ەكى جىلدان بەرى الەمنىڭ نازارىن اۋدارعان رەسەي-ۋكراينا سوعىسى ءالى جالعاسىپ جاتىر. بۇل – ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ەۋروپاداعى ەڭ ءىرى قاقتىعىس بولىپ وتىر. زەردەلەپ كورسەك، اتالعان سوعىس بىرنەشە باعىتتا ءجۇرىپ جاتىر: اسكەري، اقپاراتتىق، ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق.

ۋكرايناداعى سوعىس قازىرگى الەمنىڭ ەڭ وزەكتى جانە كۇردەلى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى ساناتىندا. بۇل قاقتىعىس تەك ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تەكەتىرەس ەمەس، ول – حالىقارالىق ءتارتىپ، ەگەمەندىك، دەموكراتيا جانە ادام قۇقىقتارى ءۇشىن كۇرەستىڭ كورىنىسى. سوعىستىڭ قاشان اياقتالارى بەلگىسىز، بىراق ونىڭ سالدارى الەم تاريحىندا ۇزاق ۋاقىت بويى سەزىلەتىن بولادى.

BBC-ءدىڭ جازۋىنشا، ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي رەسەيدىڭ ەڭ ءىرى اۋە شابۋىلىنان كەيىن اقش-تىڭ ۇنسىزدىگىن سىنعا الدى. ول بۇل ۇنسىزدىك رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيندى شابۋىلدارىن جالعاستىرۋعا ىنتالاندىرادى دەپ مالىمدەدى. جاقىندا رەسەي ءبىر تۇندە 367 درون مەن زىمىراندى اتقىلاپ، ۋكراينادا كەمىندە 12 ادام قازا تاۋىپ، ونداعان ادام جاراقات الدى .

زەلەنسكي اقش پەن باسقا ەلدەردىڭ ۇنسىزدىگى پۋتينگە شابۋىلدارىن جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن ايتتى. ول رەسەيدىڭ قاتىگەزدىگىن توقتاتۋ ءۇشىن رەسەي باسشىلىعىنا قاتتى قىسىم جاساۋ قاجەت ەكەنىن ەسكەرتتى.

ال اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ شابۋىلدان كەيىن ءپۋتيندى «مۇلدە ەسىنەن اداسقان» دەپ سيپاتتاپ، ونىڭ ارەكەتتەرىن ايىپتادى . الايدا، ترامپ ناقتى قانداي شارالار قابىلدايتىنىن ايتقان جوق.

بۇل شابۋىلدار ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى سوعىستىڭ شيەلەنىسۋىن كورسەتەدى جانە حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ، اسىرەسە اقش-تىڭ، ارەكەت ەتۋ قاجەتتىلىگىن ايقىندايدى.

سونىمەن بىرگە، «The Guardian» باسىلىمى بىلاي دەپ جازىپتى: «ۋكراينالىق رەسمي تۇلعالار دونالد ترامپتىڭ سوعىستى توقتاتۋعا باعىتتالعان حالىقارالىق كۇش-جىگەرىنە قاراماستان، رەسەيمەن ۇزاققا سوزىلعان، پوزيتسيالىق سوعىس ءالى بىرنەشە جىلعا جالعاسۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى. جۇما كۇنى ىستانبۇلدا وتكەن كيەۆ پەن ماسكەۋ اراسىنداعى العاشقى تىكەلەي كەلىسسوزدەردىڭ ناقتى ناتيجەسىز اياقتالۋىنا جانە اقش پرەزيدەنتىنىڭ رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتين مەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكيمەن جوسپارلانعان قوڭىراۋلارىنا قاراماستان، ۋكراينالىق تاراپ ماسكەۋدىڭ بەيبىتشىلىككە شىن نيەتتى ەكەنىنە دالەل كورىپ وتىرعان جوق».

شىندىعىندا بۇل پىكىرلەر رەسەي سوعىس باستالعالى بەرى ەڭ ءىرى درون شابۋىلىن جۇزەگە اسىرعان كەزدە ايتىلدى – بارلىعى 273 درون جىبەرىلىپ، نەگىزىنەن كيەۆ وبلىسى مەن ەلدىڭ شىعىسىنداعى دنەپروپەتروۆسك جانە دونەتسك وبلىستارىن نىساناعا العان.

«اقش-تىڭ ايتارلىقتاي كومەگىنسىز بۇل جاعداي وزگەرمەيدى جانە ءتىپتى ۋشىعۋى مۇمكىن. اقش بولماسا، تەپە-تەڭدىكتى وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس. ۋاقىت وتە كەلە بۇل رەسەيدىڭ پايداسىنا جۇمىس ىستەۋى مۇمكىن. ءبىز ءتىرى قالامىز، بىراق ۇلكەن قۇرباندىققا بارامىز» دەپ سۇحبات بەرىپتى اتى-ءجونىن ايتقىسى كەلمەگەن ءبىر ۋكراين ازاماتى.

ەندىگى ءسوز اقش پەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا سوعىسى تۋرالى بولماق. «اقش پەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا سوعىسى الەم ەكونوميكاسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟» دەگەن تولعاقتى سۇراق قازىر ەكونوميكالىق ساراپشىلار مەن ساياساتكەرلەردىڭ نازارىن اۋداراتىن تاقىرىپ. تاعى دا BBC-گە سىلتەمە جاسايىق. اتالعان اقپارات اگەنتتىگى «اقش پەن قىتاي ءبىر-بىرىنەن نە يمپورتتايدى؟» دەگەن تۇيتكىل تۋرالى ىزدەنىپتى.

«2024 جىلى اقش-تان قىتايعا ەكسپورتتالاتىن ەڭ ءىرى تاۋار ساناتى — سويا بۇرشاقتارى بولدى. بۇل ءونىم نەگىزىنەن قىتايداعى شامامەن 440 ميلليون شوشقانى ازىقتاندىرۋ ءۇشىن پايدالانىلادى. سونىمەن قاتار، اقش قىتايعا فارماتسەۆتيكالىق ونىمدەر مەن مۇناي دا ەكسپورتتادى.

ال قىتايدان اقش-قا ەكسپورتتىڭ باسىم بولىگىن ەلەكترونيكا، كومپيۋتەرلەر جانە ويىنشىقتار قۇرادى. سونداي-اق، ەلەكتروموبيلدەر ءۇشىن ماڭىزدى باتارەيالاردىڭ دا ەداۋىر كولەمى قىتايدان جەتكىزىلدى. اقش-تىڭ قىتايدان يمپورتتايتىن ەڭ ءىرى تاۋار ساناتى — سمارتفوندار، بۇل بارلىق يمپورتتىڭ 9%-ىن قۇرايدى. بۇل سمارتفونداردىڭ كوپ بولىگى قىتايدا اقش-تىڭ ترانسۇلتتىق كومپانياسى Apple ءۇشىن وندىرىلەدى.

اقش اكىمشىلىگىنىڭ قىتايعا سالعان 20% كەدەندىك ءتاريفى امەريكالىقتار ءۇشىن بۇل ونىمدەردىڭ باعاسىن ايتارلىقتاي وسىرگەن ەدى. ەندى بۇل تاريف 125%-عا دەيىن كوتەرىلدى (كەيبىر تاۋارلار ءۇشىن 145%-عا دەيىن), بۇل ونىڭ اسەرىن التى ەسە كۇشەيتۋى مۇمكىن. اقش-تىڭ قىتايعا ەكسپورتتايتىن ونىمدەرى دە قىتايدىڭ قارسى تاريفتەرى سالدارىنان قىمباتتايدى، بۇل اقىرىندا قىتاي تۇتىنۋشىلارىنا دا وسىنداي اۋىرتپالىق اكەلەدى. الايدا، تاريفتەردەن بولەك، بۇل ەكى ەل ءبىر-بىرىنە ەكونوميكالىق زيان كەلتىرۋدىڭ باسقا جولدارىن دا قاراستىرۋى مۇمكىن».

Abai.kz