شارحان قازىعۇل. تىرشىلىك تۋرالى تولعانىس
1. قۇلقىنىڭا قۇرىق سالىپ كوردىڭ بە؟
جۇمىر باستى پەندەنىڭ ءبارى ءبىر سەنىمگە جۇگىنىپ تىرشىلىك كەشەدى. تالاس جوق، نانىمسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدە قوعامتانۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى «قۇداي بار ما، جوق پا، ونى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى» دەيتىن، جارىقتىق! سوتسياليزم داۋىرىندە بۇدان ارتىق قالاي ايتۋعا بولاتىن ەدى! ءبىر پارتيالىق فۋنكتسيونەردىڭ دە ساندىراقتاعانى ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە: «سلاۆا بوگۋ، يا - اتەيست». قۇدايدى مويىنداعىسى كەلمەيتىن بايعۇستىڭ اۋزىمەن دە ءوزىنىڭ حاق ەكەنىن ءبىلدىرتىپ تۇراتىن جاراتقاننىڭ جازۋى - جازۋ-اق.
ولەرىنەن ءبىراز بۇرىن يسلام ءدىنىن قابىلداعان لەۆ تولستوي ءوزىنىڭ وسى قادامىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ، شۋ-شۋ ەتكەن ورىس ينتەلليگەنتسياسىنا بىلاي باسۋ ايتقان ەكەن: «مىرزالار، مەنىڭ جازعاندارىمدى دۇنيەدەگى بارلىق ادام وقىمايدى. وقىعاندارى ەكىنشى قايتارا بەتتەي قويۋى ەكىتالاي. قۇراندى دۇنيە جۇزىندە ءبىر جارىم ميللياردقا جۋىق ادام كۇنىنە بەس رەت وقيدى. تاۋلىك تاستاماي! بۇدان كەيىن سەندەرگە تاعى قانداي اڭگىمە كەرەك؟!».
1. قۇلقىنىڭا قۇرىق سالىپ كوردىڭ بە؟
جۇمىر باستى پەندەنىڭ ءبارى ءبىر سەنىمگە جۇگىنىپ تىرشىلىك كەشەدى. تالاس جوق، نانىمسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدە قوعامتانۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى «قۇداي بار ما، جوق پا، ونى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى» دەيتىن، جارىقتىق! سوتسياليزم داۋىرىندە بۇدان ارتىق قالاي ايتۋعا بولاتىن ەدى! ءبىر پارتيالىق فۋنكتسيونەردىڭ دە ساندىراقتاعانى ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە: «سلاۆا بوگۋ، يا - اتەيست». قۇدايدى مويىنداعىسى كەلمەيتىن بايعۇستىڭ اۋزىمەن دە ءوزىنىڭ حاق ەكەنىن ءبىلدىرتىپ تۇراتىن جاراتقاننىڭ جازۋى - جازۋ-اق.
ولەرىنەن ءبىراز بۇرىن يسلام ءدىنىن قابىلداعان لەۆ تولستوي ءوزىنىڭ وسى قادامىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ، شۋ-شۋ ەتكەن ورىس ينتەلليگەنتسياسىنا بىلاي باسۋ ايتقان ەكەن: «مىرزالار، مەنىڭ جازعاندارىمدى دۇنيەدەگى بارلىق ادام وقىمايدى. وقىعاندارى ەكىنشى قايتارا بەتتەي قويۋى ەكىتالاي. قۇراندى دۇنيە جۇزىندە ءبىر جارىم ميللياردقا جۋىق ادام كۇنىنە بەس رەت وقيدى. تاۋلىك تاستاماي! بۇدان كەيىن سەندەرگە تاعى قانداي اڭگىمە كەرەك؟!».
مەن نامازىن قازا قىلمايتىنداردىڭ قاتارىندا جوقپىن. دەي تۇرا، جاس كەلگەن سايىن بارلىق قۇبىلىستى اللاھتىڭ جىبەرگەن اڭگىمەلەرىمەن بايلانىستىراتىن بولدىق. جەر باسىپ جۇرگەندەردىڭ ءبارىن جاراتقان يەمىز سىناققا جىبەرگەنىنە كوز جەتە باستاعانداي. قۇدايعا يمان ەتۋمەن، تاۋەكەل ەتۋمەن قاتار جاراتقاننىڭ بارىن جانە قۋ جانىمىزدىڭ قاي ءبىر كۇنى قازا بولاتىنىن ءبىر ساتكە دە ەستەن شىعارماي ءجۇرۋدى يماندىلىق دەپ ساناساق; بىرەۋگە جاساعان جاقسىلىعىمىز بەن بىرەۋدەن كورگەن تەپەرىشىمىزدى سول ساتىندە ۇمىتىپ كەتىپ وتىرساق، مۇسىلماندىقتىڭ اۋىلىنا جاقىنداي تۇسكەنىمىز دە!
تىرشىلىك يەلەرىن بىلاي قويعاندا، اۋا سياقتى ىلكى ساتتە ابستراكتىلىلەۋ كورىنەتىن زاتتىڭ ءوزى پلانەتاعا قانشالىقتى قاجەت بولسا، ادام بالاسى دا سول جەر بەتىندە مىندەتتى تۇردە ومىرباقي ءجۇرۋىن اللاھ و باسىندا رەتتەپ قويعانداي. راحىمجان وتارباەۆتىڭ ءبىر كەيىپكەرىنىڭ ايتقانىنا امالسىز باس شۇلعيسىڭ: «دۇنيە - جالعان ەمەس، ادام - جالعان» .
قۇدايدىڭ جاراتقان دۇنيەسى - ماڭگىلىك. ءپىرىم اللاھتىڭ زاڭى سولاي نەگىزدەلگەندەي. جاراتقان تەك ادامداردى اۋىستىرىپ وتىراتىنىن تۇيسىنەسىڭ. قۇلقىنى ىرىقسىز كەتكەن ادام بالاسىن ماڭگىلىك ەتۋ وپا بەرمەسىن ءتاڭىرىمىز الدىن الا ويلاستىرعانىنا ءشۇبا كەلتىرمەيسىڭ. سىنعا تۇسىرگەن قۇلدارىن ەڭ الدىمەن وسى پارامەتر بويىنشا ولشەۋدى دە ءجون كورگەن سەكىلدى.
شىنىندا دا ادام ءومىرىنىڭ باعاسىن بەرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ءتاسىلى وسىندا ەكەنىن كەلە-كەلە تۇسىنەسىڭ! «شىدامى شەكسىز اللاتاعالادان ەشكىم شەبەر ەمەس» دەگەن ءسوزدى ەسى بار كىسىلەردىڭ كوپ ايتاتىنى دا بەكەر ەمەس. قاراپ وتىرساڭىز، قۋ تىرشىلىكتە پەندە بىتكەندى قۇلقىن قۇرتىپ جاتقانىن كوزى بار كىسى كۇندە كورىپ ءجۇر.
«ءبارى وتەدى دە كەتەدى. بۇل دا!» دەگەن ءوزىنىڭ اتالى ءسوزىن جۇزىگىنە ويىپ جازدىرعان سولومون پاتشا اقىلسىز با؟! قاراپايىم شىندىقتى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ قاۋىزىنا سىيدىرىپ قويعان! ايتارى جوق اقيقات، كەز كەلگەن نارسە بارا-بارا سانادان سىزىلادى. مىنا جالعان ءومىردى ايتپاعاندا، ءاربىر قولدان جاسالعان «قۋانىشىڭنىڭ» ءوزى ءبىر اپتادان كەيىن كوڭىلىڭنەن عايىپ بولادى.
قاراپايىم مىسال. بيتىڭە دەيىن قوسىپ ءجۇرىپ العان تەمىر، تاقتاي نەمەسە قاعاز فورماسىنداعى ناگراداڭنىڭ ءوزىن بەس-التى ساعات عانا «جۋاسىڭ». سول اتاقتى يەلەنگەنىڭدى ەكى كۇننەن كەيىن اينالاڭ ۇمىتا باستايدى. ءبىر ايدان كەيىن ءوزىڭنىڭ دە ىستىق-سۋىعىڭ باسىلادى. بىراق، ەڭ ۇلكەن تراگەديا - ەندى كەلەسى اتاققا كەزەككە تۇراسىڭ. قۇلقىن دەگەن وسى!
دۇنيەنى جاۋلاپ العان ماكەدونيانىڭ الەكساندرى دا سوڭعى دەمى بىتەردىڭ الدىندا ۋازىرلەرىنە تابىتتان ەكى قولىن شىعارىپ جەرلەۋدى وسيەت ەتكەنى دە تۇسىنگەن ادامعا ءبىز ايتىپ وتىرعان ءپالساپانى مەڭزەسە كەرەك: «مەنى قۇرتقان - تويىمسىز قۇلقىن. تورتكۇل دۇنيە مەنىڭ ماڭگى قول استىمدا بولاتىنداي كورگەنمىن. ولاي ەمەس ەكەن. ەندى ءتۇسىندىم. مەن جوعالدىم. ال، دۇنيە قالدى. مەن ونى انا جاققا الىپ كەتە المايمىن. ەكى قولىم بوس بارادى. ءمانسىز تىرلىكپەن اينالىسقانىما وكىنەمىن!».
ءار مىڭ جىلدا 43 ۇرپاق اۋىسىپ وتىرادى. جاۋىنگەر-پاتشا ەسكەندىر ومىردەن وتكەلى قانشا ۇرپاق دۇنيەگە كەلىپ، قانشا ۇرپاق كەرى قايتقانىن ءوزىڭىز ساناي بەرىڭىز. دەسەك تە، سولاردىڭ بارلىعىنا ءتان وزگەرمەيتىن ءبىر قۇبىلىس بار. ول - قۇلقىن! اللاتاعالانىڭ ادامدى سۇراققا الارداعى ەڭ باستى كريتەريىن وزگەرتۋ ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيدى! ولاي دەيتىنىمىز، ادامدار باياعى قالپىنان وزگەرگەن ەمەس. ءداستۇر ساباقتاستىعىنا قايران قالاسىڭ! قازىر دە تاياق لاقتىرساڭ، قۇلقىنىن ويلاعان پەندەگە تيەدى. كەيدە كۇپىرشىلىككە باراسىڭ: «جاراتقان شەبەرلىگىنىڭ ەڭ اپوگەيى وسى ما ەكەن؟!».
مەنىڭ ۇلكەن كرەسلودا وتىرعان تانىسىم ءبىر جۇزدەسكەنىمىزدە «جوعارى لاۋازىم دا اللانىڭ بەرگەن سىيى عوي» دەپ قالدى. سىيى بولسا، سىيى شىعار. مەيىرىمى مول جاراتقاننىڭ قولىنان ءبارى كەلەدى. دەگەنمەن، مەنىڭ تۇسىنگەنىم، اللاھتىڭ ءبىر سىنى جاقسى بولادى، ءبىر سىنى قاتال بولادى. مانساپ - ونىڭ سىيى عانا ەمەس، سىنى دا دەپ تۇسىنگەن ءجون، تەگىندە. قۇدايدىڭ سول سىنىنان دا سۇرىنبەي ءوتۋدى كوپ «كىسى» تۇندە تۇسىندە، كۇندىز وڭىندە ويلاپ ءجۇر دەپ ايتۋ قيىن، ارينە.
ساناسىندا سۇزگىدەن وتكىزىپ جۇرسە، قاراماعىنداعى ادامداردان ءوزىن جوعارى قويۋ، ولاردى باسىنۋ، جوق جەردەن جەكىرۋ جانە سول سياقتى كەلەڭسىزدىكتەردەن نەگە ءالى كۇنگە دەيىن كوز اشپاي كەلەمىز؟! باسشى ادام سىيدى سىن دەپ ۇققان بولسا، حالىقتىڭ قازىناسىنداعى قارجىعا قول سۇققانىن قاشان قويادى؟!
بۇرىن «ءتىل كوميتەتىندە باستىق جەيتىن اقشا بار» دەپ كىم ويلاعان؟! «باقسام، باقا ەكەن» دەگەندەي، بار بولىپ شىقتى عوي. بار بولعاندا دا قانداي! ەندى سول بولار-بولماس مەكەمەنىڭ تولار-تولماس باستىعى 35 ميلليونداپ قاربىتسا، باسقالارىنىڭ نە ءبۇلدىرىپ جاتقانىن ءبىر قۇداي بىلەدى! ءدال وسى جەردە اللاتاعالا سىيىنىڭ سۇيكىمىن قۇرىپ كەتكىر قۇلقىن كۇلتالقان ەتىپ جاتقانىنا جانىڭ اۋىرادى. وسىدان كەيىن قۇلقىن قۇدايدىڭ ءار ادامعا ورناتىپ قويعان باعا قوياتىن بارومەترى دەپ قالاي ايتپايسىز!
اقتوبەگە جاقىن جەردەگى ءبىر اۋدان ورتالىعىندا مەنىڭ تۋعان ناعاشىم تۇرادى. جىلىنا ءبىر رەت بارىپ قايتامىن. شەشەمنىڭ ارۋاعى ريزا بولسىن دەپ. ناعاشىمنىڭ ءوزى دە سۇيكىمسىز ادام ەمەس. سىيلاستىعىمىز قازاق ماقالداپ ايتقانداي دا بار. ناعىز تىلەۋلەسىم ەكەنىن ءىشىم سەزەدى. جەڭەشەمىز دە قۇدايدان تىلەگەن ادام. ەكى قىزدارى تۇرمىسقا شىققان. ۇيلەنگەن ۇلكەن ۇلىنىڭ ەنشىسىن بەرگەن. سول جەردە ۇكىمەتتىڭ سالعان ەكى قاباتتى ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەلى پاتەرىندە قال-قادىرىنشە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. تاعى ءبىر ۇيلەنگەن ۇلى، كەلىنى، نەمەرەلەرى مەن كەنجە بالاسى، بارلىعى ءتورت بولمەلى قازاقى جەكە ۇيدە. ناعاشىم دا، قوساعى دا - زەينەتكەر. قولىنداعى ۇيلەنگەن بالاسىنىڭ ايلىعى - 30 مىڭ تەڭگە. قاشان بارسام دا اقشاعا جارىماي وتىرادى.
بىراق، بۇزاۋلى ەكى سيىرى، ءۇش-ءتورت قويى مەن تولىپ جاتقان تاۋىقتارى، باۋ-باقشاسىنىڭ بارى قانداي جاقسى، سونىڭ ارقاسىندا قاشاندا داستارحانى مايىسىپ تۇرادى. قانت پەن سۇيىق ماي عانا ساتىپ الادى-اۋ، بىلۋىمشە. قالعاندارى وزدەرىنىڭ قولدارىمەن جاسالعان ءىشىم-جەم. ۇكىمەتتەن الاتىن اقشالارى كيىم-كەشەككە، بالاسىنىڭ ءىلىنىپ تۇرعان ماشيناسىنىڭ كرەديتىنە كەتەدى.
قىسقاسى، قازاق كوپ ايتۋعا قۇمار - كادىمگى قوڭىر تىرشىلىك!
ناعاشىم تاڭنىڭ اتىسىنان كۇننىڭ باتىسىنا دەيىن تىنىم كورمەيدى. الاكەۋىمنەن ەكى سيىرىن ورىسكە قاراي ايداپ شىعادى. قايتىپ كەلىپ، ەكى بۇزاۋىن الدىنا سالىپ، ءشوبى شۇيگىندەۋ جەرگە ارقانداپ قايتادى. ودان ءبىر شايىن شالا-پۇلا ىشە، 1975 جىلى شىققان پۆز ۆەلوسيپەدىنە وتىرىپ ساياجايىنا تارتادى. كارتوپ تۇپتەيدى. تورتكە تامان تۇننەن قالعان جىلىتپاسىن سوعىپ الادى. ايتپاقشى، ءبىر ساعاتتاي كوزىن ءىلىپ الاتىنى بار.
مال ورىستەن قايتقانشا قورانىڭ ونى-مۇنى كەتكەن جەرلەرىن جوندەپ الەككە تۇسەدى. سيىرلارىن اكەلەدى، بۇزاۋلارىنا بارادى. بالالاردىڭ جەگەن قاربىز-قاۋىندارىنىڭ قابىعىن تۋرايدى. باقتاعى ءشىرىپ تۇسكەن المالاردى ءبىر تەگەشكە جيناپ، سونىڭ ءبارىن جەمگە بوكتىرىپ، سيىرلارىنا بەرەدى. سونىمەن قاس قارايادى. كۇن سايىن وسى كورىنىستەر اينا-قاتەسىز قايتالانادى دا وتىرادى. مەن ناعاشىمدى اياپ كەتەمىن: «ويباي-اۋ، مىناۋ ناعىز توتاناق عوي. نە قىزىق؟ مۇنداي ءومىردىڭ قانداي ءمانى بار؟».
سويتسەم، ناعاشىم اريستوتەلدەن اسىپ كەتكەن فيلوسوف: «ءاي، جارىعىم-اۋ، سەن وقىعانىڭ بولماسا، مەنەن ارتىق نە بىلەسىڭ؟! ەسىڭدە بولسىن، مىنانىڭ ءبارى - بوق دۇنيە. مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءمانى - مانا جۇمىستارىنا كەتكەن جۇگىرمەكتەر مەن مىنا شاپقىلاپ جۇرگەن «جەردىڭ قۇرتتارى». ەرتەڭ مەن ولەيىن دەپ جاتقاندا ءبۇيىرىمدى تەسىپ شىققان بەس بالام مەن سولاردان تۋعان نەمەرەلەرىم اينالا قورشاپ تۇرماي ما؟! وسىنداي سۋرەتتى كوز الدىڭا ەلەستەتىپ كورشى! مىنە، سوعان جەتەتىن ەشتەڭە جوق. ولمەيتىن پەندە بار ما؟! ەشكىم قۇدايعا قىلىش الىپ جۇگىرمەيدى. ءبارىمىزدىڭ باراتىن جەرىمىز - ءبىر جەر. بىراق، ادام ارتىنا قاراماي ءولۋ كەرەك.
مەن «باقىت» سياقتى ۇلكەن ۇعىمداردى تۇسىنە بەرمەيتىن قاسقامىن. پايعامباردىڭ جاسىنا كەلگەنشە سونى قولىممەن ۇستاپ، جۇرەگىممەن سەزىنگەن ەمەسپىن. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ادام ومىرىندە تەك باقىتتى ساتتەر بولادى. ۇيلەنۋ، بالالى بولۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، نەمەرە ءسۇيۋ دەگەن سياقتى. ال، الگى ايتقان ولەر كەزدەگى كوز الدىمداعى سۋرەت ەڭ سۇيكىمدى ءسات بولاتىن شىعار دەپ ويلايمىن! سولاردىڭ الدىندا كەتكەننەن ارتىق قانداي باقىت كەرەك ساعان، كوكسوققان؟! بالالارىمدى وسى كۇنگە بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن، ايتەۋىر جەتكىزدىم! ەندى ولار ءوز كۇشىكتەرىن جەتكىزسىن. ادامنىڭ باستى مىندەتى سول. اللاتاعالانىڭ جاۋاپتى تاپسىرماسى دەسەڭ دە، ءوزىڭ ءبىل.
باياعىدا مىنا ارال تولىسىپ تۇرعان شاعىندا اناۋ قاراقالپاقستان جاعىنان ءبىر قۇس ءۇش بالاسىن الىپ ۇشىپ شىققان ەكەن. ورتا جولدا ابدەن قاناتى تالعان انا قۇس بالالارىنا قاراپ: «سەندەردى ارعى بەتكە ارقامدى ويىپ الىپ بارا جاتىرمىن. سەندەر ماعان نە جاقسىلىق كورسەتەسىڭدەر؟» دەپ سىناپتى. سوندا ەكى ۇلكەن بالاسى شەشەلەرىن التىنمەن اپتاپ، كۇمىسپەن كومكەرەتىنىن ايتىپ بەزەك قاعىپتى. ال، كىشى بالاسى ايتىپتى: «شەشە، سەنى دە اتا-اناڭ باعىپ-قاقتى. سولارعا ءوزىڭ نە ۇشپاق كورسەتتىڭ؟ ەشتەڭە. سوندىقتان بالالارىڭ دا سەنى ۇلدە مەن بۇلدەگە بولەۋگە ۋادە بەرەتىندەي مە؟! ەرتەڭ سەن سەكىلدى مەن دە انا بولامىن. ءومىرىم بالالارىمدى وسىرۋمەن وتەدى دە كەتەدى». ابدەن قالجىراپ كەلە جاتقان انا قۇس ۇلكەن ەكى بالاسىن سۋعا تاستاپ جىبەرىپتى دە، انىق سويلەگەن كەنجەسىن ارعى بەتكە امان-ەسەن جەتكىزگەن ەكەن.
سولاي، جيەنجان! مىنا تىربىڭ ءومىردىڭ ءبارى سول بالا-شاعانىڭ ءوز قولىن ءوز اۋزىنا جەتكىزۋ ءۇشىن بەرىلگەن».
قىسقاسى، ءبىز كوپ ايتا بەرمەيتىن - كادىمگى قازاقى ءپالساپا!
ەندى دەدۋكتسيالىق وي قورىتۋدان يندۋكتسيالىق وي قورىتۋعا كوشكەنىمىز دۇرىس شىعار. ولاي بولسا، جالعىز مەنىڭ ناعاشىم ەمەس، كوپ قازاق، اسىرەسە اۋىلداعى قانداستار وسى پالساپامەن ومىردەن وتەدى. بۇل پىكىرگە ەشكىم قارسى بولا قويماس. داۋ ايتسا دا، ءدوپ ايتۋى قيىن شارۋا! جالپى العاندا، بۇل قۇبىلىسقا قۋانۋ كەرەك پە، كۇيىنۋ كەرەك پە، ول جاعىن مەن ەندى ايتا المايمىن! ارينە، وكىنىشتى!
2. ءومىردىڭ ەڭ سوڭعى قۇپياسى
اللاھ ادامعا اقىل بەرگەن، نامىس بەرگەن، ەرىك-جىگەر بەرگەن. سونىڭ ارقاسىندا مىڭداعان جىلدار بويى ادام ءوزىن ءوزى زەرتتەپ كەلەدى. ءوزىن ءوزى تانىپ كەلەدى. سول ساناسىنىڭ ارقاسىندا قازىرگى وركەنيەتكە جەتتى. نەشە ءتۇرلى رەۆوليۋتسيالىق جاڭالىقتار اشتى. ءبارىن بىردەي ءتىزىپ قاجەتى نە، بۇگىنگى تاڭدا جالعىز كومپيۋتەر دەگەن قۇدىرەتتىڭ ءوزى ادامزات ءۇشىن جارتى جۇمىستى اتقارىپ وتىرعانىن باجايلاماي-اق بايقايسىڭ. وسىنىڭ بارلىعى ادام بالاسىنىڭ وزىنە تۇسكەن سىندى جەڭىلدەتۋگە ۇمتىلۋىنان تۋعان.
ءيا، جەر بەتىندەگى جۇمىر باستىلار جابىلىپ ءجۇرىپ كوپ شارۋا تىندىردى دەپ اۋىزدى تولتىرىپ ايتۋعا بولار. دەسەك تە، ماناعى قۇدايدىڭ باستى كريتەريى بولىپ تابىلاتىن قۇلقىن ماسەلەسىن شەشۋگە كەلگەندە اللاھتىڭ دوبى تاعى دا قۇلىقسىز كۇي كەشىپ وتىرعانىن كورەسىز. ەندىگى اڭگىمە پەندە بىتكەننىڭ باس اۋرۋى بولىپ وتىرعان اقشا تۋرالى وربىمەك. ايتۋعا قانشا اۋىر بولسا دا تاقىرىبىمىزعا تىكەلەي قاتىسى بار ماسەلەنى اينالىپ كەتۋ - ارىمىزعا سىن.
تالاسا المايسىز، اقشا - ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن اۋاداي قاجەت قۇرال. اقشا - كەرەك دەسەڭىز، تىرشىلىك بارىسىنداعى باستى قۇندىلىق. دەي تۇرا، ول ەشقاشان دا شەشۋشى ءرول اتقارا المايدى. ويتكەنى، ءوز ارىن اقشادان دا بيىك قوياتىن ادامدار بۇرىن دا بولعان، قازىردە دە بار، بۇدان كەيىن دە بولا بەرەدى. ولار اقشانى رۋح ۇلىلىعى ارقىلى جەڭەدى. ال، بايلىق اتاۋلىعا قۇنىققان پەندەلەر وسى قاسيەتتەن، قاسيەت ەمەس-اۋ، ادامي قۇندىلىعىنان ءبىرجولاتا ايىرىلادى. بۇل - رۋحاني اۋرۋدىڭ سيمپتومى. مۇنداي ادامداردىڭ جۇرەگىن اقشا باسىپ قالادى. جۇرەك بايعۇس سوعۋىن سوعىپ تۇرادى. تەك قالىڭ اقشا كۋپەرىنىڭ ار جاعىنان. ەڭ سۇيكىمسىز ناۋقاس وسىلار. ولاردى قوعام قابىلداعىسى كەلمەيدى. بىراق، قابىلدايدى. سىرتتاي. اقشانىڭ قۇدىرەتى دە سوندا.
ءدال وسى جەردە قىزعانىش دەگەن كاتەگوريا الدان شىعادى. دەسەك تە، مۇنى جەكە ادامنىڭ قىزعانىشى دەگەننەن گورى قوعامدىق قىزعانىش دەپ اتايىق. ويتكەنى، ات توبەلىندەي از بايلاردى تەك ءبىردى-ەكىلى ادام قىزعانىپ قويمايدى، قوعامنىڭ باسىم بولىگى ولارعا جاقتىرماي قارايتىنى راس.
باي-ماناپتار و باسىندا اقىلدى ادامدار بولۋى ابدەن مۇمكىن. ەۆرەيلەردىڭ ماقالى ەسىڭىزدە مە؟ «ەگەر سەن اقىلدى بولساڭ، نەگە بيشارا بولىپ ءجۇرسىڭ؟!». بىراق، اقشا دەگەن جارىقتىقتىڭ بۋى بار بالە ەكەنىن ءبارى بىلەدى. بارلىق اڭگىمە سول بۋدان تارايتىنى دا - تارازى باسىندا تۇرعان تاقىرىپ.
باعزى زاماندا ەل ارالاپ، كۇنىن كورۋگە داعدىلانىپ العان اعامىزدىڭ كوزىنە ءبىر كۇنى ايدالادا ىرىمعا اۋىل كەزىكپەي ابدەن دىڭكەلەيدى. ارىپ-اشىپ، ابدەن السىرەپ، ءبىر توبەنىڭ باسىنا شىققاندا، تالەيى تاۋسىلماپتى، ءبىر بايدىڭ كۇزدەۋدە وتىرعان جەرى كوز ۇشىندا كولبەڭدەيدى. «ولتىرە كورمەڭدەر، ءبىر كەسە اعارعان بەرسەڭدەر جەتەدى» دەپ توبەنىڭ باسىنان ون ەكى قانات بايدىڭ ۇيىنە دەيىن زارلاپ كەلگەن اعامىز ەسىكتىڭ سول جاعىنا جايعاسادى. توردە وتىرعان قوجايىن قىزىن ايرانعا جۇمساعان ساتتە اعامىز باسقاشا سايراپ قويا بەرسىن: «ءاي، ايرانىڭدى ءوزىڭ ءىش، مەن سەنىڭ قىزىڭدى قاتىندىققا الىپ كەتۋگە كەلىپ وتىرعان اداممىن». ال، كەرەك بولسا!
ءۇي يەسى وتە اقىلدى بولىپ شىعادى. «سەنىڭ اڭگىمەڭ دۇرىس ەكەن. كەل، مەنىڭ قاسىما جاقىن كەلىپ ايتشى، ايتارىڭدى» دەپتى. اعامىز ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ، قاسىنا جەتىپ بارادى. «ال، ەندى ايتشى» دەپتى باي تاعى دا. سوندا جاڭا عانا قوقاڭداپ وتىرعان قوناق: «ايرانىمدى ىشەم دە كەتەم. قارىناشتىقتان باسىم اينالدى ما، بايقاۋسىز اۋزىمنان شىعىپ كەتىپتى. ءسوزىمدى قايتىپ الدىم، بايەكە!» دەپ ازەر قۇتىلىپتى. سويتسە، باي بۇكىل التىنىن قوناعى وتىرا كەتكەن تابالدىرىقتىڭ سول جاعىنا كومىپ قويعان ەكەن. مىنە، بۋدىڭ قۇدىرەتى!
التىننىڭ بۋى بيشارانى عانا ەسىنەن تاندىرمايدى، كۇندەردىڭ كۇنىندە باي ادامدى دا اقىلىنان اداستىرادى. قازاق بەكەر ايتپايدى: «كەدەي باي بولسام دەيدى، باي قۇداي بولسام دەيدى». قولىنا قارعا تىشقان ادام بايلىعىن ەسەلەي تۇسسەم دەپ جانتالاسادى. فيلوسوفيانىڭ زاڭى: «قاجەتتىلىكتى وتەۋ جاڭا قاجەتتىلىكتى تۋعىزادى». بۇدان كەيىن باسەكەلەستىك باستالادى. مۇنىڭ ارتى دۇنيەقوڭىزدىققا بارىپ تىرەلەدى. وسىنداي مارشرۋت.
اتالمىش قۇبىلىستى قوعامنىڭ مۇشەلەرى مەملەكەتتىك ورگانداردان دا الدەقايدا ءجىتى باقىلاپ وتىرادى. قوعامدىق قىزعانىش وسى جەردە تۇتانادى. مۇنى دا جاسامپاز ۇعىم دەپ اسپەتتەۋگە كەلمەيدى. لەنين اتامىز بارلىق ادامدى تەڭەستىرەم دەپ قۋ جانىن قۋىرداق قىلدى. ارتى نە بولدى؟! وسىندايدا ءابدىجاميل نۇرپەيىسوۆ كوكەمە ريزا بولامىن. ەلاماننىڭ ءسوزى بار ەمەس پە؟ ول قورىتىندى كىتاپتىڭ سوڭىنا دەيىن سوتسياليستىك توڭكەرىستى «تۇسىنبەيمىن. تەڭدىك بولعانمەن، قۇلقىن بىردەي بولۋشى ما ەدى؟!» دەپ شاقشاداي باسىن شاراداي قىلماي ما؟! مىنە، ءار ادامنىڭ پوزيتسياسى وسى ەلاماننىڭ ۇستانىمىنداي بولعاندا عانا قۇلقىن قۇرىقتالماسا، باسقا ۋاقىتتا، ءاي، قايدام؟!
الايدا، وركەنيەتتى ەلدەردە ادامدار قانداي قيىن جاعدايعا قاراماستان ءوزارا كەلىسىمگە كەلۋى شارت. ويتكەنى، كەز كەلگەن قوعامدا اۋقاتتى ادامدار كوبەيمەي، ول مەملەكەت تە، ونىڭ ادامدارى دا كوگەرمەيتىنىن سان عاسىرلىق ادامزات تاجىريبەسى ايقىنداپ بەردى. لەنين اتامىزدىڭ ءسوتسياليزمى قانشا جەردەن زارلاساق تا ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن دالەلدەي المادى. ادام سميت كارل ماركستەن باسىم تۇسكەنىن تورتكۇل دۇنيە تۇتاسقا جۋىق مويىنداپ وتىر.
تاعى ءبىر مىسال. وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى انگليا مەملەكەتىنىڭ وليگارحتار يەلىگىندەگى زاۋىت-فابريكالاردىڭ ءبارىن ناتسيوناليزاتسيالاۋدان قولدارى بوسامادى. ناعىز مەملەكەتتىك قىزعانىش. بىراق، نارىقتىق قاتىناستاردىڭ كانوندارىنا قارسى جاسالعان ءۇردىس اقىرى ءوزىن اقتامادى. ەلدىڭ ەكونوميكاسى كۇرت تومەندەپ كەتتى. قاراپايىم حالىقتىڭ دا كۇنكورىسى قيىنداي بەردى. وسى قاتەلىكتى كەيىننەن «بولاتتاي بەرىك حانىم» اتانعان مارگارەت تەتچەر جوندەدى. ول بارلىق كاسىپورىنداردى جەكە كاسىپكەرلەرگە كەرى ساتۋدى جۇزەگە اسىردى. اينالاسى بەس جىلدىڭ ىشىندە ەل قايتا وركەندەۋ جولىنا ءتۇستى. قىزعانىشتىڭ جاسامپاز جول ەمەستىگىن وسى ءبىر مىسالدان-اق كورىپ وتىرمىز. الايدا، ەڭ الدىمەن سول قىزعانىشتىڭ تۇتانۋىنا جول بەرىپ الماۋدىڭ امالدارىن ويلاستىرۋ شارت.
سوندىقتان دا جاراتقان وزىنە ۋاقىتشا سىيلاعان مول بايلىقتىڭ يەسى مەملەكەت پەن قوعام الدىنداعى ازاماتتىق بورىشىن دا تەرەڭ سەزىنۋى ءتيىس. ول مەملەكەتكە سالىعىن تازا تولەۋمەن قاتار بيزنەستەگى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن دە تولىق موينىمەن كوتەرىپ وتىرعاندا عانا مەملەكەت كوتەرىلەدى. مەملەكەتتىڭ كوتەرىلۋى - ونىڭ ازاماتتارىنىڭ كوتەرىلۋى. سوندا عانا قوعامدىق قىزعانىشتىڭ جولى قيىلادى.
پارادوكس، جوعارىدا ايتقان قۇلقىن دەگەن ءتۇبى جوق قۇدىق تاعى دا ەسىگىمىزدى تىقىلداتىپ تۇر. قۇلقىن اۋرۋىنىڭ ەڭ سوراقىسى - سىبايلاس جەمقورلىق. سول ارقىلى قۇلقىنىن تولتىرىپ وتىرعان مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەر قوعامنىڭ ازعىندالۋىنا ەڭ باستى كىنالى ادامدار ەكەنىن ءوز باسىم سالىق تولەۋشى رەتىندە ويبايلاپ تۇرىپ ايتۋعا ارلانبايمىن. ولار تەك حالىقتى عانا قاقساتىپ قويمايدى، بيزنەس وكىلدەرىن دە تەسپەي سورۋدىڭ نەشە ءتۇرلى ۇلگىسىن كورسەتۋدەن دە قايمىقپاي كەلەدى. سوندىقتان دا وسى سۇر جىلاننىڭ تۇبىنە بالتا شاپپاي، قوعامدا زاڭدىلىق ورناپ، كونتسەنسۋس بولۋى ەكىتالاي.
جالپى العاندا، قوعام قانداي بولسا، ادام سونداي بولاتىنى - دالەلدەۋدى كەرەك ەتپەيتىن اكسيوما. سەبەبى، ادام قوعامنان تىس ءومىر سۇرە المايدى. ادام بولعاسىن ءوزىڭدى ءوزىڭ تانىعىڭ كەلەدى: وسى مەن كىممىن؟ قوعامنان ءوز ورنىڭدى تاپقىڭ كەلەدى. باسىڭدى تاسقا دا، تاۋعا دا سوعاسىڭ! قيىن-اق. ەڭ اياعى شىنايى اقپاراتقا قول جەتكىزۋ قيامەتقايىم بولىپ كەتتى. «اقپاراتقا يە ادام الەمدى بيلەيدى» دەگەن ءسوز بار. ءيا،ءيا، اقپاراتسىز ادام بولۋ قيىن.
ادامدار رۋحاني ازعىندالىپ بارادى دەپ جار سالۋشىلار كوبەيدى قازىر. جازۋشىلار «ەشكىم كىتاپ وقىمايدى» دەپ زارلاپ ءجۇر، جۋرناليستەر «ەل گازەتكە جازىلۋدى قويدى» دەپ كۇيىنەدى. بىزدە قوعامدى كىنالاۋدان ادامدى كىنالاۋ باسىم. بىراق، قازىر «ماي بەرسەڭ دە جەي بەرەتىن» سوتسياليزم زامانى ەمەس. ميفولوگيالىق يدەيالاردى بۇل كۇندەرى ادامدار بۋىندىرساڭ دا قابىلدامايدى.
وقىرمانعا كەز كەلگەن ۋاقىتتا تەك شىنايى اقپارات كەرەك. ولاردى سول قۇقىعىنان باياعىدان بەرى ايىرىپ كەلە جاتقانىمىزبەن قازىر ەشكىمنىڭ جۇمىسى جوق. سۋلى-جاباعىلى اقپاراتقا وقىرمان الدەقاشان تويىپ بىتكەن. ۇكىمەتتىك باسىلىمدارعا كوز جۇگىرتسەڭ، ءبارىن قارقىلازيا قىلىپ قويادى. وپپوزيتسيالىق گازەتتەردى اقتارساڭ، بەت بىتكەننىڭ بارىنەن وقيتىنىڭ - اقىرزامان! ەكەۋىنەن دە كوڭىلىڭ قالادى. الگى زارلاپ ايتىپ وتىرعان شىنايى اقپاراتتى كۇندىز ماي شاممەن ىزدەپ ءجۇرىپ تاپپايسىڭ!
حالىقتى اقيقات اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى جۋرناليستەردىڭ اياق-قولى مادەنيەتتى تۇردە ماتالعانىن جازعان دۇنيەلەرىنەن جازباي تانيسىڭ! تەلەديداردى باسىپ قالساڭ، «100 مەكتەپ»، «100 اۋرۋحانا»، «30 كوشباسشى» دەگەن تەرميندەردەن كوز اشپايسىڭ! كۇندە قاقساپ جاتىر. وكىنىشكە وراي، بۇل قاقساۋدان ءبىز ەشقانداي تيىمدىلىك كورىپ تۇرعان جوقپىز. مۇنىڭ ءبارى ءالى كۇنگە ءوزىنىڭ نەسيەگە ساتىپ العان قۋىقتاي ۇيىندە تۇرىپ جاتقان ادامنىڭ ساناسىنا كىرىپ-شىقپايدى. الگى 100 مەكتەپتى ايتقاندارىنا ءۇش جىل بولدى. ولار سالىنىپ بىتكەن كۇننىڭ وزىندە بۇكىل قازاقستانعا تارىداي شاشىلىپ كەتكەندە، ءتىپتى ساناعا سىيمايتىنى راس عوي. «كىمنىڭ اۋزىنان تابامىز؟» دەگەن اڭگىمەنىڭ كەبىن كيىپ شىقپايمىز با؟ كەرەك دەسەڭىز، ول ادامداردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان كۇندەلىكتى اعىمداعى شارۋالار ەمەس پە؟
وسىنى قوڭىراۋلاتۋدىڭ قاجەتى نە؟ قيسىنسىز پيار حالىقتى مەزى ەتەتىنىن تۇسىنەتىن كەز كەلگەن جوق پا؟ پوليتولوگيانىڭ جازىلماعان زاڭى بار: «قانداي دا ءبىر ساياسات ەڭ الدىمەن ادامداردىڭ ساناسىنان ءوتۋى كەرەك». سوندا عانا ول جۇزەگە اسادى. ال، سەلقوس سانانى ءدۇر سىلكىندىرۋ ءۇشىن وتە-موتە دۇرىس ساياسات قاجەت.
وسىدان كەيىن ادامدارعا رەنجۋگە بولا ما؟ شىندىققا جاناسپايتىن كىتاپ وقىماعانى ءۇشىن. الگى بوسبەلبەۋ باسىلىمدارعا جازىلماعانى ءۇشىن. و نە دەگەنىڭىز، بۇل اڭگىمە جولدا قالادى. جەرگىلىكتى اكىم-قارالاردىڭ ويبايىمەن ۇكىمەتتىك گازەتتەرگە جازىلۋ جىل سايىن جان ساقتاپ تۇرعان جوق پا؟! دەگەنمەن، حالىق زورلاپ جازدىرعان دۇنيەنى ورىسشا ايتقاندا، «نە پو نازناچەنيۋ» پايدالانۋدى ادەتكە اينالدىرىپ العان. بىراق، وندا اكىمدەردىڭ دە شارۋاسى جوق. ەسەپ دۇرىس بولسا، بولعانى. ولاردى تەك قاعازداعى ءومىر قىزىقتىرادى. ءوز ساياساتتارى سانادان وتە مە، وتپەي مە، باس اۋىرتپايدى. ويتكەنى، ول ساياساتتىڭ جالعان ەكەنىن وزدەرى دە جاقسى بىلەدى.
ادامدى ورتا تاربيەلەيدى. ادامدى قوعام قالىپتاستىرادى. زاڭ ۇستەمدىگى جوق قوعامدا پەندە بىتكەن نە ىستەيدى؟ قولىنان كەلگەنى ۇرلايدى. قولىنان كەلمەگەنىندە سەلقوستىق پايدا بولادى. سەنىمسىزدىك تۋادى. توماعاتۇيىقتىق تورلايدى. وسىنداي قوعامدا ادىلەتتىلىك بولۋى مۇمكىن بە؟ جوق. ادامداردىڭ ءبىر بىرىنە مەيىرىمى بولا ما؟ جوق. ولاردىڭ اراسىندا سۇيىسپەنشىلىك ورنايدى دەگەنگە ءتىپتى دە سەنگىڭ كەلمەيدى. وسى ويىمىزدى تاپتىشتەپ تۇسىندىرە كەتسەك دەيمىز.
الدىڭعى جىلى لوندوندا ءىس-ساپارمەن جۇرگەندە تاماشا ءبىر وي كەلگەنى بار. سول ەلدەگى اۋرا اسەر ەتسە كەرەك. مەملەكەت قانداي دارەجەدە بولسا، ول ەلدەگى قوعامنىڭ دا، ونىڭ ادامدارىنىڭ دا دەڭگەيى سوندايلىق پروپورتسيونالدى بولاتىنىنا كوز جەتكىزىپ قايتتىق. تۇماندى البيون تۇرعىندارىنىڭ ءبىر بىرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ءبىزدى قاتتى ءتانتى ەتتى. مۇندا كيىم كيۋدەن جارىس دەگەن اتىمەن جوق. ەڭ اۋقاتتى كىسىلەردىڭ ءوزى قاراپايىم كيىنەدى. حالىق تۇتاستاي بۇل ماسەلەدە ەرەكشەلەنۋدى دىندەرىنە سايكەس اعاتتىق سانايدى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەگىلەر قاتاڭ درەسسكوت ساقتايدى، قالعاندارى وزدەرىنە وتە ىڭعايلى كيىم كيگەندى ءتاۋىر كورەدى. لوندون كوشەلەرىندە «لاند كرۋزەر» نە «مەرسەدەس» كورسەك، نە دەيسىز؟! وسىنىڭ ءبارى ادامداردىڭ اراسىندا دۇنيە باسەكەلەستىگىنىڭ اتىمەن جوق ەكەنىن اڭعارتتى. ءبىز دۇنيەنىڭ بوق ەكەنىن ءبىرىنشى بولىپ تۇسىنگەن حالىق اعىلشىندار ما دەپ قالدىق! ولار ءۇشىن تەك تازا ادامي قارىم-قاتىناستىڭ دۇرىستىعى ماڭىزدى سياقتى. مۇندا تۋرا باياعى «كوممۋنيزم قۇرىلىسشىسىنىڭ مورالدىق كودەكسىندە» جازىلعانداي، «ادام ادامعا - دوس، جولداس جانە باۋىر». كەڭەس وداعىندا وسى قاعيدات قاعاز جۇزىندە قالدى. انگليادا ەشقانداي «جارلىقسىز» جۇزەگە اسقان. ءسوز جوق، تسيۆيليزاتسيا جەمىسى!
ءبىز كوپ ويلاندىق: اعىلشىندار مۇنداي دارەجەگە قالاي جەتكەن؟ اقىرى جاۋابىن تاپقانداي بولدىق. لوگيكاعا سۇيەنسەك، قاي مەملەكەت بولسىن، مۇنداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن زاڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋى كەرەك. باسقاشا كەستەلەسەك، قۇقىقتىق مەملەكەت دارەجەسىنە كوتەرىلۋى قاجەت. بۇل «ادام ادامعا - دوس، جولداس جانە باۋىر» بولۋعا باراتىن ەڭ ءبىرىنشى، ەڭ قاجەتتى باسپالداق. وسىعان قول جەتكىزگەن مەملەكەتتە ادىلەتتىلىك ورناي باستايدى. بۇل - ەكىنشى ساتى. وسى كەزەڭدە ادامداردا سەنىمدىلىك پايدا بولادى. سول قاسيەت دامۋدىڭ ءۇشىنشى دەڭگەيى - مەيىرىمدىلىككە الىپ كەلەدى. اتالمىش كەزەڭدە ادامدار ءبىر بىرىنە باۋىر بولماسا دا، ىشتەي جاناشىرلىقپەن قاراۋ دارەجەسىنە جەتەدى. جاماندىق ويلاۋ مەن قىزعانشاقتىقتان ارىلادى. كورەالماۋشىلىقتىڭ كوزى جويىلادى. (بۇل جەردە ايتا كەتەر ءبىر جايت، بارلىق ادام وسىنداي دەڭگەيگە جەتەدى دەپ جاڭساق تۇسىنۋگە تاعى بولماس. مۇنداي كورسەتكىشتەر ادەتتە قوعامنىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ وسى دەڭگەيگە جەتۋىمەن قابىلداناتىنى بەلگىلى). ال، ەندى الگى انگلياداعى جاعداي - ءتورتىنشى، ەڭ جوعارى بيىكتىك دەپ قاراستىرعان ءجون. مۇنى سۇيىسپەنشىلىك ساتىسى دەسەك، قاتەلەسە قويمايمىز.
ەگەر جابايى مىسالمەن تۇسىندىرسەك، ەكى ادامنىڭ توبەلەسىپ جاتقانىن كورگەن ءۇشىنشى ادام سىرت اينالىپ قاشىپ كەتەدى. بۇنىڭىز - قۇقىق ورناماعان مەملەكەتتەگى كورىنىس. ءۇشىنشى ادام الگى ەكەۋىن اجىراتۋعا باتىلى بارسا، بۇل - زاڭ ۇستەمدىك قۇرعان مەملەكەت. ەكى ادام توبەلەسۋگە بارماي، سوتتا ايتىسىپ تۇرسا، ادىلەتتىلىك ورناعان ەل. ال، مەيىرىمدىلىك ساتىسىنا كوتەرىلگەن ەلدە ەكى ادام توبەلەسپەك تۇرماق، ۇرىسۋعا نيەت بىلدىرمەيدى. ويتكەنى، مۇندا ادامدار ءبىر ءبىرىنىڭ جان دۇنيەسىنە ۇڭىلە ءبىلۋ دارەجەسىنە كوتەرىلگەن. سوڭعى سۇيىسپەنشىلىك ساتىسىن ەندى سىزدەرگە ايتۋدىڭ ءوزى قىزىق بولماي قالدى! وسىلاي!
ومىردەن ءبىر تۇيگەنىمىز، كومەككە يە بولىپ، قىجالاتىنان شىققان كىسى قۋانۋى مۇمكىن. قاتتى قۋانۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، سول كىسىگە قول ۇشىن بەرگەن ادام ءوزىن ودان دا باقىتتىراق سەزىنەتىنى اقيقات. وسى ورايدا نودار دۋمبادزەنىڭ «ماڭگىلىك زاڭى» رومانىنداعى وسى اتتاس قاعيدا اعزادان بۇرىن ادام جانىنىڭ ەمشىسى بولۋدىڭ قانشالىقتى جاۋاپتى ەكەنىن اينىتپاي بىلدىرەتىندىگىمەن ەسىمىزدەن شىقپايدى: «بۇل زاڭنىڭ ءمانى سوندا، ادامنىڭ جان دۇنيەسى ونىڭ دەنەسىنەن ءجۇز ەسە اۋىر كەلەدى. ءزىل-باتپاندىعى سونشا، كىسىنىڭ جالعىز ءوزى ونى الىپ جۇرۋىنە كۇشى جەتپەيدى... سوندىقتان دا ءبىز، ادامدار ءتىرى كەزىمىزدە ءبىر-بىرىمىزگە كومەكتەسۋگە ءتيىسپىز، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ جان دۇنيەمىزدى ماڭگى ەتۋگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك: ءسىز - مەنىڭ، مەن - باسقانىڭ، باسقا - تاعى بىرەۋدىڭ... وسىلايشا شەكسىزدىككە دەيىن... ادام ءولىمى ءبىزدى ومىردەگى جالعىزدىققا تاپ قىلعانعا دەيىن».
ادام ءولىمى دەمەكشى، قاي دانىشپاننىڭ ايتقانى ءدال قازىر ەسىمدە جوق. ايتىلعان وي جادىمدا ساقتالىپ قالدى: «ءولىم - ءومىردىڭ ەڭ سوڭعى قۇپياسى». تۋرا ءسوز! تاعى دا ناعاشىم ەسىمە ءتۇستى. ءومىردىڭ سوڭعى جۇمباعىن ادام بولىپ ءومىر ءسۇرىپ، ادام بولىپ قارسى الۋعا بولاتىن شىعار! بىراق، ءومىردىڭ ەڭ سوڭعى تىلسىمىن سەن شەشپەيسىڭ! جاراتقانىڭ شەشىپ بەرەدى! باياعى ءوزىنىڭ بارومەترى بار ەمەس پە؟ سول بارومەتر ماعان باتپانقۇيرىقتاي كورىنەدى. قورقىنىشتى دا! سوندىقتان دا بارومەترگە بارا جاتقان جولدا قولدان كەلگەنشە از نارسەنى بۇلدىرۋگە تىرىسقانىڭدى تىلەيمىن، سىندا جۇرگەن تاعدىرلاس!
