پوەما

1

تۇبىندە مول قامىستىڭ قوزى جاتقان،
كەزىگىپ قورقىنىشقا كوزى باتپان.
سۇم اجال جولبارىس بوپ ىرىلدايدى،
كەتەردەي قان جوسا بوپ قازىر-اق ماڭ.

جاۋدىرەپ، مومىن قوزى مەلشيەدى،
كەلەر دەپ ءبىر ءۇمىتتىڭ «ەلشىلەرى».
قول ۇشىن سوزباسا ەگەر جاناشىر جان،
قالادى جالعىز عانا بەل سۇيەگى.

جولبارىس – كوزى قىزىل، قانتالاعان،
بويىنان اشۋ-ىزا تارقاماعان.
وسقىلاپ تىرناعىمەن توپىراقتى،
قوزىعا اران ويمەن انتالاعان.

جولبارىس – كۇشتى، مىقتى دۇلەي جەلدەن،
مىسى اۋىر، بارا-بارا ۇدەي بەرگەن.
ءىڭىر دە قىپ-قىزىل بوپ نۇرىن توكتى،
سەزگەندەي قوزى ءيىسىن ۇرەيلەنگەن.

بىراقتا جارىلقاپتى قۇداي مۇنى،
قۇداي دا كۇتەتىندەي، ءسىرا، ويلىنى.
تاپ بولدى قاپيادا مالشى جىگىت،
ەشقاشان باسىلماعان ءبىر ايبىنى.

جۇلقىستى جولبارىسپەن ءومىر ءۇشىن،
قۇيىن كەپ دولداتقانداي كوڭىل ءىشىن.
توپىراق كوتەرەدى، سوندا-داعى،
كوكىرەك كوتەرمەيدى جەڭىلىسىن.

ەكى الىپ زور شايقاستا بارىن سالدى،
جانى مەن تارازىعا قانىن سالدى.
الىستى قاپاش-قۇپاش، ايقىش-ۇيقىش،
باعىنباي ادام بىراق، باعىنسا الگى.

وسىناۋ قىزىل كەكتى ارپالىستا،
تانەكە كۇشىن سالدى ار-نامىسقا.
اقىرى پىشاعىمەن جۇرەك تۇستان،
سالعاندا سۇلىق ءتۇستى جولبارىس تا.

2

ەر وسكەن، قولىنا ونىڭ بيلىك كەلگەن،
كەلەدى ۇلىلىقتى ۇعىپ بەلدەن.
كوزى وتكىر، قۇس اڭدىعان لاشىنداي،
قۇندىراق ابىرويى قىرىق توردەن.

بولىسى جەتىسۋدىڭ بولسا-داعى،
قازاقتى ازات ەتۋ – بارشا ارمانى.
وتكىزىپ وڭىرىنەن قىرعىز جاققا،
كەنەنى كەمەل كورىپ، قارسى العانى،

ەسىندە الاتاۋدىڭ، شاتقالداردىڭ،
ەسىندە ساۋلە شاشىپ اتقان تاڭنىڭ.
اراسى الشاق-الشاق قويتاستار مەن،
جاراسى جاماۋ-جاماۋ جاقپارلاردىڭ.

كوڭىلدى تۇمان جاپقان، مۇنار جاپقان،
«كەلەم» دەپ ۇكىلى ءۇمىت مىڭ الداتقان.
ءبىر سەنىم جىلت ەتىپ ەد، ول دا تىندى،
ءجۇزى اشىق، القىمىنا تۇمار تاققان.

3

«تانەكە-ە،
ەي، تانەكە...»
دەگەن داۋىس،
قورقىتتى كەنەت شىققان شەمەن دابىس.
«كەنەنىڭ باسىن الدى قىرعىز-ماناپ،
تولادى ەندى، تاكە، نەمەن اعىس؟».

«كەنەنىڭ باسىن الدى قىرعىز بۇگىن،
سوڭعى رەت اعىپ ءتۇستى جۇلدىز-نۇرىڭ.
ەرىنە ءزارۋ بولىپ يەن دالا،
تۇنەككە اينالىپتى كۇندىز كۇنىڭ».

«كەنەنىڭ باسىن الدى، تانەكەم-اي،
كەنەنىڭ قوسىن الدى، تانەكەم-اي...
وپاسىز دۇنيەدە ەڭ سورلىسى –
حانى جوق، باتىرى جوق ەل ەكەن-اي».

سول شاقتا تانەكەنى نامىس ورتەپ،
ءتىس قايراپ، قىپ-قىزىل بوپ، جانى شەرلەپ.
ورنىنان ويلانباستان اتىپ تۇردى:
«جيىلسىن جاقىن باتىر، الىس ەركەك!».

«جيىلسىن تۇگەل ماتاي، سادىر ەلى،
كوز جۇمدى التى الاشقا ءمالىم ەرى.
باتىرلار كەلسىن مۇندا قىزايىمنان،
قىرعىزدار تانىماپتى ءالى مەنى!..».

4

ەر شاپسا، ەزىلەدى تاس تا، تاۋ دا،
القىنسا، باق-ىرىسىن اشقان اللا.
باتىردىڭ جالعىز عانا بۇيرىعىنان،
بار عالام سىيىپ كەتكەن توستاعانعا.

ءتىرىلدى بۇكىل دالا جاتقان ويلاپ،
كەتە الماس كەنە كەگىن جاتقا بايلاپ.
ۇلدارى ءور الاشتىڭ شاپتى قاتتى،
ۇرانداپ، «ءبورىبايلاپ»، «قاپتاعايلاپ».

سۇيەكتەن ءوتىپ كەتتى سۇمدار ءىسى،
وشكەن جوق تانەكەنىڭ شىن نامىسى.
ءباھادۇر باتىر ءۇشىن ولىممەن تەڭ،
شەگىنگەن ارتقا قاراي ءبىر قارىسى.

ارۋاق قولداعاندا ارعىماقتى،
تاۋدى دا، توبەنى دە قارعىماق-تى.
الاتاۋ – توزاڭ بولدى باتىرلارعا،
كەشكەندە اتتاپ كولدى، شالقىپ وتتى.

5

جەتىجال – حاندى ولتىرگەن قوڭىر جوتا،
تانەكە كەلدى سوندا ارىنداتا.
كەۋدەدەن شىعىپ كەتە جازدايتىنداي،
بارادى سوققان جۇرەك سابىردى الا.

مىڭگىرلەپ تۇردى قىرعىز، كىنانى ۇعىپ،
ىشىنە ۇيالاعان جىلان-بۇلىك.
تانەكە توپتى باستاپ، تاعات تاپپاي،
سويلەدى ءتاڭىرىسىن تۇمار قىلىپ:

ەي، قىرعىز-اۋ، ەي، قىرعىز،
ەلىم دەگەن سۇلتاندى،
جۇرتىم دەگەن پاتشامدى،
مەن جاراتتىم، سەن جۇتتىڭ،
مەن وياتتىم، سەن قۇرتتىڭ،
مەن كوتەردىم، سەن باستىڭ،
مەن سوعىستىم، سەن قاشتىڭ،
كۇڭ قىلامىن قىزىڭدى،
قۇل قىلامىن ەرىڭدى،
ەسەسى كەتسە باسقادا،
ازۋىن قادار تاسقا دا،
كەگىن الار قاسقىرمىن.
قورىقپايتىن جالعاندا،
زاھار شاشقان بار ماڭعا،
كوزى جانار قاسقىرمىن.
بەكەر ەتتىڭ بۇنىڭدى،
قۇلدىراتتىڭ قۇنىڭدى،
باسقا شىعىپ، باسىنبا!
قىردا تۇرىپ تاۋلارعا،
جەردە تۇرىپ باۋلارعا،
سەن وتىرىك تاسىنبا!
كەمەل ەدى كەنەم-اي،
ءسوز دەگەندە شەبەر-اي،
ادامداردىڭ اسىلى.
قازاققا بۇلت تونگەنشە،
ۇمىتىلماس كەلگەنشە،
الاشتىڭ سوڭعى عاسىرى.

سويلەدى ەر تانەكە وسىلاي دەپ،
«ەرىم» دەپ، حان كەنەنى «اسىل-اي» دەپ.
وكىرىپ، قاشىپ-پىستى جانتاي ماناپ،
«ولتىرگەن نەندەي جاندى باسىم-اي» دەپ.

شۋلادى قاتىن-قالاش، بالا-شاعا،
تۇسە الماي تەندىرەكتەپ اراشاعا.
ءۇي قۇلاپ، توڭكەرىلدى قارا قازان،
قيامەت ورناعانداي قاراشاعا.

جاسىدى بەگى مەنەن مانابى دا،
قارسى ءسوز ايتا الماستان ماناعىعا.
جەتپەگەن شابىسۋعا كۇش-قايراتى،
قازاقتىڭ سويىل-قىلىش جاراعىنا.

تانەكە جاۋىن ۇستاپ، سۇيرەدى الىس،
شىڭعىرعان شىعىپ جاتتى ۇيدە داۋىس.
وكىنىش وزەكتى ورتەپ، قالدى سوندا،
القىنعان، اڭىراعان كۇيدە بولىس.

سوقپاسا تۇتقيىلدان، ارى ىلەسىپ،
قىرعىزدار كورەر مە ەدى ءالى نەسىپ؟!
تانەكە قايتتى اقىرى جەتىسۋعا،
ىزاسى جاي وتىنداي جانىپ-ءوشىپ.

6

جاز ءوتتى، كوكتەم مەن كۇز، قىسى كەرىم،
ءتاڭىردىڭ قارسى كەلەر ىسىنە كىم؟
تانەكە تۇندە جاتسا، كەنەسارى،
كىرەدى ءجيى-ءجيى تۇسىنە ونىڭ.

جارالى جۇرەك ءبىر ءسات تىنشىماعان،
وسىلاي بولادى ەكەن مۇڭشىل ادام.
قوزى ءۇشىن جولبارىستى ولتىرگەن شاق،
ەسىنە تۇسەدى ەردىڭ، كىم شىداعان؟

قىزىل كۇن باتادى ءانى، بۇرىنعىداي،
مۇمكىن بە ۇستاپ قالۋ عۇمىردى ۇداي؟
كىسىنە، كىسىنە سەن، تاۋ جاڭعىرتىپ،
سايلاردا بۇلقىپ جاتقان قۇلىن-جىر-اي..

اسىلى، جىگىتتى جاۋ – ەر ەتەدى،
نامىسىن شاپقان سايىن ءور ەتەدى.
ۇمىتساڭ ۇمىت ءبارىن، تەك الايدا،
ۇمىتپا، تانەكە مەن كەنەكەنى.

تاۋەكەل، بارۋ كەرەك ۇلى سىنعا،
ۇلت ءۇشىن ءولۋ كەرەك، دۇرىسىندا!
جالعاندا كەگىن الماس تەكسىز عانا،
وبالى قالسا جاۋدىڭ ۋىسىندا..

ءبىرجان احمەر

Abai.kz