تاسماعامبەتوۆ: مەن ءۇشىن حالقىمنىڭ مۇددەسىنەن بيىك نارسە جوق!
بۇگىن ۇقشۇ باس حاتشىسى يمانعالي نۇرعاليۇلى تاسماعامبەتوۆ، قازاقستان حالقىنا بەينە ۇندەۋ جاساپ، سوڭعى ۋاقىتتارى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن باق-تا جاريالانىپ جاتقان كەيبىر اقپاراتتار مەن قاۋەسەتتەرگە جاۋاپ بەرىپتى.
«قازىر ادامزات الەمى بۇرىن-سوڭدى بولماعان سوعىس قاۋپىنەن ارىلماي تۇر. بۇل سوعىستا جەڭىمپاز بولمايدى. ءبارى دە جەڭىلەدى. مۇنداي جاعدايدا بىرەۋدىڭ سويىلىن سوعۋ – ناعىز سوقىرلىق. ال ءوز ۇلتىنا سوعىس تىلەۋ – قانىپەزەرلىك بولار ەدى»، - دەگەن يمانعالي تاسماعامبەتوۆدىڭ ۇندەۋىن تولىقتاي Abai.kz اقپارتتىق پورتالى وقىرماندارىنا ۇسىنامىز...
يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، ۇقشۇ باس حاتشىسى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى:
قادىرمەندى اعايىن!
مەنىڭ ءومىر جولىمدى قالىڭ قازاق بىلەدى عوي دەپ ويلايمىن. ەگەمەن مەملەكەت بولعالى ەل يگىلىگىنە از دا بولسا، ءوز ۇلەسىمدى قوسقاندايمىن.
ارينە، «اۋىر جول اتىڭدى سىنايدى، قيىن ءىس ادامدى سىنايدى»، دەگەن. وسى جولدا تالاي سىي دا، سىن دا بولدى. ونىڭ ىشىندە قادىرىڭدى بايىپتاعاندار دا، جالعان جالا جاۋىپ، بوس ايىپتاعاندار دا بولدى. دەگەنمەن، سول جالعان ايىپتارعا كوڭىل بولمەدىم. سوتقا جۇگىنىپ، كەتكەن ەسەمدى ەشكىمگە ارتپادىم. ويتكەنى، اتام قازاق ايتپاقشى: «اقتىڭ وتىن اقىماق وشىرە المايدى. قاشاندا ءار ماسەلەنىڭ ادىلدىگىن ادام كورمەسە دە، اللا كورەدى»، دەگەن قاعيداعا سۇيەندىم.
دەسە دە، «وتىرىگى شىنداي، شىنى قۇداي ۇرعانداي» بولعان مىناۋ الەۋمەتتىك جەلىگە سەنگەن كەيبىر ادامدار ۇندەمەگەندى باسقا تەۋىپ، تابانىنا تاستاۋعا دايار. جاعادان الىپ، جانىشتاۋعا قۇمار ەكەندىگىنە كوزىم ابدەن جەتتى.
سوندىقتان دا ازدى كەم، ابىروي-اتىمدى بولىمسىز ورتانىڭ ساۋداسىنا سالماي، بارشا ايىپ تاققىش جارانعا ءبىر جاۋابىن بەرسەم دەپ شەشتىم.
بىرىنشىدەن، مەن ءاربىر تاسى قازاقتىڭ ءيسى اڭقىعان اتىراۋدا تۋىپ، تۇشكىرسە دە بابا ءداستۇرى دەپ تۇشكىرگەن اتامنىڭ تاربيەسىن، كوز اشقاننان ساناما قازاقتىڭ رۋحىن، مادەنيەتى مەن ادەبيەتىن سىڭىرگەن، انامنىڭ ءتالىمىن الىپ وسكەن قازاقپىن.
شىڭعىس ايتماتوۆ ايتقان: «جەتى اتاسىنا تامىر جىبەرمەگەن ادام – جەتەسىز! ونى بىلمەگەن جەردەن ادەپسىز قىلىق پەن ارام ىستەن جيىركەنبەۋ باستالادى»، - دەگەن. قاراپايىم دا قاتال ەلدىك فيلوسوفيانى ۇلكەندەردىڭ اۋزىنان كوپ ەستىپ، شىققان تەگىن، بارار جەرىن، جاقىن مەن جەتتى ايىرۋدى ءبىلىپ وسكەندەردىڭ قاتارىنانمىن.
ال ەندى بۇگىن شە؟ تۋعان جەرىنە سالماعى جوق، جەل ايداعان ءدانسىز قاۋىز ءتارىزدى كەيبىر باقىتسىز جاندار ءۇشىن مەن «رەسەيشىل، ساتقىن ەكەنمىن». سوندا قالاي؟
كەلىسىمسوزدىڭ كۇشى ەمەس، زىمىراننىڭ مىسى باسىپ تۇرعان مىنا زاماندا، حالىقارالىق اسكەري ۇيىمعا تۋعان ەلىمنىڭ اتىنان بارىپ، قاۋىپسىزدىك ءۇشىن وتقا،مۇددە ءۇشىن سۋعا تۇسكەنىم ءۇشىن بە؟ ەگەر ءدال سولاي بولسا، وندا مەن زامانىندا «ورىسشىلسىڭ» دەپ ايىپتالعان ۇلى ابايدىڭ سوزىمەن قايىرايىن:
«ادامنان نادان ارتپاس، ۇققانمەنەن،
تاعدىر كورمەي قويمايدى بۇققانمەنەن»، - دەيدى. ياعني، جۇرەگىڭ ازاپتان جارىلايىن دەپ تۇرسا دا، قادىرىڭدى بىلمەگەندەردىڭ الدىندا ەسەڭدى تۇسىرمە دەگەن... سوندىقتان، تۇسىنگەندەردى باعالاپ، تۇسىنبەگەندەردى سارالاپ وتەتىن ءومىر بۇل.
ەكىنشىدەن، مەن قولىما قارۋ الىپ، وق اتپاسام دا، جاۋىنگەرشىلىك زاماننىڭ زاردابىن، سوعىس اتاۋلىنىڭ زار-زاڭىن جاقسى بىلەتىن، جاستايىمنان جانىم سەزەتىن جانداردىڭ ءبىرىمىن. ويتكەنى، اكەمنىڭ ەكى اعاسى ۇلى وتان سوعىسىندا قازا بولعان. قازىر ادامزات الەمى بۇرىن-سوڭدى بولماعان سوعىس قاۋپىنەن ارىلماي تۇر. بۇل سوعىستا جەڭىمپاز بولمايدى. ءبارى دە جەڭىلەدى. مۇنداي جاعدايدا بىرەۋدىڭ سويىلىن سوعۋ – ناعىز سوقىرلىق. ال ءوز ۇلتىنا سوعىس تىلەۋ – قانىپەزەرلىك بولار ەدى.
وسى ورايدا، اتامنىڭ ءبىر اڭگىمەسى ەسكە تۇسەدى. وتكەن عاسىرلار بولسا كەرەك، بارىمتا جاساعان قازاقتىڭ بەس-التى جىگىتىن جەرگىلىكتى وتارلىق سوت ۇكىم شىعارىپ، يتجەككەنگە ايداعالى جاتىر ەكەن. سوندا، سول ەلدىڭ اعاسى بولعان ءبىر اقساقالدىڭ كوزىنەن پارشا-پارشا جاس اعىپ، جىلاپ تۇر ەكەن. جانىنداعىلار: «ەۋ، اقساقال، نەگە جىلايسىز؟ ۇرى جازاسىن الدى. ءادىل ەمەس پە؟!» دەگەن ەكەن. سوندا اقساقال: «ەي، مەن بۇل بەيباقتاردىڭ باسى ءۇشىن ەمەس، ارقايسىنىڭ بەلىندە ون-وننان كەتكەن بالا ءۇشىن جىلاپ تۇرمىن»، - دەگەن ەكەن.
وسىدان كەيىن، «ءوز قازاعىن سوعىسقا تارتىپ جاتىر»، دەگەن قاساڭ اڭگىمەگە قالاي شىدايسىڭ؟
بىلەم، تۇتاس ويدان ويماقتاي ءسوزدى جۇلىپ الىپ، جارانعا جار سالاتىندار بولعان، بولا دا بەرمەك. ءوز تاراپىمنان حالقىما ايتارىم: اعايىن، نە نارسەگە دە اقىلمەن قارايىق! ال اقىلدى ساقتايتۇعىن مىنەز دەگەن ساۋىتى بار. سول مىنەز بۇزىلماسىن!
ارينە، الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرىپ، ءمان-جايدى انىقتاماستان، جالعان اقپارات تاراتۋ وتە وڭاي. قيىنى – ار الدىناعى جاۋاپ. ءابىش كەكىلباەۆ اعامىز ايتپاقشى: «ارىل ادام – ەڭ كۇشتى ادام. ويتكەنى ول – وتكىنشى باقىتتىڭ، وتكىنشى قايعىنىڭ ىرقىنا مويىنسىنبايدى. سوندىقتان، ونىڭ تاعدىرى اۋىر بولۋى، قيىن بولۋى، وكىنىشتى بولۋى مۇمكىن ەمەس».
مەنىڭ دە، ومىرىمدەگى ەل-جۇرتىم سەنىپ، موينىما ارتقان قاي قىزمەت، قانداي جۇمىس بولسىن، ۇيالاتىن جەرىم جوق! مەن ءۇشىن حالقىمىزدىڭ مۇددەسىنەن بيىك ەش نارسە بولعان ەمەس. بۇگىندە، ەلدەن جىراق جۇرسەم دە، تۋعان ەلدىڭ ءاربىر جەتىستىگى مەن جەمىسى ءماندى، ساعىنىشى ءتاتتى. ارينە، مەن ءۇشىن ەلىمىزدىڭ سەنىمىنەن شىعۋ جولىندا، مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەسىن سىرتتا ساقتاپ، جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. وعان قوسا، مۇنداي مارتەبەلى مىندەتتىڭ ۇدەسىنىن شىعۋدا، حالقىمىزدىڭ رۋحاني قولداۋى قاشان دا قىمبات!
ءسوز سوڭىندا، ارداقتى اعايىن، ورازا ايت قۇتتى بولسىن! ۇستاعان ورازالارىڭىز، ىزگى تىلەكتەرىڭىز قابىل بولسىن! ەلىمىز امان بولسىن! راحمەت!
Abai.kz
