باسى: قازاق اۋدارماسى: ولگەن ءتىلدى اۋدارما تىرىلتەدى!

جالعاسى:

انا ءتىلىمىزدى اۋدارما تىلىنە اينالدىرىپ الدىق...

– جارنامانى قازاق ۇعىم-تۇسىنىگىنە بەيىمدەۋ ءۇشىن قالاي كۇرەسۋ كەرەك؟

– ءبارى قاراپايىم نارسەلەردەن باستالادى. قازىر ءبارىمىز قارادان قاراپ وتىرىپ، انا ءتىلىمىزدى اۋدارما تىلىنە اينالدىرىپ العانىمىزدى بىلمەي قالدىق. بەلگىلى قازاق سىقاقشىسى و.اۋباكىروۆ «كۇلدىرۋ – ونەر، كۇلۋ – ءومىر، كۇلكى بولۋ – ءولىم» دەپ تەگىن ايتپاسا كەرەك. ەگەر ءبارىمىز قاباق ءتۇيىپ تۇكسيىپ جۇرسەك ءومىر نە بولىپ كەتەر ەدى. ءبارىمىز ءبىر جاراتقاننىڭ ارقاسىندا ەزۋىمىزدەن كۇلكى كەتپەي، قامشىنىڭ سابىنداي از كۇندىك عۇمىرىمىزدى دۋمانمەن وتكىزىپ ءجۇرمىز. ءبىر تىلدەگى ءسوز ەكىنشى تىلدە شالكەم-شالىس ۇعىم تۋدىرىپ، بىردە كۇلدىرسە، كەلەسىدە ات-تونىڭدى الا قاشتىرادى. ەندى قازاق بيسنەس الەمىندەگى وسىنداي اتاۋلار تۋراسىندا از-كەم ءسوز ەتەيىك.

تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارى ورىسشا «سۆەجي مياسا» دەگەندى «جاڭا سويىلعان مال ەتى» دەۋدىڭ ورىنا «بالاۋسا ەت» دەپ اۋدارىپ، ايدى اسپانعا شىعارعا كەزىمىز دە بولدى. فەيسبۋكتە ءبارىمىز قۇرمەيتىن سەرىك ەرعالي اعامىز اشقان «اۋدارماشىلار مەن ءتىلماشتار وداعى» دەگەن پاراقشامىز بار.

ديۆاننىڭ جارناماسىنا قاتىستى سەراعامىز: «ساۋاتسىزدىققا تاڭ قالمايتىن دا، رەنجي المايتىن دا بولدىق...

مىنا جارنامانىڭ ءماتىنى تىلەكتىڭ ورنىنا وكىنىشتى تىقپالاپتى.

ەگەر دە دەنى دۇرىس اۋدارما بولعاندا جاي عانا "مىنا ديۆانعا جايعاسار/وتىرار ما ەدى" - بولار ەدى» دەپ جازبا قالدىرىپتى.

ءيا، سەراعامىزدىڭ پىكىرى دۇرىس بىراق، الەمدىك جارناما تىلىندە Slogan [ˈsləʊgən] جانە tagline [ˈtɑːlaɪn] دەگەن تەرمىندەر بار. ءبىز ورىس ىڭعايىمەن «سلوگان» دەپ الىپ ءجۇرمىز. سونىمەن Slogan دەگەنىمىز زاتتىڭ ساتىلۋداعى جارناماسىندا تۇتىنۋشىنىڭ كوڭىلىن اۋداراتىن ەرەكشە تىركەس نەمەسە سويلەم.

بىزدە وسى Slogan انا تىلىمىزدە قالىپتاسپاي، ورىس ءتىلدى بيزنەس قازاقشاعا اۋدارىپ بەر دەپ تىلدىك وتارلاۋ جاساپ وتىر. ەندى سۋرەتتەگى قازاق تىلىندەگى جارناما «جانىڭدى جادىراتا جايعاس» دەسە قازاق ۇعىم-تۇسىنىگىنە جاقىن. ال، مىنا كالكاعا ەش رەنجىپ كەرەگى جوق. ءبىر كەزدەگى «بالاۋسا ەت» دەگەن سياقتى بادىك. قازاقشا جارنامالىق سلوگان قالىپتاستىرماي ەش وڭبايمىز.

الەمدىك ءتىلى دامىعان ەلدەردە دە جارنامالىق وراشولاقتىقتار بار. ەندى بيزنەس الەمىندەگى وسىنداي اتاۋلار تۋراسىندا از-كەم ءسوز ەتەيىك.

امەريكا اۆتوموبيل ءوندىرىسىنىڭ گيگانتى – General Motors كومپانياسى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدى. ءوزىنىڭ رەسەيدە شىعارىلاتىن جاڭا ءاۆتوموبيلى Chevrolet Nova-نى  لاتين امەريكاسى نارىعىنا ەكسپورتاعاندا No va يسپانشا «ورنىنان قوزعالمايدى» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەتىندىگىن كەش ۇعىنعان. تاپ وسىنداي جاعدايعا سول ەلدەردە ميتسۋبيشي دە ۇرىنعان ونىڭ ساتۋعا شىعارعان  "Pojero"-سى  يسپانشا "پوحەرو" دەگەن  جامان ءسوز بولىپ شىعىپ، اتاۋىن وزگەرتۋگە تۋرا كەلگەن ەكەن.

Clairol پارفيۋمەرلىك كومپانياسى گەرمانياعا Mist Stick («تۇماندى دەزودورانت») اتتى قۇرعاق دەزودورانتى ساۋداعا شىعارعاندا، Mist («تۇمان») ءسوزى نەمىس سلەنگىسىندە «كوڭ» دەگەندى بىلدىرەتىنىن كەش اڭعارعان.

Colgate-Palmolive كومپانياسى فرانتسۋز نارىعىنا Cue اتتى ءتىس پاستىن ۇسىنعاندا تاپ سونداي كەڭ تانىمال فرانتسۋز پورنو­جۋرنالى بار ەكەندىگىن بىلمەگەن.

Pepsi بولسا، ««پەپسي» بۋىنىمەن ءومىر ءسۇر» (Come Alive With the Pepsi Generation) اتتى ءوزىنىڭ  جارنامالىق دەۆيزىمەن قىتايلىقتاردىڭ توبە شاشىن تىك تۇرعىزعان  سويتسەك، وسى ءسوز تۇزەلىمى قىتايشا «پەپسي» سىزدەردىڭ بابالارىڭىزدى كوردەن تىك تۇرعىزادى» دەپ ۇعىنىلادى ەكەن.

اتى Pepsi-مەن بىرگە اتالاتىن Coca-Cola-دا اسپان استى ەلىندە ماسقاراشىلىقتان قاشىپ قۇتىلا الماپتى، اتاپ ايتساق، «كەكۋكەلا» اتتى سۋسىنى «بالاۋىز قۇرتىن تىستە» دەگەندى ۇعىندىرادى ەكەن، سودان كەيىن Coca-Cola وسى ءسوز تۇزەلىمىن «كوكۋ كولە»، ياعني «اۋىزداعى باقىت» دەپ وزگەرتىپ اتاۋعا ءماجبۇر بولىپتى.

American Airlines اۆياكومپانياسى ءوز ۇشاقتارىنىڭ سالونىنا تەرى ورىندىقتار ورتاتىپ، وزىمەن كورشىلەس  مەكسيكالىقتارعا اعىلشىنشاسى Fly in Leather («تەرىمەن ۇش!») دەگەندى بىلدىرەتىن اتاۋ قويسا، ونىسى يسپان تىلىندە سوزبە-ءسوز اعىلشىن ترانسكريپتسياسىنسىز وقىعان ۋاقىتتا «جالاڭاشتانىپ ۇش!» دەپ ۇعىنىلادى ەكەن.  ماسقارا-اي! قازاق بۇندايدى «بىلشىعىن الام دەپ، قىلشىعىن الدى» دەپ اتاماي ما!؟

Coors ءوز سىراسىن تاعى سول قۇرىپ قالعىر يسپان تىلدىلەرگە Turn It Loose! («بوستان بول!») دەپ جارنامالاسا ونىسى «تىشقاقتان زارداپ شەك!» بولىپ شىعىپ، تۇتىنۋشىلار الدىندا بەتى ءبىر كۇيىپتى.

قۇس ەتىن وندىرەتىن اقش-عى Frank Purdue كومپانياسىدا يسپاندارعا ولە ماسقارا بولىپتى ولاردىڭ  It takes a strong man to make a tender chicken ياعني دالمە-ءدال اۋدارعاندا  ( «ۋىلجىعان بالاپاندى ازىرلەۋ ءۇشىن الەۋەتتى ەركەك كەرەك») دەپ ۇعىنىلاتىن ءسوز تۇزەمى اتىڭ وشكىر يسپانشاسىندا «تاۋىق ۋىلجىعان بولۋى ءۇشىن ايەلقۇمار ەركەك كەرەك» دەپ ۇعىنىلىپ ۇياتتى جاعداي تۋدىرىپتى.

كۇلكى تۋدىرۋدىڭ ءبارىن جاپون جانە امەريكا بيزنەس ونىمدەرىنە جاپسىرا بەرمەي، «ماقتاعان قىز تويدا بۇلدىرەدىنىڭ» كەرىن كەلتىرگەن بەلگىلى سكانديناۆيالىق تۇرمىستىق  تەحنيكا ءوندىرۋشى Electrolux ءوز شاڭسورعىشىن اقش نارىعىنا Nothing Sucks Like an Electrolux – «Electrolux سياقتى ەشكىم دە سورا المايدى» دەپ جارنامالاپ، ماسقاراسى شىعىپتى.

رەسەيدىڭ ريا «نوۆوستي» جاڭالىقتار اگەنتتىگى – يسپانشا «كۇلۋ» دەگەندى ءبىلدىرىپ، «كۇلەتىن جاڭالىقتار» دەپ ۇعىنىلادى ەكەن.

ەندى اياڭداپ جاقىن تىلدەرگە توقتالايىق. قىرعىزدىڭ «ماڭقا قازاق» دەگەن ءسوزى «ساقاۋ قازاق» دەگەندى ۇقتىرسا، اتاقتى جازۋشىمىز س.مۇقانوۆتىڭ «بالۋان شولاعى» وزبەكشەگە اۋدارىلعاندا الا تاقيالى اعايىندار «شولاق» («اقساق») ادام قالاي كۇرەسەدى دەپ ايران اسىر بولىپتى. دۇرىسى وزبەك تىلىنە اۋدارۋشى «بالۋان مولاق» دەپ اۋدارۋى كەرەك ەدى.

جارنامانى قازاق ۇعىم-تۇسىنىگىنە بەيىمدەۋ ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەك!

– جارناما قازاق ۇعىم-تۇسىنىگىنە قالاي بەيىمدەلەدى؟

– جارنامانى قازاق ۇعىم-تۇسىنىگىنە بەيىمدەۋ ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەك. ورىسشاسى مەن قازاقشاسى ەكى بولەك بولسا، ەشتەڭكە ەتپەيدى. جارنامانى تۇزەۋ ءۇشىن اركىم بىلگەنىن ىستەپ، جارناما اۋدارماسى ءۇشىن اۋدارماشى ىزدەپ جۇگىرمەي، قازاقستان جازۋشىلار مەن جۋرناليستەر وداعى جانىنان Slogan دايىندايتىن بولىمدەر قۇرىلىپ، وعان ەلىمىزگە كەلگەن ونىمدەر مەن ەلىمىزدە شىعاتىن ونىمدەردى ساتۋعا شىعاراتىن كومپانيالار جارناما جاساتۋ ءۇشىن جۇگىنۋى كەرەك. ايتپەسە، كالكاعا قارىق بولىپ، ءتىلىمىزدىڭ ۇسقىنىن كەتىرەمىز.

– جاقىندا فيلولوگيادان ماگيستر اتاعىن العالى جاتىر ەكەنسىز. قازىرگى قازاق اۋدارماسىندا قانداي پروبلەما بار. وسى جاعىن ءسوز ەتسەڭىز؟

– وسى سۇراعىڭىزعا قاتىستى ءتىلنىڭ ۇشىنا «قازاق اۋدارماسىنداعى ەكى پروبلەما» دەگەن ءسوز ىلىگەدى.

ۇلتتىق اۋدارمادا ءتارجىماشىلار ءتىل ىرەپورماسى قازىرگى كىرىل جازۋى ءۇشىن قولعا الىنباعاندىقتان جانە كىرمە ءسوز قابىلداۋدىڭ ورفوەپيالىق باعىتتاعى قاعيداتتىق ءجون-جوسىعى جاسالماعاندىقتان كوپتەگەن پروبلەمالارعا ۇشىراپ ءجۇر. قازاق ءتىلىنىڭ وزگە تۇركى تىلدەرىنەن ءوزىن بولەكتەپ تۇراتىن ەرەكشەلىگى ر، ل، ۋ، ە، ي جانە ڭ سىندى ءتول ءسوز باستالمايتىن دىبىستارى، جانە ۇلتتىق تىلىمىزدە ءسوز تۋدىرۋعا قابىلەتسىز ف، ۆ، ح دىبىستارى بار. وسىلاردان باستالىپ، ورىس ءتىلى ىقپالىمەن تىلىمىزگە ەنىپ كەتكەن شەتەلدىك سوزدەردى قازاقي اۋەزەدە قايىرا بىرىزگە ءتۇسىرۋدى جولعا قويۋعا تالپىنىس جاسالۋعا ءتيىس. بۇل پروبلەما شەشىلمەي كىرمە ءسوز قابىلداۋداعى ارەكەتىمىز ونبەيدى.

قوش، ەندى باسىندا ءسوز ەتكەن ەكى پروبلەماعا توقتالايىق. ونىڭ ءبىرىنشىسى ءسوز باسى مەن ءسوز سوڭى جۇرناقتارى. وسىعان مىسالدار كەلتىرەيىك: ا) …اري [< ىلات. …اrium < اrەا الاڭ، جەر]. بەلگىلى ماقساتقا ارنالعان ورىن، عيمارات ت.س.س. مىسالى.: ۆيۆاري، كولۋمباري.

…بيوز [< گىر. biōsis < bios ءومىر]. كۇردەلى ءسوزدىڭ ءومىر جانە ومىرىلىك پىراسەسپەن بايبالانىستى قۇرامداس بولىگى، مىسالى.: نەكروبيوز، سيمبيوز.

…گاميا [< گىر. gamos نەكە]. كۇردەلى ءسوزدىڭ «نەكەگە، ومىرگە كەلۋگە، شىعۋ تەككە» بايلانىستى قۇرامداس ەكىنشى بولىگى، مىسالى.: مونوگاميا، گەتەروگاميا. ءا) اگرو… [< ىلات. ager جەر]. كۇردەلى ءسوزدىڭ تومەندەگىدەي ماعىنا بىلدىرەتىن ءبىرىنشى بولىگى: 1) اگرونوميالىق، مىسالى.، اگروتەحنيكا، اگروحيميا; 2) اۋىلشارۋاشىلىق، مىسالى: اگروكومپلەكس (اگروكەشەن), اگرومەروپرياتيا (اگرارلىق ءىس-شارا).

بيو… [< گىر. bios ءومىر]. كۇردەلى ءسوزدىڭ تومەندەگىدەي ماعىنا بىلدىرەتىن ءبىرىنشى بولىگى 1) ءومىر، ومىرلىك پروتسەستەر ۇعىمىندارىن بىلدىرۋشىلىك مىسالى.: بيوگرافيا، بيوسينتەز; 2) بيولوگيالىق ءسوزىنىڭ ماعىناسىمەن ۇندەسۋ، مىسالى.: بيوحيميا.

ۆيتسە-… [< ىلات. vice بىردەي، ۇقساس]. كۇردەلى ءسوزدىڭ «لاۋازىمدىق ورىنباسار» ماعىناسىن بىلدىرەتىن ءبىرىنشى بولىگى مىسالى.: ۆيتسە-گۋبەرناتور، ۆيتسە-پرەزيدەنت.

ەكىنشىسى وزگە تىلدەن كىرمە سوزدىك سينونيمدەر قابىلداۋ. وسىعان مىسالدار كەلتىرەيىك: اعىل. elder امەر.  |ˈeldər|  ءبىرىت.  |ˈeldə| ور. ستارەيشينا ءتۇر. büyük, yaşlı، mürver, yaşlı bir, elder; pretentious پرەتەنتسيوزەن پىرەتەندىلىك (مەنمەندىك); magic artifact ماگيچەسكي ارتەفاكتى  ماگىيالىق ارتەپاكتى

His conustitution was definitely extraordinary ء(بىرىت.  |ɪkˈstrɔːd(ə)n(ə)rɪ|) /ەگو تەلوسلوجەنيە بىلو وپەردەلەننو ەكستراوردينارنىم ونىڭ دەنە ءبىتىمى بەلگىلى ءبىر ادەتتەن تىس ەدى.

In order to train and nurture the reincarnation fairy, he had spent a lot of energy and cultivation resources// چتوبى وبۋچات ي ۆوسپيتىۆات فەيۋ پەرەۆوپلوششەنيا، ون پوتراتيل منوگو ەنەرگي ي رەسۋرسوۆ نا سوۆەرشەنستۆوۆانيە. ەندى وسى سويلەمدەگى شەتەلدىك كىرمە سوزدەردىڭ اعىلشىنشا، ورىسشا جانە تۇرىكشە ايتىلىپ، جازىلۋىنا توقتالايىق.

اعىل. reincarnation ور. رەينكارناتسيا ءسينونيمى پەرەۆوپلوششەنيا، ءتۇر. reenkarnasyonlar قازاقشا قايىرا تۋعان دەپ ۇعىنىلادى.

Fairy فەيا peri پەرى

cultivation سوۆەرشەنستۆوۆانيە kusursuzluk, mükemmeliyet, bitirme, tamamlama, geliştirmek, artırmak, iyileştirmek, geliştirilmesi, arttırmak, gelişmek, düzeltmek.

energy ەنەرگيا enerji

resources رەسۋرس Kaynak

اتاتۇرىك تۇرىكتەرگە فرانتسۋزدان تىكەلەي جاڭا تۇرىك تىلىنە بەيىمدەپ ءسوز قابىلداۋ ۇلگىسىن كورسەتتى. بىزدە اتاتۇرىك ىزىمەن اعىلشىننان ءوز تىلىمىزگە بەيىمدەپ سينونيمدەر مەن ءسوزالدى جانە ءسوز سوڭى جۇرناقتارىن قابىلداۋدى كۇن تارتىبىنە قويعانىمىز ءجون. ويتكەنى، ءبىز عانا كاسىبي جوسىقتا اۋدارمامەن كۇندەلىكتى اينالىسىپ ءجۇرمىز. قالعاندارى بۇل ماسەلەگە باس اۋىرتپايدى.

جازۋدا عانا ەمەس، اۋدارما تىلىنە ءتىل رەفورماسى كەرەك!

– نەگە باس اۋىرتپايدى؟

– مىسالعا مىنا ءبىر سويلەمگە نازار اۋدارالىق: كاتەگوريا نارراتيۆنوي  ستراتەگي  ۆ  كونتەكستە  يسسلەدوۆاني سيۋجەتنو-پوۆەستۆوۆاتەلنوگو ديسكۋرسا نەمەسە اعىلشىنشاسى Category of narrative strategy in research context narrative discourse دەگەن سويلەمدە ءبىر جالعاۋ (ۆ) مەن ەكى ءسوز (يسسلەدوۆاني، پوۆەستۆوۆاتەلنوگو) عانا ورىسشا قالعان كاتەگوريا  نارراتيۆنوي  ستراتەگي  كونتەكستە  سيۋجەتنو ديسكۋرسا سوزدەرى ورىس تىلىنە كىرمە سوزدەر سونى اعىلشىنمەن الماستىرسا بىلاي ورىستىڭ كىرمە ءسوزىن پايدالانسا بىلاي:  سيۋجەتتىك-بايانداۋشى ديسكۋرستاردى زەرتتەۋ كونماتىندەگى نارراتيۆتىك  ستراتەگيا ساناتى. تەك ءتورت ءسوز قازاقشالاۋعا كونبەيدى. سيۋجەت، ديسكۋرس، نارراتيۆ جانە ستراتەگيا. ال، اعىلشىن ءماتىنى بويىنشا ءناراتىپ دىسكۇس كونتەكىستى زەرتتەۋدەگى ناراتىپتىك ىستىراتەگىيا كاتەگورىياسى. قايسىسى ءتىل بۇزادى قايسى ءتىل تۇزەيدى ءوزىڭىز ۇعا بەرىڭىز. اعىلشىندار يت دەپ جازىپ شوشقا دەپ وقيتىن ۇلت. سوندىقتان اعىلشىنان تىكە ءسوز قابىلداۋ كەرەك. سوعان ۇلتتى ۇيرەتۋگە ءتيىسپىز. ءسىز قالاي قارايسىز؟!

قىتاي تۇرىك جانە اعىلشىنان ورىسشا شەت ەل سوزدەرىن الماستىرۋدىڭ جولىنا قالايدا كىرىسۋگە ءتيىسپىز.

ءتىلدى 28 ۇلتتىق دىبىسىمىزعا اۋدارما تىلىندە بەيىمدەۋگە ءتىيسپىز. جازۋدا عانا ەمەس، اۋدارما تىلىنە ءتىل رەفورماسى كەرەك-اق.

– ءتىلدى 28 ۇلتتىق دىبىسىمىزعا اۋدارما تىلىندە بەيىمدەۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك، نەدەن باستاۋىمىز كەرەك؟

– بىرىنشىدەن، بىزدە ءبىر جامان ادەت كىرمە ءسوزدى ورىس ءتىلى ارقىلى قابىلداۋ نەمەسە بالامالى اۋدارما جاساپ الەككە ءتۇسۋ. سوندا نە امەريكالىق، نە  بريتاندىق ايتىلىم نەگىزىندە ءسوز قابىلداۋدى جولعا قوياتىن كەز كەلگەن سياقتى. مىسال ءۇشىن: ورىسشاسى «فوللوۆەر» اتتى جاڭا ءسوزدىڭ قازاقشا «ءپالۋاشى» بولا الا ما؟

follower امەر.  |ˈfɑːləʊər|  بريت.  |ˈfɒləʊə|  بريتاندىق ايتىلىم، ياعني، قازاقى مانەردە ءپالۋاشى. فوللوۆەر - بۇل الەۋمەتتىك جەلىنىڭ پايدالانۋشىسى، ول باسقا ادامعا جازىلىپ، ونىڭ اككاۋنتىن قاداعالايدى. اعىلشىن تىلىندەگى follower «جاقتاۋشىسى، ءىزباسارى»، follow «»، + -er زات ەسىم جاساۋشى جۇرناقتان تۋىنداعان.

اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا (follow) «كەلەسى، بىرەۋدىڭ ارتىنان كەلە جاتقان» دەگەندى بىلدىرەدى. سوندىقتان پالۋاشىلەر كوبىنەسە بەلسەندى جازىلۋشىلار، بلوگەر جانكۇيەرلەرى دەپ اتالادى.

ەكىنشىدەن اۋدارماشى دايىندايتىن «جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر» اشۋ. وقۋلىعىن «دارىن» باسپاسىنان شىعارعانىمىزعا 2 ايداي بولدى.

مەنىڭ ۇستازىم دامەش ومارباەۆا، سەمەي قالالىق مادەنيەت سارايىنداعى «حالىقتىق» اقىندار ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، قر مادەنيەت قايراتكەرى، رەسپۋبليكالىق «بىرلىك» التىن مەدالىنىڭ يەگەرى، رەسپۋبليكالىق «ەڭ ۇزدىك باپكەر-ۇستاز» اتاعىنىڭ يەگەرى، «ەڭبەك ارداگەرى» مەدالىنىڭ يەگەرى، جارما اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، قاپانبۇلاق اۋىلىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، رەسپۋبليكالىق ايتىستاردىڭ لاۋرەاتى 60 جىلداي سانالى عۇمىرىمدى تالانتتى بالالاردى تاربيەلەپ ونەرگە قانات قاقتىرۋعا ارنادى. قازىر 2000-نان اسا شاكىرتى تاۋەلسىز ەلىمىزدەگى قازاق مادەنيەتىن الەمگە تانىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن جايى بار.

وسى ۇستازىم اتىنداعى «قۇنانباي قاجى اتىنداعى الاش اۋدارماشىلار وداعى» قوعامدىق قورىنىڭ جانىنان «دامەش ونەر مەكتەبىن» اشپاقپىن. ماسەلە وبلىس اكىمىنە تىرەلىپ تۇر.

عىلىمي-سويلەۋ تىلىنە قالاي بەيىمدەيمىز؟

– قازكونتەنتتەگى ۇلتتىق اۋدارما مادەنيەتىن قالاي قالىپتاستىرامىز!؟

– قازاق مادەنيەتىن سىناۋعا كەلگەندە، ونى مىنەۋگە كەلگەندە ءبارى شەبەر. ءارى ءبىز انانى جوعالتتىق، مىنانى جوعالتىپ الا جازداۋدامىز دەپ زار جىلاۋشىلار دا جەتىپ ارتىلادى. ءبىز ۇنەمى سەبەپپەن ەمەس، ونىڭ سالدارىمەن كۇرەسەتىن ۇلتقا اينالىپ بارامىز. بار سەبەپ ۇلت مادەنيەتىنىڭ ەليتالىق جانە بۇقارالىق ەكى قىرى بارلىعىنا جەتە ءمان بەرمەۋدەمىز. ەكىنشى جاناما سەبەپ ىنتەرنەت كەڭىستىگىنە ەشكىم قورعاۋى مەن قولداۋىن كەرەك ەتپەيتىن ورىس ءتىلدى كونتەنتتىڭ قوسانجارلاسۋى.

مەملەكەت ەشقاشان ورىس ءتىلدى كونتەنتكە قارجى بولمەۋى كەرەك. ولارعا ونسىزدا «ورىس الەمى» اقشانى ءۇيىپ توگۋدە.

ەليتالىق جانە بۇقارالىق مادەنيەتتى زامانا تالابىنا لايىقتاۋ ءالى قولعا الىنباۋى وكىنىشتى. الەم كلاسسيكتەرىن اۋدارۋ دەگەنىمىز – ەليتالىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ. ءھام بۇقارالىق مادەنيەتتى تاسادا قالدىرۋ.

بۇقارالىق مادەنيەت دەگەنىمىز ءدىنىمىز، ءدىلىمىز جانە ادەت-عۇرىپىمىزعا شىركەۋ تۇسىرمەيتىن ارت-مادەنيەت ونىمدەرىن ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا ارقىلى  جۇرت نازارىنا ۇسىنۋ. مىنە، ءبىز وسى جاعىنان اقساپ جاتىرمىز. بۇقارالىق مادەنيەت وكىلدەرى دەگەنىمىز – قارا جۇمىستا جۇرگەن جانە ءۇي شارۋاسىنداعى باۋىرلارىمىز بەن قارىنداستارىمىز. وسىلار ۇنەمى نازاردان تىس قالادى. ولاردىڭ نە كورىپ نە قويىپ جۇرگەنىنە الەۋمەتتىك ساۋال جۇرگىزىلگەن ەمەس. تەك ولاردىڭ تاراپىنان الدە ءبىر ورەسكەل جاعداي ورىن العان شاقتا قازاقتى قۇرتاتىن قىلىق دەپ ۇلارداي شۋلايمىز.

بىزگە ءار وبلىستاعى اقساقالدار جانە ۇستازدار قاۋىمىن تارتا وتىرىپ، ۇلتتىق رەليز تاراتۋ ورتالىقتارى كەرەك. وسى رەليز تاراتۋ ورتالىقتارى ۆيدەو-اۋديو جانە باسپا ونىمدەرىن ىنتەرنەت ارقىلى تيك-توكتا، يستاگراممدا، يۋتۋبتا، تەلەگراممدا سالت-داستۇرىمىزگە وراي قالاي تارتاتۋ كەرەكتىگىن بىرىزگە تۇسىرە الادى.

ۇلتتىق رەليزگە ءار سالانىڭ ماماندارى ات سالىسىپ، جۇرتشىلىقتىڭ سۇرانىسىن ساۋالناما ارقىلى ءبىلىپ ەل كادەسىنە جارايتىن ءىس اتقارادى. رەليز تۇزىلمەي ءبىز بۇگىنگى مادەنيەتىمىزدەن ايىرىلامىز.

رەليز دەگەنىمىز نە؟

رەليز (اعىل. release [r, 'liːs] - «شىعارۋ»): شىعارۋ، كورسەتۋ، جاريالاۋ، كورسەتۋ - فيلم، كىتاپتار، كۇيتاباق، ءونىم ء(بىزدىڭ جاعدايدا اۋدارما تۇرلەرى); سونداي-اق شىعارىلاتىن وبەكتىنىڭ ءوزى. (كومپ//كامىپ. سلەنگ) باعدارلامانىڭ تۇپكىلىكتى نۇسقاسى. (جاساپ شىعۋ) - باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋدى ازىرلەۋدىڭ سوڭعى ساتىسى; وسى كەزەڭدە شىعارىمگەر (Web يزداتەل) باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋدى تۇراقتى دەپ تانيدى جانە وعان قاجەتتى تۇزەتۋلەر ەنگىزەدى نەمەسە مۇلدەم وزگەرتپەيدى.

رەليز تۇرلەرى:

مۋزىكالىق رەليز بۇعان اۋديوكىتاپ تا جاتادى

پرەسس-رەليز (بۇل بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تاراتۋعا ارنالعان اقپاراتتىق حابار)

ينتەرنەت-رەليز (Web-رەليز جانە الەمجەلى رەليزى بيزنەستىك ماقساتتا)

The new software is planned for release in April. ءساۋىر ايىندا شىعارۋعا  جوسپارلانعان جاڭا باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ. ۆىپۋسك نوۆوگو پروگراممنوگو وبەسپەچەنيا زاپلانيروۆانو ۆ اپرەلە.

Folk release ء(تۇرلى سالاداعى شىعارماشىلىق تۇلعالار ءۇشىن وزگە تىلدەن اۋدارىلاتىن ءتۇرلى سالاداعى ءتارجىما جاسالاتىن نىساندى ۇسىنۋ). F.r-گە بەلگىلى ءبىر ءتىلدى قولدانۋشى اۋدارماعا ەبى بار جاندار كينو، كىتاپ نەمەسە ءاندى ءتارجىمالاپ ءوز ۇلتىنا ۇسىنۋ ءۇشىن «قارا اۋدارما» جاساۋعا ات سالىسادى. كەيىن بەلگىلى ءبىر سالانىڭ مامانى ولار جاساعان اۋدامانى وڭدەپ، اۋىزەكى جانە عىلىمي-سويلەۋ تىلىنە بەيىمدەيدى.

– عىلىمي-سويلەۋ تىلىنە قالاي بەيىمدەيمىز؟

– بۇل ورايدا، ءار قازاق اۋدارماشىسى بىلۋگە ءتيىس التىن ەرەجەلەر بار. قازاق تىلىندە تەك 28 دىبىستى تاڭبالايتىن 28 ءارىپ قانا بار. حفۆ ءبىز ءۇشىن جات!

ءسوز باستالمايتىن ر. ل. ۋ. ي. ە جانە ڭ سىندى 6 دىبىسىمىز بار. بىزگە اماناتپەن تابىستالعان اتا-بابامىزدىڭ «دىبىستالۋ مۇراسى».

قازاق داۋىستى دىبىستارى (ا-ءا، ى-ءى، ۇ-ءۇ، و-ءو جۇپتارى جانە وزىنەن ءسوز باستالمايتىن ە) نە بىرىڭعاي جىڭىشكە نە بىرىڭعاي جۋان دىبىستالىممەن داۋىسسىزدارمەن تىركەسىپ ايتىلادى. ەگەر وسى ەكەۋى ارالاس كەلسە، وندا ول ءسوز بابالارىمىز ءبىر كەزدەرى قابىلداعان كىرمە ءسوز دەگەندى بىلدىرەدى. ءتىل دىبىستارىنىڭ ورنالاسۋى مەن قولدانىلۋى ماتەماتيكاداعى كوبەيتۋ كەستەسى سياقتى. وسى ۇلتتىق كىرمە ءسوز قابىلداۋدىڭ كوبەيتۋ كەستەسىن بىرلەسە جاساپ شىعاتىن كەز كەلدى.

زورلىقپەن كىرگەن ح دىبىسى جاۋان جىڭىشكەلىگىنە قاراي نە ع، نە گ دەپ دىبىستالۋى كەرەك بۇل ورايدا ءتىلىنىڭ ءتۇپ توركىنى تۇركى مەن فين-ۋگوردىڭ جانە ماكەدوندىق ءولى شىركەۋ ءتىلىنىڭ قويىرپاعىنان ومىرگە كەلگەن ورىس تىلىندەگى ف-دان ءتول ءسوزدىڭ باستالماۋى مەن الەم حالىقتارى ح-مەن ايتاتىن سوزدەردىڭ گ-مەن ايتىلىپ جازىلۋى ويلانتۋعا ءتيىس.

ءسوز قابىلداي المايتىن ۇلت ءتىلى – ول ءولى ءتىل!

– سونىمەن، ۇلتتىق دىبىستىق تىركەسىمسىز كىرمە ءسوز قابىلداۋ انا ءتىلىمىزدى ءتۇپ نەگىزىنەن ايىرادى عوي؟

– تىلشىلەر بىتپەس داۋدى دوعارىپ، قۇلپىناي (كلۋبنيكا) مەن بوكەباي نەگىزدى قازاقى ءسوز قابىلداۋ تەتىگىن عىلىمي تۇجىرىمداپ بەرمەسە، ءبىزدىڭ ىلاتىنعا كوشتىك دەگەنىمىز، ورىس دىبىستىق الەمىن باسقا جازۋمەن الماستىرۋدىڭ كەزەكتى شاراسى عانا بولىپ تابىلادى.

ءسوز قابىلداي المايتىن ۇلت ءتىلى – ول ءولى ءتىل. ويلانايىق، اعايىن! ىلاتىنعا وتۋگە ەمەس، ءسوزىمىزدى اۋەلى كىرىلدىك ءتول دىبىستاۋعا كوشىرۋدى رەتتەپ الماي، ورىستىق ىقپالدى ىلاتىندى قابىلداپ، تەگىس جەردەن ءسۇرىنىپ قاراباسپايىق!

تەكىنىكالىك عىلىمداعى اعايىندار، ءىت قولداناتىن شىعارماشىلىق تۇلعالار، قازاق ءتىلدى ىنتەرنەت بۇلوگەر باۋىرلار، قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا، اعىلشىن جانە ورىس سوزدەرىن ءتول سوزگە اينالىرۋعا ورىسقۇلدىقتى ء(رۋسيزمدى) جويۋ ازاماتتىق پارىزدارىڭىز. ۇلت ءتىلىن سىزدەر عانا ماڭگىگە ساقتاپ قالا الاسىزدار!

قازىر مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى ۇنەمى گرانت ۇتىپ الۋشىلار 30 جىلدان بەرى كاسىبي اۋدارماشىلاردىڭ باسىن قوساتىن نە سيەز، نە القالى باسقوسۋ وتكىزبەۋى قازاق ۇلتتىق اۋدارماسىنىڭ ەشكىمگە كەرەكسىزدىگىن ۇقتىرادى. كىرمە ءسوز قابىلداۋداعى ءتارجىماشىلار ءرولىن ۇعىنباۋ، بىلسە دە بىلمەگەنسۋ  ءتىل دامۋىنا قويىلعان تاس قامال بوگەت بولىپ تابىلادى دەسەك ارتىق ايتپايمىز.

28 ارىپتىك ءسوز قولدانىسى عانا ءتىلىمىزدى ساقتاپ قالاتىنىن جانە ونى 28 ارىپكە نەگىزدەلگەن كىرمە ءسوز قابىلداۋ ءۇردىسى عانا قازاق ءتىلىن الەمدىك دامىعان تىلدەرمەن تەرەزەسى تەڭ ەتەتىنىن ۇعاتىن كەز كەلدى. بەيپىل ۇلتتىق بالامالاۋمەن ءبىز ۇزاققا بارمايمىز، قازاقشا ۇيرەنگىسى كەلگەن ورىس ءتىلدى جاس ۇرپاقتى تىلىمىزدەن جەرىنتەمىز.

– كاسىبي تەرمىندەر قالىپتاسۋى ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟!

– تۇستاستارىمىزدىڭ ءبارى دە، بىزدەن كەيىنگى بۋىننىڭ وكىلدەرى دە اۋدارماشىلار قاۋىمى ءۇشىن ءوز تاراپىنان كىرمە ءسوز قابىلداۋعا قازىرگى قازاق ورفوگرافيكاسى مەن 42  ارىپتىك ءالىپبيى قولبايلاۋ ەكەنىن بەك جاقسى بىلەدى. بۇل – ءوز الدىنا جەكە ءبىر تاقىرىپ. ەلىمىزدەگى ورىس ءتىلدى باق مەن عىلىمي ورتا «قازاق ءتىلى – دامىماي العان، دامۋى مۇلدەم مۇمكىن ەمەس مەشەۋ ءتىل» دەگەن ۇعىمعا تاستاي قاتىپ جابىسىپ وتىر. ولاردى بۇلايشا سايراتىپ وتىرعان نارسە: قازاق اۋدارماسىنىڭ ەشكىمگە كەرەكسىزدىگى جانە ۇلتتىق كىرمە ءسوز قابىلداۋ پىرىنسىپتەرىنىڭ پانەتىكالىك تۇرعىدان 28 دىبىستىق تابيعاتىمەن بايلانىستىرىلا زەرتتەلمەۋى ءام وسى جوسىقتاعى ءسوز قابىلداۋ ءۇردىسىنىڭ 30 جىل بويى قولعا الىنباۋى. ءارى ونىڭ ءتۇپ سەبەبى: اۋدارمامەن اينالىساتىنداردىڭ ءبىلىمىن كوتەرەتىن ىنىستۇتۇتتەر مەن ۇلتتىق اۋدارماشىلار وداعىنىڭ قۇرىلماۋىندا جاتىر. اۋدارما سالاسىمەن جەكە اينالىساتىن ۇلتقا ءجون سىلتەيتىن ارنايى ماماندانعان عىلىمي ورتالىقتىڭ بولماۋى دا ءبىر تامىرىمىزدى كەمشىن سوقتىرادى. ءبارىن اۋدامامەن اينالىسۋدىڭ نە ەكەنىن ونشا ۇعىنا بەرمەيتىن ۇلتتىق تەركومعا جۇكتەپ قويۋشىلىق ءتۇپتىڭ تۇبىندە ەش جاقسىلىققا اكەپ سوقتىرمايدى.

قازىر تەحنيكالىق ءبىلىم بەرەتىن جوو ءبىر-بىرلەرىنىڭ قازاق ءتىلدى وقۋلىقتارىن وقي المايتىن بولدى. وقي المايتىن سەبەبى – تەكىنىكالىك تەرمىندەر تۇرلىنشە اتالادى. ونىڭ سەبەبى – 30 جىلدان بەرى تىلىمىزگە ءتىل رەفورماسى جۇرگىزىلگەن جوق. قازىرگى كىرىلدى 28 ارىپكە كوشىرۋگە ەشكىم قۇلىق تانىتپاي وتىر. ءبىز ءالى 30 جىلداي قوس ءالىپبيلى ەل بولىپ قالا بەرەمىز. سولاي بولسا دا، ءبىرىنشى كەزەكتە كىرمە ءسوز قابىلداۋدىڭ ءۇش باعىتىن جارىستىرا قولعا الۋعا ءتيىسپىز.

– بۇل ءۇش باعىت قانداي؟

– ەندى اتالعان باعىتتارعا توقتالايىق. ءبىرىنشىسى – ورىس ءتىلىن قازاقشا بۇرىپ ايتاتىن كاسىبي سلەنگ. قازىر قانشا جەردەن قازاقشا بالاماسىن تاپساڭ دا ەشكىم پودەز، رازەز، پرەدوحرانيتەل ت.ب. سوزدەردى قازاقشاسى بويىنشا ايتپايدى. سوندىقتان بۇل سوزدەردى قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق جۇيەسى بويىنشا پادىيەز، ىرازىيەز، پىرەداكىر دەپ ايتۋعا كوشىپ، جۇرت ساناسىندا قالىپتاستىرۋعا ءتيىسپىز. ويتكەنى الاش ارىستارى كانتسەلەريا ءسوزىن كەڭسە دەپ تىلىمىزگە ەنگىزدى. نەگە پىرەداكىر دەپ الماسقا؟!

ەكىنشى باعىت بويىنشا اعىلشىندىق نەمەسە تۇرىكتىك كىرمە سوزبەن بۇرىنعى ورىس تىلىندەگى شەت ەلدىك ءسوزدى الماستىرۋ. مىسالى، حرۋستال:  اعىلشىنشا – crystal; تۇرىكشە – billur; تاتارشا – ءباللۇر ت.ب. نەمەسە پودەز –entrance[ˈentrəns] (اعىل.), geldim ء(تۇر), رازەز – departure [dɪˈpɑːʧə] (اعىل.), ayrılma ء(تۇر), پرەدوحرانيتەل – fuse [fjuːz] (اعىل), sigorta ء(تۇر) جانە دە جەلەزنودوروجنايا ۆەتكا اعىل.siding [ˈsaɪdɪŋ]، ءتۇر. demiryolu şubesi.

ءۇشىنشى باعىت – جارىسپالى ۇلتتىق سينونويمدەردى ورنىقتىرۋ. ماسەلەن،  جەلەزنودوروجنايا ۆەتكا دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەتىن ورىسشا تەرمىندى ۇلتتىق تەرىمىنكوم بەكىتكەن تەمىرجول تارماعى اتاۋىمەن جارىستىرا اعىلشىننىڭ siding [ˈsaɪdɪŋ] ءسايدىڭ ءسوزىن نە بولماسا تەمىر جول بەتكاسى، تەمىرجول ءشۇبوسى دەپ جازىپ قولدانۋ.

وسى ءۇش باعىتتى اۋدارما تىلىندە ورنىقتىرا الساق، ءتىلىمىز بابالار داستۇرىمەن الەمدىك وركەنيەتتى جاتسىنباي قازاقيلاندىرادى جانە تۇركىلىك ءتۇپ تامىرىنان اجىرامايدى.

– سۇحباتىڭىزعا كوپ راحمەت!

سۇحباتتاسقان ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz