«ايقىن» گازەتىنەن ەرلان قاريننىڭ سۇحباتىن وقىپ، ونىڭ بابالاردان قالعان بالبال تاسقا دەگەن قۇرمەتىنە ءتانتى بولىپ ەدىم. ەرلان تىنىمبايۇلى سۇحباتىندا بۇگىنگى موڭعوليا دالاسىندا سان عاسىرلاردان بەرى كوك تۇرىكتىڭ كوزىندەي ساف كۇيىندە ساقتالعان ءمۇسىن تاستاردى كورۋگە اڭسارى اۋىپ جۇرگەنىن ايتىپتى. «م-م-م، ەرەكەڭدى ماڭگى كوك اسپان ەلىنە ەرتىپ بارۋ كەرەك ەكەن» دەپ وي ءتۇيىپ قالعانمىن. ءبىر كۇنى دوسىم بەرىك ءۋالي تەلەفون شالىپ: «ەرەكەڭ موڭعولياعا بارماق ەكەن، جولدىڭ ءمان-جايىن ءوزىڭ ءتۇسىندىرىپ بەرەسىڭ بە؟» دەگەن. ارتىنشا «وسىلاي دا وسىلاي، مەن ۇلانباتىردا وتەتىن قۇرىلتايعا بارماقپىن، ەرتەرەك شىعىپ سول جاقتاعى بالبال تاستاردى كورسەم، كۇلتەگىننىڭ باسىنا بارسام، قيىر قونىپ، شەت جايلاپ عۇمىر كەشىپ جاتقان قانداستارىمىزبەن قاۋىشىپ قايتسام دەپ وتىرمىن. قالاي قارايسىڭ، بىرگە بارىپ قايتساق؟!»، - دەگەن ەرەكەڭنىڭ ءوتىنىشى قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى ءدوپ كەلگەندەي بولدى. كۇندە كەشكە جۇمىستان كەيىن جينالىپ ساپارىمىزدى تالقىلايتىن بولدىق. راس، ماعان كەشكى «جۇمىس» جاعىپ بارادى. سونىمەن ەرلانعا ەرىپ داۋرەن، ەركىن، عالىمجان - بەسەۋمىز جول جۇرەتىن بوپ كەلىستىك. ەكسپەديتسياعا دايىنبىز، بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ وتىرمىز. استانادان وسكەمەنگە دەيىن ۇشاقپەن ۇشپاقپىز. وسكەمەننەن ولگەيگە دەيىن كولىكپەن بارۋدى ۇيعاردىق. ال ولگەيدەن ۇلانباتىرعا ۇشاقپەن جەتىپ، قايتاردا كولىكپەن ولگەيگە دەيىن كەلمەكپىز. سوسىن ولگەيدەن وسكەمەنگە ۇشاقپەن ۇشامىز دەپ ۋاعدالاستىق.

19 ماۋسىم. 2009 جىل

«ايقىن» گازەتىنەن ەرلان قاريننىڭ سۇحباتىن وقىپ، ونىڭ بابالاردان قالعان بالبال تاسقا دەگەن قۇرمەتىنە ءتانتى بولىپ ەدىم. ەرلان تىنىمبايۇلى سۇحباتىندا بۇگىنگى موڭعوليا دالاسىندا سان عاسىرلاردان بەرى كوك تۇرىكتىڭ كوزىندەي ساف كۇيىندە ساقتالعان ءمۇسىن تاستاردى كورۋگە اڭسارى اۋىپ جۇرگەنىن ايتىپتى. «م-م-م، ەرەكەڭدى ماڭگى كوك اسپان ەلىنە ەرتىپ بارۋ كەرەك ەكەن» دەپ وي ءتۇيىپ قالعانمىن. ءبىر كۇنى دوسىم بەرىك ءۋالي تەلەفون شالىپ: «ەرەكەڭ موڭعولياعا بارماق ەكەن، جولدىڭ ءمان-جايىن ءوزىڭ ءتۇسىندىرىپ بەرەسىڭ بە؟» دەگەن. ارتىنشا «وسىلاي دا وسىلاي، مەن ۇلانباتىردا وتەتىن قۇرىلتايعا بارماقپىن، ەرتەرەك شىعىپ سول جاقتاعى بالبال تاستاردى كورسەم، كۇلتەگىننىڭ باسىنا بارسام، قيىر قونىپ، شەت جايلاپ عۇمىر كەشىپ جاتقان قانداستارىمىزبەن قاۋىشىپ قايتسام دەپ وتىرمىن. قالاي قارايسىڭ، بىرگە بارىپ قايتساق؟!»، - دەگەن ەرەكەڭنىڭ ءوتىنىشى قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى ءدوپ كەلگەندەي بولدى. كۇندە كەشكە جۇمىستان كەيىن جينالىپ ساپارىمىزدى تالقىلايتىن بولدىق. راس، ماعان كەشكى «جۇمىس» جاعىپ بارادى. سونىمەن ەرلانعا ەرىپ داۋرەن، ەركىن، عالىمجان - بەسەۋمىز جول جۇرەتىن بوپ كەلىستىك. ەكسپەديتسياعا دايىنبىز، بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ وتىرمىز. استانادان وسكەمەنگە دەيىن ۇشاقپەن ۇشپاقپىز. وسكەمەننەن ولگەيگە دەيىن كولىكپەن بارۋدى ۇيعاردىق. ال ولگەيدەن ۇلانباتىرعا ۇشاقپەن جەتىپ، قايتاردا كولىكپەن ولگەيگە دەيىن كەلمەكپىز. سوسىن ولگەيدەن وسكەمەنگە ۇشاقپەن ۇشامىز دەپ ۋاعدالاستىق.

19 ماۋسىم. 2009 جىل

تاڭەرتەڭ 6-دان 15 مينۋت كەتكەندە مەنى ۇيدەن ەركىن الىپ كەتتى. ءاپ-ساتتە اۋەجايعا دە جەتتىك. كۇن ارقان بويى كوتەرىلىپ قويعان. ساعات 8.00. ۇشاق ىشقىنىپ دۋاداقتاي دەدەكتەي جونەلدى. انە-مىنە دەگەنشە اق بۇلتتاردىڭ ۇستىنە بىراق شىقتىق. مىنە، قيمىلسىز قالقىپ بارامىز. تەرەزەگە ءۇڭىلدىم. ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن دالا. كەڭ بايتاق قازاقستاننىڭ شىعىسىن بەتكە الدىق. قارا جەر مەن كوك اسپاننىڭ اراسى  - 11 125 مەتر. ساعاتىنا 890 شاقىرىم جىلدامدىقپەن قانات قاعىپ كەلەمىز. سىرتتاعى اۋا تەمپەراتۋراسى - 65 گرادۋس. سۋىق.

ۇشاق اق ۇلپا قار سياقتى بۇلتتاردى قيعاشتاي ءتىلىپ قۇلديلاي جونەلدى. بۇلت قار ءتارىزدى بۇرقىراي ما، قايتەدى ءوزى؟! بالىقتىڭ جەلبەزەگىندەي قاناتىنىڭ ءۇستى اشىلىپ، ۇشاق اياعىن سىلق ەتكىزىپ تۇسىرە قويدى. نەبارى 70 مينۋتتا استانادان وسكەمەنگە توپ ەتە تۇستىك. كۇن بۇلتتى، باسە، جاڭاعى بۇلتتىڭ ءتۇرى جامان ەدى... تاڭنان بەرى جاڭبىر سەبەزگىلەپ تۇر ەكەن مۇندا. ادامدار جاڭبىردان ىعىپ بۇرىش-بۇرىشتى ساعالاعان.

ءبىزدى اۋەجايدان باۋىرجان سامارحانوۆ كۇتىپ الدى. سارسەن امانجولوۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى كولىك تىزگىنىن بىردەن وبلىستىق مۇراجايعا بۇردى. تاۋەلسىزدىك كوشەسىمەن جۇيتكىپ كەلەمىز. كوشەنىڭ اتى «تاۋەلسىزدىك» بولعانىمەن كوشە بويىنداعى اتاۋلار تاۋەلدى. «حوزايۋشكا»، «دوروجنيك»، «كومسومول»، «موسكۆا» دەگەن اتتاردان كوز تۇنادى. «تاۋەلسىزدىكتىڭ» بويىندا ادەتتەگىدەي قازاق ءتىلى بوساعادان سىعالاپ قالعان. وبلىستىق ولكەتانۋ مۇراجايىنا كەلگەندە بۇعان اينالايىن دەرسىڭ. مۇراجاي الدىنداعى ون بەس بالبال تاسقا بەس پۋشكانىڭ ۇڭعىسى قاراپ تۇر. ءبىزدى جاۋلاعان ورىستىڭ پۋشكاسى ەندى ازات كۇندە تەگىمىزدى نىساناعا العان... 70-جىلدارى وسىلاي ورايلاستىرىپ قويعان يدەيانىڭ بىت-شىتىن شىعاراتىن ادام جوق شىعىستا. كوڭىل قامىقتى. وسىنىڭ الدىندا عانا ءدال وسى جەرگە كەلىپ كەتكەن ەرلان تىنىمبايۇلى مۇراجاي ديرەكتورىنا بالبال مەن پۋشكانى اجىراتۋ تۋرالى ايتۋىن ايتىپتى...

شاڭقاي تۇستە وسكەمەننەن اتتانىپ كەتتىك. كۇن شايداي اشىلدى. اسپاندا ءبىر شوكىم بۇلت جوق. ءتۇس الەتىنەن كەيىن ءبارىمىز دە كوڭىلدىمىز. ادەمى ءازىل، رياسىز كۇلكى... مىنگەن كولىگىمىز بارناۋىلدى بەتكە الىپ قايىقتاي قالقىپ كەلەدى. ەشكىم تەمەكى شەكپەيدى ەكەن، سوعان قۋاندىم. دالادان جۋسان ءيسى اڭقيدى. اڭگىمە جول قىسقارتادى، ءاپ-ساتتە شەمونايحاعا كەلىپ تە قويىپتىق. ساعات 14.30. بارناۋىلعا دەيىن ءالى 396 شاقىرىم جول ءجۇرۋ كەرەك. شەمونايحالىقتاردىڭ دەنى بورەنە ۇيدە تۇرادى. توڭىرەگى سىڭسىعان ورمان بولعاندىقتان اعاش ۇيدە تۇرماي قايتسىن. ءتىپتى شىركەۋدى دە بورەنەدەن سالىپتى. ءجۇز جىلدىق تاريحى بار ۇيلەردىڭ قابىرعاسىندا 90 جىلدىق عۇمىرى بار «وكتيابر»، «پرولەتاريات»، «كومسومول» دەگەن اتتار، انە، تەرەزەدەگى ايازداي ايعىزدانىپ-ايعىزدانىپ تۇر. ءتىپتى، بۇل ولكەگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ءيسى دە بارماعانداي.

سىمبات كولىك تىزگىنىن قازاق پەن ورىستىڭ شەكاراسىنا كەلگەندە ءبىر-اق تارتتى. «ۋلاپ» كەلە جاتىر ەكەن، تۇسە قالىپ تەمەكىنى سورىپ-سورىپ جىبەردى. باعانا كولىككە وتىرعاندا «كىم تەمەكى شەگەدى؟» دەگەن سۇراققا ءبارى ءبىر اۋىزدان «شەكپەيمىز» دەپ شۋ ەتە تۇسكەن. جالعىز ءوزى «مەن شەگەمىن» دەۋدەن ىڭعايسىزدانسا كەرەك...

سىزگە وتىرىك، بىزگە شىن، وسكەمەننەن ءدال وسى جەرگە دەيىن ءۇش-اق قازاقشا اتاۋدى كەزدەستىردىك. جول بويى بەرەزوۆكسي، پەرۆومايكا، پەتروۆكا، الەكسەەۆكا... مىنە وسىلاي. قۇددى رەسەي جەرىندە جۇرگەن سياقتىمىز. كورشى ەلدىڭ اۋماعىنا وتكەندە دە كورگەنىمىز - وسى كورىنىس. ايىرماشىلىق بولساشى. شەت ەلدەن كەلگەن بوتەن بىرەۋ «بۇل ارادا شەكارا بەكەتى نە ءۇشىن تۇر؟» دەيتىن شىعار...

ءبىز رەسەيدىڭ گورنياكسكي شەكارا بەكەتىنە ساعات 15.10-دا كەلگەنبىز، ىشكە 18.45-تە ءبىر-اق وتتىك. بەكەت بيۋروكراتيانىڭ بۇعاۋىندا قالىپتى. بەكەتتىڭ ابدەن توزىعى جەتكەن. ەسىگى قۇلاعالى قۇر. ءبىزدىڭ اۋىلداعى ازبان قامايتىن قورانىڭ ەسىگى مىقتى مىنادان. ار جاقتان كەلۋشىگە دە، بەر جاقتان وتۋشىگە دە ءبىر جەردەن «قىزمەت» كورسەتىلەدى. ەسىك كۇزەتىپ تۇرعان شەكاراشى قاقپانى ءبىر ءوزى اشادى، قۇجاتتى دا ءوزى تەكسەرەدى...

قويشى، ءۇش جارىم ساعات تىنىستاپ العان ءبىزدىڭ كولىك شەكارادان وتە سالا زۋلاسىن كەلىپ. تاقتايداي تەگىس جول. باعانا قازاق جولىندا قايىقتاي قالقىعان كولىك مۇندا ۇشاقتاي ۇشىپ كەلەدى. جولدىڭ ەكى قاپتالى اسەمدەلگەن. ءشوبى شابىلعان، جاپىراعى قيىلعان. قوقىس تا كورىنبەيدى: تاپ-تازا.

بارناۋلعا 23.30-دا كىردىك. كوشە تولى ماس. قايشىلاسقان تاكسي. بەتىن ارى قىلسىن، مۇنداي كورىنىستى انا جىلى بىشكەكتەن كورىپ ەدىم. انە، ورىمدەي قىز بەن مۇرتى جاڭا تەبىندەگەن بوزبالا سەندەلەكتەپ كەتىپ بارادى. كوشە بويىنداعى دۇكەن، مەيرامحانالاردىڭ اتتارى مەن ولاردىڭ جازىلۋ ۇلگىسى، مانەرى تۋرا ءبىزدىڭ قالالاردىكىندەي. قازاقستاننىڭ ءبىر وبلىسى ىسپەتتتى. ءتىپتى، جول بويىنداعى بەلگىلەردىڭ دە ءبىر زاۋىتتان شىققانى انىق. قۇداي-اۋ ءبىزدىڭ جارنامالار دا وسىندا كوشىپ كەلگەندەي...

قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى «التاي» قوناق ۇيىنە تۇراقتادىق. «التايدىڭ» الدى جىبىرلاعان تاكسي. شاۋ تارتقان بىرەۋىمەن تىلدەستىك. كرەملگە كارىن توگىپ تۇر. «حالىق قىپ-قىزىل اش. باستىقتار ەلگە قاراۋدى قويعان. نان قىمبات. زەينەتاقى از. حالىق اشىنعان...» راس، اش ادام ۇرىسقاق كەلەدى، شەكارادان وتكەننەن ۇرىستى ءبىر ادامداي ەستىپ كەلەمىز. جول سۇراعان، ءجون سۇراعان ادامنىڭ ءبارى ۇرسىپ سويلەيدى. ەكى اينالساڭ، ۇرىپ جىبەرەتىندەي.

كەشە بارناۋىلعا پۋتين كەلىپتى. تاڭەرتەڭ ۇلكەن جينالىس اشىپ، جەرگىلىكتى باسشىلاردىڭ ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىققان. ەرتە تۇرعانبىز، جۋىنۋعا مۇرشا جوق، قيسايا كەتتىك.

20 ماۋسىم. 2009 جىل

ساعات 6.30-دا تۇردىق. قوناق ءۇي اناتوميا مەن لەنين كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسىپتى. تاڭعى شايدى ىشتىك تە مۇراجاي اشىلعانشا قالا ارالاۋعا كەتتىك. كورىپ تۇرمىز، ءبىز قىزىعاتىنداي بۇل قالادا ەشتەڭە جوق. مۇراجاي اشىلۋعا ءالى ەكى ساعات بار، ءجۇرىپ قايتقان ءجون. لەنين كوشەسى بويىمەن ورلەپ كەلەمىز. اكىمشىلىك الدىندا ادەتتەگىدەي باعىت سىلتەپ «كۇن كوسەم» تۇر، مىنە. كەلەسى كوشەمىز سوتسياليزم بولدى. ءسوتسياليزمدى پارتيزان، پرولەتاريات... كوشەلەرى قيادى ەكەن. ءارى كوشە اتتارىن اسپەتتەپ جازىپ، ارلەپ قويىپتى. قالا ەسكى، ەسەسىنە تازا.

التاي رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق ولكەتانۋ مۇراجايى 1823 جىلى قالانىپتى. ءبىزدىڭ ىزدەگەنىمىز تاس بولعاندىقتان بىردەن بالبال تاستار ورنالاسقان بولىمگە بۇرىلدىق. التاي رەسپۋبليكاسى اۋماعىنان تابىلعان التى بالبالدى اۋلاعا ورناتىپتى. مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى ءبىزدىڭ كەلەتىنىمىزدى بىلگەندەي، كەشە عانا اۋلانىڭ ءشوبىن شۇلىپ، ءمۇسىن تاستاردىڭ ماڭايىن جىلان جالاعانداي تازالاپ قويىپتى. ەرەكەڭ ولاردى جان-جاعىنان ساتىرلاتىپ فوتوعا تۇسىرە باستادى. ۇرىس تا تۇرىس جوق، داۋرەن دە كامەراسىن ىسكە قوستى. مەنىڭ مىندەتىم - جازۋ. قولىما قالامىمدى الدىم... ىشكە ەنگەندە تومسىرايىپ سۋىق قابىلداعان مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى ازداپ اقشا بەرگەن سوڭ قۇرداي جورعالاپ وزدەرى-اق قۇراق ۇشسىن... اقشا-اقشا دەپ زار جىلايدى. مۇراجايداعى جۇمىسشىلاردىڭ ورتاشا جالاقىسى 3,5 مىڭ رۋبل ەكەن. «بۇل قارجى پاتەردىڭ تولەماقىسىنا دا جەتپەيدى. سىزدەر كورگەن بولارسىزدار، ءبىزدىڭ ادامدار ىرىلداپ تۇرادى. سەبەبى جوقشىلىق باتىپ بارادى» دەيدى بىرەۋى. راس، ادامدارى جۇپىنى. كوشە كەزگەن كولىكتەر دە ەسكى-قۇسقى.

مۇراجايعا جارتى-اق ساعات ايالدادىق تا، اتتانىپ كەتتىك. ساعات ءالى ەرتە: 9-دان 30 مينۋت كەتتى. كەلەسى ايالداما بيسك قالاسى. بارناۋىلدان شىعا بەرە بەكەتتەن جول پوليتسياسى توقتاتتى. ارتقى ورىندىقتا وتىرىپ قاۋىپسىزدىك بەلدىگىن تاقپاعانىمىز ءۇشىن ايىپپۇل تولەۋگە تۋرا كەلدى. ايىپپۇل قۇنى - 1000 رۋبل. ونى قالا ىشىندەگى بانككە بارىپ تولەپ كەلۋ كەرەك ەكەن. ارينە كوپ جولاۋشى كەرى جۇرگىسى كەلمەيدى، كەلىسىپ وسى جەردە شەشكەن ءجون. جول پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرىنە دە وسى كەرەك. ادەيى وسىلاي جاساعان ءتارىزدى عوي... 500 رۋبل ۇستاتا قويىپ ەدىك، قاسارىسىپ تۇرعان اناۋ اياق استىنان جىلىپ «جولدارىڭىز بولسىن» دەدى. ول دا ريزا، ءبىز دە ءماز. جاساسىن كورۋپتسيا! كەيدە جەمقورلىقتىڭ دا پايداسى بار، جاڭا بانككە بارعاندا كەم دەگەندە ءبىر ساعات ۋاقىتىمىزدى جوعالتار ەدىك. ونسىز دا ۋاقىت از.

تاقتايداي جول. جۇيتكىپ كەلەمىز. جولدىڭ ەكى قاپتالى نۋ ورمان. اعاشتار كۇنمەن تالاساتىنداي. بۇل ولكەنىڭ تابيعاتى تاماشا ەكەن! سوعان ساي تازالىعى دا ءبىزدى ءتانتى ەتتى. جول بويى شۋكشيننىڭ 80 جىلدىعىن ايگىلەگەن جارنامالار مەنمۇندالايدى. ايتپاقشى، قالمەگەر اكتەر وسى ولكەنىڭ تۋماسى ەدى عوي. مۇنداي عاجايىپ جەردە تۋعان ادامنىڭ تالانتتى بولماۋى مۇمكىن ەمەس.  شۋكشين وسكەن ءوڭىردىڭ تابيعاتىنا تامسانىپ وتىرىپ بيسك قالاسىنا دا كەلىپ قويىپتىق. انە-مىنە دەگەنشە ەكى جارىم ساعات ۋاقىت وتە شىعىپتى. بىردەن مۇراجايعا تارتتىق. مۇراجاي ەڭسەلى. ەكى قاباتتى عيمارات. بىراق ەسكى، توزىعى جەتكەن. مۇراجايدىڭ شىراقشىسى بولىپ التى بالبال تاس تۇر. ەرەكەڭ التاۋىن جەكە-جەكە فوتوعا ءتۇسىردى. بەينەتاسپاعا دا جازىپ الدىق.

بيسك كادىمگى سەمەي قالاسىنا ۇقسايدى. قالا ىشىندە بورەنە ۇيلەر كوپ... ءبىز مۇندا ءبىر ساعاتقا جەتەر جەتپەس ۋاقىت ايالدادىق تا ارى قاراي اتتانىپ كەتتىك. تامسانعانىمىز تاعى تابيعات پەن جول. «وتارلاۋدىڭ ەڭ ءبىر قولايلى ءتاسىلى جول سالۋ، كوردىڭ بە، بۇل جاققا جولدى قالاي سالعان، ءا! ال ءبىزدىڭ كەيبىر وبلىستارعا جەتۋ قيامەت-قايىم» دەيدى ەرەكەڭ باسىن شايقاپ. بايقايمىن، ەرلان ەندى اشىلدى. ماڭعىستاۋداعى جەر استى مەشىتتەرى تۋرالى تامسانا بايانداپ وتىر. داۋرەن دە ازىلقوي ادام ەكەن، ارا تۇرا كۇلكىگە دە كومىپ قويادى ءبىزدى.

ساسكەدە گورنو-التاي قالاسىنا كەلدىك. مۇراجايدى ىزدەپ اداسىپ، ۋاقىت جوعالتۋىمىز مۇمكىن، قالا شەتىندەگى تاكسيگە جول باستاۋدى وتىندىك. دۇرىس بولدى، ول ءبىزدى ون مينۋتتا ولكەتانۋ مۇراجايىنا الىپ كەلدى. بۇل قالا دا كوممۋنيستىك جۇيەدەن ءالى ارىلا الماپتى. سوۆەتسكايا، كوممۋنيچەسكايا كوشەلەرى مەن لەنين ەسكەرتكىشى ءار جەردەن كورىنەدى.

بۇگىن قوساعاشقا ءىلىنىپ قونۋىمىز كەرەك، تورتتەن جيىرما مينۋت كەتكەندە قالانى ارتقا تاستادىق. گورنو-التايدان شىعا بەرە ورىستىڭ بورىشى مەن كوتلەتىنە بوگىپ العانبىز. «ەندى توقتامايمىز» دەگەن امىردەن كەيىن ۋايىممەن ىشكە قور جيىپ قويدىق.

قاتىن وزەنىنىڭ بويىمەن ورلەپ كەلەمىز. جىنىس ورماندى وتاپ وتىرىپ جول سالعان. كەيبىر جەردەن كۇننىڭ كوزىن كورۋ مۇمكىن ەمەس. قۇداي تابيعاتتى بۇل ولكەگە اياماي بەرىپتى. «قوساعاشقا جەتكەنشە توقتامايمىز» دەگەن ءسوز جايىندا قالدى، مۇنداي تاماشا تابيعاتتى كولىكتەن ءتۇسىپ كورمەسەك ارماندا كەتەرمىز. كوپىر اۋزىنان كۇزەتشى كەزدەستى. وعان ءبىز قازاقشا سويلەدىك. ول ورىسشا ءتىل قاتتى. التايشا بىلمەيتىن سياقتى. ايتپەسە تۇسىنىسۋگە بولار ەدى. ويتكەنى گورنو-التاي مۇراجايىندا التايلىق ايەلمەن قينالماي سويلەسىپ ەدىك. ول «ۇلتىم - التاي، رۋىم - قوڭىرات» دەپ ساڭقىلداپ تۇرعان. ال مىنا كۇزەتشىنىڭ توبەسىندە ساڭىلاۋ جوق سياقتى. قىسىق كوز، تار ماڭداي قارا جىگىتتى وزىمىزگە تارتىپ ەدىك، ەڭبەكتى اقتامادى. «نەسىنە وكپەلەيسىڭ بۇعان، ءبىزدىڭ دە كەيبىر كۇزەتشىلەر قازاقشا بىلمەيدى ەمەس پە» دەگەن داۋرەننىڭ جاۋابىنا «ءداپ قازاقستاندا قازاقشا بىلمەيتىن كۇزەتشى جوق» دەپ ەرەكەڭە قولدى ءبىر الدىردىم.  «ءسىز ءبىر وتە ساياسي-الەۋمەتتىك استارلى ءسوز ايتتىڭىز» دەپ سىپايى عانا كۇلىپ قولىمدى قىستى ول.

سۋلى جەر  - نۋلى جەر دەگەن راس، بۇل ولكە ورمان توعايعا عانا ەمەس، وزەن-كولگە دە باي. قاتىن وزەنىنىڭ ارناسى كەڭ. اعىنى بىلىنبەي اعىپ جاتىر. يالومان وزەنىنىڭ اعىنى قاتتى-اق. سۋى دا مول. ءبىر وزەننەن وتسەڭ، ەكىنشىسىنە كەزىگەسىڭ. تۇرسىن اعا (جۇرتباي) ايتپاقشى، التايدىڭ وسى بەتىن كورمەگەن كاتونقاراعايلىق اعايىنداردىڭ التايدىكىمىز دەۋگە قۇقى جوق سياقتى.

كۇن ۇياسىنا باتىپ بارادى. اتاقتى چەكا-تامان اسۋىنا ىلىندىك. بۇل - تاۋلى التايداعى ەڭ بيىك اسۋ. ءتورت مىڭ مەتر بيىكتىككە كوتەرىلىپ تۇسەسىز. تاۋدىڭ ءبۇيىرىن تىلە قيعاشتاي جول سالىپتى. اسۋدىڭ ۇشار باسىنا جەتىپ تاعى ايالدادىق. قۇرىقتاي جەردە بۇلت تۇر. اسۋدان اسىپ قۇلداپ كەلەمىز. الدىڭعى كولىگىمىز وق بويى وزىپ كەتكەن. تارس ەتكەن دىبىس شىقتى. ءبىزدىڭ كولىكتىڭ دوڭگەلەگى جارىلىپتى. قولدا راتسيا بىردەن حابارلادىق. انە، ولار دا كەرى بۇرىلدى. راتسيا دەمەكشى، قولداعى GPS تە كەرەكتى دەرەكتى دەر كەزىندە كورسەتىپ بەرىپ تۇر. ەندىگى كەزدەسەتىن ەلدى مەكەننىڭ اتى، ونىڭ قانشا شاقىرىم قالعانى، اۋا-رايى، جەر بەدەرى ت.ب. مالىمەتتى الدىن الا ءبىلىپ وتىراسىڭ. چەكا-تامان اسۋىنان اسقاننان كەيىن-اق تابيعات جالاڭاشتانا باستادى. جىنىس ورمان سەلدىر تارتىپ بارادى. ساي-سالادان اققان وزەن دە ازايدى. تاۋ دا الىستادى. ادىرلار، قىراتتار الىستان زورايىپ كورىنەدى.

تۇنگى بىردە قوساعاشقا كەلدىك. اۋىلعا كىرە بەرىستە جازۋلى تۇرعان «قوش كەلدىڭىزدەر!» دەگەن ءسوزدى وقىپ، پارتيا حاتشىسى قول سوعىپ جىبەردى. «ءوزىمىزدىڭ وسكەمەننەن كورمەگەن قازاق ءسوزدى رەسەيدەن كورسەتكەن قوساعاشتىق قانداستارعا راحمەت!» دەگەنىن ءبىز دە قۇپتادىق. اۋەلحان اعا ۇيىقتاماي كۇتىپ وتىر ەكەن. تاڭ بوزارعانشا اڭگىمە ءوربىدى. اۋكەڭ بىرنەشە جىل بويى وسى اۋىلدىڭ دۇركىرەگەن اكىمى بولعان. كوكتەمدە اكىم سايلاۋىنان جەڭىلىپ، دارداي ساعى سىنىپ قالعان ەكەن، «نۇر وتاننىڭ» حاتشىسىن كورىپ كوڭىلى ءبىر كوتەرىلدى. ونىڭ ۇستىنە، كەشە عانا استانادا وقيتىن جاماعايىنىنىڭ ءبىر بالاسى كۇرەستەن ازيا بىرىنشىلىگىنە قاتىسۋعا لەنتسەنزيا جەڭىپ الىپتى. اتى بايگە السا دا شابىلىپ توي جاسايتىن قازاقپىز عوي، استانادان جەتكەن اقجولتاي حابارمەن التايلىقتارعا دوق كورسەتىپ دۇرىلدەپ-اق جاتىر ەكەن. «مىنالار (التايلىقتاردى ايتىپ وتىر) ءبىزدى باسىنعىسى كەلەدى، بىراق ءبىزدىڭ نامىسىمىز بۇلاردان دا جوعارى، سوندىقتان باسىندىرا قويمايمىز» دەيدى ءوڭىر دەپۋتاتى ەربولات.

قوساعاشتا ون مىڭ حالىق تۇرادى. ونىڭ 70 پايىزى قازاقتار. سايلاۋ كەزىندە التايلىقتار اۋەلحان جازيتۇلىنا قارسى ءتورت قازاقتى قوسىپ جىبەرگەن. داۋىس بەسكە ءبولىنىپ، ءبىر التايلىق جالعىز ءوزى جەڭىپ شىققان...

جەرگىلىكتى اتقا مىنەرلەردىڭ سوزىنە قاراعاندا، وسى ولكەدەگى قازاقتاردىڭ ماسەلەسى كۇن سايىن قوردالانىپ بارادى. قازاقستانمەن رۋحاني بايلانىس ۇزىلگەلى تۇر. گازەت-جۋرنال كەلمەيدى. ۇرپاعىن ويلاعان مۇنداعى از عانا قازاق جاستارىن بىرتىندەپ قازاقستانعا جىبەرىپ جاتىر. ولاردىڭ كەيبىرى تاريحي وتانىنان ورىن تاپپاي قايتا كەرى كەلۋدە. ءوڭىر قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى جانىنان شىعاتىن «ءشۇي نۇرى» گازەتى نەگىزىنەن وسى تاقىرىپتى قاۋزايدى ەكەن.

«ءبىزدىڭ قازاق بولىپ وتىرعانىمىز - مۇڭعۇلياداعى تۋىستاردىڭ ارقاسى» دەيدى اۋەكەڭ. بالاسى دومبىرامەن ءان سالىپ بەردى. گورنو-التاي قازاقتارىنىڭ ءانۇرانىن ورىنداعاندا ءبىز دە قاتتى تولقىدىق. «التى الاشتىڭ ءبىرىمىز» دەگەن جولدارى راسىمەن تەبىرەنتتى. ءتىپتى، ازات قازاقستاننىڭ ءان ۇرانىندا «الاش» دەگەن ءسوز دە جوق قوي. گورنو-التاي قازاقتارىنىڭ ءانۇرانىن جازىپ بىرگەن موڭعولياداعى باۋىرلارىمىزعا ىشتەي رازى بولدىق. «وسى ايماقتاعى قازاق ماسەلەسىن مەن قازاقستاندا وتكەن ەكى بىردەي دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىنا بارىپ تۇرىپ ايتتىم. ءبارى جارىلقايمىز، قاتىرامىز دەيدى. ەشقانداي ناتيجە جوق» دەپ اۋەلحان جازيتۇلى استانادان ابدەن كۇدەرىن ءۇزىپتى. اۋكەڭنىڭ ايتىپ وتىرعان ماسەلەسى - سول باياعى جالپى قازاقتىڭ مۇڭى.

21 ماۋسىم. 2009 جىل

ەكى كۇنگى شالا ۇيقىدان بولار، تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتادىق. بۇگىن جەكسەنبى. شەكارا بەكەتى جابىق. جوسپار بويىنشا بۇگىن قوساعاش ءوڭىرىن ارالاپ، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ العاشقى لەكپەن شەكارادان ءوتىپ كەتۋىمىز كەرەك. رەسەي مەن موڭعوليا اراسىنداعى تاشانتا بەكەتى بۇل جەردەن الىس ەمەس. 25 شاقىرىم جەردە تۇر. بەكەتتەن ارى 80 شاقىرىم جۇرسەك - ولگەي قالاسى.

قوساعاشتىڭ ىرگەسىندەگى «جاڭااۋىل» اۋلىنا باردىق. 1300 حالىق تۇراتىن اۋىل اۋەلحان جازيتۇلىنىڭ باستاماسىمەن 80-جىلداردىڭ اياعىندا قۇرىلىپتى. مۇندا تۇراتىن حالىقتىڭ بارلىعى - ءوزىمىزدىڭ قازاقتار. سەنەسىز بە، اۋىلدا مۇراجاي بار. بۇل ولكەگە قازاقتاردىڭ قالاي كەلگەنى، التايلىقتاردان جەر سۇراعانى، ەڭبەك جانە سوعىس ارداگەرلەرى، وقىعان-توقىعاندارى سىندى مۇنداعى قازاقتىڭ ءومىر-تىنىسىن بىلۋگە جارايتىن بارلىق دەرەك كەزدەسەدى. ءدال وسى وڭىردە 1937-38 جىلدارى 400-ءدىڭ ۇستىندە كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ قازاق اتىلعان. ابزال اتالارىنىڭ رۋحىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ءۇشىن اۋىل ورتاسىنا ورناتقان ەسكەرتكىشى دە ءبىزدى ءتانتى ەتتى.

ەشكىتوبە جازىعىن كەسىپ ءوتىپ، تۇزدىق جايلاۋىنا كەلدىك. شايمۇرات اعاسى 6 بيە بايلاپ وتىر ەكەن. بيە بايلاعالى ونشاقتى كۇن بولعان، جەلىدەگى قۇلىندار جۋاسىپ قالىپتى. شولىركەپ بارعانبىز، ماي شارا تولى قىمىزدى تارتىپ جىبەردىك. ماۋجىراي باستادىق. كيىز ءۇيدىڭ اۋاسى كەڭ. جادىراپ-اق وتىرمىز. ىرگەدەن سالقىن سامال سوعىپ تۇر. جىگىتتەر قوزى-لاق پەن قۇلىن-تايدى توڭىرەكتەپ، جايلاۋدى تاڭىرقاپ ءجۇر. بۇل كورىنىس ماعان تاڭسىق ەمەس. بالا كۇنىمدە تالاي قوزى جايعانمىن. ايران ءىشىپ، ماي جالاپ وسكەن ادامعا مالشىنىڭ ءومىرى تاڭسىق ەمەس. قوزى جامىراتىپ تاياق تا جەگەن كۇندەر ەسكە ءتۇستى. ءبىزدىڭ جاقتا قوي ساۋادى. «قويدىڭ ءسۇتى - قورعاسىن» دەيتىنى سودان. ىڭىردە قوزىنى قويدان ءبولىپ الىپ، بولەك قامايدى. تاڭەرتەڭ قوي كەتكەن سوڭ قوزى دا ورىسكە بەتتەيدى. تورسىققا ىركىت، دورباعا قۇرت تولتىرىپ الىپ قوزىنىڭ سوڭىنان ەرەمىز. ساسكەدە ورىستەن قوي كەلەدى. ءبارى شىعىپ قوي قوساقتايدى. باستارى ايقاسىپ قوساقتالعان قويدى ەكى جاقتان باستاپ ساۋادى. قوراعا قوي كەلگەننەن باستاپ قوزى باققان بالانىڭ ۋاقىت وتپەي-اق قويادى. ەنەسىن ساعىنعان قوزى-لاق تۇس-تۇستان قاشادى. ەڭ قيىن شاق وسى. قوي ساۋىپ بولعانشا قايىرا تۇرۋىڭ كەرەك. كەيدە شاما كەلمەي قالادى، قوزى قوساقتاعى قويعا لاپ قويادى. باسىڭ سالبىراپ ۇيگە كەلەسىڭ، تاياق جەيسىڭ. قازىر ويلاپ قاراسام، قوزى جامىراپ قويدى، ايران-ءسۇت ازايىپ قالدى دەپ ەمەس، قويدان كوپ بولىپ وتىرىپ قوزى جامىراتىپ الدى دەگەن كورشى-قولاڭنىڭ سوزىنە نامىستانادى ەكەن عوي. سول كۇنى جالايتىن مايدان قاعىلاسىڭ... قوزى-لاقپەن جارىسقان قايران بالالىق شاق!..

تاڭەرتەڭ اۋكەڭ «بۇل ماڭدا بالبال تاس جوق، ورىستار سىپىرىپ-سيىرىپ الىپ كەتكەن، سەندەرگە تەك تاستاعى جازۋلاردى كورسەتەمىز» دەگەن. بىزگە ودان گورى بالبال تاس كەرەك ەكەنىن تاعى قايتالاپ ايتتىم. «تىم قۇرىسا بىرەۋ دە جوق پا؟» دەگەن ەرەكەڭدى جۇباتقىسى كەلدى مە، «تۇزدىق جايلاۋىنان ارى ءبىر تاس بار، وندا سوعان بارايىق» دەدى. بالبال تاس دەگەنى، سىنتاس ەكەن، بەتىندە ەشقانداي بەدەر جوق. ەرەكەڭ فوتواپپاراتىنا سەلقوس ءتۇسىردى دە، «قايتتىق» دەدى. اۋكەڭ ۇيىنە كەلىپ دەمالدىق. ەرتە تۇرىپ تاشانتادان اسىپ كەتۋىمىز كەرەك. «بالبال تاستاردىڭ ورنىن بايان-ولگەيگە بارعاندا تولتىرامىز، ەرەكە!» دەۋدەن باسقا نە دەيمىز. سۋ كورمەگەلى ءبىراز بولىپ ەدى، مونشاعا ءتۇسىپ الدىق.

22 ماۋسىم. 2009 جىل

5.30-دا تۇردىق. ءبىزدى قوساعاشقا جەتكىزگەن كولىگىمىز كەشە تاڭەرتەڭ الاڭ-ەلەڭدە وسكەمەنگە ءجۇرىپ كەتكەن. اۋكەڭنىڭ جاماعايىن ءىنىسى ەرجان تاشانتاعا جەتكىزىپ سالدى. تاشانتا بەكەتىندە 50 شاقتى ءتۇتىن بار. بارلىعى دەرلىك شەكارا قىزمەتكەرلەرى. بەكەت شاعىن سايدىڭ اۋزىندا تۇر. باسىن قار شالعان اقباس تاۋلار سوڭىمىزدا قالىپ بارادى. شەكاراعا تاڭ اتپاي كەلسەك تە الدىڭعى كەزەكتى، ءتورت-بەس كولىك كەلىپ، يەمدەنىپ قويىپتى. ماڭعىستاۋدان، پاۆلوداردان، قاراعاندىدان تۋىسشىلاپ بارا جاتقان قازاقتار باياعى. ماڭعىستاۋدان كەلە جاتقان كولىكتەن سەكىرىپ تۇسكەن بالادان ەرەكەڭ: «اتىڭ كىم؟» دەپ سۇرادى. اناۋ تۇرىپ: «نۇروتان» دەدى. ال كۇلەيىك. راسىمەن سولاي ەكەن. 2004 جىلى موڭعوليادان كوشىپ كەلگەن شىنار «اتامەكەنىمە كەلدىم عوي، وتانىم نۇرلى بولسىن» دەپ ۇلىنىڭ اتىن نۇروتان قويىپتى. بۇل - 2004 جىل. ال «وتان» پارتياسى 2006 جىلى «نۇر وتان» بولىپ وزگەرگەن. «ەرەكە، ەكى جاستاعى نۇروتاننىڭ اتىن «تارتىپ العان» «نۇر وتان» پارتياسى بالانىڭ قۇقىن ەسكەرىپ، اقشا تولەي مە ەندى؟» دەدىم. بۇل ءسوز شىنارعا جاقتى بىلەم... قاراقيا اۋدانىندا تۇراتىن نۇروتاندار 5 500 شىقىرىم جول ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەكەن.

تال ءتۇس بولدى، ار جاقتان كەلىپ، ءبىزدى الىپ كەتەتىن كولىگىمىزدى رەسەي شەكاراشىلارى جىبەرمەي، انە، ۇستاپ تۇر. بەكەتتەن جاياۋ ءوتىپ، اۋلانىڭ ار جاعىندا تۇرعان كولىككە بارۋعا رۇقسات بەرمەدى. 200 مەتر جەرگە جەتە الماي دىڭكەلەدىك. ەسىكتى اشىپ-جاۋىپ تۇرعان شەكاراشىنىڭ ءوزى بىزگە قاسقىر كورگەن ەشكى كوزدەنىپ قارايدى. ادامنىڭ بارىنە وسىلاي قارايما دەسەك، جوق، ورىستار مەن ارى-بەرى وتكەن ەۋروپالىق ساياحاتشىلارعا كۇلە قارايدى. ال قازاق كورسە ءزارى بەتىنە شابادى... ءبىر كولىكتى 1 ساعات تەكسەرەدى. ەكى جاقتا كوزدەرى ءموليىپ تۇرعان حالىق. بەكەت تولىعىمەن بيۋروكراتيانىڭ قۇرساۋىندا قالىپتى. قويشى، ساعات 16.40-تا ارەڭ ار جاققا وتتىك. 5 ادامى بار «ۋازيككە» ون ادام وتىرىپ ارعى بەتكە جەتتىك. كۇنگە كۇيىپ كەتكەنبىز. قالقالايتىن كولەڭكە دە جوق. اششى كۇننىڭ استىندا توعىز جارىم ساعات تۇردىق. جەلكەمىز بەن بەتىمىز اشىپ بارادى. ەكى ەل ورتاسىنداعى بەيتاراپ اۋماقتان اقىن سۇراعان راحمەتۇلى كۇتىپ الدى. ال موڭعوليانىڭ شەكارا بەكەتى ءبىزدى 15 مينۋتتا تەكسەرىپ وتكىزىپ جىبەردى. ءتىپتى، تولتىراتىن قاعازداردى شەكارا قىزمەتكەرلەرىنىڭ وزدەرى راسىمدەپ، ناعاشىلارى كەلگەندەي كۇتىپ الەك بولىپ جاتىر. ءبىر كۇنگى اشۋىمىز 15 مينۋتتا تاراپ جادىراپ سالا بەردىك. موڭعوليا قازاقتارىنىڭ «كەڭ قولتىق مۇڭعۇلىم-اي» دەيتىنىن ەندى تۇسىنگەندەيمىز. چەكە-تاماننان اسىپ ءتۇسىپ قوساعاشقا جاقىنداعاندا جالاڭاشتانا باستاعان تابيعات تاشانتادان وتە بەرە تاقىرلانا بەردى. تاۋدا ءبىر تال جوق. تال تۇگىلى ءشوپ تە كورىنبەي بارادى. الاڭقاي جازىق ازايىپ، كەڭىستىك تارىلىپ بارا جاتقانداي. تاۋ. جوتا. اسۋ. بەلەس...

ولگەي مەن تاشانتانىڭ قاق ورتاسىندا تۇرعان اقكول اۋلىنا ايالدادىق. اۋىل يمامى قۋانعان قاجى مۇرتى كۇلىمدەپ، كوزى جايناپ مىسقىلداپ سويلەيتىن جان ەكەن. «ساسكەدە كەلەدى دەپ تاماق اسىپ قويىپ ەدىك، قاسقىر جۇرگەن جەردە قۇزعىن دا جۇرەدى دەگەندەي، سىزدەردىڭ سىباعالارىڭىزدى جاماعايىن ءبىر قۇدالار كەلىپ جەپ كەتتى. ەندى رەنجىمەي، مىنا قازى مەن قۋىرداقتان الىڭىزدار» دەپ ءبىر توقتادى. قاسقىرى ءبىز بولدىق تا، قۇزعىنى قۇداسى بولدى عوي.

ءبىزدىڭ كولىك قولاتتى ورلەپ تاۋدىڭ قولتىعىنا كەلگەندە كىلت سولعا بۇرىلدى. جاپون كولىگى ىشقىنىپ بارىپ شىڭداۆانىڭ (شىڭاسۋى) باسىنا ءبىر-اق شىقتى. اق بۇلتتار ادام بويى جەتەر جەردە تۇر. بۋداق-بۋداق بولىپ باتىسقا كوشىپ بارادى. اڭىزعاق جەل. توڭىرەك تولى تاۋ. انە، قارسى الدىمىزدا باسى اعاراڭداپ سايىر تاۋى كورىنەدى. ولگەيدىڭ جەلكەسىنە ءتونىپ تۇر. سايىر تاۋىن قىتاي قازاقتارى جايىر دەپ اتايدى. ونىڭ وڭ قاپتالىنان قارايىپ بوكەن تاۋى كورىندى. شىڭداۆادان قۇلديلاپ كەلەمىز. جولدىڭ ەكى جاعى تولى سۋىر. دومالاڭ-دومالاڭ ەتىپ قاشىپ بارادى. ماڭ-ماڭ باسقان جۇرىسىنە قاراپ «سەمىز ەكەن» دەپ قويامىز. «سۋىر سەمىرە قويعان جوق ءالى، جالپى ونىڭ ءجۇرىسى سولاي عوي» دەپ تىزگىنشىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ اۋزىمىزعا قۇم قۇيدى.

كۇن باتىپ بارادى. ولگەي يەك استىندا تۇر. GPS كوپىردەن وتكەننەن كەيىن ءبىر بالبال تاستىڭ تۇرعانىن كورسەتتى. «ە، ول تۇتقىن تاس» دەدى سۇراش. مۇراجاي الدىنا اكەلىپ ورناتقان ءمۇسىن تاس ەكەن ونىسى. بۇگىن كۇن 20-دان 9 مينۋت كەتكەندە باتتى. جىلدىڭ ەڭ ۇزاق كۇنى. كۇن ۇياسىنا ەنگەنمەن جەر جارىق. ويتكەنى، تاۋلى ولكەدە قاراڭعىلىق جەرگە باياۋ تۇسەدى. سۇراش ءبىزدى تۋرا ءوز ۇيىنە الىپ كەلدى. قوناق ۇيگە جەتكىزەتىن شىعار دەپ ويلاعانبىز. نامىستانسا كەرەك. اۋلاسىنا ەكى كۇن بۇرىن اق ورداسىن تىككىزىپ دايىنداپ قويىپتى. راۋشان جەڭگەمىز ىسىمەر ەكەن، ءۇيدىڭ ءىشىن كەستەمەن كومكەرىپتى. ۇزىننان ءتۇسىپ جاتا-جاتا قالىستىق. بىزگە ارناپ قوي دا سويىپتى. شاي ۇستىندە ەرتەڭگى ساپاردى پىسىقتاپ الدىق. جوسپار بويىنشا بۇگىن تۇستەن كەيىن ساگسايدى (ساقساي) باسىپ ءوتىپ، موڭعول مەن قىتاي شەكاراسىنا بارىپ قونۋىمىز كەرەك-ءتى. ەرتەسىندە تسەنگەل (سەڭگىل) ءوڭىرىن ارالاپ، ۋلاانحۋس (قىزىلقۇس) اۋىلىنا قاراستى جايلاۋلارداعى بالبال تاستاردى ءسۇزىپ شىعۋىمىز قاجەت ەدى. امال قانشا، جوسپارىمىزدى رەسەي شەكاراشىلارى كۇل قىلدى. ەكى كۇن ۋاقىتىمىز قالدى. ءۇشىنشى كۇنى ەرتە ۇلانباتىرعا ۇشۋىمىز قاجەت. ەرتەڭ باراتىن جەرلەرىمىزدىڭ جولى ناشار. ءتىپتى، جولسىز جەرلەرمەن دە جۇرەتىن سىڭايلىمىز. شەتەلدىك كولىك جۇرە المايدى. ەكى «ۋازيككە» ىلقا تولتىرىپ بەنزين قۇيىپ الدىق. ۋاقىتتىڭ كوبىسىن جول الاتىن باستاندى. جولدى نەگىزىنەن جاناربەك اقىبيۇلى باستايتىن بولدى. وسى وڭىردەن شىققان ازىرگە جالعىز الپينيست. تاۋ-تاستى ارالاپ كوپ جۇرەدى، قاي جەردە قانداي بالبال تاس بارىن ءبىلىپ تۇر. ءتىپتى، ولاردىڭ تاريحىنان دا ماعلۇماتى بار. كاۆكاز شىڭدارىن باعىندىرىپ كەلگەن بەتى ەكەن. ال بالبال تاس تۋرالى اڭىز-اپسانا ايتاتىن، ياعني، ساپاردىڭ رۋحاني كوسەمى مىندەتى سۇراعان اعاعا جۇكتەلدى. جول قامىمەن بىرازعا دەيىن وتىرىپ قالىپتىق. قور ەتە تۇستىك.

ماتەريالدىڭ تولىق نۇسقاسىن مادەنيەت ايدارىنان وقىڭىز