بيىلعى 20 قازاندا اسكەري دارىگەر، مەملەكەت قايراتكەرى، دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ كورنەكتى ۇيىمداستىرۋشىسى، اسا ءىرى تاريحشى، عالىم، ۇستاز، پروفەسسور سانجار جافارۇلى اسفەندياروۆتىڭ تۋعانىنا 135 جىل تولادى...

ەلىمىزدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ قارلىعاشى ىسپەتتى «ادىلەت» اتتى تاريحي-اعارتۋ قوعامى ءوزىنىڭ 1989 جىلعى ساۋىردە قۇرىلعان العاشقى كۇنىنەن باستاپ 20–50 جىلدارعى ساياسي رەپرەسسيالار شىندىعىن اشۋمەن شۇعىلدانعان ەدى. سونداي ۇمتىلىسىنىڭ ناتيجەسىندە «ادىلەت» قوعامى 1990 جىلدىڭ باسىندا ماسكەۋدەگى كگب-دان – سسرو مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنەن – سوۆەت وداعى جوعارى سوتى اسكەري القاسىنىڭ كوشپەلى سەسسياسى ۇكىمىمەن  الماتىدا اتىلعان قازاقستاندىقتاردىڭ العاشقى ۇلكەن ءبىر توبىنىڭ ءتىزىمىن الۋعا قول جەتكىزگەن بولاتىن. سول تىزىمنەن سانجار اسفەندياروۆتىڭ 1938 جىلعى 25 اقپاندا اتىلعانى بەلگىلى بولدى. سانجار سويى تىزىمدە ءۇشىنشى بولىپ تۇرعان ەدى. وسى 25 اقپان كۇنى، اسفەندياروۆپەن بىرگە،  ىشتەرىندە  قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ بەلدى قايراتكەرلەرى سەيىتقالي مەڭدەشوۆ، ۇزاقباي قۇلىمبەتوۆ، تەمىربەك جۇرگەنوۆ، جانايدار سادۋاقاسوۆ، عابدۇلحاكىم بوكەيحانوۆ، شاكىر ديۆەەۆ، سۇلەيمەن ەسقاراەۆ، تەل جامانمۇرىنوۆ، قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ، ىزمۇقان قۇرامىسوۆ، قابىلبەك سارىمولداەۆ، ساكەن سەيفۋللين، قايسار ءتاشتيتوۆ، عابباس توعجانوۆ بار، بارلىعى 39 ازامات اتىلعان بولىپ شىقتى.

«ادىلەت» قوعامىنىڭ قىزمەتى بارىسىندا – «ۇلكەن تەررور» جىلدارى جازىقسىز ساياسي ايىپ تاعىلىپ، الماتىداعى نكۆد پودۆالىندا ءتورت مىڭنان استام ادام اتىلعانى ايگىلەندى. جانە ولاردىڭ قۇپيا كومىلگەن ورنى دا انىقتالدى. سول ورىنعا – جاڭالىق زيراتىنا – 2002 جىلى ۇلكەن مونۋمەنتتى ەسكەرتكىش قويىلدى. سودان باستاپ سول جەرگە جىل سايىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن  قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى – 31 مامىردا – الماتى قالاسى مەن وبلىس جۇرتشىلىعى وكىلدەرى بارىپ، تاعزىم ەتۋ شارالارىنا قاتىسىپ ءجۇر. (الداعى ۋاقىتتاردا اسفەندياروۆ ەسىمى تاريحىنا العاشقى رەكتورى رەتىندە جازىلعان الماتىداعى جوعارى وقۋ ورىندارى باس بولىپ، جالپى وقۋشى، ستۋدەنت جانە جۇمىسشى جاستار قاۋىمى جازىقسىز جازالانعان اعا ۇرپاق ەسكەرتكىشىنە گۇل شوقتارىن قويۋدى ادەتكە اينالدىرعانى وڭ بولار ەدى).

ساياسي رەپرەسسيالاردىڭ باعدارلى، ماقساتتى جۇرگىزىلگەنى بۇل كۇندە بارشاعا ءمالىم. قۇپيا پوليتسيا نىساناسىنا العان ازاماتتى قارماعىنا ءتۇسىرىپ ۇستاۋعا ىلىك ەتۋ ءۇشىن قيلى ءتاسىل قولدانعان. سول تۇستا سسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ قازاق فيليالى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىندا ىستەيتىن پروفەسسور سانجار اسپاندياروۆ (30-شى جىلدارعى ادەبيەتتە قازاقشا – وسىلاي، ورىسشا – اسفەندياروۆ تۇرىندە جازىلاتىن) حاقىندا بۇل ارەكەت جۇرتشىلىققا الدىن-الا جالعان دا جالالى مالىمەت تاراتۋ جولىمەن جۇزەگە اسىرىلدى.

1937 جىلعى 29 قىركۇيەكتە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتى «جاپون شپيونى تاريحشى رولىندە» دەگەن تاقىرىپپەن قازاق ماركسيزم-لەنينيزم ينستيتۋتى ستۋدەنتتەرىنىڭ حاتىن جاريالادى. وندا قازاقستان تاريحىن جان-جاقتى قاراستىرىپ، عىلىمي ەڭبەكتەر جازىپ جۇرگەن پروفەسسوردى «جاپون شپيونى اسفەندياروۆ» دەپ تاڭبالادى. سول تۇستا بولشەۆيزم كوزىمەن قازاقتىڭ ۇلى اعارتۋشىسى ىبىراي التىنسارين مەن تەڭدەسسىز عالىمى شوقان ءۋاليحانوۆ پاتشا جالدامالىلارى ىسپەتتى قارالاتىن، مىنە، سول ايىرىم-بەلگىنى جالاۋلاتقان حات اۆتورلارى  «جاپون شپيونى اسفەندياروۆ» «ميسسيونەر التىنسارين مەن پاتشا جەندەتى ءۋاليحانوۆتى» كوككە كوتەردى، قازاقتىڭ تاريحىن جازام دەپ حانداردى دارىپتەۋمەن شۇعىلداندى دەپ ايىپتادى. پروفەسسور اسفەندياروۆ «اشكەرەلەگىش» ماقالانىڭ ارتىنشا قامالدى. سوسىن وعان «1934 جىلى تۇرار رىسقۇلوۆ قۇرعان كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇيىمنىڭ مۇشەسى-ءمىس» دەگەن كىنا ارتىلدى، اقىرى، اتىپ تاستالدى. كىتاپتارىن وقۋعا رەسمي تىيىم سالىندى.

جيىرما جىلعا سوزىلعان ىزعىرىقتى قاپاستان سوڭ تۋعان «جىلىمىقتا» – 1958 جىلعى 27 مامىردا ءىسى قايتا قارالىپ، عالىم ەسىمى جازىقسىز جالادان ارشىلىپ، اقتالدى.

سودان باستاپ ساياسي قايراتكەر، شىعىستانۋشى، قازاقستان تاريحى بويىنشا ءىرى مامان بولعان سانجار سەيىتجاپارۇلى اسفەندياروۆ ەسىمى قوعام ومىرىنە قايتارىلۋعا كەرەك ەدى. بىراق ولاي بولمادى. ويتكەنى ادىلەت جارتىلاي عانا ورناعان-دى. ونىڭ ءومىرى مەن ساياسي قىزمەتى جايىنداعى دەرەكتەر شىندىعى تاعى وتىز جىل بويى  اشىپ ايتىلماي، بيلەۋشى كوممۋنيستىك پارتيا تاراپىنان جاريالىلىق جانە قايتا قۇرۋ ساياساتى جاريالانعانعا دەيىن، دۇرىسىندا، توتاليتارلىق جۇيە تۇعىرى شىنداپ شايقالا باستاعانعا دەيىن تولىق اشىلماعان كۇيى قالا بەردى.

دەگەنمەن، ادىلدىك ورايىندا، مىنالاردى ايتۋىمىز كەرەك: اسفەندياروۆتىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىنە ونىڭ ەسىمى ناحاق جالادان تازالانىسىمەن نازار اۋدارىلدى. جاڭاشا شەكتەۋلەرىمەن ەرەكشەلەنگەن توقىراۋ كەزەڭىندە – 1959 جانە 1966 جىلدارى – رەسپۋبليكا عىلىم اكادەمياسىنىڭ جارشىسىندا تاريحشى رامازان سۇلەيمەنوۆتىڭ بىرنەشە زەرتتەۋ جۇمىسى جاريا ەتىلدى. اكادەميك مۇحامەدجان قاراتاەۆ 80-ءشى جىلدارى شىققان ەستەلىگىندە ونى قوعام قايراتكەرى، ۇستاز، تاريحشى-عالىم، ادەبيەتشى رەتىندە باعالادى. قاراتاەۆ ونىڭ ۇلت مادەنيەتى جايىنداعى ەڭبەكتەرىن ىلتيپاتپەن اتاپ ءوتىپ، شىعىس حالىقتارى ومىرىنەن ورىس تىلىندە «شاتەر ميرا» دەگەن پوۆەست جازعانىن دا ايتقان ەدى.

بىراق ءبىز توتاليتاريزم كۇشىندە تۇرعان زامان دەپ باعالاناتىن كەشەگى وتكەن سوۆەتتىك داۋىردە ونىڭ قالامىنان تۋعان ەڭبەكتەردىڭ ەشقايسىسىمەن دە تىكەلەي تانىسا المادىق. تەك دەموكراتيا لەبى توقتاۋسىز ەسە باستاعاندا عانا بۇل ماسەلەنى شەشۋ قاجەتتىگى باتىلىراق كوتەرىلدى. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 1988 جىلعى 22 ساۋىردەگى سانىندا وسى جولدار اۆتورىنىڭ «پروفەسسور اسپاندياروۆ»، «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ 8 قىركۇيەكتەگى سانىندا يلياس قوزىباەۆتىڭ «وتىز جەتىنشى...» اتتى ماقالالارى جارىق كوردى. شاماسى، قايراتكەردىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن مويىنداپ، ونى جاڭاشا تانۋ قاجەتتىگىن تۇيسىنۋگە سولار دا سەپتەسسە كەرەك، ۇزاماي، حالىقتىڭ اياۋلى ۇلى سانجار سەيىتجاعىپارۇلى (سەيىتجاپارۇلى، جافارۇلى) اسپاندياروۆتىڭ (اسفەندياروۆتىڭ) ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلا باستادى. 1989 جىلعى 11 قاڭتاردا رەسپۋبليكا مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ قاۋلىسىمەن ىرگەسىن ءوزى قالاعان الماتى مەديتسينا ينستيتۋتىنا، بۇگىنگى ۋنيۆەرسيتەتكە اسفەندياروۆ اتى بەرىلدى. سول وقۋ ورنىندا ونىڭ مۇراجايى اشىلدى. ەڭبەكتەرى قايتا باسىلىپ شىقتى. تۇرعان ۇيىنە مەموريال تاقتا ورناتىلدى. قالانىڭ ءبىر كوشەسى ونىڭ ەسىمىمەن اتالدى. مەرەيجاستارى اتاپ وتىلۋدە.

ونىڭ ءومىر جولىنا كوز جۇگىرتسەك... سانجار جاپارۇلى اسفەندياروۆ  تاشكەنت قالاسىندا تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورى جانىنداعى اسكەري اۋدارماشى شتابس-روتميستر (كەيىن ورىس ارمياسىنىڭ گەنەرال-مايورى شەنىندە زەينەتكە شىققان) سەيىتجاپار (سەيىتجاعىپار،  جاعىپار، جافار، جافار) اسفەندياروۆتىڭ وتباسىندا 1889 جىلعى قازان ايىنىڭ 20-سى كۇنى دۇنيەگە كەلگەن ەكەن. ابىلقايىر حاننىڭ تىكەلەي ۇرپاعى (ابىلقايىر – ايشۋاق – سىعالى – اسفەنديار – سەيىتجاعىپار – سانجار) كورىنەدى.

سانجار العاشقى حالىق رەۆوليۋتسياسى جىلدارى تاشكەنتتەگى ورتا ءبىلىم بەرەتىن رەالدى ۋچيليششەدە وقىپ، ونى 1907 جىلى ءبىتىردى. ول شاقتا تاشكەنت رەۆوليۋتسيالىق دۇمپۋلەرگە ىلە-شالا ءۇن قاتىپ، جان-جاعىنا وزىق وي تاراتىپ تۇرعان ورتالىقتىڭ ءبىرى بولاتىن. ماسەلەن، پاتشا ۇكىمەتى 1905 جىلعى 9 (22) قاڭتاردا ورىن العان قاندى جەكسەنبىنى حالىقتان جاسىرىپ قالۋعا تىرىسىپ، گازەتتەرگە جازۋعا تىيىم سالعان-تۇعىن. الايدا سولشىل كۇشتەردىڭ استىرتىن ارەكەتتەرىن اۋىزدىقتاي المادى. قاندى جەكسەنبىدەن ءۇش كۇن وتكەندە تاشكەنت سوتسيال-دەموكراتتارى جۇمىسشىلار مەن سولداتتارعا پروكلاماتسيا تاراتىپ، پيتەردىڭ ساراي الاڭىندا بولعان ايۋاندىقتى اشكەرەلەدى،   سامودەرجاۆيەنى قۇلاتۋعا ۇران تاستادى. سول كۇنى تاشكەنتتىڭ ليبەرال ينتەلليگەنتتەرى ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 150 جىلدىعىن بانكەتتە اتاپ وتپەك ەدى، سونى ساياسي ميتينگكە اينالدىرىپ جىبەردى. ورىس-جاپون سوعىسىن توقتاتۋدى تالاپ ەتتى، پاتشالىققا قارسى كۇرەسۋگە، قۇرىلتايشىلىق جينالىس ۇيىمداستىرۋعا شاقىردى.

سول قىستان باستاپ تاشكەنت كاسىپورىندارىندا، ورتا ازيا، قالا بەردى، قازاق دالاسىندا شاشىلعان ونەركاسىپ وشاقتارى مەن ءىرىلى-ۇساقتى ەلدى مەكەندەردە ءتۇرلى دارەجەدەگى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ەرەۋىلدەر، ءتىپتى ۇكىمەتتىڭ اسكەري كۇشتەرىمەن ەكى ارادا قارۋلى قاقتىعىستار بولىپ تۇردى، ۇزاماي تۇركىستان ولكەسى مەن كەي قىر وبلىستارى سوعىس جاعدايىنا كوشىرىلدى.

مۇنداي شۋلى وقيعالار مەن جاڭعىرىعى مول جايتتەردەن ساياسي ومىرگە قۇلاعى تۇرىك تاشكەنتتىك وقۋشى جاستار قاتارىنداعى سانجار دا ءسوز جوق حاباردار بولدى، ءارى بەلگىلى دارەجەدە ساباق الدى. ونىڭ ۇستىنە، سانجاردىڭ اپكەلەرى گۇلسىم مەن ءماريام اسفەندياروۆالار ءبىرىنشى رەۆوليۋتسيا جىلدارى يمپەريا استاناسىندا مەديتسينا وقۋ ورنىندا وقىپ جۇرگەن، ياعني پەتەربۋرگتەگى ستۋدەنتتەر قاۋىمى اراسىندا قاندى جەكسەنبىگە وراي گۋلەگەن وي-پىكىرلەر جايىندا كانيكۋلدارىندا تاشكەنتكە، ۇيلەرىنە كەلگەندەرىندە ەرجەتىپ قالعان ىنىسىنە سىر شەرتۋى ابدەن ىقتيمال. (گۇلسىم اسفەندياروۆا 1908 جىلى پەتەربۋرگتە ايەلدەر مەديتسينا ينستيتۋتىن بىتىرگەن، پاتشالىق زامانىندا جوعارى ءبىلىم العان ساناۋلى قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى).

سونىمەن، سانجار اسفەندياروۆ بۇكىل ەلدى جايلاعان دۇمپۋلەر سىرىن ءبىلىپ، قوعامدىق-ساياسي ويلاردى جاس كەزىنەن جاتسىنباي ءوستى. ول رەاكتسيا جىلدارى سانكت-پەتەربۋرگتىڭ داڭقتى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى – اسكەري-مەديتسينالىق اكادەميادا وقىدى. 1912 جىلى اكادەميانى بىتىرگەن جاس اسكەري دارىگەر قيىرداعى، تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورلىعى مەن بۇقارا امىرلىگىنىڭ شەكاراسىنداعى تەرمەز بەكىنىسىندە پولك ەمشىسى قىزمەتىن اتقارۋعا جىبەرىلدى. ەكى جىلدان سوڭ، 5-ءشى تۇركىستان اتقىشتار پولكىنىڭ اعا دارىگەرى قىزمەتىندە جۇرگەنىندە، ول العاشقى جاھاندىق سوعىستىڭ ۇرىس دالالارىنان ءبىر-اق شىقتى. 1914 جىلدىڭ قىركۇيەك–جەلتوقسان ايلارىندا جارالانعان جانە ناۋقاستانىپ قالعان ساربازدارعا مەديتسينالىق كومەك كورسەتتى. پولكتى جەلتوقساندا شىعىس پرۋسسياداعى، قازىرگى پولشانىڭ ءىرى قالالارىنىڭ ءبىرى  لودزدا نەمىس اسكەرى قورشاپ الدى. باسىنان اۋىر جاراقاتتانعان سانجار اسفەندياروۆ تۇتقىنعا ءتۇسىپ، نەمىستىڭ كۋتنو، تورن كونتسلاگەرلەرىندە بولدى. 1915 جىلعى جەلتوقساندا حالىقارالىق قىزىل كرەستىڭ كومەگىمەن سوعىس تۇتقىندارىن ايىرباستاۋ شاراسى بويىنشا بوساپ، شۆەتسيا ارقىلى سانكت-پەتەربۋرگكە ورالدى. ارنايى مەديتسينالىق قاراۋدان وتكىزىلىپ، دەنساۋلىعى ناشار دەپ تانىلدى دا، تۇركىستان اسكەري-مەديتسينالىق باسقارماسىنىڭ رەزەرۆىنە جىبەرىلدى. سوندا 1916 جىلدىڭ قاڭتارىنان 130-شى جيىنتىق ەۆاكۋاتسيالىق گوسپيتالدىڭ ورديناتورى، اقپانىنان تاشكەنتتىڭ تارتىپتىك روتاسى، قاراۋىل كومانداسى جانە تۇركىستاننىڭ شتاتتان تىس باتارەيالارى سانيتارلىق بولىمدەرىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1916 جىلعى ساۋىردەن 1917 جىلعى اقپانعا دەيىن مەملەكەتتىك ميليتسيانىڭ تاشكەنت جاساعىندا اعا دارىگەر بولىپ قىزمەت اتقاردى.

اقپان رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن سانجار اسفەندياروۆ ولكەدەگى قوعامدىق-ساياسي جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاستى. تەرمەزدەگى جانە بۇحاراداعى سوۆەتتەر جۇمىسىنا اتسالىستى. تاشكەنت وبلىستىق، ال ونان كەيىن جۇمىسشىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ وكرۋگتىك سوۆەتىنە سايلاندى. تاشكەنتتە مۇسىلمان جۇمىسشى دەپۋتاتتارىنىڭ العاشقى سوۆەتىنە مۇشە بولدى. بۇحاراداعى مۇسىلمان قوزعالىسىنا ارالاستى. سول جىلعى قاراشا ايىندا قوقاندا تۇركىستان اۆتونومياسىن جاريالاعان مۇسىلمان دەپۋتاتتارىنىڭ 4-ءشى توتەنشە سەزىنە قاتىستى. 1918–1919 جىلدارى اشتىقپەن كۇرەس جونىندەگى توتەنشە كوميسسياسىنىڭ سىرداريا وبلىسى بولىمشەسىن باسقاردى. 1919 جىلى اسفەندياروۆ – دەنساۋلىق ساقتاۋ حالىق كوميسسارى، 1920 جىلى سوۆەتتىك تۇركىستان اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاننان كەيىن – سۋ شارۋاشىلىعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ،  جەر  حالىق كوميسسارى، تۇركىستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

اسپاندياروۆتىڭ قىزمەتى ورتا ازيا مەن قازاقستانداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە مادەني وزگەرىستەرمەن تىعىز بايلانىستى بولعانى بۇل كۇندە بارشاعا ءمالىم. وعان قوسا ونىڭ وداق كولەمىندە مەملەكەتتىك قۇرىلىس ءىسىن جاقسارتۋ جۇمىستارىنا بىلىكتىلىكپەن قاتىسقانىن دا ەرەكشە ەسكە سالا كەتكەن ءجون. بۇعان ونىڭ تۇركىستان رەسپۋبليكاسىندا ىستەگەن كەزدەرىندە جيناقتاعان جۇمىس تاجىريبەسى، سونداي-اق، ورتالىقتىڭ ورتا ازيانى ۇلتتىق-مەملەكەتتىك جىكتەۋگە ءتۇسىرۋ ناۋقانىندا – ولكەنى جاڭاشا مەجەلەۋ شارۋالارىنا قاتىسىپ، سۇلتانبەك قوجانوۆپەن بىرگە وزىندىك كوزقاراس ۇستانعانى كوپ سەپتىگىن تيگىزگەنى كۇمان تۋعىزبايدى.

ارينە، ۇلت ماسەلەسىنىڭ ناقتى ىستەرىمەن وعان ساياسي قىزمەتىنىڭ العاشقى قادامدارىندا-اق شۇعىلدانۋعا تۋرا كەلگەن-ءدى. ول تۇركرەسپۋبليكادا سالالىق كوميسسارياتتار قىزمەتىن باسقارا ءجۇرىپ، ولكەدە قويان-قولتىق ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقتاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن، الەۋمەتتىك جاعدايىن، تاريحىن، مادەنيەتىن قاراستىرىپ وتىردى. وسى ماسەلەلەرگە جەتىك بولۋى ونى كۇللى سوۆەت وداعى بويىنشا سيرەك كەزدەسەتىن قۇندى ماماندار قاتارىنا شىعاردى.

سوندىقتان دا ول ماسكەۋدە تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وكىلى بولعان 1921–1922 جىلدارى – رەسەي فەدەراتسياسى حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىندە ۇلت ماسەلەسى بويىنشا القا مۇشەسى مىندەتىن قوسا اتقاردى. ودان تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنا قايتا ورالىپ، ۇكىمەت قۇرامىندا جانە ورتالىق كوميتەتتىڭ سرەدازبيۋرو حاتشىسى لاۋازىمىندا پارتيالىق قىزمەتتە بولعانىندا دا ۇلت ماسەلەسىنىڭ پراكتيكالىق جۇمىستارىمەن ۇدايى بەتپە-بەت كەلىپ، ءار ماسەلەنىڭ ءاردايىم ءادىل شەشىلۋى جولىندا تەر توگىپ ءجۇردى.

1924 جىلى ورتا ازيادا ۇلتتىق-مەملەكەتتىك مەجەلەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەندە، ۇلتتىق جىكتەۋدىڭ ورتاق ىسكە پايداسى شامالى ۇلتتىق دەربەستەنۋگە ۇرىندىراتىن قىرلارىن ءجىتى تانىعان ۇلت قايراتكەرى قوجانوۆتىڭ جاعىندا بولدى. ءسويتىپ، بەلگىلى قازاق كوممۋنيستەرىمەن بىرگە، ورتا ازيادا جاڭادان قۇرىلاتىن ۇلتتىق-مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ عاسىرلار بويى جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ ارالاس-قۇرالاس ءومىر ءسۇرۋى بارىسىندا تابيعي تۇردە قالىپتاسقان ءوزارا ەكونوميكالىق بايلانىستارىن ۇزبەي،  ورتا ازيا فەدەراتسياسىن قۇرۋ جانە سول ارقىلى كەڭەس وداعى رەسپۋبليكالارىنىڭ وداعىنا كىرۋ يدەياسىن قولدادى. سونىمەن قاتار ول ورتا ازيا رەسپۋبليكالارى مەن قازاقستاننىڭ بىرلەسكەن ەكونوميكالىق قاۋىمداستىعىن قۇرۋدى تالاپ ەتۋشىلەر قاتارىنان تابىلدى.

ۇلتتىق-مەملەكەتتىك تۇرعىدا جىكتەپ-مەجەلەۋ ناۋقانى اياقتالعاننان كەيىن، ورتا ازياداعى جەر-سۋى مەن حالقىن ءبىر شاڭىراق استىنا بىرىكتىرگەن جانە قاراقالپاق وبلىسىن قوسىپ العان جاڭا دا تۇتاس قازاقستان، حالقىنىڭ سانى، ۇلتتىق قۇرامى، جەرى، ورنالاسۋى، ەكونوميكاسى، شەتەلمەن شەكارالاسۋى، قىسقاسى، بارلىق كورسەتكىشتەرى ستاليندىك كريتەريلەرگە سايكەس كەلىپ تۇرعانمەن، كسرو-نىڭ قۇرىلتايشىلارى قاتارىنا جىبەرىلمەدى. قازاقستان رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنداعى اۆتونوميالىق رەسپۋبليكا دارەجەسىندە قالىپ قويدى. مۇنى اسفەندياروۆ دۇرىس شەشىم دەپ سانامادى.

ورتا ازيادا جاڭا سوۆەتتىك مەملەكەتتەر تۋ تىگىپ بولعاننان كەيىن، قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ وزبەكستانداعى وكىلى قىزمەتىندە ىستەپ جۇرگەن قايراتكەر 1925 جىلى تاعى دا ماسكەۋگە اتتاندى. ونى بۇكىلروسسيالىق ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى (ۆتسيك) تورالقاسىنىڭ جانىنداعى ۇلتتار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى لاۋازىمىن اتقارۋعا شاقىرتقان ەدى.

اسفەندياروۆ اتالعان تاعايىندالمالى قىزمەتتە عانا ىستەپ قويعان جوق، ءىرى سايلانبالى لاۋازىمدا دا بولدى. ول سول 1925 جىلعى 7–16 مامىر اراسىندا وتكەن بۇكىلرەسەيلىك 12-ءشى كەڭەستەر سەزىندە ۆتسيك تورالقاسىنىڭ مۇشەسى، ونىڭ ارتىنشا وتكەن سسرو كەڭەستەرىنىڭ 3-ءشى سەزىندە سسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى  تورالقاسىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى. 1925 جىلى 21 مامىردا – سسرو كەڭەستەرىنىڭ 3-ءشى سەزى سايلاعان واك-تىڭ 1-ءشى سەسسياسىندا – سسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى ۇلتتار كەڭەسىنىڭ حاتشىسى بولىپ سايلاندى. سانجار جافارۇلى بۇل قىزمەتتەردە 1927 جىلعا دەيىن ىستەدى.

وسى جىلدارى ول عىلىمي جانە وقىتۋشىلىق جۇمىستارمەن قوسا شۇعىلدانىپ ءجۇردى. شەتەلدىك شىعىس قايراتكەرلەرىمەن قىزمەت بابىندا ءجيى كەزدەسىپ، عىلىمي-زەرتتەۋشىلىك، ىزدەنۋشىلىك جۇمىستارىنىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ وتىردى. سونىڭ ءبارى ونىڭ 1927 جىلى موسكۆا شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى،  سسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى جانىنداعى كسرو شىعىس حالىقتارىنىڭ ەتنوستىق جانە ۇلتتىق مادەنيەتىن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، ودان ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالۋىنا جول اشتى.

1928 جىلى ونىڭ قازاقستانعا ورالعانى، قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ –  بۇگىنگى اباي اتىنداعى ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ – رەكتورى بولعانى، بىرەر مەزگىل دەنساۋلىق ساقتاۋ حالىق كوميسسارى بوپ، ەلىمىزدەگى العاشقى مەديتسينا ينستيتۋتىن اشقانى، عىلىمي-كوپشىلىك «دەنساۋلىق جولى» جۋرنالىن شىعارعانى، اعارتۋ حالىق كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە دە ىستەگەنى، ودان عىلىمي مەكەمەلەردە – سسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ قازاقستاندىق بازاسىن، سوسىن قازاق فيليالىن باسقارىسقانى، تاريح سەكتورىنا تىكەلەي جەتەكشىلىك ەتكەنى، ەلىمىزدىڭ ەجەلگى زاماننان بەرگى تاريحىن جازۋدى قولعا العانى ءمالىم.

بىراق ونىڭ ءومىرىنىڭ مانىنە اينالعان وسىناۋ عالىمدىق جانە ۇستازدىق جولعا ءبىرجولا ءتۇسۋى الدىنداعى ءبىر تاعدىرلى وقيعانى ايتپاساق، ونىڭ كۇرەسكەرلىك قىرىن دا، بەلسەندى ساياسي قىزمەتتەن كەتۋ سەبەبىن دە تولىق تۇسىنە الماعان بولار ەدىك.

اسفەندياروۆ 1925 جىلدىڭ باسىندا ۇلتتار ءبولىمىن باسقارۋعا كەلگەن بەتتە بۇكىلوداقتىق كوممۋنيستىك پارتيانىڭ 1923 جىلعى كوكتەمدە وتكەن 12-ءشى سەزى مەن سول جىلى جازدا ورتالىق كوميتەت وتكىزگەن ۇلت ماسەلەسى جونىندەگى ايگىلى 4-ءشى ءماسليحات قارارلارىن تولىق جانە سوزبۇيداعا سالماي ومىرگە ەنگىزۋ قاجەتتىگىن تۇيسىنگەن قايراتكەرلەر قاتارىنان تابىلدى. ول ءوزىنىڭ ۆتسيك تورالقاسىنىڭ مۇشەسى، تورالقا جانىنداعى ۇلتتار ءبولىمىنىڭ باستىعى جانە كسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى تورالقاسىنىڭ مۇشەسى، ۇلتتار كەڭەسىنىڭ حاتشىسى رەتىندەگى لاۋازىمدىق مىندەتتەرىنە ساي، رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنداعى ۇلتتىق قۇرىلىمدار احۋالىن قاراستىراتىن جانە جاقسارتۋ جولدارىن اقىلداساتىن ءماسليحات وتكىزۋ جايىندا باستاما كوتەردى.

بۇل ماسەلەنىڭ العىشارتى ساياسي بيۋرونىڭ 1926 جىلعى 3 ماۋسىمدا رەسەي سوۆەتتىك فەدەراتيۆتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى جانە ونىڭ قۇرامىنداعى ۇلتتىق رەسپۋبليكالار مەن وبلىستىق ورگانداردىڭ قۇرىلىمىن قاراۋ ءۇشىن تسيك پەن ۆتسيك توراعاسى كالينين باسقاراتىن ارنايى كوميسسيا قۇرعانىندا جاتقان-دى.

كوميسسيادا سانجار اسفەندياروۆتىڭ قىزمەتتەسى بولىپ تابىلاتىن تسيك حاتشىسى اۆەل ەنۋكيدزە بار-دى. ول ءستاليننىڭ جاقىن سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى بولاتىن. وسى ءجايتتى جانە سانجاردىڭ ءوزىنىڭ دە قىزمەت بابىمەن ساياسي بيۋرو كوميسسياسىنىڭ توراعاسى، «بۇكىلوداقتىق ستاروستا» كالينينمەن تىكەلەي سويلەسە الۋى ىقتيمالدىعىن، سونىمەن بىرگە، سول جازدا رەسەي فەدەراتسياسى سوۆناركوم توراعاسىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىنا بەكىپ جاتقان تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ دا كوميسسيا قۇرامىنا ەنگىزىلۋىن ەسكەرە كەلگەندە، ۆتسيك سەسسياسىنا قاتىسۋشى ۇلت قىزمەتكەرلەرىن جەكە ماجىلىسكە شاقىرۋعا رۇقسات الۋدا ونىڭ ەلەۋلى ءرولى بولعانىن شامالاۋعا بولادى.

ۆتسيك تورالقاسى جانىنداعى سانجار اسفەندياروۆ باسقاراتىن ۇلتتار ءبولىمىنىڭ باستاماسىمەن، رەسەي فەدەراتسياسى حالكومكەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ باسقارۋىمەن وتكەن، تاريحقا «رىسقۇلوۆ ءماسليحاتى» دەگەن اتپەن ەنگەن ۇلت وكىلدەرىنىڭ 1926 جىلعى 12–14 قاراشاداعى جەكە كەڭەسۋىن دايىنداۋدا اسفەندياروۆ ەلەۋلى جۇمىس تىندىردى دەپ باتىل ايتا الامىز. جەكە ماسليحاتتاعى پىكىرتالاستار نەگىزىنەن اسفەندياروۆ دايىنداعان تەزيستەر بويىنشا ءوربىدى. ونىڭ تۇجىرىمداعان ۇسىنىستارى ءماسليحاتتىڭ قورىتىندى قۇجاتىنا نەگىز بولدى.

سانجار اسفەندياروۆ ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردىڭ بارىندە جەرگىلىكتى جانە ورتالىق اپپاراتتاردى باتىل تۇردە جانە بىرىزدىلىكپەن نىعايتۋعا كىرىسۋدى ۇسىندى. ول بيلىكتىڭ بارلىق بۋىندارىندا ىسقاعازدى ورىس جانە جەرگىلىكتى ۇلت تىلىندە جۇرگىزۋ ءىسىن كەيىنگە قالدىرماستان باستاپ، ەكى تىلدە قاتار جۇزەگە اسىرىپ وتىرۋدى ەنگىزۋ قاجەتتىگىن كوتەردى. اۆتونوميالىق وبلىستار مەن رەسپۋبليكالاردىڭ رۋحاني مۇقتاجدىقتارىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن – اعىمداعى قور جاساۋعا شاقىردى. ساياسي سيپاتتاعى ۇسىنىستارى ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدى جانە كوپ رەزونانس تۋعىزعانى – اۆتونوميالىق وبلىستاردى بىرتىندەپ اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالارعا، ال اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالاردى – وداقتاس رەسپۋبليكالارعا اينالدىرۋ جايىنداعى جوبالارى ەدى. اتاپ ايتقاندا، اسفەندياروۆ ۆوت جانە ماري اۆتونوميالىق وبلىستارىن اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالارعا، ال قازاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىن وداقتاس رەسپۋبليكاعا اينالدىرۋ شاراسىن ايالداماستان ومىرگە ەنگىزۋ قاجەتتىگىن العا شىعاردى.

سونداي-اق رەسەي فەدەراتسياسى ۇكىمەتىنىڭ سسرو جانە رسفسر كونستيتۋتسيالارىندا بەلگىلەنگەن جالپى ەرەجەلەردى بەلگىلەۋ قۇقتارىن ساقتاي وتىرىپ، اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالارعا بيۋدجەت قۇقىعىن، جالپى جانە جەكە امنيستيالار جاريالاۋ قۇقىن بەرۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، بىرىككەن حالكوماتتارعا – بەلگىلەنگەن شەكتەر اۋماعىندا عانا باسشىلىق جاساۋ، بىرىكتىرىلمەگەن حالكوماتتارعا – ءوز سالاسىندا زاڭ شىعارۋ قۇقىن بەرۋ ماسەلەلەرىن شەشۋدى ۇسىندى.

ۇلت وكىلدەرىنىڭ سوۆەت وكىمەتىنە جانە بولشەۆيكتەر ساياساتىنا ۇلت ماسەلەسىنە بايلانىستى نارازىلىعىن جەكە ءماجىلىس ايقىن كورسەتتى. مۇنى بولشەۆيزم بيلىگى كەشىرە المادى. بارلىق قاتىسۋشى سانى 49 بولسا، ونىڭ 12-ءسى قازاق ەدى. سوندىقتان دا شىعار، ورتالىق ەميسسارى فيليپپ گولوششەكين قۇلاق بۇراۋىن ادەمىلەپ كەلتىرگەن جەرگىلىكتى كوممۋنيستەر جەكە ماسليحاتقا قاتىسقان قازاق قايراتكەرلەرىن قازاقستاندا 1926 جىلعى 25–30 قاراشاداعى قازولكەكوم پلەنۋمىندا، ودان، 18 جەلتوقساندا ارنايى وتكىزىلگەن قازولكەكوم بيۋروسىنىڭ كەڭەيتىلگەن – ولكەلىك باقىلاۋ كوميسسياسىنىڭ تورالقاسى، حالكومكەڭەس، قازاتكوم فراكتسياسى قاتىسقان ماجىلىسىندە  سولاقاي سىن تەزىنە سالدى. تەك ايىپتاۋ تۇرعىسىنان، وزىندىك وي-پىكىرى بار قايراتكەرلەردى تۇقىرتۋ ماقساتىندا وتكىزىلگەن  قاتتى تالقىلاۋ بولدى.

رىسقۇلوۆتىڭ جەكە ءماسليحاتىن ايىپتاۋدىڭ ارتى كادرلاردى قۋدالاۋعا ۇلاستى. انىعى، ول – ماسكەۋ ەركىمەن جاسالعان شارۋا بولاتىن. بولشەۆيكتەر ۇلت ماسەلەسىندە وزدەرىنە قارسى كەلگەندى، ۇلت ساياساتى تۇرعىسىندا ويانۋعا اپاراتىن ارەكەتتەردى، ۇلتتار مۇددەسىن جاقتاعاندى جاقتىرمايتىن، سول سەبەپتى وسىنداي تالاپ-تىلەكتەردىڭ تۇجىرىمدالۋىنا تۇرتكى بولعان اسفەندياروۆتى دا مۇنداي ساياسي قىزمەتتە قالدىرا بەرۋ ورىنسىز دەپ تابىلعان ءتارىزدى. سوندىقتان دا ونىڭ كسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى ۇلتتار كەڭەسىنىڭ حاتشىلىعىنان بوساتىلىپ، عىلىمعا جىبەرىلۋىنىڭ استارىندا وسى جەكە ءماسليحاتتى – ۇلت كادرلارىنىڭ ءوزارا كەڭەسۋىن ۇيىمداستىرۋى جاتقانىندا كۇمان جوق.

قازاقستان وداقتاس رەسپۋبليكا ءتاجىن اسفەندياروۆتىڭ ۇلت وكىلدەرىنىڭ جەكە ماجىلىسىندە جاساعان ۇسىنىسىنان تاعى ون جىل وتكەننەن سوڭ ءبىر-اق كيدى. وداقتاس رەسپۋبليكا ءتاجىن كيدى دە، سونداي دارەجەگە كوتەرۋدى تالاپ ەتكەن قايراتكەرلەرىن ساياسي رەپرەسسياعا ۇشىراتتى. سانجار جافارۇلىن اتىپ تاستاۋ تەك عىلىم قايراتكەرى رەتىندەگى، ازامات رەتىندەگى ونىڭ ءوزىنىڭ كوزىن جويۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كۇللى حالىقتىڭ ازات ويىن جويۋ، ۇلتتىق ساناسىن شەگەندەۋ بولىپ شىقتى. ويتكەنى، پاتشالىق تۇسىندا ساناعا سىڭىرىلگەن اڭىزدىڭ استارىن اشقان، قازاق جەرىن پاتشالىق قارۋلى اسكەرىمەن جاۋلاپ الۋ ارقىلى وتارلادى دەپ قورىتقان پروفەسسور اسفەندياروۆتىڭ شىنشىل تۇجىرىمى ونىڭ تىيىم سالىنعان ەڭبەگىمەن بىرگە بۇعاۋلاندى. سودان، اسفەندياروۆ جازعان «قازاقستان تاريحىنان» اجىراعان حالقىمىزدىڭ الدەنەشە ۇرپاعى قايتادان، تاعى دا، يمپەريا تۇسىنداعىداي، «قازاقستان رەسەيگە ءوز ەركىمەن قوسىلدى» دەگەن ميفپەن تاربيەلەندى. مۇنىڭ زالالدى سالدارىن وتارشىلدىق ىزدەرىن جويۋعا باعىتتالعان ارنايى باعدارلامانىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك داۋىرىندە دە قابىلدانباۋىنان، تيىسىنشە، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋ ءىسىنىڭ كوپ رەتتە كەيىنگە ىسىرىلىپ وتىرىلاتىنىنان اڭعارۋعا بولادى.

حالىقتى تاريحپەن تاربيەلەۋ ىسىندە اسفەندياروۆ تاعلىمى قانداي بولماق؟ ارينە، ونىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىندەگى وسىنداي بەلەستەرگە نازار اۋدارىپ، كەڭ ناسيحاتتاۋ ءلازىم. جانە مۇندايدا كورنەكى ناسيحاتتىڭ ءمانى زور ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. وسى رەتتە پروفەسسور اسفەندياروۆ الماتىعا كەلگەننەن باستاپ تۇرعان جانە ىرگەلى عىلىمي ەڭبەكتەرى جاسالعان ءۇيدى (تولە بي، 29) مەموريالدى مۇراجايعا اينالدىرۋ ماسەلەسىن ويلاستىرعان ورىندى بولار ەدى.

بۇل عيمارات 1904 جىلى ۆەرنىي ەرلەر گيمنازياسىنىڭ ديرەكتورى ءۇشىن سالىنىپ، ديرەكتوردىڭ ءۇي-پاتەرى اتالىپ كەتكەن. سول شاقتا قازىنالىق ءۇي رەتىندە گيمنازيالىق  قالاشىقتاعى عيماراتتار كەشەنىنە كىرگەن. وسى ۇيدە سانجار جافارۇلى ماسكەۋدەن الماتىعا كەلگەن 1928 جىلدان 1937 جىلعى 22 تامىزدا تۇتقىندالعانعا دەيىن وتباسىمەن ءومىر ءسۇردى.

وسى ۇيدە تۇرعانىندا 1928–1931 جىلدارى تاشكەنتتەن كوشىرىلىپ قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى رەتىندە شاڭىراق كوتەرگەن قازىرگى اباي اتىنداعى ۇلتتىق پەدۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەكتورى، تاريح كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى. سونىمەن ءبىر مەزگىلدە 1929 جىلعى 19 ماۋسىمنان قازاق رەسپۋبليكاسى اعارتۋ حالىق كوميسسارياتىنىڭ القا مۇشەسى، 1929 جىلعى 22 قىركۇيەكتەن بك(ب)پ قازاق ولكەلىك كوميتەتى ۇگىت، ناسيحات جانە ءباسپاسوز ءبولىمىنىڭ القا مۇشەسى، 1930 جىلدان قازاسسر ولكەتانۋ ورتالىق بيۋروسىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى. 1931 جىلعى اقپاننان 1933 جىلعا دەيىن قازاق مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، سونىمەن بىرگە قازاسسر دەنساۋلىق ساقتاۋ حالىق كوميسسارى بولدى. 1933 جىلعى ساۋىردەن سسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ قازاقستاندىق بازاسى (كەيىنىرەك – قازاق فيليالى) توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، سونىمەن قاتار 1936 جىلدان سسرو عا قازاق فيليالىنداعى تاريحي-ارحەوگرافيالىق كوميسسيانىڭ جەتەكشىسى، قازاق ۇلتتىق مادەنيەتىن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا تاريح سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بوپ ىستەدى. سونداي-اق 1933 جىلعى قاراشادان 1934 جىلعى 25 ماۋسىمعا دەيىن قازاسسر اعارتۋ حالكومىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتتەرى، عىلىمى مەن كىتاپحانالارى باسقارماسىنىڭ باستىعى بولعان.

ەل مۇددەسى ءۇشىن ىرگەلى ىستەر اتقارعان اسفەندياروۆتىڭ قالامىنان وسى ۇيدە ولمەس تاريحي ەڭبەكتەر تۋدى. وسى ۇيدە سانجار جافارۇلى عىلىمي جۇمىستاعى ءوزىنىڭ زەرتتەۋشى جانە وقىتۋشى ارىپتەستەرىمەن باس قوسىپ سۇحباتتاسىپ جۇرگەن. قوجىقوۆتار اۋلەتىنىڭ وتباسىلىق مۇراعاتى دەرەكتەرىنە قاراعاندا، العاشقى قازاق «الىپپەسىن» جازعان مۇعالىمدەردىڭ ءبىرى، قوعام جانە مادەنيەت قايراتكەرى قوڭىرقوجا قوجىقوۆ ەل ءىشىن ارالاپ تاۋىپ اكەلگەن كونە شىعىس قولجازبالارى مەن قازاقستاننىڭ وتكەندەگى تاريحىنا قاتىستى ادەبيەتتى بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە قولايلىلىق تۋعىزۋ ماقساتىندا سونداعى اسفەندياروۆ كىتاپحاناسىنا جيناستىرعان ءتارىزدى. وكىنىشكە قاراي، كىتاپحانا رەپرەسسيا سالدارىنان ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتتى. وسى ۇيدە رەكتوردىڭ ورىنباسارى حالەل دوسمۇحامەدوۆ تە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، 1932 جىلى ۆورونەجگە جەر اۋدارىلعانعا دەيىن تۇرعان كورىنەدى.

وسى عيماراتتا ەلىمىز مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن سوڭ تۇرىك ەلشىلىگى ورنالاستى. رەسپۋبليكا ورتالىعى اقمولاعا (استاناعا) اۋىستىرىلعاننان كەيىن مۇندا تۇركيا باس كونسۋلدىعى قونىستاندى. ۇزاماي كونسۋلدىق وزىنە جانىنان جاڭا مەكەنجاي سالىپ الدى دا، توزعان كونە عيمارات ونىڭ اۋلاسى ىشىندە  قالدى. سول ساتتە بوساپ تۇرعان، ون جىلداي ۇلكەن تەررور قۇربانى سانجار اسفەندياروۆ مەكەندەگەن بايىرعى گيمنازيا ديرەكتورىنىڭ ءۇي-پاتەرىن قۋعىن-سۇرگىنگە تۇسكەن، ازاتتىق جولىندا قۇربان بولعان عالىمدار مەن ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرى مۋزەيىنە اينالدىرۋ ماقساتىندا قوعام مەنشىگىنە بەرۋدى سۇراپ، «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ باسقارماسى بيلىككە ءوتىنىش بەرگەن ەدى. ماسەلە ازىرگە شەشىمىن تاپقان جوق.

عيماراتتى «ادىلەتتىڭ» پايدالانۋىنا بەرىپ، بىرتىندەپ وندا مۇراجاي  جاساقتاعان جاعدايدا، تەك سانجار اسفەندياروۆتىڭ عانا ەمەس، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان ۇلتتىق قايراتكەرلەرىمىزدىڭ تالايىنىڭ ەسىمدەرىن ۇلىقتايتىن، ءارى كەيىنگى ۇرپاققا وتانشىلدىقتىڭ، ءپاتريوتيزمنىڭ ۇلگىسى ەتىپ تارتاتىن تاريحي-تانىمدى كوپ شارۋا تىندىرىلارىنا كۇمان بولماس ەدى دەپ ويلايمىز.

بەيبىت قويشىباەۆ،

«ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، جازۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz