«اقىلدى قالانىڭ» قالقانى

تسيفرلىق شەشىمدەر مەن Smart City تەحنولوگيالارىنىڭ دامۋىنا بايلانىستى كيبەرقاۋىپسىزدىك ماسەلەسى الدىڭعى ورىنعا قادام باسۋدا. بۇگىنگى تاڭدا «اقىلدى قالا» — تەك بەينەكامەرالار مەن اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەلەر عانا ەمەس، كەز كەلگەن كىرىگۋ نۇكتەسى السىزدىككە اينالۋ مۇمكىندىگى بار كۇردەلى تسيفرلىق ەكوجۇيە. مۇنداي قالا تەك تەحنولوگياعا عانا ەمەس، تۇرعىنداردىڭ سەنىمىنە دە قۇلاق اسادى. ال ونىڭ نەگىزى — جەكە دەرەكتەردى سەنىمدى باسقارۋ مەن قورعالعان تسيفرلىق ينفراقۇرىلىم. ال، مۇنداي جاعدايدا كيبەرقاۋىپسىزدىك قالالىق ورتانىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ نەگىزگى فاكتورىنا اينالىپ، قازاقستانداعى تسيفرلىق سەرۆيستەردىڭ بەرىك ىرگەتاسىن قالىپتاستىرۋعا قاتىسادى.

2025 جىلعى 8 قىركۇيەكتە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىن وتكىزىپ، تسيفرلىق ورتانى قورعاۋدى كۇشەيتۋ، دەرەكتەردىڭ زاڭسىز تارالۋىنىڭ الدىن الۋ جانە كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى قۇزىرەتتەردى دامىتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. بۇل مىندەتتەر قالالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى — بەينەباقىلاۋ جۇيەلەرىنەن باستاپ، تسيفرلىق كولل-ورتالىقتار مەن تكش پلاتفورمالارىنا دەيىنگى ماسەلەلەرمەن تىعىز بايلانىستى.

بۇگىندە تسيفرلاندىرۋ مەكتەپتەردى، اۋرۋحانالاردى، كولىك، ساۋدا ورتالىقتارىن جانە قالالىق الاڭداردى قامتىدى. وندا بەينەباقىلاۋ كامەرالارى، دابىل تۇيمەلەرى، بەت-الپەتتى تانۋ جۇيەلەرى، جەدەل جاردەم كولىكتەرىندەگى GPS-ترەكەرى بار بەينەجەتوندار، «اقىلدى» باعدارشامدار مەن تالداۋ مودۋلدەرى ورناتىلۋدا. مۇنىڭ بارلىعى قالالىق ۇدەرىستەردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن اشىقتىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.

الايدا وسىنداي ءاربىر قۇرىلعى ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ورنالاسقان جەرى تۋرالى دەرەكتەردى توپتاستىرىپ، تسيفرلىق ينفراقۇرىلىمنىڭ وسال بۋىندارىن تۋىنداتۋ الەۋەتىنە يە. كيبەرقاۋىپسىزدىك دەڭگەيى اقىلدى قالا تسيفرلىق ورتاسىنىڭ قانشالىقتى تۇراقتى جانە سەنىم تۋدىراتىنىن انىقتاي تۇسەدى، دەمەك، ونىڭ كەلەشەگىن دە ايقىندايدى. قاۋىپسىز تسيفرلىق قالا كيبەرقورعاۋدان باستالادى جانە ول يننوۆاتسيالار مەن تۇرعىنداردىڭ جايلىلىعى ءۇشىن بەرىك ىرگەتاستى قالايدى.

تسيفرلىق دەرەكتەر نەعۇرلىم كءوپ بولسا — تءاۋەكەلدەر سوعۇرلىم جوعارى

وسى كۇنگى پلاتفورمالاردى قولدانىسقا ەنگىزۋ كوبىنە كيبەرقاۋىپسىزدىك پەن ازاماتتاردىڭ دەربەس دەرەكتەرىن قورعاۋ سالاسىنداعى قيىندىقتارمەن قاتار جۇرەدى. سوڭعى جىلدارى الاياقتاردىڭ بانك قىزمەتكەرلەرى رەتىندە ءوزىن تانىستىرىپ، زەينەتكەرلەردىڭ اتىنا نەسيە راسىمدەگەن كوپتەگەن جاعدايلار تىركەلدى. سونىمەن قاتار، وسىنداي تۇلعالاردىڭ ارەكەتتەرىنەن ستۋدەنتتەردىڭ جەكە دەرەكتەرى كوپشىلىككە تارالىپ، بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى بازاسىنا  قاتىستى الىپ قاشپا وقيعالار تۋىندادى. مۇنداي جاعدايلار تسيفرلىق ينفراقۇرىلىمعا دەگەن سەنىمدى السىرەتىپ، قالالار مەن ولاردىڭ تۇرعىندارىن قورعاۋ ماسەلەسىن العا تارتادى. ءدال وسى رەتتە قوعامدىق كيبەرقاۋىپسىزدىك — تسيفرلىق كەڭىستىكتى قورعاۋدىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى رەتىندە باستى نازارعا ىلىگە ءتۇستى.

فوتو: Shutterstock.

وسىنداي ماسەلەلەردى تالقىلاۋدىڭ ەڭ ءىرى الاڭدارىنىڭ ءبىرى الماتىدا وتكەن KazHackStan 2025 فورۋمى بولدى. ءىس-شاراعا مەملەكەتتىك ورگاندار مەن بيزنەس قۇرىلىمداردىڭ وكىلدەرى، حالىقارالىق ساراپشىلار قاتىستى. فورۋم بارىسىندا قر ءتسدياوم اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ءۇمىتجان ارىقبەكوۆا اتاپ وتكەندەي، كيبەرقاۋىپسىزدىك بۇگىندە تەك نەگىزگى تسيفرلىق جوبالاردى قورعاۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك ەگەمەندىكتى جانە ديپلوماتيانى نىعايتۋدىڭ قۇرالى بولىپ وتىر. «قازاقستان كورشى ەلدەرمەن بەلسەندى ىنتىماقتاستىق ورناتىپ، اتقارىلعان جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىن راستاپ كەلەدى. بۇۇ رەيتينگى بويىنشا قازاقستان حالىقارالىق ستاندارتتىڭ 90%-دان استامىن ورىنداپ وتىرعان مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندا. بۇگىندە ەلىمىز تمد مەن ورتالىق ازيادا كوشباسشى ورىنعا يە»، — دەپ اتاپ ءوتتى ول.

ادامدار تەحنولوگيالاردى سانالى جانە قاۋىپسىز قولدانۋعا، اقپاراتتى سۇزگىدەن وتكىزۋگە، كۇماندى سىلتەمەلەر مەن قوڭىراۋلاردان اۋلاق بولۋعا ماشىقتانىپ كەلەدى. اقپاراتتىق گيگيەنا مەن قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ءبىلىم دە ارتا تۇسۋدە، ال، وسى رەتتە تاجىريبەدە دالەلدەنگەن ساپالى تەحنيكالىق شەشىمدەرگە دەگەن سەنىمدى ۇلعايتۋ دا ماڭىزدى — بۇل ولاردىڭ ارتىقشىلىقتارىن ءتيىمدى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

فوتو: اۆتورلىق يلليۋستراتسيا.

قاۋىپسىز ءارى، سەنىمدى ءومىر ءسۇرۋ — ءاربىر تسيفرلىق ءىز قورعالعاندا عانا مۇمكىن. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق قىزمەتتەر تۋرالى دەرەكتەر، جەكە مالىمەتتەر، سونداي-اق تسيفرلىق جۇيەلەردەگى اككاۋنتتاردىڭ لوگيندەرى مەن قۇپيا سوزدەرى اقىلدى قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىنداعى زاماناۋي تەحنولوگيالار ارقىلى سەنىمدى تۇردە قورعالادى. كيبەرقورعاۋسىز بولاشاقتىڭ قالاسىن ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس — ول ءاربىر تسيفرلىق قادامنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتايتىن قالقانعا اينالىپ، تۇرعىنداردىڭ تىنىشتىعىنا كەپىل بولادى.

سەنىم ارحيتەكتۋراسى: شەشىمدەردى بىرىكتىرۋدەگى پلاتفورمالاردىڭ رءوءلى

ينتەگراتسيالىق پلاتفورمالىق شەشىمدەر قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ولار بىتىراڭقى جۇيەلەردى بىرىڭعاي باسقارىلاتىن ەكوجۇيەگە بىرىكتىرىپ، كەلەسىدەي مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى:

• جەكە، مىنەز-قۇلىقتىق جانە تەحنيكالىق دەرەكتەر اعىندارىن، سونداي-اق تسيفرلىق ورتاداعى وقيعالاردى ورتالىقتاندىرىلعان تۇردە باقىلاۋعا;
  • ينتسيدەنتتەرگە جەدەل ارەكەت ەتۋگە;
  • كيبەرقاۋىپتەردى ەرتە كەزەڭدە انىقتاپ، بۇعاتتاۋعا;
  • قۇپيا اقپاراتقا قولجەتىمدىلىكتى باسقارۋعا;
  • قالالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ سىندارلى ەلەمەنتتەرىن قورعاۋعا.

مۇنداي پلاتفورمالارسىز شىن مانىندە قاۋىپسىز تسيفرلىق قالانى قۇرۋ مۇمكىن ەمەس.

قازاقستان پرەزيدەنتى ءوزىنىڭ سوڭعى جولداۋىندا Smart City تۇجىرىمداماسىن كەڭەيتۋ، حالىقارالىق تاجىريبەنى ەنگىزۋ جانە بىلىكتى مامانداردى تارتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، شەتەلدىك جانە وتاندىق شەشىمدەردى بىرىكتىرۋدىڭ وزەكتىلىگىن ەرەكشە كورسەتتى.

اقىلدى قالالارعا ارنالعان كيبەرقورعاۋ سالاسىنداعى حالىقارالىق جەتەكشى ويىنشىلاردىڭ قاتارىندا Palo Alto Networks, Cisco, Fortinet, سونداي-اق قالالىق ءومىردىڭ نەگىزگى سالالارىن كەشەندى اۆتوماتتاندىرۋعا ارنالعان امبەباپ ينتەگراتسيالىق پلاتفورما INTEGRA-نى ۇسىناتىن INTEGRA CITY كومپانياسى دا بار. پلاتفورما تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى، كولىك، شەكارا كۇزەتى جانە ينفراقۇرىلىم سالالارىنداعى پروتسەستەردى قامتيدى; «اقىلدى قالا» جانە «قاۋىپسىز قالا» جۇيەلەرىن باسقارادى; سىرتقى شەشىمدەردى بىرىكتىرەدى; جوعارى دەڭگەيدەگى قورعانىستى جانە جەرگىلىكتى رەتتەۋلەرگە سايكەستىكتى قامتاماسىز ەتەدى. بولاشاقتا بۇل پلاتفورما قازاقستاننىڭ وڭىرلىك جوبالارىنا ينتەگراتسيالانۋى مۇمكىن.

«ءبىز پايدالانۋشىلاردىڭ جەكە دەرەكتەرىن ساقتامايمىز جانە ءۇشىنشى تۇلعالارعا بەرمەيمىز، بۇل ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. بارلىق اقپارات وسى شەشىمدەر ازىرلەنەتىن ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ باقىلاۋىندا قالادى. قازاقستاندا كيبەرقورعاۋ تاقىرىبى قارقىندى دامىپ كەلەدى، جانە ءبىز تسيفرلىق سىنداردى، دەرەكتەر مەن قالالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ قاۋىپسىزدىگىن باسقارۋ جولىندا سەنىمدى قۇرالدار مەن تەحنولوگيالىق پلاتفورمانى ۇسىنۋعا دايىنبىز. ءاربىر پايدالانۋشىنىڭ قۇپيالىلىعىن ساقتاۋ — ءبىزدىڭ باستى قاعيدامىز»، — دەيدى INTEGRA CITY كومپانيالار توبى ورتالىق ازياداعى ءوكىلدىگىنىڭ باسشىسى پاۆەل لوران.

فوتو: پاۆەل لوران، INTEGRA CITY كومپانيالار توبى ورتالىق ازياداعى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى.

اقىلدى قالالاردا ءاربىر سەنسور، كامەرا مەن حابارلاعىش — تۇرعىندار تۋرالى ماڭىزدى دەرەكتەردى قامتيتىن بىرىڭعاي جۇيەنىڭ ەلەمەنتتەرى. ەگەر كيبەرقاۋىپسىزدىك تۇراقتى بولماسا، مۇنداي جۇيە وسال بۋىنعا اينالادى. سوندىقتان كيبەرقاۋىپسىزدىك — اقىلدى قالالاردىڭ بولاشاعى مەن تۇراقتىلىعىنىڭ نەگىزگى فاكتورى.

قازىرگى زامانعى تسيفرلىق پلاتفورمالار تەك تەحنيكالىق ينفراقۇرىلىم عانا ەمەس، ازاماتتار، بيزنەس جءانە مەملەكەت قءاۋىپسىز جاعدايدا ءوزارا ءارەكەتتەسەتىن ورتانى، دءالىرەك ايتقاندا, سەنىم ارحيتەكتۋراسىن  قالىپتاستىرادى. بۇل — بولاشاقتىڭ ىرگەتاسى، وندا تەحنولوگيالار ءاربىر ادامنىڭ يگىلىگى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى.

Abai.kz