(جالعاسى. ماقالانىڭ باسىن مىنا سىلتەمەدەن تاۋىپ وقي الاسىز: http://abai.kz/post/view?id=273)

2. شاكىرتى قاجى احمەت ياسساۋي نە دەيدى؟ 

اڭگىمەنى شاكىرتى، قاجى احمەت ءياسساۋيدىڭ  وتىرار ارحەولوگيالىق قورىق-مۋزەيىنىڭ قورىندا ساقتاۋلى قولجازباسىنداعى مىنا ولەڭىنەن باستاساق:

   ءبىر كۇنى ايتتى مۇستافا;

   - بەرەم ساعان ءبىر قۇرما،

   بىزدەن سوڭىرا كوپ زامان، وتكەننەن سوڭ ءبىر وعلان،

   تۋىلادى ءبىر باسشى، بابتار بابى ارىستانباب.

   مۇنى وعان بەرگەيسىز،

   بەرىپ اتىن سۇراعايسىز.

   ودان سوڭىرا بىلگەيسىز، بابتار بابى ارىستانباب.

   ونىڭ اتى احمەت ءدۇر،

   زاتى ونىڭ راحمەت ءدۇر

   تاڭداۋلىسى ۇممەتتىڭ، بابتار بابى ارىستانباب.

   ارىستان ايتتى; -

   يا، ءنابي! اقىر كەلىپ قارتايدىم،

   ول زامانعا جەتەم بە؟..

   بابتار بابى ارىستانبابقا  ءنابي دۇعا قىلادى.

   ء«امين!»- دەپ ءبارى قوسىلدى.

   شات-شادىمان بولدى ولار.

   بابتار بابى ارىستانباب، قابىل قىلدى، جان امان.

   موينىنا الدى امانات.

   بۇيرىققا مويىن ۇسىندى، بابتار بابى ارىستانباب.

                                                           (ياcساۋي حيكمەتتەرى ءى،ءىى)

     بۇنى ءبىر دەڭىز. ءياسساۋيدىڭ تاعى ءبىر ولەڭىندە مىناداي شۋماق بار;

ساحابالار ايتادى; «ارىستان بابا اتىڭىز،

ارابتاردىڭ ۇلىعى، پاكيزا ءدۇر زاتىڭىز.

ءتاربياتتان پارىز دەر; ۋاقىت سالىپ جاتىڭىز!»

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك

    وسى ەكى ولەڭ ءۇزىندىسىن  وي تارازىسىنا سالساق، «پاكيزا ءدۇر زاتتى» ارىستانبابتىڭ اراب ەلىنەن كەلگەن ساحابا ەكەندىگىن، پايعامبار وعان  قاسيەتتى قۇرما-اماناتىن بەرىپ تۇرىپ،  ونىڭ كوپ زاماننان سوڭ سۇيىكتى ۇمبەتى اتى احمەت، زاتى راحمەت دەگەن پاندە ومىرگە كەلەتىنىن ايتىپ امانات ارتقانىن، ءنابيدىڭ ء«امين!»- دەگەن دۇعاسىمەن  كوپ ساحابالاردىڭ كوزىنشە سول اماناتتى قابىل العانىن بىلەمىز. وسى كورىنىس ەل اۋزىندا ءار ءتۇرلى بولىپ ايتىلىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىرى مەن بىلگەلى عۇمىرىن ياسساۋي ءومىرىن زەردەلەۋگە ارناپ، ءار كەزدە ءوز پىكىرىن ءوزى جاڭا دەرەكتەرمەن تولىقتىرىپ، شىرىلداپ جۇرگەن عالىم زىكىريا جانداربەكوۆ; «...ول تۋرالى اڭىزدا بىلاي دەلىنەدى; بىردە مۇحاممەد پايعامبارعا جابىرەيىل پەرىشتە پەيىشتەن ءبىر تاباق قۇرما الىپ كەلەدى. ءبىر قۇرما تاباقتان جەرگە ءتۇسىپ كەتەدى. جابىرەيىل پەرىشتە ول قۇرمانى الىپ پايعامبارعا; «مىنا قۇرمانى وزىڭىزدەن 400 جىل كەيىن كەلەتىن، ءسىزدىڭ ءىسىڭىزدى ءارى قاراي جالعاستىراتىن ۇمبەتىڭىزگە امانات ەتىپ قالدىرىڭىز»-دەيدى. پايعامبار ساحابالارىن جيىپ; «كىم بۇل اماناتتى جەتكىزە الادى؟»- دەپ، ولاردان سۇرايدى. ساحابالاردىڭ ەشقايسىسى، مەن جەتكىزەر ەدىم دەپ شىعا قويمايدى. سودان ولاردىڭ اراسىندا ەڭ ۇزاق جاساعان ارىستانباب; «ەگەر ءومىرىم جەتسە، اماناتىڭىزدى مەن تابىستار ەدىم، بىراق ولشەۋلى عۇمىر، ءارى ول ۇممەتىڭىزدى قايدان تابامىن؟»- دەيدى. پايعامبار; ء«ومىرىڭىزدى اللا جەتكىزەدى. ۇممەتىمدى يسلام ءدىنى تاراعان ەلدەردىڭ شىعىسىنان ىزدەۋ كەرەك. ول بالانىڭ بەلگىسى مەكتەپتەن قايتقاندا كىتابىن توبەسىنە قويىپ، ارتىمەن تەرىس قاراپ جۇرەدى جانە ول اماناتىن سىزدەن ءوزى كەلىپ سۇرايدى..» - دەپ جاۋاپ قايتارادى.

     مۇحاممەد پايعامبار ايتقانداي قاجى احمەت جەتى جاسقا كەلگەندە ارىستانبابتى ءوزى تانىپ; «بابا،  اماناتىمدى بەرىڭىز؟»- دەپ كەزدەسكەن جەردە بىردەن ۇستاي الادى. ارىستانباپ 400 جىل بويى ءتىسىنىڭ قۋىسىنا ساقتاعان قۇرمانى بالاعا ۇسىنادى. بالا احمەت ول قۇرمانى كىدىرمەستەن اۋزىنا قاعىپ سالادى. سوندا ارىستانباب; «بالام، اماناتىڭدى 400 جىل ساقتاعاندا، ء«دام تاتىڭىز»- دەپ مازەرەت تە قىلمادىڭ عوي»-دەيدى. احمەت بولسا; ء«سىز ماعان قۇرمانىڭ ماڭىزىن سورىپ، سۇيەگىن بەرگەن جوقسىز با؟» - دەپ جازسا. («ازىرەت سۇلتان» 57 بەت. «جىبەك جولى» باسپاسى، 2000 جىل). بەلگىلى ياسساۋيتانۋشى عالىم مۇحتار قوجاەۆ: «...ارىستانباب جايلى مىناداي ءبىر اڭىز بار; مۇحاممەد 63 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتىپتى. دۇنيە سالارىندا حالىقتى جيناپ; مەن دۇنيەدەن قايتىپ بارامىن. كىم مەنىڭ اماناتىمدى الىپ، ءىسىمدى العا جالعار ەكەن؟» -دەگەن. سول كەزدە توپتان 300 جاستاعى ارىستانباب ءۇن قاتادى. ول سول كەزگە دەيىن وتىز ءۇش ءتۇرلى ءدىندى بىلگەن، بىراق تەك يسلامدى عانا مويىنسۇنعان ادام. ارىستانبابتىڭ كەلىسىمىن العان مۇحاممەد اللامەن اقىلداسۋعا اتتانادى. ونىڭ ريزاشىلىعىن العان سوڭ اماناتىن ارىستانبابقا بەرەدى»- دەپ جازادى. («ارىستانباب جانە ونىڭ كەسەنەسى»، «جىبەك جولى»  باسپاسى، 1996 جىل).   

    وسىنداي اڭگىمەلەر كەلتىرە بەرسەك بارشىلىق. بىراق ءبارىنىڭ ايتار تۇپكى ويى ءبىر. وسى جەردە ارىستانبابتىڭ جاسى تۋرالى  ايتا كەتۋ كەرەك شىعار. مىنا ولەڭ بويىنشا ارىستانباب پايعامبارمەن قۇرداس بولعاننىڭ وزىندە احمەت يسساۋيگە 471 جاسىندا، ال قوجاەۆتىڭ ايتۋى بويىنشا ەسەپتەسەك 708 جاسىندا جولىعىپ وتىر. ال ول كىسىنىڭ جاسى مۇحاممەد پايعامباردان ەداۋىر ۇلكەن بولعاندىعىن «اقىر كەلىپ قارتايدىم» دەگەن ءوز سوزىمەن شامالاساق تا،  كەمى 600-700 جاساعان جان بولىپ شىعادى. كەيبىر ساۋەگەيلەر قازىر 600 جاساعان دەگەن ناقتى تۇجىرىم دا ايتىپ ءجۇر...

     ەندى قاجى احمەت پەن سوناۋ مەككەدەن امانات ارقالاپ شىققان ونىڭ پىرمۇعانى ارىستانبابتىڭ ۇشىراسۋى جايلى اڭگىمەنى  ودان ءارى جالعاستىرايىق.

مەن جەتى جاستا ارىستانباب

تۇركىستان كەپ تۇردى ەندى،

قۇلدىق ۇرىپ جىلادىم، ءحالىم كورىپ كۇلگەندى.

مەيىرلەنىپ سۇيگەندى، مىڭ ءبىر زىكىر ۇيرەندىم

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك

اشۋىنا ءمىندى ءبىر، ايتىپ ەم مەن قۇرمانى،

«ەي، ادەپسىز، كودەك!» دەپ اساسىمەن ۇرعالى.

ايبارىنان ىقپادىم، ماعان قاراپ تۇرعانى

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك

«اينالايىن، كودەگىم، اماناتىن بەرەمىن،

اش اۋزىڭدى سالايىن، ءتۇيىر ءدانىن جەمەدىم.

ۇمبەت بولسام، قىلايىن حاھ  راسۋل دەگەنىن!»

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك

اۋزىمدى اشتىم.

ماس قىلدى قۇرما ءيسى سالعاننان،

ءسۇيىپ حاقتى، وللاھي، بەزدىم ەكى جالعاننان.

ءجۇردى قولعا كوتەرىپ قوجا-مولدا تاڭ قالعان.

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك

        * * *

جۇرگەندە ارىپ اشىپ، حاق بىلەدى،

ىزدەپ كەپ ارىستان بابام تاپتى مەنى.

كوردىم دەپ نۇر يماندى، باق تىلەدى،

بۇل سىردى كوكەيىمە ءتۇردىم مىنە!

جەتىدە ارىستانبابقا ارناپ كەلدىم،

مۇستافا وسيەتىنە قانباق بولدىم.

سول شاقتا مىڭ ءبىر زىكىر سارناپ بەردىم،

الاڭسىز اللاعا بەت بۇردىم مىنە.

قۇرمەتتەپ، باسىم سيپاپ، قۇرما بەردى،

جوندەلدى جان دۇنيەم جىرلاپ ەندى.

كەۋدەدەن اشىپ باسقا نۇرلى الەمدى،

مەكتەپتە قايناپ تاسىپ، تولدىم مىنە.

      ءبىر اۆتوردىڭ ەكى نۇسقادا تۇسكەن ءبىر ولەڭى ارىستانبابپەن جەتى جاسىندا ۇشىراسقاندىعىن، ەكەۋ ارا ارالارىندا بولعان اڭگىمەلەرىن، ول كىسى حاھ راسۋل اماناتتاپ تاپسىرعان قۇرمانى ءوز قولىمەن اۋزىنا سالعاننان كەيىن بۇكىل رۋحاني جان دۇنيەسىنىڭ كەڭەيىپ، كەۋدەسىندە باسقا نۇرلى الەمنىڭ اشىلعانىن، مۇستافا سوزدەرىنە قانىق بولىپ،  حاقتى ءسۇيىپ ەكى دۇنيە پەندەگەرشىلىگىنەن باز كەشكەندىگىن، ول كىسىنىڭ پىرمۇعان ۇستازدىعىمەن 1001 زىكىر ۇيرەنگەندىگىن، قوجا مولدالار بويىنا سىڭىرگەن ىلىمىنە قالاي تاڭ قالعاندىعىن جەتكىزەدى.

     جالپى، ارىستانباب احمەت ياسساۋيگە تىرىسىندە عانا ەمەس، ومىردەن وتكەن سوڭ دا  رۋحىمەن جەلەپ-جەبەپ پىرمۇعاندىق جاساعان. بابامىزدىڭ كۇللى مۇسىلمان قاۋىمى جانى قينالسا مەدەۋ سۇرار قىدىر، ءىلياس، «جەبە» دەپ جالىنار جەتى پىردەن دە قاسيەتى جوعارى بولعانىن، احمەت; «قۇلىم جەرگە كىر»-دەگەن نيدا اللادان ايان بولىپ كەلىپ، پايعامبار ومىردەن وتكەن جاسىندا نيەت قىلىپ جەر استىنا كىرگەندە مۇڭكىر، ناڭكۇرگە يسلام ءدىنىن بايانداعانىن، تەك پايعامبارعا سەنىم ارتقانىن مىنا شۋماقتارىمەن جەتكىزەدى.

ارىستان بابام تالىپتە ىقىلاس جوق دەگەن ەد،

سۇيەنەرىڭ بار تۇرىپ، قىدىر، ءىلياس نە كەرەك؟!

جەتى كامىل پىرگە دە ايتپاس جانە «جەبە» دەپ

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك.

ارىستانبابتى سۇراساڭ، پايعامبار-دى سەنگەنى،

ساحابالار ۇلىعى، قۇدايعا شىن پەندە ەدى.

جاتىر تومپەك جەردە ءبىر، قورلىق-زورلىق كورگەنى

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك

اللالاپ، جەر استىندا ايالدادى،

«راببىڭ كىم؟» - ماڭكۇر، ناڭكۇر تايانعانى.

ارىستان ءدىن يسلامدى باياندادى،

سوندىقتان الپىس ۇشتە كىردىم جەرگە.

    بۇل جەردە ومىردەن ءوتىپ كەتكەن دانىشپان احمەتتىڭ ولەڭىنە «مىناۋى راس، مىناۋى وتىرىك»- دەپ پەندەلىك پىكىر ايتىپ، كۇمان كەلتىرۋگە ەشقانداي نەگىز جوق. بۇل - مەعراجدا حاق مۇستاپا رۋحىن كورگەن حيكمەت يەسى احمەت ءياسساۋيدىڭ مۇراسى.

      ءبىز نەگە   قاجى احمەت ياسساۋي حيكمەتتەرىنەن ۇزاق-ۇزاق ۇزىندىلەر كەلتىردىك. ونداعى ماقسات - وسى حيكمەتتەر ارقىلى ارىستانبابتىڭ ءومىر جولىن كورسەتە وتىرىپ، ۇستازىنىڭ تىلسىم الەممەن بايلانىسى بار انومالدى ادام بولعاندىعىنا وقىرماندار كوزىن جەتكىزگىمىز كەلدى. ساحابانىڭ بۇل قاسيەتىن ۇعىندىرا الساق وندا ايتىلار اڭگىمە اۋقىمى بۇدان دا كەڭەيە تۇسپەك. بۇل جايلى اڭگىمە الدا ايتىلاتىن بولعاندىقتان قاجى احمەتتىڭ حيكمەتتەرىنەن الىنعان ۇزىندىلەرگە بايلانىستى ءوز جىرىمەن تۇيىندەۋ ايتساق.

قۇل قاجى احمەت، ءسوز ايتپا تۇيسىك جوققا ميىندا،

ءسوز شىعىنداپ نادانعا، ساتپا سوقىر تيىنعا.

اشتان ولسەڭ دە ەشقاشان وڭباعانعا قيىلما!

ارىستانباب سوزدەرىن ەسىتىڭىز – تابارىك!

    ءبىزدىڭ قوسارىمىز ءياسساۋيدىڭ حيكمەتتەرىن، قۇرمەت تۇتا وقۋمەن بىرگە،  قولىمىزعا  جەتكەن ناقتى تاريحي دەرەكتى شىعارما ەكەنىن مويىنداۋىمىز دا كەرەك.

(جالعاسى بار) 

Abai.kz