اعا بۋىن بولماسا، قازىرگى كەزەڭدە ورتا جانە جاس بۋىن وكىلدەرى اكە-شەشەسىنە، ءبىر-بىرىنە، ۇناتقان ادامىنا ت.ب. ءداستۇرلى، كلاسسيكالىق ۇعىمداعى حات جازباي كەتكەنى ءمالىم. وعان، ارينە، اركىمنىڭ قولىندا جەدەل اقپارات الماسۋ قۇرالدارىنىڭ پايدا بولعاندىعى سەبەپكەر. مۇنىڭ ءتيىمدى تۇستارىمەن بىرگە كولەڭكەلى جاعى دا جەتكىلىكتى. قولعا قالام الىپ حات جازۋ – ەڭ الدىمەن ادامدى ساۋاتتىلىققا تاربيەلەيتىن ەدى، ەشبىر جان سوزدەردى قاتە جازىپ، كۇلكىگە قالعىسى كەلمەيتىنى تۇسىنىكتى. بۇعان قوسا حات جازۋ – ويلانۋعا، ىزدەنۋگە سەبەپكەر، دەمەك كوبىرەك وقۋعا يتەرمەلەيتىن قۇبىلىس-تۇعىن. جازىلاتىن ءاربىر حات باستالۋى، ورتاسى، اياعى بار، بىلايشا ايتقاندا شاعىن شىعارما ءتارىزدى. تۇرمىستا حات جازىپ داعدىلانعان ادام جۇمىستا دا، سان-سالالى قىزمەتتىك حات-قۇجاتاردى دايىنداۋدا ونشالىق قينالماس ەدى. اقىرىندا، مۇراعاتتاردا ساقتالعان بۇرىنعى زاماندار مەن كەزەڭدەردە جازىلعان حاتتار بۇگىندە تاريحي دەرەكتەرگە اينالىپ، مەملەكەتتىك مانگە يە بولىپ وتىرعاندىعى دا بەلگىلى. وسى ورايدا حات جازۋ ءداستۇرى ۇمىتىلىڭقىراپ بارا جاتقان قازىرگىدەي ۋاقىتتا، ءسال كىدىرىپ، ليريكالىق شەگىنىس جاساۋ ماقساتىندا  وقىرمان نازارىنا اۆستريالىق ايگىلى جازۋشى، اقىن، دراماتۋرگ ستەفان تسۆەيگتىڭ «جۇرەكتىڭ ارپالىسى» رومانىنىڭ باستى كەيىپكەرى ەديتتىڭ، ءبىزدىڭ ويىمىزشا وسىناۋ قوماقتى روماننىڭ بۇكىل مازمۇنى مەن جۇگىن ارقالاپ تۇرعان حاتىنىڭ ءوزىمىز اۋدارعان نۇسقاسىن ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

«مەن بۇعان دەيىن ساعان التى حات جازدىم، بىراق ىلە-شالا بارلىعىن ۇساقتاپ جىرتىپ تاستادىم. ويكەنى مەن ءوزىمدى ايقارا اشقىم كەلمەدى، ەشبىر سەبەپپەن اشقىم كەلمەدى. كۇشىمنىڭ جەتكەن جەرىنە دەيىن ءوزىمدى ۇستاپ كەلدىم. اپتادان اپتا وتكەن سايىن سەزىمىمدى جاسىرىپ وزىممەن ءوزىم ارپالىستىم. سەن اركەز بىزگە اشىق-جارقىن، ەشتەڭەدەن كۇدىگى جوق جان رەتىندە كەلگەن سايىن، سەنى الاڭداتپاۋ ءۇشىن مەن قولدارىما تىرپ ەتپەۋدى، كوزدەرىمە – نەمقۇرايدى قاراۋدى بۇيىردىم. جۇرەگىمنىڭ وزىڭە ۇمتىلۋىن ساعان بىلدىرمەۋ ءۇشىن كەيدە ءتىپتى قاساقانا دورەكى، كۇلكىلى كورىندىم – مەن ادامنىڭ كۇشى جەتەتىن، ءتىپتى ودان تىس نارسەنىڭ ءبارىن جاساپ كوردىم.

بىراق بۇگىن مەن شىداي المادىم – انت ەتەيىن، بۇل مۇلدە كەنەتتەن، مەنىڭ ەركىمنەن تىس ورىن الدى. مۇنىڭ قالاي بولعانىن ءوزىم دە بىلمەيمىن; ءوزىمدى ءوزىم ۇرۋعا دايىنمىن، ارتىنان ۇياتتان ورتەنە جازدادىم. ويتكەنى ءوزىمدى ساعان تاڭۋدىڭ قانشالىق ويسىزدىق، ەستەن اداسقانداي اقىماقتىق ەكەندىگىن مەن تۇسىنەمىن، ابدەن تۇسىنەمىن. مۇگەدەك، ەكى اياعى جانسىز جاندىكتىڭ ماحابباتقا قاقىسى جوق. راسىندا، مەنىڭ – كۇيرەگەن تىرشىلىك يەسىنىڭ – ءوزىمدى ءوزىم جەك كورە تۇرا ەندى ساعان سالماق سالۋىما قاقىم بار ما؟ مەندەي تىرشىلىك يەسىنىڭ سۇيۋگە، ول دەسەڭىز، ءتىپتى – بىرەۋدىڭ سۇيىكتىسى بولۋعا اقىسى جوق. بۇل بايعۇس ءوزىنىڭ تۇككە تۇرمايتىن تىرلىگىمەن وزگەلەردىڭ ءومىرىن ۋلاعانشا، ءبىر بۇرىشقا تىعىلىپ، سول جەردە جوق بولۋى ءتيىس. ءيا، مۇنىڭ بارلىعىن ابدەن بىلەمىن – سول بىلگەندىگىمنەن دە كۇيرەپ بارا جاتقانىمدى بىلەمىن. مەن ەشقاشان سەنى الاڭداتپاس ەدىم، بىراق سەن ءوزىڭ مەنىڭ مىناداي بەيشارا مۇگەدەك كۇيىمە ەندى از قالدى دەپ ءالسىز بويىما زاڭعار سەنىم ۇيالاتتىڭ. باسقالار سياقتى، ءاربىر ەركىن، ازات جاسالعان قادامنىڭ ءوزى – اللانىڭ شاراپاتى مەن شەكسىز راحات ەكەندىگىن مۇلدە تۇسىنبەيتىن ميلليونداعان بارلىق ادامدار سياقتى مەن دە قيمىلداي الامىن، جۇرە الامىن. وسىنىڭ ءبارى ورىندالعانشا، وزگەلەر سياقتى مەن دە ادام، ايەل بولعانىمشا، جانە، بالكىم...بالكىم! – ساعان لايىقتى سۇيىكتىڭ بولعانىمشا ۇنسىزدىكتى ساقتاۋعا وزىمە انت ەتتىم. بىراق ەسسىز تاعاتسىزدىق پەن ساۋىعىپ كەتۋگە دەگەن اساۋ قۇشتارلىق مەنەن كۇشتى بولىپ شىقتى، تاپ سول ساتتە، سەن ماعان ەڭكەيگەندە، مەن كەنەتتەن ءوزىمنىڭ باسقا ەكەنىمە سەندىم، شىنايى ءارى ەسسىزدىكپەن سەندىم، ءوزىمدى مۇلدە ايىققان جاڭا ادامداي سەزىندىم. وسى مينۋتتى، سونداي ءبىر ءساتتى تولاسسىز ارمانداپ ۇزاق كۇتتىم، مىنە، ەندى سەن جانىمدا تۇردىڭ، ءسويتىپ مەن قارعىس اتقىر اياقتارىم تۋرالى ۇمىتتىم، مەن سەنى عانا كوردىم، سەن ءۇشىن قانداي بولعىم كەلسە، ءوزىمدى سولاي سەزىندىم. ەگەر جىلدان جىلعا، كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي تەك قانا جالعىز ءبىر تىلەكتى تىلەسەڭ، ايتەۋىر ءبىر ساتتە ول اقيقاتقا اينالعانداي كورىنەرىن سەن قالايشا تۇسىنبەيسىڭ. ماعان سەنشى، سۇيىكتىم: ءوز كەمىستىگىمنەن ارىلعانداي ەلەسكە بەرىلگەنىم مەنى وسىنداي تەبىرەنىسكە جەتكىزدى; مەن ءوزىمنىڭ الاستالعان كۇيدە، مۇگەدەك بەينەدە قالۋعا شىدامىم جەتپەگەندىكتەن دە، الاسۇرعان جۇرەگىمە ەركىندىك بەردىم. ءتۇسىنشى مەنى، ءتۇسىن – مەن سوناۋ بۇرىننان، مۇنشالىق ۇزاق ازاپپەن ءوزىڭدى ساعىنامىن.

مىنە، ەندى سەن مەنىڭ شىنىمەن دە اياعىما تۇرعانىمشا ەشقاشان بىلمەۋىڭ مۇمكىن بولعان نارسەنى بىلەسىڭ جانە كىم ءۇشىن جازىلعىم كەلەتىنىن دە بىلەسىڭ: مىنا جارىق الەمدەگى جالعىز جان ءۇشىن – سەن ءۇشىن! تەك قانا سەن ءۇشىن! وسىناۋ ماحابباتىم ءۇشىن كەشىر مەنى، مەنىڭ شەكسىز سۇيىكتىم. وزىڭنەن جالعىز عانا نارسەنى وتىنەمىن – مەنەن قورىقپا، ۇرەيلەنبە! ءوزىمدى الدەبىر ساعان تاڭسام، سەنى تاعى دا الاڭداتادى دەپ ويلاما، بەيشارا، وزىنە-ءوزى جەكسۇرىن مۇگەدەك سەنى ۇستاپ قالۋعا تىرىسادى دەپ سەسكەنبە. جوق، انت-سۋ ىشەيىن، مەن ەشبىر بەينەدە سەنىڭ مازاڭدى المايمىن، مەنىڭ بار  ەكەندىگىمدى سەن ءتىپتى سەزبەي دە قالاسىڭ. مەنىڭ تەك قانا كۇتكىم كەلەدى، توزىمدىلىكپەن كۇتۋ، جاراتۋشىنىڭ ماعان قايىرىمى ءتۇسىپ، مەنى ساۋىقتىرىپ جىبەرۋىن عانا كۇتەمىن. وتىنەمىن سەنەن سۇيىكتىم، - مەنىڭ ماحابباتىمنان ۇرەيلەنبە. تەك قانا ويلاشى، ورىندىققا تاڭىلعان، جالعىز قادام جاساۋعا ءالى جەتپەيتىن، سەنىمەن بىرگە ءجۇرىپ، وزىڭمەن كەزدەسۋگە اسىعۋعا مەنىڭ قانشالىقتى قايرانسىز دارمەنسىزدىگىمدى ويلاشى، سوندا سەن ءبارىن دە تۇسىنەسىڭ، باسقا ەشكىمدەي ماعان جاناشىرلىق تانىتقان سەن عانا! ۇعىنشى، ءتۇپسىز تۇنەكتە شىدامدىلىقپەن عانا وتىرۋعا جازالانعان جارالى جان، سەنىڭ كەلۋىڭدى، ماعان ءبىر ساعاتىن عانا ارناپ جانىمدا بولۋىڭدى، جۇزىڭە قاراۋىما رۇقسات ەتىپ، داۋىسىڭدى ەستىپ، دەمىڭدى سەزىنۋدى سابىرسىزدانا كۇتەتىن تۇتقىن ەكەندىگىمدى ۇعىن. بۇل – ۇزاق جىلداردان بەرى ماعان بەرىلگەن جالعىز باقىتىم. سەن ءسال عانا ەلەستەتشى: مەن كۇن مەن ءتۇن توسەككە تاڭىلىپ جاتا بەرەمىن، جاتا بەرەمىن، مەن سەنى كۇتەمىن، ءاربىر ساعات مەن ءۇشىن ازاپتى ۇزاق، شيىرىققان ءساتتى سوڭىنا دەيىن توسۋعا قۋاتىم ازەر جەتەدى. مىنە، سەن كەلەسىڭ، ال مەنىڭ، دۇنيەدەگى ءاربىر ايەلدىڭ قولىنان كەلەتىندەي ساعان قاراي ۇمتىلىپ، سەنى قۇشاقتاۋعا ورنىمنان ۇشىپ تۇرۋعا دا شامام جەتپەيدى. ال، مەن بولسام سەنى سۇيۋگە باتىلىم جەتكەنىن سەنىڭ سەزىپ قالماۋىڭ ءۇشىن ءوزىمنىڭ قۇشتارلىعىمدى تەجەپ،  امالسىز تىعىلىپ، ءاربىر ءسوزىمدى، كوز قيىعىمدى، تىنىسىمدى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاپ قيمىلسىز وتىرۋىم كەرەك. بىراق ماعان سەن، سۇيىكتىم – ءتىپتى وسىناۋ ازاپتى مينۋتتاردىڭ ءوزى مەن ءۇشىن باقىتتى ساتتەر،  سەن، ازات تا الاڭسىز، ەشتەڭەدەن كۇدىكتەنبەستەن مەنىڭ ماحابباتىم تۋرالى بىلمەستەن ۇيدەن كەتەسىڭ; تەك جالعىز مەن عانا ءوزىمنىڭ ساعان دەگەن ماحابباتىمنىڭ قانشالىق قايرانسىز ەكەندىگىن تۇسىنگەندىكتەن شەكسىز ازاپقا باتامىن.

مىنە، ەندى الگى جاعداي ورىن الدى. ەندى، مەنىڭ سۇيىكتىم، مەنىڭ جاسىراتىن ەشتەڭەم قالماعاندا، ءوزىمنىڭ مويىنداۋىمنان باس تارتا المايتىن ۋاعىمدا سەنەن جالىنىپ سۇرايمىن، - ماعان قاتال بولما. ءتىپتى ەڭ پاناسىز، ەڭ باقىتسىز سورلى تىرشىلىك يەسىنىڭ دە نامىسى بار ەمەس پە،  ەگەر سەن مەنىڭ ءوز جۇرەگىمدى تۇمشالاۋعا دارمەنىم جەتپەگەنى ءۇشىن مەنى جەك كورەتىن بولساڭ، مەن بۇعان توزە قويماسپىن، سەنەن جاۋاپ ماحابباتتى كۇتپەيمىن - ۋا، جوق. مەنى ەمدەپ قۇتقاراتىن قۇدايىم كۋا، ول تۋرالى ەشقاشان ويلاعان دا ەمەسپىن. ءتىپتى، تۇسىمدە دە سەنىڭ مەنى قازىرگى ساتتە، مىناداي كۇيىمدە سۇيەتىندىگىڭە ۇمىتتەنۋگە قاقىم جوق; مەن سەنەن قۇرباندىقتى دا، اياۋشىلىقتى كۇتپەيمىن – سەن ونى بىلەسىڭ! سەنەن تەك قانا جالعىز نارسەنى سۇرايمىن: مەرزىمى جەتكەن ساتكە دەيىن مەنىڭ كۇتۋىمە، ءۇنسىز كۇتۋىمە رۇقسات ەت! اقىرى، بۇل ءوتىنىشتىڭ دە اۋىر ەكەندىگىن تۇسىنەمىن. بىراق، ءتىپتى يت ەكەش يتكە دە بەرىلەتىن – سيرەك بولسا دا ءوزىنىڭ قوجايىنىنا قاراۋ باقىتىنىڭ ەڭ كىشكەنتاي، ەڭ ماردىمسىز بولشەگىن ادامعا سىيلاۋ سونشالىق ۇلكەن نارسە ەمەس شىعار؟ الدە ونى تاپ سول ارادا تاياقپەن ۇرىپ قۋىپ تاستاۋ كەرەك پە؟ ءبىر نارسەنى، تەك قانا ءبىر نارسەنى: ەگەر سەن ءوزىمدى جاريا ەتكەنىم ءۇشىن مەنى – بەيشارا جاندى – كەۋدەمنەن يتەرسەڭ، ەگەر ماعان ءوز ۇياتىمنان قورلانۋىما قوسا ەندى سەنىڭ جەك كورۋىڭە ۇشىراسام – ونى كوتەرە الماسپىن. وندا ماعان جالعىز جول قالادى – قانداي ەكەندىگىن سەن بىلەسىڭ. مەن ساعان  ونى كورسەتكەنمىن.

جوق، جوق، شوشىما. بۇل قورقىتۋ ەمەس! مەن سەنى ەشبىر قورقىتايىن دەپ وتىرعان جوقپىن، ماحابباتتىڭ ورنىنا سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ ماعان ۇسىنىپ وتىرعان جالعىز بەلگىسى - اياۋشىلىقتى سۇراپ الايىن دەگەن دە نيەتىم جوق. سەن ءوزىڭدى ابدەن ەركىن، الاڭسىز سەزىنۋىڭ ءتيىس – قۇداي كورىپ تۇر،  مەنىڭ ساعان اۋىرتپالىعىمدى ارتۋ ويىم جوق، ايىبىڭ جوق جەردە ءوزىڭدى ايىپتى سەزىنۋىڭدى قالامايمىن. قالايتىن، وتىنەتىن جالعىز تىلەگىم – سەنىڭ مەنى كەشىرىپ، وتكەن نارسەنىڭ ءبارىن، مەنىڭ ايتقاندارىمدى، مويىنداۋىمدى ۇمىتۋىڭ. تەك قانا مەنى تىنىشتاندىر، ماعان كىشكەنتاي عانا، بولىمسىز بولسا دا ءۇمىت بەر! ماعان بىردەن جاۋاپ ءبىلدىر – جالعىز سوزىڭنەن-اق مەن تۇسىنەمىن – ساعان جەككورىنىشتى ەمەس ەكەندىگىمدى، ەشتەڭە بولماعانداي سەنىڭ بىزگە تاعى دا كەلەتىنىڭدى ءبىلدىر. سەنى جوعالتىپ الۋدان مەنىڭ قانشالىقتى ۇرەيلەنەتىمدى ەلەستەتە دە المايسىڭ. سەنىڭ  ارتىڭنان ەسىك جابىلعان سول ءبىر ساتتەن باستاپ، نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن – مۇنىڭ سوڭعى رەت ەكەندىگىندەي مەنىڭ بويىمدى ولىمدەي ۇرەي بيلەدى. سەن سول كەزدە بوزارىپ كەتتىڭ، كوزدەرىڭدە ۇرەي تۇرعانى سونشا، جاڭا عانا وتتاي كۇيىپ-جانىپ جاتقان بويىمدى ىلەزدە اياز قارىعانداي بولدى. بىلەمىن، قىزمەتشى ماعان ايتىپ بەرگەن، سەن قىلىشىڭ مەن فۋراجكىڭدى الىپ ۇيدەن دەرەۋ شىعىپ كەتىپسىڭ; ول بارلىق جەردەن سەنى ىزدەپ بوسقا اۋرەلەنىپتى. مىنە، كوردىڭ بە، مەن سەنىڭ مەنەن وبادان، بەزگەكتەن بەزگەندەي قاشقانىڭدى بىلەمىن. بۇل كىنالاۋ ەمەس، سۇيىكتىم، جوق، جوق، - مەن سەنى تۇسىنەمىن. ويتكەنى اياعىمداعى قۇرساۋلاردى كورگەندە مەن وزىمنەن ءوزىم شوشىنامىن، شىدامسىزدىقتىڭ سالدارىنان قانشالىق ىزالى، قىرسىق، دورەكى ءارى ءتوزىمسىز بولا تۇسەتىنىمدى وزىمنەن باسقا ەشكىم بىلمەيدى. مەنەن نەگە بەزىنەتىنىن باسقالاردان گورى مەن ءوزىم ابدەن بىلەمىن – ءيا، مەن ءتارىزدى قورقىنىشتى جانعا تاپ بولعاندا ۇرەيدەن نەگە شالقادان تۇسە جازدايتىنىن جان-تانىممەن ۇعىنامىن. سويتە تۇرا مەن جالىنىپ سۇرانامىن: كەشىرشى مەنى! سەنسىز نە كۇندىز، نە تۇندە ماعان تىنىم جوق، - تەك قانا جانتالاسا الاسۇرۋ. بار-جوعى بىرنەشە ءسوزدى عانا سەنەن كۇتەمىن، ماعان ءبىر ءتىلىم حاتىڭدى جولدا نەمەسە قۇر قاعازدىڭ ءوزىن، گۇلدى عانا جىبەر – نە بولسا دا ءبارىبىر – تەك ايتەۋىر ءبىر بەلگى بەر! مەنى كەۋدەمنەن يتەرمەيتىندىگىڭدى، ساعان جەكسۇرىن ەمەس ەكەندىگىمدى بىلەيىن. ويلانشى، بىرنەشە كۇننەن كەيىن مەن كەتەمىن، سەنىڭ قينالۋىڭ اياقتالادى. ەگەر مەنىڭ ازابىم – اپتالار، ايلار بويى سەنى كورمەۋىم – بۇدان كەيىن جۇزدەگەن ەسە كۇشەيسە، سەن بۇل جايىندا ويلاما، تەك وزىڭمەن ءوزىڭ جايىندا عانا ويلا، مەنىڭ ءاردايىم سەن تۋرالى، تەك قانا سەن تۋرالى ويلايتىنىم سياقتى!

ءبىر اپتادان كەيىن سەن ازات بولاسىڭ، ەندەشە تىم بولماسا، ءبىر رەت كەلىپ كەتشى. ال، ەندى ۋاقىت سوزبا، جالعىز سوزبەن بولسا دا ءوزىڭ جايىندا ءبىلدىر. سەنىڭ مەنى كەشىرگەنىڭدى كورمەيىنشە مەن ويلاۋدان ايىرىلىپ، تىنىس الا المايمىن. ەگەر سەن مەنىڭ ءوزىڭدى سۇيۋگە دەگەن قاقىمنان باس تارتساڭ، ءومىر سۇرۋگە ءالىم دە، تىلەگىم دە جوق».

مۇحتار كارىباي، ديپلومات، پۋبليتسيست  

Abai.kz