ەسسە

اكادەميكتى اۋىستىرعان اقىن
ءبىرىنشى جىل اۋىلى ەستەن كەتپەي،
بەسىنشى جىل قيمايدى استانانى.

(قادىر مىرزا ءالي، «ستۋدەنتتەر»)

قاز گۋ-ءدىڭ جۋرفاگىنە تۇسكەن ستۋدەنتتەردىڭ الماتىعا كەلە سالا ىزدەيتىن، جۇزدەسۋگە اسىعاتىن بىرنەشە قالامگەرى بولادى. سەبەبى، جاس ورەندەر ولاردىڭ شىعارمالارىن ءۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن وقىعان. ياعني، الدا-جالدا ول كىسىمەن كەزدەسىپ اڭگىمەلەسە، ايتار ويىن جۇپتاي بىلەدى. ايگىلى اقىندى كورگەن سوڭ اياق استىنان قىسىلىپ قالماسا، وعان قويار سۇراعىنا دەيىن دايىن جۇرەدى. ءبىزدىڭ تۇسىمىزداعى سونداي ءبىر اسا تانىمال تۇلعانىڭ ءبىرى قادىر مىرزا ءالي بولاتىن. ارينە، ودان باسقا اقىنداردى دا جاقسى كوردىك. الاتاۋدىڭ بوكتەرىنە مۇقاعاليدىڭ، جۇمەكەننىڭ، تۇمانبايدىڭ، ساعيدىڭ، جاراسقاننىڭ، مۇحتاردىڭ جىرلارىن جاتتاپ كەلدىك. بىراق قادىردىڭ ءجونى بولەك ەدى. ويتكەنى، وقۋعا تۇسەم دەگەن ءتاتتى ارمانى بار ءاربىر ۇلان اقىننىڭ «ستۋدەنتتەر» دەگەن ايگىلى ولەڭىن زەردەسىنە توقيتىن. «ستۋدەنتتەر» تالاي بالانىڭ ءۇمىتىن وياتتى، قيالىنا قانات ءبىتىردى. تالاي ۇل مەن قىزدى اۋىلدان الماتىعا قاراي جەتەلەدى. سول جەتەككە ىلەسىپ جەتكەندەر قادىردى ىزدەمەگەنگە كىمدى ىزدەيدى؟

«ستۋدەنتتەردىڭ» ءار شۋماعى بىرىنەن ءبىرى وتەدى. كەۋدەڭە جەلىك بىتىرەدى. وقۋعا جىلدا بارىپ، قۇلاپ قايتىپ، ەڭسەڭ ەزىلىپ جۇرگەنىڭدە جانىڭا جىگەر بەرەدى. سوسىن قايتادان تىكتەلەسىڭ. قۇلاپ كەلگەندە قۇلاشتاپ تۇرىپ لاقتىرعان وقۋلىقتارىڭدى قايتا قولعا الاسىڭ. ارمانداي بولعان الاتاۋ جاققا تاعى دا كوز تىگەسىڭ.

الماتىمىز جاستىقتىڭ باعى ىسپەتتى،
قانشاما گۇل سول باقتا قونىس تەپتى.
ءبىر جىگىتتە ون ءتۇرلى وي ارمان بار،
ون جىگىتكە جالعىز-اق كونسپەكتى.

كەرەمەت قوي، قىزىق قوي سەزىم دەگەن،
كوكتەمەدە كىم ۇيدەن بەزىنبەگەن؟!
ون اي بويى ماسايراپ ويناعاندار،
ەمتيحاندا وتىز كۇن كوز ىلمەگەن؟

ءومىر، ءومىر!
دەپ جاستىق ۇرانداي ما؟
كوكىرەكتى كەرنەيدى ءبىر ءان مايدا.
ءبىر جىگىتكە ون قوناق مەيرام كۇنى.
ون جىگىتكە ءبىر بيلەت ترامۆايدا.

وسىدان سوڭ تاعاتىڭ قالا ما؟! كوركەم قالاعا اڭسارىڭ اۋادى. سول اسەم شاھاردىڭ كوشەسىندە ەركىن سايران سالاتىن ستۋدەنت بولعىڭ كەلەدى. ءزاۋلىم عيماراتتاردىڭ كەڭ اۋديتوريالارىندا قاعازعا كومىلىپ وتىرسام دەيسىڭ. وسى ارمانىنا جەتكەندەر ءۇشىن قادىردان ارتىق تۇلعا بولا ما؟! ونىڭ ۇستىنە سول قادىر اقىن كۇندەلىكتى تىرشىلىك كەشىپ جاتقان قالاعا وقۋعا تۇسسەڭ، سەنەن باقىتتى جان بار ما؟! ال «ساباقتان قول قالت ەتكەندە قايدا جۇمىس ىستەيتىنىن ءبىلىپ، ىزدەپ كورسەم نەمەسە كوشەدە كەزدەيسوق كورىپ قالسام...» دەپ ارماندايتىن ادامىڭ سەن ساباق وقىپ وتىرعان اۋديتورياعا ءوزى كىرىپ كەلسە، قايتەر ەڭ؟!

جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى ستۋدەنتتەرىنىڭ ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسە سالىسىمەن وقيتىن پاندەرىنىڭ ءبىرى ادەبيەت تەورياسى ەدى. ءبىز دە بۇل ءپان باستالاتىن ءساتتى اسىعا كۇتتىك. سەبەبى، ادەبيەت تەورياسىنان بولەك بولمىسىمەن، سۇلۋ سوزىمەن تالايدى تامساندىرعان اكادەميك زەينوللا قابدولوۆتىڭ ءوزى لەكتسيا وقيتىن كورىنەدى. اتى اڭىزعا اينالعان ايگىلى عالىمدى كورگەن دە ارماندا، كورمەگەن دە ارماندا. اۋديتوريادا كىرپىك قاقپاي كۇتىپ وتىرمىز.

ءبىر كەزدە ەسىكتەن اكادەميك قابدولوۆ ەمەس، اقىن قادىر مىرزاليەۆ كىرىپ كەلە جاتتى. اڭ-تاڭبىز. ادەپكىدە اقىن اعا اكادەميكتى ىزدەپ كەلگەن شىعار دەپ ويلاپ قالدىق. جوق، ءويتىپ كەلگەن ادامعا ۇقسامايدى. جايلاپ باسىپ كەلىپ، ۇستازدىڭ ورىندىعىنا جايعاستى. سوسىن اسىقپاي، باپپەن عانا وسى پاننەن ءوزىنىڭ ءدارىس بەرەتىنىن ايتتى. سويتسەك، سول جىلى زەكەڭنىڭ قوعامدىق جانە عىلىمي جۇمىستاردان قولى تيمەي، ءوزىنىڭ ورنىنا قادىر اعامىزدىڭ لەكتسيا وقۋىن ءوتىنىپتى. بۇعان ءبىز، ارينە، ازداپ وكىندىك. بارىمىزگە ارمان بولعان اكادەميكتىڭ ءدارىسىن تىڭداي المايتىن بولدىق ەندى. بىراق ونىڭ ەسەسىنە اتاقتى اقىننىڭ وزىنەن ساباق الاتىنىمىزعا قۋاندىق.

كادىمگى قادىر. ءوزىمىز ولەڭدەرىن جاستايىمىزدان جاتتاپ وسكەن ارقالى اقىن. اۋديتوريادا وتىرعانداردىڭ ىشىندە قادىردىڭ جىرلارىن جاتقا بىلمەيتىنى نەكەن-ساياق. مىنە، سول اقىن اپتا سايىن سەنىمەن جۇزدەسەدى. لەكتسيا وقيدى. سەنىڭ سۇراقتارىڭا جاۋاپ بەرەدى. سەميناردا سەنى تىڭدايدى. سەمەستردىڭ سوڭىندا سەنەن ەمتيحان الادى. اكەم-اۋ، ساعان بۇدان ارتىق نە كەرەك؟! وسىنىڭ ءوزى راس پا، جوق پا دەگەندەي ەلۋىمىز ءبىر-بىرىمىزگە قاراپ قويامىز.

ونىڭ ۇستىنە وسى جىلى وقۋعا تۇسكەن ەلۋىمىز دە ەلۋ ءتۇرلى ستيلمەن شاتىپ-بۇتىپ ولەڭ جازامىز. ولەڭىمىز وڭىپ تۇرماسا دا كەۋدەمىز اياق قاپتاي. ولەڭىمىزدىڭ تاقىرىبى ءار ءتۇرلى. ءومىر تۋرالى، ءوزىمىز تۋرالى، وزگەلەر تۋرالى، وسىمدىك تۋرالى... جازا بەرەمىز. سونىڭ ءبارىن مىقتى اقىنعا قاراتىپ، سىناتىپ الاتىن بولدىق ەندى. ءبىزدىڭ اقىندىق تالانتىمىزدى ودان ءارى اشا تۇسۋگە بولا كەلگەن شىعار بۇل كىسى.

...قايدان؟ قادىر اقىن اۋزىن اشقاننان-اق ەلگە تىنىشتىق بەرمەي جۇرگەن ەلۋ اقىن تىلدەن قالدىق. ءار ءسوزىن، ءار تۇجىرىمىن الەم ادەبيەتىنىڭ مارجاندارىمەن تۇزدىقتايدى. ەڭ وزىق ويلى اقىنداردىڭ ولەڭدەرىنەن مىسال كەلتىرەدى. ءار مىسالى ءوزىمىزدى دە، ولەڭىمىزدى دە ءبۇرىستىرىپ كەتەدى. قىسقاسى، قادىردىڭ العاشقى لەكتسياسىنان-اق ىشىمىزدەگى ەڭ تالانتتى ەكى-ءۇش اقىننان باسقامىز ولەڭ ءبىزدىڭ قولىمىز ەكەنىن ەپتەپ سەزىپ شىقتىق. سول سەزىك كەيىن ءبارىمىزدى دە اقىندىقتىڭ اۋىلىنان ەداۋىر جەرگە قۋىپ تاستادى. قادىر اعانىڭ العاشقى ساباعىنىڭ اسەرى وسى ەدى.

تەمەكىنى تارتادى، شىلىمدى شەگەدى

كيىمىڭنىڭ ءبارى دە وزگەنىكى،
وزىڭدىكى تەك سوققان جۇرەك قانا.

(قادىر مىرزا ءالي، «ستۋدەنتتەر»)

مەملەكەتتىك سىيلىقتى بىلتىر عانا يەلەنگەن قىرىق التى جاستاعى قادىر مىرزاليەۆ... ءجۇرىس-تۇرىسى ءبىزدىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن وقىتۋشىلارىمىزعا مۇلدە ۇقسامايدى. ءبىزدىڭ وقىتۋشىلار شىرتيىپ كوستيۋم-شالبار كيەدى. مويىندارىنا قىلعىنىپ، سيىردىڭ تىلىندەي جالپاق گالستۋك تاعادى. ال قادىر اعامىز ءومىرى ساباققا گالستۋك تاقپاي كەلەدى. بىلعارى بەشپەنت، باستىرمالى تۇيمەسى بار كويلەك، دجينسى كيىپ العان. ۇزىن شاشى تولقىندانىپ، جەلكەسىن جاۋىپ تۇر. ول كىسىمەن بىرگە اۋديتورياعا ەركىندىكتىڭ ەسكەك جەلى ەرە كىردى.

ءبىزدىڭ ۇستازداردىڭ كەيبىرەۋىنىڭ اۋزى-مۇرنى لىق تولعان اۋىر پورتفەلى بولادى. ونىڭ ىشىندە نە جوق دەيسىڭ؟! بۋدا-بۋدا قاعاز، ۇلكەندى-كىشىلى بلوكنوت، اتام زامانعى گازەت قيىندىلارى، الگى ۇستازىمىزدىڭ وسىدان وتىز بەس جىل بۇرىن الدەبىر گازەتتە جاريالانعان ماقالاسى، باياعىدا جارىق كورگەن ءبىر كىتابى تۋرالى بىرەۋدىڭ جازعان رەتسەنزياسى، پاراق-پاراق لەكتسيا، ستۋدەنتتەردىڭ اتى-ءجونى تۇزىلگەن قالىڭ داپتەر، تەرشىگەندە سۇرتىنەتىن بەتورامال، كەفيردىڭ دوڭەس بوتەلكەسى، ءبارى-ءبارى سول جۋان سومكەنىڭ ىشىنەن شىعادى. قادەكەڭدە مۇنىڭ ءبىرى دە جوق. جاراعان اتتاي بولىپ، قولىنا ەشنارسە ۇستاماستان كىرىپ كەلدى.

ءبىزدىڭ ۇستازدارىمىز ساباققا العاش رەت كىرگەندە ءوزىن تانىستىرادى. سوسىن ەلەۋسىز عانا عىلىمي دارەجەسى مەن اتاعى قانداي ەكەنىن ايتىپ وتەدى. سودان سوڭ جوتكىرىنىپ الىپ، الدىنداعى داپتەرگە قاراپ قويىپ، ءبىزدى تۇگەلدەۋگە كىرىسەدى. شەتىمىزدەن سۇيرەتىلىپ تۇرىپ جاتامىز. كەيبىر اعالارىمىز ءيىس الماس. ساباققا قاتىسپايتىن كۋرستاستارىمىز ءۇشىن ورنىمىزدان بەس-التى رەت تۇرعانىمىزدى دا اڭعارا بەرمەيدى. سويتە تۇرا ساباققا قاتىسپاساق، ەمتيحاننىڭ كەزىندە كوكەمىزدى كوزىمىزگە كورسەتەتىنىن ەسكەرتىپ قويۋدى ۇمىتپايدى. قادىر اعا مۇنىڭ دا بىردە-ءبىرىن ىستەمەدى. ءوزىن تانىستىرمادى. سەبەبى، ءبىز ول كىسىنى ونسىز دا جاقسى بىلەتىن ەدىك. اتى-ءجونىمىزدى دە، ءتىپتى قاي كۋرس ەكەنىمىزدى دە سۇرامادى. تۇگەلدەپ اۋرە بولمادى. ساباققا جاپپاي قاتىسۋ جونىندەگى تەمىردەي ءتارتىپتى سانامىزعا شەگەلەۋدى قاجەت دەپ تاپپادى. بىردەن لەكتسياسىن باستاپ كەتتى. بىزگە سونىسىمەن ۇنادى.

بىردە-بىرەۋمىز ول كىسىنىڭ ساباعىنان قالىپ كورگەن ەمەسپىز. قالعاندى ايتاسىڭ، كەشىكپەۋگە دە تىرىستىق. ءتىپتى باسقا كۋرستىڭ، كورشى فيلفاكتىڭ ءبىردى-ەكىلى ستۋدەنتتەرى دە وزدەرىنىڭ لەكتسياسىنان قاشىپ كەلىپ، ءبىزدىڭ اۋديتورياعا ەرتەرەك كىرىپ الاتىن بولدى. باياعى تاۋ-كەن ينستيتۋتىنداعى ساباعىنا بارماي، كازگۋ-گە كەلىپ اۋەزوۆتىڭ لەكتسياسىن تىڭداپ وتىراتىن جاس قابدولوۆ سياقتى... سەبەبى، قادىردىڭ ساباعى وتە قىزىقتى ەدى. العاشقى دارىسىنەن كەيىن-اق بال اراسىنا ۇيمەلەگەن ارالار سەكىلدى اۋديتورياعا ءجىپسىز بايلاندىق تا قالدىق. اناۋ-مىناۋ ساباعىڭا پىسقىرمايتىن سول زامانعى سال-سەرى باۋىرجان ۇسەنوۆتىڭ ءوزى جالاڭ-جالاڭ ەتىپ، اقىن اعاسىن اسىعا كۇتىپ جۇرەتىن.

ءوز باسىم لەكتسيانى مۇنداي قىزىقتى ەتىپ وقيتىن ادامدى كوپ كورە قويعانىم جوق. كازگۋ-ءدىڭ قابىرعاسىندا وتكەن بەس جىلدىڭ ىشىندە تالاي ۇستازدىڭ ءدارىسىن تىڭدادىق. ولاردىڭ ىشىندە سەنى بىردەن ەلىكتىرىپ اكەتەتىن شەبەرلەرى دە جەتىپ ارتىلادى. ارقايسىسىنىڭ مىنەز-قۇلقى ءار ءتۇرلى. سول مىنەزى قۇرىماعىر ولاردىڭ لەكتسيا وقۋ ماشىعىنا اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. ءبىرى – ماڭعاز، جايباسار. كىرەدى دە، بىرسىدىرعى داۋىسپەن ءدارىسىن باستايدى. تىڭداپ وتىرسىڭ با، جوق پا، وندا شارۋاسى بولا بەرمەيدى. سوسىن ءوز ويىڭمەن ءوزىڭ اۋرە بولىپ وتىراسىڭ. ەكىنشىسى تىڭداۋىڭدى تالاپ ەتەدى، بىراق ايتقانىندا ءىلىپ الار نارسە كەزدەسپەيدى. مۇندايدا ۇستازىڭنىڭ سۇستى جۇزىنەن كوز الماي، قاباعىن اڭدىپ، ساباعىنىڭ ءبىتۋىن تاعاتسىزدانا كۇتەسىڭ. ءۇشىنشىسى ساباق بەرگەن قۇرلى بەرەكەڭدى الىپ بىتەدى. اۋديتورياعا جاعالاي جايعاسقان ستۋدەنتتەردىڭ مي قىرتىسىندا كوپ ەشتەڭەنىڭ جوق ەكەنىن دالەلدەپ، جەر-جەبىرىڭە جەتەدى. بۇكىل ساباقتىڭ ۋاقىتى سوعان كەتەدى. سودان كەيىن ءوزىڭنىڭ سۋ مي ەكەنىڭە كوزىڭدى ابدەن جەتكىزگەن سوڭ سول ساباقتى ءارى قاراي يگەرە تۇسۋگە قۇلقىڭ بولماي قالادى. وقىتۋشىلاردىڭ ەندى ءبىر ءتيپى بولادى. ولار وزدەرىنىڭ باستان كەشكەن وقيعالارىن بايانداۋعا اۋەس. ۇلاعاتتى ۇستازىمىز نەبىر قىزىقتى مەزەتتەردىڭ كۋاسى بولعان. سونى شەتىنەن ايتى-ە-ەپ وتىرادى. ارينە، بۇل اڭگىمەلەردىڭ ول جۇرگىزەتىن پانگە قاتىسى شامالى. ءتىپتى مۇلدە ماڭايلامايدى دەۋگە بولادى. بىراق وسى ءۇردىس بىزگە ۇنايدى. ەرىككەن ستۋدەنتكە ساباقتىڭ وتپەگەنى دە قىزىق. ونىڭ ۇستىنە قىسىر اڭگىمەنى قاي بالا جەك كورۋشى ەدى؟ ۇستازىمىزدىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ قويىپ، ونىمەن قاپتالداسىپ، جارىسا شاۋىپ وتىرامىز. ءسويتىپ، ساباقتى امان-ەسەن اياقتايمىز. كەيىن ويلاپ قاراساق، جەلىك قۋعان جاس وقىتۋشىلارىمىز ساباعىنا دايىندىقسىز كەلىپ، ايتارى بولماعان سوڭ، قىسىر اڭگىمەمەن الدايدى ەكەن عوي ءبىزدى. الداي بەرسىن. ءبىز دە ۇتىلا قويمايمىز. جىرتىڭ-جىرتىڭ ەتىپ اۋديتوريادان كوڭىلدى شىعامىز.

قادىر مىرزا ءاليدىڭ ساباق بەرۋ مانەرى بۇلاردىڭ ەشقايسىسىنا دا كەلىڭكىرەمەيدى. ول اۋديتوريانى ءوزىنىڭ شيراق قيمىلىمەن، جاعىمدى داۋسىمەن باۋراپ الادى. ەلەڭ ەتكىزەرلىك دەرەكتەردى سالعاننان ساناڭا قۇيادى. ءبىرىن قورىتىپ ۇلگەرەم دەگەنىڭشە، جاڭاسىن ميىڭا جەلىمدەپ جىبەرەدى. ءسات سايىن تىڭ مالىمەتپەن بايىپ وتىراسىڭ. ساناڭ سەرگىپ سالا بەرەدى. سونىڭ ءبارىن جەتكىزۋى كەرەمەت. ۇتىمدى دەتال ەتىپ ۇسىنادى. اۋديتوريا قادىردىڭ ءار مىسالىنان كەيىن دۋ ەتە قالادى. ەشكىم ەشتەڭە جازبايدى. جازۋدىڭ دا قاجەتى جوق. قادەكەڭ جازبادىڭ دەپ جازعىرمايدى دا. ءبارى ميىڭدا سايراپ تۇر. ميشىعىڭا شەگەلەنىپ قالعان.

وقيتىن ءپانىمىز ادەبيەت تەورياسى بولعان سوڭ تەورەتيكتەردىڭ پىكىرلەرىنە سۇيەنەدى. ۇلىلاردىڭ قاداۋ-قاداۋ قاناتتى سوزدەرىن توگىپ-توگىپ جىبەرەدى. سونىڭ ءبارىن زەردەسىندە قالاي ساقتاعانىنا تاڭعالامىز. ءبىر ءسات ءبىز بويلارىنا ءسىڭىرىپ السىن دەگەندەي باسىن شالقاق ۇستاپ، ءسال ءۇنسىز تۇرادى دا «ءاي، سول شال ءبىلىپ ايتقان!»، – دەيدى كۇلىمسىرەپ. وسىدان كەيىن تاعى دا اعىلا جونەلەدى.

كەيدە قادىر مىرزا ءاليدىڭ قولىنان ءبىر جاپىراق قاعاز عانا كورەمىز. كادىمگى ماشينكامەن باساتىن پاراقتىڭ تورتتەن بىرىندەي عانا. ءسىرا، سوعان سويلەيتىن ءسوزىنىڭ مالىمەتتەرىن ءتۇرتىپ قوياتىن بولۋى كەرەك. ءتىپتى ونى دا پايدالانىپ جارىتپايدى. ەركىن كوسىلەدى. ءبىلىم دەگەنىڭىز كول-كوسىر. دەرەك پەن دايەك اعىل-تەگىل. كەيىننەن «ءيىرىم» مەن «جازمىشقا» ارقاۋ بولعان مالىمەتتەردى سول كەزدە-اق الدىمىزعا جايىپ سالدى.

تاقتاعا ءوزىنىڭ ادەمى جازۋىمەن «بيدايىققا لايىق قاراعىم-اي، بوكتەرگىگە قور بولىپ باراسىڭ دا» دەگەن ولەڭ جولدارىن جازىپ قويىپ، سونى جان-تانىمەن بەرىلە تالدايدى. «وسىنى «قارشىعاعا لايىق قاراعىم-اي» دەۋگە دە بولار ەدى. بىراق بار ماسەلە «بيدايىققا لايىقتا» عوي. قازاق ولەڭىنىڭ ىشكى ۇيقاستارىنىڭ ءوزى وسىلاي جىمداسىپ تۇرادى. ءتۇبىرلى ۇيقاس ورىس پوەزياسىندا دا كەزدەسەدى. ماسەلەن، مارشاكتىڭ ولەڭىندە «شەست كوتيات، ەست حوتيات» دەگەن جول بار. بىراق ۇيقاستىڭ بىزدەگىدەي تىم قابىسىپ تۇرۋى بۇلاردا سونشالىقتى ۇردىسكە اينالماعان»، – دەپ توسىن تۇجىرىمىمەن ستۋدەنتتەردى ەلىكتىرىپ اكەتىپ، وزگەشە الەمگە جەتەلەيدى.

ول ءبىزدى شىعىس ادەبيەتىنىڭ قۇپياسىنا قانىقتىردى. ادەبيەت تەورياسىنداعى جاتتاندىلىقتىڭ پەردەسىن سىپىرىپ، شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى ەجەلدەن قالىپتاسقان تۇيتكىلدەر مەن تۇيىندەردى تارقاتىپ ايتۋعا دەن قويدى. ەۋروپالىق ادەبيەتتانۋشىلاردىڭ تاكاپپار شىعىسقا ەمەس، وركەۋدە باتىسقا مويىن بۇراتىنىن ۇقتىردى. كوپ نارسەگە كوزىمىزدى اشتى. بۇل جونىندە كەيىن قادىر اعا «جازمىش» دەگەن كىتابىندا بىلاي دەپ جازدى: «بۇدان ونشاقتى جىل بۇرىن ۋنيۆەرسيتەتتە لەكتسيا وقىپ ءجۇرىپ مەن دە ءبىر نارسەگە قاتتى ءمان بەرگەنمىن. ءوز پانىمە بايلانىستى ادەبيەت تەورياسىنىڭ كوپتەگەن وقۋلىقتارىمەن تانىسىپ شىعۋىما تۋرا كەلدى. سونىڭ ءبىر دە بىرەۋى شىعىستى اۋزىنا المايدى. مىسالى، پوەزيا جانە ونىڭ تۇرلەرىن تالداعاندا سونەت، رومانس، ودا، مادريگال، باللادا، تەرتسين... سياقتى ەۋروپالىق ولەڭ تۇرلەرىمەن شەكتەلەدى. گەتەنىڭ ءوزى شىعىستىڭ جەتى دانىشپان اقىنىن بىلەمىن، جەتەۋى دە مەنەن مىقتى دەگەن. ەۋروپا عالىمدارى، ەڭ بولماسا، ۇلى اقىننىڭ وسى سوزىنە ءمان بەرمەي مە؟! ويلانباي ما؟! ولار قانداي فورمادا جازدى ەكەن دەپ تولعانباي ما؟! ەگەر ولار دا ەۋروپا اقىندارى سەكىلدى سونەت، رومانس، ودا، مادريگال، باللادا، تەرتسين جازعان بولسا، نەگە مىسال كەلتىرمەيدى؟..

جوق! ولار ارۋز، ءبايىت، عازەل، قاسىدا، مۋساددات، مۋحاممات، مۋراببە، مەسنەۆي، تاحميس، تەرجي-بەيدى، تەركيب-بەندى... ءتارىزدى تولىپ جاتقان ولەڭ-جىردىڭ شىعىستىق تۇرلەرىندە ەڭبەك ەتكەن. ەۋروپالىق ادەبيەتتانۋشىلار، نەمەنە، بۇلاردى بىلمەي مە؟ الدە بىلگىلەرى كەلمەي مە؟ ءجا، ولار بىلمەسە، بىلمەسىن. ورىس وقىمىستىلارىنىكى نە؟ ولار نەگە بۇل ەجەلگى مادەني ادەبيەتتى اتتاپ وتەدى؟ تۇسىنىكتى ءجايت: ەۋروپالىق بىراۋىزدىلىق، وركوكىرەكتىك». مىنە، ءبىز سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسىندا وسىنداي بولەك باعدارمەن وقىدىق. ءبىر قاراعاندا قادىر اعامىز بىزگە ساباق بەرۋگە كوشەدە انشەيىن سەيىلدەپ جۇرگەن جەرىنەن كەلە سالاتىن سياقتى كورىنەتىن. جوق، ولاي ەمەس ەكەن. ءار لەكتسياسىنا اسقان تياقتىلىقپەن ازىرلەنىپتى.

بىردە ول ساباق ۇستىندە الپىسىنشى جىلدارداعى جىلىمىق كەزىندە ماعجاننىڭ كىتابىنىڭ دايىندالعانى، وعان ءوزىنىڭ رەداكتور بولعانى، بىراق بىرىڭعاي ليريكالىق ولەڭدەردى توپتاستىرعان بۇل جيناقتى شىعارۋعا جول اشىلماعانى تۋرالى ايتتى. سونىڭ ءبارىن ادەبيەت تەورياسىمەن ساباقتاستىرىپ، قىزىقتىرا اڭگىمەلەدى. ءسوزدى دۇرىس قولدانا بىلۋگە ۇيرەتتى. ۇندەستىرە، ۇيلەستىرە سويلەۋگە باۋلىدى. «تەمەكىنى تارتادى، شىلىمدى شەگەدى»، – دەيتىن ول.

ادەبيەت تەورياسىمەن جەتكىلىكتى قارۋلانىپ العان ءبىز قادىردىڭ لەكتسياسىنان شابىتتانىپ شىعىپ، عيماراتتىڭ سىرتىن اينالىپ، تەمەكىنى تارتىپ، شىلىمدى شەگىپ كەلۋگە كەتەمىز... قادىردىڭ ساباعىنداعى اڭگىمەلەر ۇزىلىستە دە دامىلسىز تالقىلانىپ جاتادى.

قادىر – مىرزا، قادىر – ىرزا

بارريكادا جاساپ اپ، قالىڭ تومنان،
باس المايدى ەندى ولار كۇنى بويى.

(قادىر مىرزا ءالي، «ستۋدەنتتەر»)

قادىر اعا ساباق ۇستىندە قانداي جايلى بولسا، سەميناردا دا سونداي مەيىربان. ستۋدەنتتى وزىمەن تەڭ ساناپ سويلەسەدى. ساعان كۇلىمسىرەي قاراپ، ىقىلاسپەن تىڭداۋعا پەيىل تانىتقان سوڭ ەركىن كوسىلەسىڭ. جاستاردىڭ پسيحولوگياسىن جەتىك بىلەدى. ادەتتە سەمينار بولعان سوڭ وقىتۋشى ستۋدەنتكە ساۋال قويادى. ال ءبىز جانى جايساڭ اعامىزعا بوي ۇيرەتكەننەن كەيىن سەمينار ۇستىندە دە وعان ساۋال قويا بەرەتىن بولدىق. ول كىسى ەرىنبەي-جالىقپاي جاۋاپ بەرەدى. سول جاۋاپتارىن قالاي جۇپتايدى دەسەڭىزشى. ميىڭنىڭ قالتارىس-بۇلتارىستارىنا ءمور عىپ باسادى.

اسىرەسە قادىر اعاعا سول جىلداردىڭ وزىندە جۇرتقا تانىمال بولىپ قالعان باۋىرجان ۇسەنوۆ كوبىرەك ءۇيىر. اقىنعا سۇراق قويۋدان شارشامايدى. ۇنەمى ءوز ولەڭىن وزگەلەردەن قورعاشتايدى دا جۇرەدى. مىنە، بۇگىن دە ءبىر ماسەلەنى العا تارتىپ وتىر. ءبىر كۋرستاسىمىز ەكەۋى سوزگە كەلىپ قالىپتى. تالاستىڭ توركىنى – تاعى دا سول باۋىرجاننىڭ ولەڭى. باۋكەڭ: «ءتۇسىپ الىپ سوڭىنا ءبىر اق قۇستىڭ، جىراققا ۇشقىم كەپ كەتتى، جىراققا ۇشقىم» دەپ ولەڭ جازسا، الگى اعاسى: «ەكىنشى جولىڭ ون ءبىر بۋىن ەمەس، ون ءۇش بۋىن بولىپ كەتتى، مۇنداي ولەڭ بولمايدى»، – دەپ بوي بەرمەپتى. بۋىنداردىڭ اراسىنداعى ەكى داۋىستى دىبىس قاتار كەلسە، ءبىر بۋىننىڭ جۇتىلىپ كەتەتىنىن ەسكەرمەگەن نەمەسە ادەيى قيتىعىپ ايتقان. اقىن باۋىرجان وسىعان قادىر اعانىڭ تورەلىك ەتۋىن سۇرايدى. قادىر اعا سوسىن كوسىلەدى كەلىپ. ءبىر باۋىرجاننىڭ جالعىز ولەڭ جولىنا قاتىستى ساۋالدىڭ جاۋابى قازاقتىڭ عانا ەمەس كۇللى الەم ادەبيەتىنىڭ مىسالدارىمەن تۇزدىقتالادى. سول ساۋالىمەن شەكتەلسە، باۋىرجان بولا ما؟ «اعاي، ءوزى ولەڭ جازبايتىن، بىراق ولەڭدى ولگەنشە سىنايتىندارعا قالاي قاراسىز؟»، – دەيدى. «ول ەندى وبال!»، – دەيدى ۇستاز. وسىنى ايتىپ بولىپ، قادەكەڭ جىميىپ كۇلەدى. ونىڭ كۇلكىسىنەن اۋديتورياعا شۋاق تارايدى. باۋىرجان دا، باسقالار دا ىرزا.

ءسويتىپ، ءبارىمىزدى ىرزا قىلاتىن قادىر اعا ەمتيحاندا ءتىپتى مىرزاشىلىق تانىتادى. ول ەشقاشان ستۋدەنتكە «ءۇش» دەگەن باعا قويمايدى. كەمىندە «ءتورت» الىپ شىعاسىڭ. ال «بەستىك» باعا الاتىنداردا ەسەپ جوق. زاچەتكاڭا شيىرىپ تۇرىپ، «قادىر مىرزا» دەپ قولىن قويىپ بەرەدى. ەرتەرەكتە اعامىزدىڭ: «گونورار السام، «قادىر ىرزا»، ال سول گونوراردى ءوزىم ۇلەستىرسەم، «قادىر مىرزا» دەپ قول قويامىن»، – دەپ قالجىڭداعانىن بىلەتىن ەدىك. ەمتيحاندا دا سول مىرزالىعى كورىنەدى. وعان ءجۇدا ريزا بولعان ستۋدەنتتەر: «تاقپايمىز قادىرعا ايىپ، قادىرعا ايىپ، ءۇش قويىپ، قۇرتتى-اۋ ءبىزدى سادىرباەۆ»، – دەپ اندەتەتىن.

قادىر اعادان ءبىز تەك ساباق ۇستىندە عانا ەمەس، ستۋدەنتتىك ورتاداعى ءار ءتۇرلى كەزدەسۋلەردە دە جەتكىلىكتى ءتالىم الدىق. ءار ساۋالعا ۇتىمدى جانە تاپقىر جاۋاپ قايتاراتىن. جالپى، تەك قادىر اعاعا عانا ەمەس، بىزبەن جۇزدەسۋگە كەلگەن تانىمال شىعارماشىلىق وكىلدەرىنىڭ بارىنە دە قيتۇرقى سۇراق قويۋعا سونشا اۋەس ەدىك. بىراق جارىقتىقتار سۇرىنبەيدى-اۋ، سۇرىنبەيدى. ەكىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەنىمىزدە عوي دەيمىن، بيوفاكتىڭ زالىندا وتكەن ءبىر كەشكە ءبىر توپ اقىن-جازۋشىلارمەن بىرگە اسقار سۇلەيمەنوۆ كەلدى. اسەكەڭنىڭ اتاق-داڭقى جەر جارىپ تۇرعان كەزى. ايگىلى سىنشىنى ءبىرىنشى رەت كورۋىمىز. توردە، قوناقتارعا ارنالعان ۇستەلدە وتىر. ءوزىن تىم ەركىن ۇستايدى. اسقاق. اۋىق-اۋىق ورنىنان تۇرىپ، شىلىم شەگىپ كەلەدى. ونىسىن كەتىپ بارا جاتىپ تۇتاتىپ، ءتۇتىنىن ساقينالاتىپ جىبەرەدى. قايتىپ كەپ، وزگەلەردىڭ سوزىنە جاعالاسىپ، اڭگىمەگە قىزۋ ارالاسىپ كەتەدى. ءبىر ءسات وزىنە ارنالعان سۇراقتار جازىلعان قاعازداردى ۋماجداپ، تەمەكى قورابىنىڭ ىشىنە تىعادى. سونىڭ ءبارى اۋىلدان كەشە عانا كەلگەن بىزگە ءارى قىزىق ءارى ەرسى كورىندى. سوسىن ءبىر توپ ستۋدەنت ويلاسىپ، ءبىر جاپىراق قاعازعا ويىمىزداعىنى ساۋال تۇرىندە ءتۇسىرىپ، الدىڭعى قاتارعا قاراي اتتاندىرىپ جىبەردىك. قاس قاقپاي باقىلاپ وتىرمىز. انە، اسەكەڭنىڭ قولىنا ءتيدى. ول ءبىزدىڭ سۇراعىمىزدى وقىدى. بىراق ونى تەمەكى قورابىنىڭ ىشىنە جىتىرىپ جىبەرگەن جوق. بىردەن ميكروفونعا ۇمتىلدى. «بىلاي دەپتى بىرەۋلەر: «ەگەر قازىر ۇلى اباي ءتىرىلىپ، وسى كەزدەسۋ بولىپ جاتقان زالعا كىرىپ كەلسە، قايتەر ەدىڭىز؟». قايتۋشى ەم؟ «زاحوديتە، پوجالۋيستا!»، – دەيمىن». زال دۋ كۇلدى. باسە، اسەكەڭ ءىلدىرۋشى مە ەدى؟!

سول سەكىلدى قادىر اعامنىڭ دا ءىلىپ تۇسەم دەپ قويعان سۇراعىڭا بەرگەن جاۋابى ءتىلىپ تۇسەتىن. بىردە ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋگە قادىر مىرزاليەۆكە: «ءسىز وسى موداعا قالاي قارايسىز؟»، – دەگەن سۇراق قويىلدى. ساۋال قويعان ستۋدەنت ءسىرا، اقىن اعاسىنىڭ شاشىن ۇنەمى ءوسىرىپ جۇرەتىنىن مەڭزەگەن بولۋى كەرەك. سونى اڭعارعانداي، قادەكەڭ بىلاي جاۋاپ بەردى: «كەيبىرەۋلەر مودانى ساندىك ءۇشىن پايدالانادى. ال مەنىڭ ۇعىمىمداعى مودا كىسىنىڭ كەمشىلىگىن بۇركەمەلەپ تۇرعانى دۇرىس. ءوز باسىم موداعا سول ءۇشىن عانا بۇيرەگىم بۇرادى. مىسالى، مەن نەگە بيىك وكشە تۋفلي كيەمىن؟ ويتكەنى، بويىم الاسا. نەگە شاشىمدى ءوسىرىپ جۇرەمىن؟ سەبەبى، باسىم كىشكەنتاي». ءسويتىپ، قادىر بۇل جولى دا تىعىرىقتان شىعىپ كەتتى.

قادىر شىعارماشىلىعى باسقا اقىن-جازۋشىلارمەن جۇزدەسۋ ۇستىندە ءجيى اڭگىمە بولاتىن. ءبىر كۇنى جۋرفاكتىڭ ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋگە ورالحان بوكەەۆ كەلدى. بۇل وتىز سەگىز جاستاعى وراعاڭنىڭ دۇنيەنى دۇرىلدەتىپ تۇرعان كەزى. جۇرت زالعا سىيماي، تۇرەگەپ تۇردى. ساۋالدى قارشا بوراتىپ جاتىرمىز.

– مۇحتار شاحانوۆتىڭ «تاناكوز» پوەماسىنداعى «الماتىدان وكىل كەلدى، جەلكە شاشى ءبىر قارىس، اتى – ورالحان، ماماندىعى – جازۋشى الدە جۋرناليست» دەگەن جولداردىڭ سىزگە قاتىسى بار ما؟»، – دەيدى ءبىزدىڭ كۋرستاستارىمىز وقىعان-توقىعانىن ءبىلدىرىپ.

– قاتىسى بولعاندا قانداي!، – دەپ بىزگە ءبىر قايىرىلىپ الىپ، ول تەرەڭنەن تولعانا جونەلەدى.

وسى كەشتە «قادىر مىرزاليەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا قالاي قارايسىز؟»، – دەگەن ءداستۇرلى سۇراق تا قويىلدى. ورالحان باسىن كەگجەڭ ەتكىزىپ، شاشىن كەيىن قاراي سىلكىپ جىبەرىپ، بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى: «قادىردىڭ بولمىسى ولەڭدەرىنەن كورىنەدى. قادىر ءار قادامىن ويلانىپ باسادى. قادىر قاتەلەسپەيدى. ونىڭ قاتەلەسپەيتىنى سونشالىق، كەيدە ءتىپتى قاتەلەسسە ەكەن دەپ ويلايسىڭ».

سول وقۋ جىلىنىڭ اياعىندا قادىر اقىن ستۋدەنتتەرمەن ەرەكشە كەزدەسۋ وتكىزدى. دالىرەك ايتقاندا، قولعا قالام ۇستاعان قىز-جىگىتتەردىڭ ولەڭدەرىن تىڭدادى. جۇرت كەڭ زالعا سىيماي كەتتى. ءبىز سول جولى ۇستازىمىزدى بالاپاندارىن باپتاعان قىران قۇسقا ۇقساتتىق. بۇل كۇنى ستۋدەنت اقىندار دامىلسىز جىر وقىدى. كەش سوڭىندا قادىر اعا بارىنە باعا بەردى. كەش بولادى دەگەندى ەستىگەن كۇللى ستۋدەنت جازعان ولەڭدەرىن اقىنعا الدىن الا اپارىپ تاپسىرعان كورىنەدى. قادىر اعا وسىنىڭ ءبارىن جىلىكتەپ تۇرىپ، تالدادى. بۇل باسقوسۋدى ۇلى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا ادەبيەتكە كەلگەن جاس قالامگەرلەرمەن كەزدەسۋىمەن سالىستىردى ۇستاز اعالارىمىز. مۇحاڭنان باتا العان سول جاستار كەيىن قازاق ادەبيەتىنىڭ الىپتارىنا اينالدى. سول سەكىلدى قادەكەڭنەن جىلى ءسوز ەستىگەندەر دە جازۋ ونەرىندە جۇيرىك شىقتى. بۇگىندە ولار ادەبيەتتەگى ورتا بۋىننىڭ سوڭعى لەگى بولىپ قالدى.

قىزدى جىلاتقان قولتاڭبا

شىعارىپ ساپ سودان سوڭ تۇرعاندارى،
ءبىرىن-ءبىرى ءبىر ەلدىڭ باسشىسىنداي!

(قادىر مىرزا ءالي، «ستۋدەنتتەر»)

قادىر اعام ايتقانداي، ءبىر-ءبىرىمىزدى ءبىر ەلدىڭ باسشى سەكىلدى شىعارىپ ساپ ءجۇرىپ، وقۋدى ءبىتىرىپ كەتكەنىمىزگە دە كوپ جىل ءوتتى. بىراق ءبارىبىر اينالىپ كەلىپ، قادىردىڭ ساباقتارىنا جۇگىنە بەرەمىز. ومىردەگى ساباقتار مەن كوڭىلدەگى ساباقتاردى ۇدايى سالىستىرامىز. سوندايدا اقىن اعامىزدىڭ ستۋدەنتى بولعان جىلداردىڭ ەلەسى كوز الدىمىزعا قايتا ورالادى.

...تاعى ءبىر كەزدەسۋدەن كەيىن ستۋدەنتتەر سۇيىكتى اقىنىنان قولتاڭبا الدى. سول جىلى اقىننىڭ «كوكپار» دەگەن كىتابى شىققان-دى. كىتاپ دۇكەنىنە تۇسىسىمەن «كوكپاردى» كوكپار تارتقانداي تالاپ اكەتتىك. سوعان ەندى جاپپاي تىلەك جازدىرىپ الىپ جاتىرمىز. قادەكەڭنىڭ قولتاڭباسىنا دەيىن ويلى. بەت الدى سۇيكەي سالمايدى. باۋىرجان ۇسەنوۆكە «وزىڭنەن كوپ ءۇمىت كۇتەتىنىمدى ايتتىم عوي. سول ءۇمىتىمدى اقتارسىڭ» دەپ جازدى. ماعان دا «مىلتىقسىز مايداننىڭ گەنەرال باۋىرجانى بول!» دەپ يگى تىلەگىن جازىپ بەردى. نەسىن ايتاسىڭ، ءبارىمىز دە قارىق بولىپ قالدىق. ونسىز دا ءتۇن بالاسى كوز ىلمەيتىن ستۋدەنتتەر قاۋىمى مىناداي قولتاڭبادان كەيىن دامىلداۋشى ما ەدى؟! مىڭ قوي ايداپ كەتتىك شەتىمىزدەن. سول كۇنى جۋرفاك پەن فيلفاكتىڭ جاتاقحانالارىنىڭ شامى تاڭ اتقانشا سونبەدى.

ەرتەڭىنە ەستىدىك، قادىر اعادان قولتاڭبا العان بويدا فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىر قىزى كازگۋ-ءدىڭ قالاشىعىنداعى قالىڭ قارا اعاشتىڭ اراسىنا بارىپ، سىڭسىپ جىلاپتى. العاشقىدا «اقىنجاندى بويجەتكەن قۋانىشتان كوزىنە جاس العان عوي» دەپ ويلاعان جۇرت وعان ونشا ءمان بەرمەپتى. سويتسە، الگى قىز جىلاۋىن ۇدەتە ءتۇسىپتى. ودان جاتاقحاناعا كەلىپ، تاڭ الدىنا دەيىن ەڭىرەپتى. سۇراعان جانعا ءتىس جارماپتى بەيباق. ول تاڭ ساز بەرە تالىقسىپ ۇيىقتاپ كەتكەندە جانىندا تۇراتىن قۇربىسى سىڭسۋدىڭ سەبەبىن ءبىر-اق ءبىلىپتى. بارىنە كىنالى قادىردىڭ قولتاڭباسى ەكەن. ارۋدىڭ كوز جاسى «كوكپارداعى» قولتاڭبانىڭ ۇستىنە تاما بەرىپتى، تاما بەرىپتى... كوپ تامعانى سونشالىق، قادەكەڭنىڭ قالامىنىڭ سياسى جان-جاققا ابدەن جايىلىپ كەتكەن. سوندا اعامىز نە دەپ جازعان دەيسىز عوي؟! «ارمانىڭا ادال كۇيىڭدە جەتۋىڭە تىلەكتەسپىن!»، – دەپتى بار بولعانى. سودان قىز كەمسەڭدەپ قويا بەرگەن. بىلاي شىعا بەرە وكىرىپ جىلاعان، وكسىگىن باسا الماعان. سويتسەك، وسىنىڭ الدىندا عانا ءبىر ساندالعان سەرىنىڭ قۇرىعىنا تۇسكەن كورىنەدى. ونى اقىن اعا قايدان ءبىلسىن؟ سوندا بۇل نە؟! تۇيسىكتىڭ كەرەمەتتىگى مە؟ الدە اقىننىڭ ادام پسيحولوگياسىن تاپ باسقانى ما؟ كەيىن ارادا كوپ جىل وتكەندە مۇنى قادىر اعانىڭ وزىنە دە ايتقام. «سولاي بولىپ پا ەدى؟»، – دەپ كۇلدى دە قويدى.

ساباق ۇستىندە سان ءتۇرلى ساۋال قويامىز. «اعا، ءسىز وسى نەگە پوەما جازبايسىز؟»، – دەدىك ءبىرىمىز. «راس-ەي، پوەمانى كوپ جازباپپىن. ەندى جازدىم سونى. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ كەلەسى سانىنا «قىزىل كىتاپ» دەگەن پوەمام شىعادى»، – دەيدى اقىن. سودان اپتاسى قۇرىماعىر ءوتىپ بولمايدى...

وقۋدى بىتىرگەن سوڭ قادىر اعامەن اسا كوپ ارالاسا العانىمىز جوق. ءار جەردە ۇشىراسىپ قالىپ جۇردىك. ول ءبىر كەزدەگى ستۋدەنتتەرىنىڭ ءبارىن جازباي تانيتىن. ءسويتىپ، ول كىسىدەن ارا-تۇرا اۋديتوريانىڭ عانا ەمەس، ءومىردىڭ ساباقتارىن دا الا باستادىق. تەك ونىڭ ۇتقىر سوزدەرىن بۇرىن الاوكپە بالا كوڭىلمەن قابىلداساق، ەندى ەسەيگەن سوڭ باسقاشا ءتۇسىنىپ-تۇيسىنەتىن بولدىق.

ءبىر كۇنى قوعامدىق قوزعالىستىڭ كوشىن باستاپ جۇرگەن ءبىر ايگىلى ارىپتەسىمىزدى الدەبىرەۋلەر سوققىعا جىعىپ كەتىپتى. ءوزى قادىر اعامەن كورشى تۇراتىن ەدى. اۋرۋحانادان شىعىپ، امان-ەسەن قالعانىنا قۋانىپ، مال شالىپ، قوناقاسى بەرىپ جاتىر. سول ۇيدە وتىرمىز. گۋ-گۋ اڭگىمە. بىرەۋلەر بۇدان ساياسي استار ىزدەيدى. ەكىنشىلەرى قىلجاققا اينالدىرادى. الدىمىزعا بۋى بۇرقىراپ ەت كەلگەندە قادىر اعا:

– دۇرىس قوي، بىرەۋ تاياق جەمەي، بىرەۋ تاماق جەمەيدى، – دەگەنى. داستارعان باسىنداعىلار دۋ ەتە قالدى. سودان سوڭ الگى دوسىمىزدىڭ شەشەسىنە بىلايشا جۇباتۋ ايتتى: «ۇرۋعا تۇراتىن جانە ۇرۋعا تۇرمايتىن بالا بولادى. ءسىز ۇرۋعا تۇراتىن ۇل تاپقانسىز عوي». قادىر اعانىڭ مۇنداي ءزىلسىز قالجىڭدارى كەز كەلگەن ساتتە دايار تۇرار ەدى.

ەندى ءبىر جولى اۋرۋحانادا ءبىر بولىمشەدە جاتىپ ەمدەلدىك. ەركىن اڭگىمەلەسۋگە مۇمكىندىك تۋدى. بىرقاتار اڭگىمەلەرىن تاسپاعا ءتۇسىرىپ الدىم. ءبىر كۇنى دالىزدە كەلە جاتىپ، «قادىر اعا، مىنا ۇستەلدىڭ اينالاسىنا جايعاسقان مەدبيكە قىزداردى قاراڭىزشى، شەتىنەن سول قولمەن جازىپ وتىر»، – دەگەنمىن. سويتسەم، «قوعامىڭنىڭ ءوزى دە سولاقاي ەمەس پە، بالا؟!»، – دەدى ول قۋلانىپ.

بىردە استانادا جىل سوڭىندا وتكەن اباي وقۋلارى كونكۋرسىنىڭ قازىلار القاسىنا توراعالىق ەتۋگە شاقىردىق. سول باياعى قادىر مىرزا كەيپى. تۇمانباي اعام ەكەۋى كوزىنەن وت ۇشقىنداعانداردىڭ بارىنە جيىرما بالدان بەردى دە وتىردى. بايگە العاندار دا ريزا، الماعاندار دا ريزا، ەل دە ريزا. سول ريزا كوڭىلمەن ءوزى الماتىعا اتتاندى. بۇل ونىڭ ەل استاناسىنا سوڭعى كەلۋى بولدى-اۋ دەيمىن.

مەن ولگەندە، اعايىندار گازەتكە،

كۇلىپ تۇرعان سۋرەتىمدى بەرىڭدەر، –

دەپتى قادىر اقىن ءبىر ولەڭىندە. شىنىندا دا اعامىز دۇنيە سالعاندا كوپتەگەن باسىلىم ونىڭ كۇلىپ تۇسكەن سۋرەتتەرىن جاريالادى. قادەكەڭ قاشانعى داعدىسىمەن قالامگەرلەردى كۇلكىگە كومىپ تۇر. ءبارى سونىڭ اۋزىنا قاراپ، رياسىز جىميادى. سول باياعى شۋاقتى كۇلكىسى.

كەيبىر ۇستازدار قىرىق جىل وتسە دە «سەنى ءبىز وقىتتىق»، – دەپ شاكىرتتەرىنىڭ ەسىنە سالىپ قويۋدى ۇمىتپايدى. ءتىپتى وقىتپاسا دا، وقىتقان سەكىلدى اسەردىڭ جەتەگىندە جۇرەدى. ال تالاي اڭگىمەلەسكەنىمىزدە قادەكەڭ بىردە-ءبىر رەت ۋنيۆەرسيتەتتەگى ۇستاز بولعان جىلدارى تۋرالى ءسوز قوزعاعان ەمەس. سول ءسوزدى بۇگىن ءبىز ايتتىق.

قادىر اعا تەك ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرىنە عانا ەمەس، بۇكىل ۇلتقا ۇستاز بولعان جوق پا وسى؟! ەندەشە، ونىڭ ساباقتارىن ءومىردىڭ وقۋلىعىنداي باعالايتىنىمىز انىق...

* * *

5 قاڭتار - قادىر اعانىڭ تۋعان كۇنى. ومىرگە كەلگەنىنە 90 جىل تولدى! رۋحى شات بولسىن ۇستازىمىزدىڭ!

باۋىرجان ومارۇلى

Abai.kz