى شەشەندىگىندەگى سويلەۋ تاسىلدەرى، ورتا عاسىر تۇركى شەشەندىگىندەگى دانالىق سوزدەردى تەرىپ، بيلەر شەشەندىگىندەگى تاپقىر سوزدەر مەن اقىن-جىراۋلار شەشەندىگىندەگى كوركەم ءتىلدى كەستەلەدى. سينونيمدەردىڭ شەشەندىك ونەردىڭ ماڭىزدى كومپونەنتتەرى ەكەنىنە باسا نازار اۋداردى. اسىل ءسوزدى قاستەر تۇتقان گ. سەيىلبەكقىزى قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋ تاريحىندا ەشكىمگە ۇقسامايتىن ايشىقتى قولتاڭباسىن قالدىرىپ كەلەدى.

قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى گ.قوسىموۆا تۇركولوگيانىڭ باعىت-باعدارىن سارالاپ، ءتىلدىڭ تاريحىن داۋىرلەۋدىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىن جان-جاقتى زەردەلەدى. ونىڭ زەرتتەۋ نىسانىنا شۋمەرولوگيا جانە تۇركىتانىم ماسەلەلەرى، تۇركىتانۋ عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى، تۇركى تىلدەرىنىڭ دامۋ كەزەندەرى جانە قازاق تىلىنە قاتىسى، شۋمەر مادەنيەتى مەن جازۋ تۇرلەرى، تۇركى تىلدەرىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتايتىن زاڭدىلىقتار مەن تىلدىك قۇبىلىستار جايلى تۇسىنىك، التاي تىلدەر تەورياسى، تاريحي اتاۋلاردىڭ تانىمدىق ءمانى، كونە تۇركى تىلىندەگى اتاۋلاردىڭ سەمانتيكالىق دامۋ جولى، ەجەلگى تىلدەرمەن تۇركى تىلدەرىنىڭ بايلانىسى جاتادى.

ادامزات وركەنيەتىندەگى تۇركى مادەنيەتىنىڭ ورنىن تەوريالىق تۇرعىدان نەگىزدەيتىن الەمدىك گۋمانيتارلىق عىلىمدار جۇيەسىنىڭ باستى بولىگى-تۇركىتانىم ەكەندىگى اقيقات. بۇل الەمدىك مادەنيەتتىڭ التىن تۇعىرىنا اينالىپ، ادامزات تاريحىندا سۇبەلى ورىن الاتىن تۇركىتانىم ماسەلەلەرى دەگدار عالىمدى بەيجاي قالدىرماي، سان جىلدىق عىلىمي ىزدەنىستەرىنە ارقاۋ بولدى. ىزدەنىمپاز، جاڭاشىل عالىمنىڭ توككەن تەرى، تۇركى دۇنيەسىنىڭ قارىشتاپ دامۋىنا قوسقان زور ۇلەسى لايىقتى قۇرمەتكە يە بولدى.

2017 جىلدى تۇرىك باۋىرلاستار «تۇرىك ءتىلى جىلى» دەپ جاريالاعانىن بىلەمىز. وسىعان وراي، اتالمىش جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ 21–27 جۇلدىزى ارالىعىندا تۇركيانىڭ انكارا قالاسىندا تۇركى ۇلىستارىنىڭ VIII قۇرىلتايى ءوتتى. وعان وتىزدان استام ەلدەن ءۇش جۇزگە جۋىق عالىمدار قاتىسىپ، عىلىمي ءمانى تەرەڭ باياندامالار جاسادى. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى اۋقىمدى ءىس-شاراعا قاتىسقان ونشاقتى عالىم تۇركيا ەلىنىڭ پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەرودگاننىڭ قولىنان «تۇركى ۇلىستارىنىڭ ءتىلىن دامىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» ماراپاتىن الدى. ولاردىڭ اراسىندا تۇركيا، انگليا، گەرمانيا، وڭتۇستىك كورەيا، ءازىربايجان جانە قىرعىزستان عالىمدارى بار. قازاقستاننان وسى ماراپاتتى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ءتىلشى عالىم گ.قوسىموۆانىڭ يەلەنگەنىن قۇرمەتپەن ءارى ماقتانىش سەزىممەن اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇدان بولەك مەملەكەتتىك بىرنەشە ماراپاتتاردىڭ دا يەسى. اتاپ ايتساق، قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى، قر «جوو-نىڭ ۇزدىك وقىتۋشىسى» (2007), اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «ۇزدىك وقىتۋشىسى» (2013), «عىلىم مەن بىلىمگە سىڭىرگەن ايرىقشا ەڭبەگى ءۇشىن» (2016), «ى.التىنسارين» اتىنداعى (2017) توسبەلگىلەردىڭ يەگەرى. مۇنداي قۇرمەت، ماراپاتتارعا ادال، قاجىرلى ەڭبەك پەن تاباندى ىزدەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە قول جەتكىزدى. بۇل حاكىم اباي ايتقانداي، «عيززات-قۇرمەتتىڭ ءوزى ىزدەپ تاپقانىنىڭ» ناقتى دالەلى دەپ بىلەمىز.

عالىمنىڭ «قازاق ءتىلىنىڭ قۋات كوزى – لاتىن ءالىپبيى» اتتى عىلىمي الەۋەتى جوعارى، ءمانى تەرەڭ باعدارلامالىق زەرتتەۋى بۇگىنگى قوعامنىڭ سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرەتىن قۇندىلىق. سونىمەن قاتار پروفەسسور «ءسوز كيەسى» باعدارلاماسىنا ۇنەمى سۇحبات بەرىپ، قوعامداعى كوكەيتەستى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە كەلەلى پىكىر ءبىلدىرىپ، وسىنداي قوردالانعان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋىنا ۇلەسىن قوسىپ، باعىت-باعدار بەرىپ، اتسالىسىپ وتىرادى.

ۇلاعاتتى ۇستاز رەتىندە ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق دەڭگەيىندە (باكالاۆر، ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرا) ءدارىس بەرىپ، شاكىرتتەرىن ۇستازدىق پەن عىلىم جولىنا دايارلاۋ ۇستىندە. عالىمنىڭ ماقساتى – قازاق عىلىمىنىڭ وركەندەپ تامىر جايىپ، الەمدىك باسەكەدە تەڭ دارەجەدە يىق تىرەستىرىپ تۇرا الاتىن ءبىلىمدى، بىلىكتى مامان، تۇلعالار تاربيەلەۋ. پروفەسسور گ.قوسىموۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن بىرنەشە شاكىرتتەرى كانديداتتىق جانە دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالارىن قورعاپ، PhD دوكتورى دارەجەلەرىن يەلەندى.

عالىمنىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك قىزمەتى جەمىستى جەتىستىكتەرگە تولى. گ.قوسىموۆانىڭ ەكى جۇزدەن استام عىلىمي-ادىستەمەلىك ەڭبەكتەردىڭ اۆتورى. جاقىن جانە الىس شەت ەلدەردە وتكىزىلىپ تۇراتىن عىلىمي ءىس-شارالارعا (قۇرىلتاي، سيمپوزيۋم، كونگرەسس، حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيالارعا) بەلسەنە قاتىسىپ تۇرادى. شەتەلدىك عالىمدارمەن بىرلەسىپ جازعان ءۇش ۇجىمدىق مونوگرافيانىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى. جوعارى وقۋ ورنىنا ارنالعان بىرنەشە وقۋ قۇرالدارىنىڭ («قازاق ءتىلىنىڭ تاريحى، 2007»، «قازاق ءتىلىنىڭ تاريحي گرامماتيكاسى، 2013»، «ءتىلدىڭ تاريحىن داۋىرلەۋدىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى، 2015»، «شەشەندىك ونەردىڭ نەگىزدەرى، 2018»، «تاريحي اتاۋلاردىڭ ەتيمولوگياسى، 2018»، سونداي-اق جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى باعدارلاماسى بويىنشا جازىلعان «قازاق ءتىلى» (5 جانە 7 سىنىپتار); «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى» (6, 8, 9, 10, 11سىنىپتار) وقۋلىقتارى مەن «ادىستەمەلىك قۇرالداردىڭ» (مۇعالىمدەرگە ارنالعان) اۆتورى.

سانالى عۇمىرىندا ساۋلەلى شۋاق شاشىپ، نازىك جانىنا وسىنشاما عىلىمنىڭ اۋىر جۇگىن ارقالاپ، ارقيلى قىرىن سان سالادا زەردەلەگەن پروفەسسور ءوز ماماندىعىنىڭ مايتالمانى. قاشان كورسەڭىز دە شابىتتانىپ، شارشاماي ۇلتتىق، مەملەكەتتىك، قوعامدىق ءمانى زور ءىس-شارالار مەن باستامالاردىڭ باستاپقى ساپىنداعى بولمىس يەسى. سوزىنەن بۇرىن، ءىسى الدىندا جۇرەتىن ىزدەنىمپازدىعىنا، وتكىرلىگى، تاباندىلىعى مەن تاپقىرلىعىنا، ۇنەمى سەرگەك سانا بيىگىندەگى جاڭاشىلدىعىنا تاڭداي قاعىپ، تاڭ قالاسىز. ۇلتىنىڭ، رۋحانياتىنىڭ جاناشىرى، جۇرەگى ەلىم دەپ سوعاتىن حالقىمىزدىڭ ماڭدايالدى قىزدارى گۇلبانۋ سەيىلبەكقىزىنداي بولسا كەرەك-ءتى.

ءتىلشى عالىمنىڭ عىلىمي، قوعامدىق، ازاماتتىق باعدارلى جولىنىڭ ايشىقتى ماقساتى – تۋعان ءتىلىمىزدىڭ وركەن جايىپ دامۋى، مارتەبەسىنىڭ اسقاقتاۋى. وسىنداي ۇلى مۇرات جولىنداعى ەڭبەگى ءۇشىن 2023 جىلى قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ تاراپىنان «انا ءتىلىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالدى.

تابيعاتتىڭ وزگەرمەيتىن زاڭىنا بۇر بەتىڭدى،

قاي كەزدە دە تۋعان ءتىلىڭ، تۋعان اناڭ سەكىلدى.

بابالاردىڭ ارمانى بار مىنا قىزىل گۇلدەردە

ولار ەلىن، ءتىلىن قورعاپ جانىن قيعان بۇل جەردە...، دەپ اقىن م.شاحانوۆ جىرلاعانداي،  «قاي كەزدە دە تۋعان ءتىلىڭ، تۋعان اناڭ سەكىلدى» دەگەن ومىرلىك اسىل قاعيدانى ادامي بيىكتىك، ۇستازدىق، عالىمدىق جولىنىڭ نەگىزگى تەمىرقازىعى رەتىندە ۇستانعان گ.سەيىلبەكقىزىنىڭ عيبراتتى عۇمىرى قوعامعا، جاس بۋىنعا تاعىلىم. گ.قوسىموۆانى كورنەكتى عالىم رەتىندە عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن، حالقىنا جاناشىر، قوعامداعى ءتۇرلى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، ولاردىڭ وڭ شەشىمىن تابۋىنا ءاردايىم مۇرىندىق بولىپ، اتسالىسىپ جۇرەتىن ۇلتتىق مۇراتتىڭ يەسى بولعان تۇلعا رەتىندە بىلەمىز ءارى قۇرمەتتەيمىز.

«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن!» دەگەن تاماشا ءتامسىل ماقالا كەيىپكەرى بولعان عالىم، ۇستازعا ارنالعانداي. ءتىلشى عالىم گ.سەيىلبەكقىزى اينالاسىنداعى جانداردىڭ جۇرەكتەرىن جىلى سوزدەرىمەن شۋاققا بولەپ، رۋحتى سوزدەرىمەن جىگەرلەندىرىپ، قايراپ جۇرەتىن رۋحتى بولمىس يەسى.

ءتىلشى عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قوسىموۆا گۇلبانۋ سەيىلبەكقىزىنداي كەڭ جۇرەكتى ۇلاعاتتى ۇستاز، پاراساتتى عالىم، بەرىسى ۇلتىنىڭ، ارىسى تۇركى الەمىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ۇلت رۋحىنىڭ رۋحتى وكىلىن ءاردايىم ماقتان تۇتامىز ءارى بۇل تۇلعامەن ماقتانامىز!

د.مۇحاماديەۆ،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz