ەكى-ءۇش كۇننىڭ الدىندا بەلگىلى اۋدارماشى، جازۋشى قايشا تاباراكقىزىنىڭ ۇلى وركەن سەرعازىۇلىنىڭ تىك-توك پاراقشاسىنان اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «قازدار قايتىپ بارادى» اتتى جيناعىن اناسى قايشانىڭ قىتاي تىلىنە قالاي اۋدارىلعانى تۋرالى ايتقان اڭگىمەسىن ەستىپ قالدىم. ويدى وي قوزعايدى دەمەكشى، وركەننىڭ بۇل ءسوزى وسىدان 16 جىل بۇرىن 2008 جىلدىڭ قاڭتارىندا، ءۇرىمجىنىڭ باسىتىسىنداعى تاياق تاستام جەردەگى سانجى قالاسىندا تۇراتىن ق.تاباراكقىزىنا ارنايى اتباسىن بۇرىپ، سۇحباتتاسىپ قايتقانىم ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. قايشا اپايدىڭ جولداسى سەرعازى اعا قىتايعا بەلگىلى سۋرەتشى ەكەن. ول كىسىمەن دە جاقىن تانىسىپ، كەڭ، بەرەكەلى داستارقانىنان ءدام تاتىپ قايتقان ەدىم. وركەن ول كەدە مەكتەپ وقۋشىسى بولاتىن. كەيىن ول قازاقستانعا كەلىپ جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپتى، قازىر الماتىدا جۇمىس ىستەپ ءجۇر ەكەن.

1922 جىلدىڭ قىسىندا جاقسى ارالاسىپ، سىيلاساتىن ءبىر اعام ۇيىنە قوناققا شاقىردى، بارسام، قايشا اپايىم سول ۇيدە وتىر ەكەن. قوناقتان قايتاردا ەكەۋىمىزدىڭ جولىمىز ءبىر بولىپ، جول-جونەكەي اڭگىمەلەسىپ قايتقانىم بار. اڭگىمە اراسىندا، – قايشا اپاي، سىزبەن ون شاقتى جىلدىڭ الدىندا سۋحباتتاسىپ ەدىم، تاعى ءبىر سۇحبات جۇرگىزسەم قالاي بولادى؟ – دەپ ەدىم. «جو، جوق، ءالىمجان! قازىر سۋحبات بەرە المايمىن. ءبىزدىڭ ەلدەگى جاعدايدى بىلەتىن شىعارسىڭ، ونىڭ ۇستىنە مەن قازىر قىتاي جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسىمەن، «كاسىپتىك جازۋشى» دەگەن اتاعىم بار. قازىر ماعان ءبىر جىلدا پالەن مىڭ ارىپتىك اۋدارما جاساۋ نەمەسە جازۋ مىندەتى جۇكتەلگەن، سونى ورىنداۋىم كەرەك. بۇرىنعىداي شەتەلدىڭ تىلشىلەرىنە سۇحبات بەرە سالاتىنداي جاعداي قازىر جوق... بالام وركەن ەكەۋىمىز ءبىر قازاقستاندىق بەلگىلى جازۋشىنىڭ رومانىن قىتاي تىلىنە اۋدارىپ جاتىرمىز. بىتكەن سوڭ ەلگە قايتامىن، سەن قايشا اپايىما نە بولعان دەپ رەنجي كورمە» دەپ كۇلدى. وسىلايشا ول كىسىمەن سۇحباتتاسۋ ورايىنا قول جەتكىزە الماي كەتىپ ەدىم.

وسىعان بايلانىستى، اۋدارماشى قايشا تاباراكقىزمەن جۇرگىزگەن ەسكى سۇحباتىمىزدى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك. سۇحباتتىڭ جىلى ەسكىلەۋ بولعانىمەن، بىراق كەيىپكەرىمىزدىڭ ايتقان اڭگىمەلەرى ءالى ەسكىرگەن جوق.

جازۋشى، اۋدارماشى قايشا تاباراكقىزى

مۇقاعاليدى قىتايلار ىزدەپ ءجۇرىپ وقىدى...

قايشا تاباراكقىزى 1957 جىلى 7 قاراشادا سانجى وبلىسى، قۇتىبي اۋدانىنىڭ تورعايتى اۋىلىندا زيالى وتباسىندا دۇنيەگە كەلەدى. باستاۋىش مەكتەپ پەن ۋنيۆەرسيتەتى دە حانزۋ تىلىندە وقىپ، فيلولوگيا ماماندىعىنان ءبىلىم العان ول كىندىك قانى تامعان تورعايتى اۋىلىندا ەكى جىل بويى قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ، قازاق تاريحى جانە قازاق مادەنيەتىمەن تانىسادى. ءوز ۇلتىنا دەگەن  سۇيىسپەنشىلىگى تەرەڭ ويانعان قايشا قىتاي مەن قازاق ۇلتىنىڭ مادەنيەتىن سالىستىرا زەرتتەپ، ونىڭ اسىلى مەن جاسىعىن ايىرا باستايدى.

ق. تاباراكقىزى 1978 جىلدان 2002 جىلعا دەيىن سانجى وبلىستىق اكىمشىلىگىندە 24 جىل جۇمىس ىستەگەن كەزىندە 12 مارتە وزات قىزمەتكەر مارتەبەسىنە يە بولىپ، شىڭجاڭ بويىنشا ۇزدىك 20 اۋدارماشىنىڭ قاتارىنا كوتەرىلەدى. ال 1983 جىلدان باستاپ قولىنا قالام الادى دا، شىعارمالارىن حانزۋ تىلىندە تۋىنداتادى. «ارۋاقتار ادام اراسىندا»، «جانىم ءجازيرادا»، «ماڭگىلىك سارىن» اتتى پوۆەستەرى جارىق كورىپ، جۇرتتى قاتتى ەلەڭ ەتكىزەدى. ول قىتاي مەملەكەتتىك ءتورتىنشى كەزەكتى «تۇلپار» بايگەسىنىڭ پوۆەست جۇلدەسىن، قىتاي مەملەكەتتىك جەتىنشى كەزەكتى «تۇلپار» بايگەسىنىڭ ادەبي اۋدارما جۇلدەسىن، شىڭجاڭداعى «ءتاڭىر تاۋ» ادەبيەت كوركەمونەر بايگەسىنىڭ شىعارماشىلىق جانە اۋدارماشىلىق جۇلدەلەرىن جەڭىپ الادى. ءبىز اۋدارماشى، قالامگەر قايشا تاباراكقىزىنا قىتايعا بارعان ساپارىمىزدا جولىعىپ اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

– قايشا تاباراكقىزى، ءسىز ادەبي اۋدارمانى العاش قاي جانردان باستادىڭىز؟

– مەن 1974 جىلدان 1976 جىلعا دەيىن قۇلجا قالاسىنداعى پارتيا مەكتەبىنىڭ اۋدارما كۋرسىندا وقىدىم. اتالمىش مەكتەپتىڭ كىتاپحاناسىندا 1950-1960 جىلدارى جارىق كورگەن قازاقستاننىڭ ورتا مەكتەپ وقۋلىقتارى كوپ ەدى. وندا ايشا دەگەن اپاي جۇمىس ىستەيتىن. ول كىسىنىڭ بالاسى كوپ ەدى، ىلعي قاربالاس جۇرەتىن. كىتاپ وقىيتىن 5-6 قىز ايشا اپايعا كومەكتەسەمىز دەپ بارۋشى ەدىك. اقيقاتىندا كۇندە كىتاپ ۇرلايتىنبىز. ءبىر ادەبيەت وقۋلىعىندا 5-6 اڭگىمە بار ەكەن. قازىر ەسىمدە قالعاندارى – «ماقپال قىز» بەن «ءبىرتال ورىك». وسى وقۋلىقتاعى اڭگىمەلەردى حانزۋ تىلىنە ءتارجىمامالاپ سانجى وبلىسىنداعى حانزۋ تىلىندە جارىق كورەتىن «دۇنگەن ادەبيەتى» جۋرنالىنا جىبەردىم. ءبىر قىزىعى – اتى-ءجونىمدى جازۋدان قاشىپ، سانجىداعى بەلگىلى اۋدارماشى قازىكەن دەگەن كىسىنىڭ ەسىمىن جازىپ جىبەردىم.

– سوندا ول كىسى ءسىزدىڭ تارجىمەلەپ جىبەرگەنىڭىزدەن حابارسىز عوي؟

– حابارسىز ەدى. بۇل وي قازىكەن اعانىڭ اتى تۇرسا، تەزىرەك جارىق كورەر دەگەن ۇلكەن ۇمىتتەن تۋعان ەدى. ويتكەنى قازىكەن اعا ول كەزدە قىتايعا بەلگىلى اۋدارماشى ەدى. مەنىڭ اۋدارمامدى بىلمەي قالۋى دا عاجاپ ەمەس ەدى. رەداكتسيا قازىكەن اعانىڭ مەكەن-جايىنا قالاماقى جىبەرمەي مە باياعى. سوندا قازىكەن اعا «مەن بۇل جۋرنالعا ماتريال بەرمەپ ەدىم. بۇل – نەنىڭ قۇرمەتىنە كەلگەن قالاماقى» دەپ اتالمىش رەداكتسياعا تەلوفون شالسا، «ءسىزدىڭ اۋدارعان اڭگىمەلەرىڭىزدىڭ قالاماقىسى» دەگەن جاۋاپ الادى. كەيىن سۇراستىرا كەلىپ، مەنىڭ اۋدارىپ جىبەرگەنىمدى بىلگەن قازىكەن اعا: «قايشا جان-اۋ، كوپكورىم ءتارجىمالاپسىڭ، مەنىڭ اتىمدى جازعانشا ءوز اتىڭمەن جىبەرە بەرمەدىڭ بە، ونىڭ نە؟» دەپ كۇلگەنى بار ەدى. تۇڭعىش اۋدارمام وسىلايشا قازىكەن اعانىڭ اتىندا جارىق كورگەن بولاتىن. سودان كەيىن ۇيالماي-اق ءوز اتىممەن اڭگىمەلەر، پوۆستەر، تاريحي، عىلىمي ماقالار جانە ولەڭدەر اۋدارا باستادىم.

– بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، جازۋشى، عالىم سۇلتان جانبولاتوۆتىڭ تاريحي رومانى «ەلجاۋ كۇنبيدى» قىتاي تىلىنە ءتارجىمالاپسىز. بۇعان قالاي باتىلىڭىز باردى؟

– جازۋشى، عالىم سۇلتان جانبولاتوۆتىڭ «ەلجاۋ كۇنبي» رومانىنىڭ مازمۇنى – ۇلانعايىر. ەرتەدەگى مەن بۇگىنگىنى، قىتاي مەن شەتەلدى، قوعامدىق عىلىم مەن جاراتىلىستىق عىلىمدى قامتىعان تاريحي رومان. بۇل تۋىندىدا ءۇيسىن ەلىنىڭ ەرلىگى مەن ەلدىگى، كوركەيىپ-گۇلدەنۋ بارىسى جانە ءۇيسىن ەلىنىڭ كۇنبيى ەلجاۋدىڭ اقىل پاراساتى اشىلادى. وسىمەن ءبىر ۋاقىتتا ەكى دەرەك – باتىس حاننىڭ پاتىشاسى حان ءۋديدىڭ ۇلى ەڭبەكتەرى مەن سىرتقى پلانەتالاردىڭ ادامزات مەكەنىندەگى ءتۇرلى قيمىلدارى جارىستىرىلا سۋرەتتەلەدى. سوندىقتان اۋەلگى نۇسقانىڭ يدەيالىق  مازمۇنىن، سەزىمدىك بوياۋىن، ستيلدىك ەرەكشەلىگىن وقىرماندارعا جاقسى جەتكىزۋ جەڭىل-جەلپى شارۋا ەمەس. مەن روماندى قايتالاي وقىعاندا قوعامدىق ءبىلىم مەن ءومىر تاجىريبەمنىڭ تايازدىعىن تەرەڭ سەزىندىم. ويتكەنى روماندا 2000 جىلدىڭ ارجاعىنداعى تاريحي اڭگىمە باياندالعاندىقتان، ەستىمەگەن جانە ءتۇسىنۋ قيىن كوپتەگەن سوزدەر مەن تەرمىندەر كەزدەستى. اۆتور ءوزى پايدالانعان ماتەريالدارىن ماعان بەردى. بىلايشا ايتقاندا، اۆتوردىڭ بىرنەشە ون جىل زەرتتەپ، پايدالانعان ماتەريالدارىنىڭ قاۋىزىن ارشىپ تاستاپ، ءدانىن ىلعاپ جۇتىپ، اۋدارمانىڭ ءساتتى بولۋى ءۇشىن نەگىز قالادىم. بار دايىندىعىم وسىمەن ءبىتتى. مۇنداي ءتارجىمالاۋ جۇمىسى ايىرىقشا اۋىر بولسا دا، اۋدارماشىنىڭ تاباتىن ولجاسى دا از بولمايدى ەكەن.

– ءسىز تارجىمالاعان «ەلجاۋ كۇنبي» قىتايدىڭ قاي باسپاسىنان جارىق كوردى؟

– قىتايدىڭ ايگىلى باسپالارىنىڭ ءبىرى «قاۋىم» باسپاسىنان جارىق كوردى. سىزگە ءبىر قىزىق ايتايىن. ۇرىمجىگە ىسساپارمەن كەلگەن «قاۋىم» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى ۋاڭ شاۋحۋامەن كەلىسىمشارتقا وتىرىپ، روماندى باسپاعا بەرىپ جىبەرسەم. اۆتور سۇلتان جانبولاتوۆ مەن اۋدارعان نۇسقانى بەيجىڭدە تۇراتىن اكپار ءماجىتۇلىنا ء(ا.ءماجىتۇلى قىتاي تىلىندە شىعارما جازاتىن بەلگىلى قازاق قالامگەرى. ءا.ءا) الا بارىپ: «مىنا ءتارجىمانى بىرەر باسپا ورنىنا كورسەت، باسۋعا پەيىلى تۇسەتىن بولسا، سويلەسىپ كور»، – دەپتى. 5-6 كۇننەن كەيىن سۇلتان اعاعا ءا. ءماجىتۇلى تەلوفون شالىپ، ول ءوزىنىڭ اۋدارمانى ۇناتقانىن ايتا كەلىپ: «شىعارمانى «جازۋشى» باسپاسى كورىپ، قىزىعىپ قالدى. اۋدارماشىنىڭ قالامى جۇيرىك، ادەبيەتتىك دەڭگەيى جوعارى ەكەن. شىعارمانىڭ ءتىلى شۇرايلى شىعىپتى، ءبىز باسامىز، كەلىسىمشارت جاساسايىق، شاقىر دەيدى» دەپتى. سونىمەن، ايگىلى ەكى باسپانىڭ تابەتى تارتىپ، سوڭىندا «قاۋىم» باسپاسىنا بۇيىرىپ، «ەلجاۋ كۇنبي» حانزۋ وقىرماندارىنا وسىلايشا جول تارتتى.

– اتالمىش روماندى قىتاي وقىرماندارى قاداي قابىلدادى؟

– وتە جىلى قابىلدادى.

– سوعان قاراعاندا ءسىز وسال قالامگەر بولمادىڭىز عوي؟

– «ولمەيتىن تۋىندى بار، ولمەيتىن اۋدارما جوق». بۇل – ادەبي اۋدارمامەن شۇعىلدانعان اعا بۋىندارىمىزدىڭ بىزگە قالدىرعان ورەلى وسيەتى. ارقانداي ادەبي تۋىندىنى ايگىلى اۋدارماشى ءتارجىمالاسان، اتى ونشا بەلگىسىز اۋدارماشى ءتارجىمالاسىن، تەك سالىستىرمالى تۇردە قاراۋ قاجەت. بىراق تەڭدەسى جوق، ماڭگى ولمەيتىن اۋدارماعا اينالۋى مۇمكىن ەمەس. وسىعان ۇقساس مەن دە «ەلجاۋ كۇنبيدىڭ» قايتا ءتارجىمالانۋىن ارماندايمىن!

اقىن مۇقاعال ماقاتاەۆتىڭ شىنجاڭدا شىققان كىتاپتارى.

– اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ولەڭدەرىن قىتاي  تىلىنە ءتارجىمالاپسىز.  مۇقاعاليدىڭ ولەڭىن اۋدارۋ ءسىزدىڭ ويىڭىزعا قالاي كەلدى؟

– مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىن تارجىمالاعاندا مەن سانجى وبلىستىق اكىمشىلىكتىڭ حاتشىلار باسقارماسىنىڭ باستىعى بولىپ جۇمىس ىستەشى ەدىم. ءبىزدىڭ باسقارمادا مۇراتبەك دەگەن قازاق جىگىت بار ەدى. قاشان كورسەم، قولىنان ءبىر سارى تىستى كىتاپتى قولىنان تاستاماي وقىپ جۇرەتىن. ءبىر كۇنى:

– ەي، مۇراتبەك، قولىڭداڭى كىتاپتى تاستاپ، جۇمىس ىستەسەڭشى! – دەگەنىم سول ەكەن، ول:

– اپاي، مىناۋ شىڭجاڭ جاستار-ورەندەر باسپاسىنان شىققان «قازدار قايتىپ بارادى» دەگەن وتە كەرەمەت كىتاپ. اۆتورى قازاقستاندىق مۇقاعالي دەگەن اقىن. ءسىز وقىساڭىز جىلايسىز، – دەدى.

– مەنى جىلاتاتىنداي قازاقتا قانداي اقىن بار؟! قازىر مەن جينالىسقا كىرگەلى تۇرمىن. مەن شىققانشا 5-6 ولەڭىن تاڭداپ قوي، – دەدىم دە، جينالىسقا كىرىپ كەتتىم.

جينالىستان شىقسام، مۇراتبەگىم اقىننىڭ ءبىراز ولەڭىن دايىنداپ وتىر ەكەن. «ال، وقى» دەدىم. مۇراتبەك وقي جونەلدى. الدىمەن «سوقپاق»، «پوەزيا»، ودان كەيىن «ماحاببات ديالوگى»، ودان كەيىن «بابالار سىزدەرگە راحمەت»... وقىپ جاتىر، وقىپ جاتىر... قۇداي-اي، نەدەگەن كەرەمەت!

– مۇراتبەك، توقتا! مىنا ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىن قويا تۇرايىق، – دەپ ەسىكتى ىشىنەن قۇلىپتاپ،  – سەن ولەڭدى وقىپ وتىر، مەن سوزبە ءسوز قىتاي تىلىنە ءتارجىمالايىن، – دەدىم.

ءسويتىپ، ەكى ساعات ون مينۋتتا التى ولەڭدى ءتارجىمالاپ بولدىق. بولعانشا كوزىمنىڭ جاسى سورعالاپ اعىپ تۇردى. «و، تاۋبە، قازاقتا دا وسىنداي ولەڭ جازاتىن كەرەمەت اقىن بار ەكەن عوي! – دەپ تاڭعالىپ. ءارى مۇراتبەككە:

– ەرتەڭ تاڭەرتەڭ حاتشىلار باسقارماسىندا جينالىس بولادى. اۆتوردىڭ اتىن جازباي، ولەڭدەردى كوبەيتىپ، قىتايلارعا تاراتىپ بەرەيىن، – دەدىم.

حاتشىلار باسقارماسىندا مەننەن باسقا 14 قىتاي حاتشى بار. ءبارى اقىن، جازۋشى عوي. ەرتەسى اق قاعازعا كوبەيتىپ العان مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىن بارىنە ۇلەستىرىپ بەردىم. الگىلەر وقىپ الىپ، «نەدەگەن كەرەمەت ولەڭدەر، قايسى ولكەنىڭ اقىنى؟» – دەپ تاڭداي قاعىستى. «كىمنىڭ ولەڭى، قايسى ولكەنىڭ اقىنى؟» دەپ قازبالاپ سۇراپ وتىرعاندىقتارى – قىتايدىڭ اتاقتى اقىندارىنىڭ ءبىرىنىڭ ولەڭى دەپ دامەلەنىپ وتىرعانى عوي باياعى.

– ەي، بۇلار – قازاقستاندىق «مۇقاعالي ماقاتاەۆ» دەگەن اقىننىڭ ولەڭى، – دەسەم. قىتايلار:

– مۇقاعالي دەگەن قازاق پا؟ – دەپ شۋ ەتە ءتۇستى.

– ءيا، مەن سياقتى كادىمگى قارا قازاق.

– ءۇي، و نەمەلەر دە ولەڭ جازا الا ما ەكەن؟! – دەمەسى بار ما؟! توبەبەلەرىنە جاي تۇسكەندەي.

حانزۋلاردىڭ وسى سوزىنەن كەيىن، قاسا قانا مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىن ءتارجىمالاپ، قىتايدىڭ ەڭ تاڭداۋلى 5-6 جۋرنالىنا جاريالادىم. قىتاي وقىرماندارى ىزدەپ ءجۇرىپ وقىدى دەسەم، ارتىق ايتقان بولماسپىن. كەيىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ولەڭدەرىن تانىستىرا باستادىم. ەندى وسى ولەڭدەردى كىتاپ ەتىپ شىعارۋعا ءبىر باسپا ءوتىنىش ءبىلدىرىپ وتىر. قۇداي قالاسا الداعى جىلدارى م.ماقاتاەۆتىڭ «قازدار قايتىپ بارادى» اتتى بۇل جيناعى قىتاي تىلىندە باسىلىپ شىعاتىن بولادى.

م.ماقاتاەۆتىڭ قىتاي تىلىنە اۋدارىلعان «قازدار قايتىپ بارادى» كىتابى.شىنجاڭ جاستار-ورەندەر باسپاسى. ءۇرىمجى. مامىر، 2011 ج.

– ءوزىڭىز اقىنسىز با؟

– مەن ادەبيەتكە 1983 جىلى ولەڭمەن كەلگەنمىن. بەيجىڭدە قىتايدىڭ اتاقتى اۋدارماشىسى بار، فى لي دەگەن. شەكسپيردى قىتاي تىلىنە تارجىمالاعان جازۋشى. سونىڭ: «پروزانى اۋداراتىن ادام جازۋشى بولۋ كەرەك، ال پوەزيانى ءتارجىمالايتىن ادام، ءسوزسىز اقىن بولۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى.

– ءسىزدى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسىن حانزۋ تىلىنە اۋدارىپ  جاتىر ەكەن دەگەن حابار ەستىدىك.

– ونىڭىز راس. «اباي جولىن» ءتارجىمالاۋدى 2004 جىلى مۇرات اۋەزوۆتىڭ رۇحساتىمەن باستاعام. قازىرگە دەيىن 1-ءشى تومىن ءتارجىمالاپ بولىپ، 2-ءشى تومىن ەڭسەرىپ قالدىم.

– اتالمىش ەپوپەيانى سىزدەن بۇرىن قاباي دەگەن اۋدارماشى ءتارجىمالاپ ەدى عوي.

– دۇرىس ايتاسىز، قاباي ەكى تومىن 14 جىل تارجىمالاگان. وكىنىشتىسى اۋدارمانىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى وتە تومەن. سول ءۇشىن دە تارالىمى 1000-اق دانا بولدى. بىرىنشىدەن، قاباي قازاق ەمەس، ەكىنشىدەن، ول ادەبيەتشى دە ەمەس. بىراق قاباي «اباي جولىنا» تۇرەن سالىپ، بىزگە جول اشتى. سول سەبەپتى قابايدى قۇرمەتتەيمىن.

– «اباي جولىنا» كىرىگۋگە قابايدىڭ اۋدارماسىنىڭ ناشارلىعى اسەر ەتتى مە، جوق باسقا سەبەپتەر بولدى ما؟

– ول دا بار. ەڭ باستى قوزعاۋ سالعان كىسى – بۇرىن شۇار-دا جوعارى لاۋازىمدى باسشىلىق قىزمەت جاساعان، قوعام قايراتكەرى ءجانابىل سىماعۇلۇلى بولاتىن.

– دەمەك، كىتاپ ساتىمەن ءتارجىمالانىپ بولسا، باسپا دا دايىن عوي.

– باسپا دايىن. شاڭحايدىڭ ادەبي اۋدارما باسپاسىمەن كەلىسىمشارتقا وتىردىم. بۇعان كەتەتىن قارجى – 110 مىڭ يۋان. مەنىڭ باسپاعا بەرەشەگىم – 60 مىڭ يۋان.

– قاي جىلى ءبىتىرىپ بولماقشىسىز؟

– قۇداي قالاسا 2012 جىلى بىتىرەمىن.

اۋدارماشى ق.تاباراكقىزى جۇبايى سەرعازى بايجۇماۇلىمەن بىرگە. 7 اقپان، 2008 ج.

– باسقا قانداي كىتاپتار ءتارجىمالادىڭىز؟

– قىتايداعى 37 اقىن، جازۋشىنىڭ تاڭدامالى ەڭبەكتەرىن قىتاي تىلىنە ءتارجىمالادىم. باستىلارىن ايتار بولسام: اقىن تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ «تاڭدامالى ولەڭدەر جيناعى»، جازۋشى ءشامىس قۇمارۇلىنىڭ «ەرتىس كىلكىپ اعادى» رومانى جانە «قازاق حالىق ەرتەگىلەرى» قاتارلى ەڭبەكتەرىم قىتاي وقىرماندارىن ءتانتى ەتتى. بۇلاردان سىرت، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ «قالىڭ ەلىم – قازاعىمدى» اۋداردىم. ال شىڭعىس ايتماتوۆ پەن مۇحتار شاحانوۆتىڭ «قۇزباسىنداعى اڭشىنىڭ زارى» دەگەن ەڭبەگىن ءتارجىمالاپ شىڭجاڭ جاستار باسپاسىنا بەرگەنىمە بيىل 5 جىل بولدى. وكىنىشكە قاراي، ءالى جارىق كورمەي وتىر. سەبەبى، باسپا كىتاپتاعى كەلىسپەگەن جەرىن قىسقارتىپ تاستاۋ تالابىن قويىپ وتىر. مەن ول ۇسىنىسقا كەلىسىم بەرمەي وتىرمىن.

– باسقا باسپاعا بەرىپ كورمەدىڭىز بە؟

– شاڭحاي ادەبي اۋدارما باسپاسى سۇراپ ەدى، ولارعا بەرمەي وتىر

– نەگە؟

– ويتكەنى باسپا مەن مەنىڭ ارامدا زاڭدى كەلىسىمشارت بار.

– كينو، تەلەفيلمدەردى اۋدارۋعا قاتىساسىز با؟

– ارينە، قاتىسامىن. قىتايدىڭ فيلمدەرىن قازاق تىلىنە، قازاقتىڭ فيلمدەرىن حانزۋ تىلىنە ءتارجىمالايمىن. قازاقستاندا جاسالعان «كوشپەندىلەر» ءفيلمىن مەن قىتايشالاعام.

– «شوق جۇلدىز» دەگەن وقۋ ورتالىعىن اشىپسىز. اتالمىش وقۋ ورنى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟

– مەنىڭ جولداسىم سەرعازى بايجۇماۇلى – قىتايعا بەلگىلى سۋرەتشى. وتاعاسىمەن اقىلداسا كەلە سانجى قالاسىنان «شوق جۇلدىز» اتتى وقىتۋ ورتالىعىن اشتىق. ورتالىقتا قازاق بالالارىن قازاق تىلىندە وقىتۋدى نەگىز ەتىپ، كومپيۋتەر، ورىس ءتىلى، حانزۋ ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، سۋرەت ماماندىقتارى بويىنشا قىزمەت ەتەدى. قازىرگە دەيىن تالاي حانزۋ، ۇيعىر، قازاق بالالارىن تۇلەتىپ ۇشىردىق. ولاردىڭ جەتپىس پايىزى ءوز ماماندىقتارى بويىنشا جۇمىس ىستەپ ءجۇر، الدى قازاقستانعا جول تارتتى. ال قازاقستاننان كەلىپ قىتاي ءتىلىن وقىپ جاتقان جاستار دا بار. تۇرمىسى تومەن وتباسىنىڭ بالالارى مەن مۇگەدەك بالالارعا قامقورلىق جاساپ، ولاردان وقىتۋ جانە جاتاتىن ورىن اقىسىن المايمىز. وقىتۋ ورتالىعىندا جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن 18 قىزمەتكەر جۇمىس جاسايدى.

«جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەپ اتامىز قازاق بەكەر ايتپاعان عوي. 2008 جىلى ءساۋىر ايىندا، ادەبي شىعارمالاردى قازاق تىلىنەن قىتاي تىلىنە اۋدارۋ جولىندا تىربىنىپ جۇرگەن 14 تالانتتى اۋدارماشىنىڭ باسىن قوسىپ «شوق جۇلدىز» ادەبي اۋدارما ورتالىعىن قۇردىم. ورتالىقتىڭ ماقساتى – قازاق ۇلتىنىڭ كلاسسيكالىق شىعارمالارىن، اۋىز ادەبيەت ۇلگىلەرىن قىتاي تىلىنە ءتارجىمالاپ، قازاق مادەنيەتىن قىتاي ۇلتىنا تانىتۋ جانە مىقتى شاكىرتتەر تاربيەلەۋ.  سەبەبى، قىتايداعى قازاقتار اتوم جارىپ، زىمىران ۇشىرىپ وتىرعان جوق. وزىنە ءتان ۇلتتىق ونەركاسىبى دە بولماعان. وسىنداي بولا تۇرىپ قازاق قالايشا وزگە ۇلتپەن يىق تىرەسىپ كەلەدى؟ ويتكەنى، قازاق مادەنيەتى  كەرەمەت قاسيەتتەرگە يە. بۇل قاسيەتتەردى ونىڭ ادەبيەتىنەن، مۋزيكاسىنان اڭعارۋعا بولادى. ءبىز بۇلاردى زەرتتەپ جۇيەلەپ، وزگەلەرگە ءبىلدىرۋىمىز كەرەك.

قايشا تاباراكقىزىنىڭ وتباسىمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەت. سانجى قالاسى، 7 اقپان 2008 ج.

– اتالمىش ورتالىق العاشقى جۇمىسىن نەمەن باستاپ وتىر؟

– قازاقستاننىڭ 15 تاڭداۋلى اقىنىنىڭ ولەڭىن ءتارجىمالاۋدان باتادىق.

ءار اقىننىڭ 10 ولەڭى جيناققا كىرەدى. قازىر 7 اقىننىڭ ولەڭدەرىن ءتارجىمالاپ بولدىق. قالعان 8 اقىندى سارالاپ جاتىرمىز.

– جەتى اقىن كىمدەر ەكەنىن ايتاسىز با؟

– مۇقاعالي ماقاتاەۆ، مۇحتار شاحانوۆ، قادىر مىرزا-ءالى، تۇمانباي مولداعاليەۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا، نۇرلان ورازالين، جاركەن بودەشەۆ.

– كىتاپ دايىن بولسا، قاي باسپادان جارىق كورمەك؟

– ورتالىق ۇلتتار باسپاسىنان جارىق كورەدى.

– وقىرماندارىڭىزعا سوڭعى ايتار تىلەگىڭىز؟

– ەكى ەلدىڭ دوستىعى ۇزاعىنان بولىپ، مادەني، رۋحاني بايلانىستار جيىلەي ءتۇسۋىن تىلەيمىز. مادەني بايلانىستار قازاقستارمەن عانا شەكتەلىپ قالماي، ىشكى قىتايعا دا جەتسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. بۇگىنگە دەيىن شىنى كەرەك، قىتايلار قازاق مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنەن حابارسىز بولىپ كەلدى. ال ءبىز قازاق ەلى مەن قىتاي اراسىنا رۋحاني التىن كوپىر سالماقشىمىز.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى،

الماتى – سانجى – الماتى.

Abai.kz