ءابىش كەكىلباەۆ. ءتىل جانە تاۋەلسىزدىك (جالعاسى)
وشپەندىلىك وزگەشەلىكتى وگەيسىتۋدەن باستالادى
اسىرەسە، وتىرىقشىلار مەن كوشپەلىلەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق الدىمەن كوزگە تۇسكەن. كوشپەلىلەر كۇندەلىكتى زارۋلىكتەرىن وتەۋمەن قاناعاتتانىپ، قوسىمشا ءونىمدى كوبەيتۋگە ءولىمىن ساتا قويماعان. بۇل ولاردىڭ اراسىندا بىردەيشىلىك (ەگاليتاريزم) مەن ۇجىمشىلدىقتى (كوللەكتيۆيزمدى) ورنىقتىرىپ، ەكونوميكالىق قاناعاتشىلدىققا باۋلىعان. پلانەتادا جەر قۇنارى مەن اۋا رايىنا تىكەلەي تاۋەلدى بولعان اگرارلىق ءوندىرىس كەزەڭىندە قۇنارلى كەڭىستىكتەردەن گورى قۇنارى از كەڭىستىكتەر كوپ بولعان. بۇل ادامزاتتىڭ باسىم بولىگىنىڭ اڭشىلىق، بالىقشىلىق، تەرىمشىلىكپەن شۇعىلدانۋىن ۇزاققا سوزىلتىپ جىبەرگەن. ولاردىڭ ءوزارا ىقپالداسۋى كۇشەيگەن تۇستا كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى وربىگەن. تۇتىنۋشىلىق مينيماليزم مەن الەۋمەتتىك ەگاليتاريزمگە ابدەن باۋىر باسىپ العان ولار XV عاسىرعا دەيىن سولتۇستىك جارتى شاردى تۇتاسقا جۋىق ءوز مونوپوليالارىنا اينالدىرعان.
وشپەندىلىك وزگەشەلىكتى وگەيسىتۋدەن باستالادى
اسىرەسە، وتىرىقشىلار مەن كوشپەلىلەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق الدىمەن كوزگە تۇسكەن. كوشپەلىلەر كۇندەلىكتى زارۋلىكتەرىن وتەۋمەن قاناعاتتانىپ، قوسىمشا ءونىمدى كوبەيتۋگە ءولىمىن ساتا قويماعان. بۇل ولاردىڭ اراسىندا بىردەيشىلىك (ەگاليتاريزم) مەن ۇجىمشىلدىقتى (كوللەكتيۆيزمدى) ورنىقتىرىپ، ەكونوميكالىق قاناعاتشىلدىققا باۋلىعان. پلانەتادا جەر قۇنارى مەن اۋا رايىنا تىكەلەي تاۋەلدى بولعان اگرارلىق ءوندىرىس كەزەڭىندە قۇنارلى كەڭىستىكتەردەن گورى قۇنارى از كەڭىستىكتەر كوپ بولعان. بۇل ادامزاتتىڭ باسىم بولىگىنىڭ اڭشىلىق، بالىقشىلىق، تەرىمشىلىكپەن شۇعىلدانۋىن ۇزاققا سوزىلتىپ جىبەرگەن. ولاردىڭ ءوزارا ىقپالداسۋى كۇشەيگەن تۇستا كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى وربىگەن. تۇتىنۋشىلىق مينيماليزم مەن الەۋمەتتىك ەگاليتاريزمگە ابدەن باۋىر باسىپ العان ولار XV عاسىرعا دەيىن سولتۇستىك جارتى شاردى تۇتاسقا جۋىق ءوز مونوپوليالارىنا اينالدىرعان.
باقتاشىلىق شارۋاشىلىقتا جۇمىس قولدارىنىڭ ءوز-وزىنەن ارتىلىپ قالۋى مەن ۇزبەي ءورىس جاڭارتىپ تۇرۋعا ماجبۇرلىك كوشى-قون ىزدەپ كۇن-ءتۇن ات ۇستىنەن تۇسپەيتىن الاماندىققا اۋىزداندىرىپ، جان-جاعىنا تىنىمسىز جاۋگەرشىلىك داۋرەن كەشتىرگەن. ەكى قۇرلىقتىڭ تەرىسكەي بويلارىن ەرسىلى-قارسىلى باسا-كوكتەي جوڭكىلگەن كوشپەلى يمپەريالار كوبەيگەن. ولار قانداي مىقتى وتىرىقشى مەملەكەتتى دە وپ-وڭاي ويسىراتىپ وتىرعان. كورشىلەرى ءۇندى مەملەكەتى دە، احەمەنيدتەر يمپەرياسى مەن اراب حاليفاتى دا ەشتەڭە ىستەي الماعان الىپ قىتاي XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنا دەيىن تەرىستىكتەگى كوشپەندى كورشىلەرىنىڭ قاس-قاباعىن اڭدىپ، قيت ەتسە سىي-سىباعا تارتىپ، الداپ-سۋلاپ كۇن كورگەن. الەكساندر ماكەدونسكيدىڭ تيپىلداپ كەتە الماعانى جالعىز ورتا ازيا كوشپەندىلەرى ەدى. ءريمدى شىعىستاعى جازيرالاردان كەلگەن مالشى، سولتۇستىكتەگى ورماننان شىققان اڭشى تايپالار قۇلاتقان. يراننىڭ باسىنداعى باقتى اۋەلى ءباداۋي ارابتار، سوسىن شاپقىنشى تۇرىكتەر تايعىزعان. اركىمدەر قىزىققان ءۇندىستان سولتۇستىكتەن كەلگەن كوشپەندىلەرگە قولدى بولعان. ريم يمپەرياسى مەن اراب حاليفاتىنىڭ اقىرعى ساياسي مۇراگەرلەرى قازىرگى قازاقستاندا تۋ كوتەرگەن سەلجۇكتەر ەدى. باتىستا ەۋروپانى، شىعىستا قىتايدى بىردەي قالتىراتقان موڭعولدار بولدى. ءبىر كەزدەگى ريم يمپەرياسىنىڭ اۋماعىنداعى ەۋروپا حريستياندارى تۇگەل بىرىگىپ، "ايقىش (كرەست) جورىعىنا" شىققاندا تۋلارىن جىعىپ، مىستارىن باسقان كوشپەندى مۇسىلماندار ەدى.
