دامىعان ەل – بەلسەندى دە ءبىلىمدى، دەنساۋلىعى مىقتى تۇلعالارى بار مەملەكەت. الەمدىك دامۋ ۇدەرىسى ەشبىر مەملەكەتتى الاڭداتپاي قويمايدى. سوندىقتان قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ەكونوميكالىق، ساياسي-رۋحاني تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن بولاشاقتى بولجاپ، تاريحتى ولشەپ، ادامزات وركەنيەتىنىڭ دامۋ جولدارىن قاراستىرۋى قاجەت. بۇل ورايدا ەلباسى اتاپ كورسەتكەن ماڭگىلىك ەلدىڭ ىرگەتاسىنىڭ مىقتى بولۋى وزىمىزگە بايلانىستى. ماڭگىلىك ەل بولۋ – ۇلتىمىزدىڭ ۇلى مۇراتى، سوناۋ كۇلتەگىن داۋىرىنەن تاسقا قاشالىپ جەتكەن بابالار اماناتى. ەندەشە، بۇل قۇجاتتىڭ ارقالاعان جۇگى اۋىر، ءارى ستراتەگيالىق ماڭىزى زور بولماق. ياعني ازاماتتار تەڭ قۇقىقتى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ، جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن تەڭ كوتەرۋى ءتيىس.

– ۇلى مىندەتتەر ۇلكەن اسقارالى اسۋعا جەتەلەيدى. مەملەكەتتىڭ مىقتى بولماعى ايماقتىڭ دا قۋاتتىلىعىنا قاتىستى. دەمەك پرەزيدەنتتىڭ 5 ينستيتۋتتىق، «100 ناقتى قادام» حالىقتىق رەفورماسى –  ماڭگىلىك ەلدىڭ تەمىرقازىعى. ەلباسى اتاپ كورسەتكەن مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا ارىس قالاسىنداعى ايتارلىقتاي جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر. ءبىر عانا مىسال، كا­سىپكەرلىك سالا بويىنشا شاعىن جانە ورتا بيزنەس كاسىپورىندارىنىڭ وندىرگەن ءونىمى 13.315,6 ملن تەڭگەنى قۇراپ، 2014 جىل­مەن سا­لىستىرعاندا 547,2 ملن تەڭگەگە ءوستى. جۇ­مىسپەن قامتىلعاندار سانى 7616 ادامدى قۇراپ، 288 ادامعا ارتتى. قارجى ۇيىمدارى ارقىلى 2015 جىلدىڭ 9 ايىندا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە جانە جەكە تۇلعالارعا بارلىعى 823,3 ملن تەڭگە كولەمىندە نەسيە بەرىلدى، – دەيدى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ارىس قالاسىنىڭ اكىمى ەرتاي سەيىت مىرزاقۇلۇلى. 
اتاپ ايتار بولساق، «كازميكروفينانس» شنۇ ارقىلى 706,4 ملن تەڭگەگە 2597 ادامعا ء(ار ءتۇرلى سالادا شوب وكىلدەرىمەن 317,9 ملن تەڭگەگە 1168 ادامعا) جانە «ىرىس» مكۇ» جشس-ى ارقىلى 76,0 ملن تەڭگەگە 39 ادامعا نەسيە بەرىلسە، «جۇمىسپەن قامتۋ 2020 جول كارتاسى» مەملەكەتتىك باع­دارلاماسى اياسىندا 40,9 ملن تەڭگەگە 19 ادامعا مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا نەسيەلەر بەرىلگەن. سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى جوسپارداعى 60-قادامدا ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى ءوندىرىسىن دامىتۋ ءۇشىن سترا­تەگيالىق ينۆەستورلار تارتۋ كەرەكتىگىن بەلگىلەپ بەردى. وسى ماقساتتا «MEGA-AGAT» جشس-نىڭ ءسۇت ونىمدەرىن وندىرەتىن زاۋىتى يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ايماقتىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن ماقۇلداندى. اۋدان اكىمىنىڭ ايتۋىنشا، جوبا 2016 جىلى ىسكە قوسىلاتىن بولادى. ەلباسى ۇلت جوسپارداعى 52-قادامدا ەلەكتر ەنەرگەتيكا سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋدى مىندەتتەگەن بەلگىلى. بۇل بويىنشا قا­لامىزدا ەنەرگيا تاپشىلىعىن جويۋ ماقساتىندا «KAZ GREEN TEK SOLAR» جشس-نىڭ بالامالى ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ جوباسى ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. جوباعا اكىمدىك تاراپىنان ارىس قالاسى قوجاتوعاي اۋىلدىق وكرۋگى اۋماعىنداعى قالانىڭ ارنايى جەر قورىنان كۇن ساۋلەلىك ەلەكتروستانسا قۇرىلىسىن سالۋ ءۇشىن اۋماعى 30 گەكتار جەر بەرىلدى. جوبا قۇنى 6 ملرد 90 ملن تەڭگەنى قۇرايدى. ەگەر بۇل جوبا جۇزەگە اساتىن بولسا، جاڭادان 20 ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلاتىن بولادى. 
ەلباسى يگەرىلمەي جاتقان جەردى تۇ­گەندەۋ تالابىن قويعانى بەلگىلى. «100 ناقتى قادامنىڭ» 35-قادامىندا دا اۋىل­شارۋا­شىلىق جەرلەرىن ءتيىمدى پايدالانۋدى، ونى نارىقتىق اينالىمعا ەنگىزۋدى اتاپ كورسەتتى. ارىس قالاسىنىڭ اكىمى ەرتاي سەيىت مىرزاقۇلۇلىنىڭ ايتۋىنشا، وسىعان وراي اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەر­لەرگە تۇگەندەۋ جۇ­مىستارى جۇرگىزىلىپ، 37000,0 گەكتار جەردىڭ بارى انىقتالعان. جەر يەلەرىنەن اۋماقتىق جەر ينسپەكتسياسى تاراپىنان اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەردى قايتارۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، قازىرگى تاڭدا 1420 گەكتار جەر سوت شەشىمىمەن قالانىڭ ارنايى جەر قورىنا قايتارىلدى.
ارىس اقيقاتىندا، قازىر ايشىقتى دا ساۋلەتتى. قۇرىلىستا قارقىن بار. قالا ساۋ­لەتتى شاھارعا اينالىپ كەلەدى. شاھار باسشىسى – ەرتاي سەيىت ىسكەر ازامات. تازا­لىقتى، تياناقتىلىقتى جانى سۇيەدى. جولدار جوندەلگەن، بيۋدجەتكە قارجى ءتۇسىمى ارتقان. قاراپايىمدىلىعى شىعار، قاشان دا حالىقپەن بىرگە. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارىپ كەلەدى. قالا اكىمى تۋرالى تۇرعىنداردىڭ  پىكىرى وتە جوعارى. ويتكەنى اكىمنىڭ جۇمىسىندا ناتيجە بار. قالا وسىدان 4 جىل بۇرىنعى اجارىنان مۇلدە بولەك. ويتكەنى شاھاردىڭ شىرايىن كىر­گىزگەن اكىمنىڭ ءوزى. قولعا الىنعان كەز كەل­گەن ءىستىڭ باسى-قاسىندا ءوزى ءجۇردى. قاتاڭ باقىلاۋعا الدى. «ارىستىڭ ساۋلەتى اس­تاناداي بولۋى كەرەك» دەپ بار جاۋاپ­كەرشىلىكتى موينىنا الدى. كەلەر جىلى قالانىڭ 60 جىلدىعى اتالىپ وتپەك، ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، اتاۋلى مەرەكەگە دايىندىق قازىردەن باستاپ كەتتى. تاڭەرتەڭ-كەشكە تىرلىكتى ءبىر ىقتياتتايتىن قالا باسشىسى شاھاردىڭ اجارى مەن حالىقتىڭ پىكىرىن ء بىر ەلى ەستەن شىعارمايدى. «جەڭىس» جانە «جاستار» ساياباعى ادەمىلەنە ءتۇستى. ەلگە دە كەرەگى وسى ەمەس پە؟
قۇرىلىس سالاسى بويىنشا ارىس قالالىق مادەنيەت ءۇيى عيماراتى قايتا جاڭعىرتۋدان ءوتىپ پايدالانۋعا بەرىلدى. «كوكتەم-2» تۇرعىن اۋدانىنداعى كوپ­قاباتتى 60 جانە 90 پاتەرلى تۇرعىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. دەنە شىنىقتىرۋ- ساۋىقتىرۋ كەشەنى دە ءوز مەرزىمىندە ءبىتتى. كاسىپكەرلەرگە قىزمەت كورسەتۋ ورتا­لىعىنىڭ عيماراتى» قۇرىلىسى دا حالىق يگىلىگىندە. اققالا ەلدى مەكەنىندەگى 200 وقۋشىعا ارنالعان مەكتەپ قۇرىلىسى دا اياقتالىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. مونتايتاس اۋىلدىق وكرۋگىندەگى 150 ورىندىق «قۋانىش» جشس بالاباقشاسىن قازىر بۇل­دىرشىندەردىڭ شات كۇلكىسى كومىپ تۇر.شاعىردا تىلەۋبەردين اتىنداعى 200 ورىندىق، شوگىرلىدەگى ماكارەنكو اتىن­داعى 150 ورىندىق، قابىلساي ەلدى مە­كەنىندەگى 150 ورىندىق جانە قاراجانتاق اۋىلىنداعى كەنجەباەۆ اتىنداعى 120 ورىندىق مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. ارىس – شىمكەنت تاس جولى بويىنداعى دەندروساياباق قۇرىلىسىنا قارجى قارالىپ، قازىر قۇرىلىسى جۇر­گىزىلۋدە. 
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەيبىت اتامقۇلوۆ مىرزا بۇل ورايدا ەلباسى تاپسىرمالارىنىڭ جەرگىلىكتى جەردە ءتيىستى مەرزىمدە ورىندالۋىنا كوپ كوڭىل ءبولىپ، باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. 
ەلباسىنىڭ «100 ناقتى قادام» – ۇلت جوسپارىنىڭ 58-قادامىندا جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ مىندەتتەمەسىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا ارىس قالاسىنىڭ 13 كوشەسىن ورتاشا جوندەۋگە (10,314 شق) قالالىق بيۋدجەتتەن قارجى قارالىپ، كوشەلەردى ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. باسقا دا كوشەلەردە قۇرىلىس جۇمىستارى قارقىن الدى. ايماق باسشىسى بەيبىت اتامقۇلوۆ ارىس قالاسىندا اتقارىلىپ جاتقان جوبالارمەن تانىسۋ بارىسىندا دا بىرقاتار ناقتى تاپسىرمالار بەردى. قازىر ولاردىڭ بىرقاتارى ورىندالدى، قالعانى اتقارىلۋ ۇستىندە. اتاپ ايتار بولساق، قالانىڭ «ورتالىق»، «جاستار» ساياباعىن، «جەڭىس» سكۆەرىن، «باتىرلار» اللەياسىن اباتتاندىرۋ جۇمىستارى تولىق اياقتالدى. «وڭىرلەردى دامىتۋ» باعدارلاماسى اياسىندا مونتايتاس، بايىرقۇم، جيدەلى، دەرمەنە جانە قوجاتوعاي ەلدى مەكەندەرىندەگى ساياباقتاردى قورشاۋ جۇمىستارىنا 29,0 ملن تەڭگە ءبولىنىپ، ول تولىق اياقتالدى. قالاداعى ورتالىق قازاندىقتى كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىنا وبلىستىق بيۋدجەتتەن 204,1 ملن تەڭگە ءبولىنىپ، بۇل جۇمىس تا ءبىتۋ ۇستىندە. ارىس قالاسى «ستاديون» شاعىن اۋدانىنداعى قابىلساي سايىنان وتەتىن جاياۋ جۇرگىنشىلەر كوپىرىنىڭ قۇرىلىسىنا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 61,8 ملن تەڭگە قارالىپ، ول جەلتوقسان ايىندا حالىق يگىلىگىنە بەرىلەتىن بولادى. قالادا جىلۋ قۇبىرلارى، اۋىزسۋ قۇبىرلارى جانە كارىز جەلىلەرى اعىمداعى جوندەۋدەن وتكىزىلدى.
ارىستا مادەني، اعارتۋ سالاسىندا دا العا جىلجۋ بار. جاستاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ مەن سالاماتتى ۇرپاق قالىپ­تاسىرۋدا كورسەتكىش جاقسى. ماقسات – قاي سالادا بولسىن، جان-جاقتى ناتيجەگە جەتۋ. 
– ەلباسى ء«بىز ءۇشىن بولاشاعىمىزعا باعدار ەتىپ ۇلتتى ۇيىستىرا ۇلى ماقساتتارعا جەتەلەيتىن يدەيا بار. ول – ماڭگىلىك ەل يدەياسى. تاۋەلسىزدىگىمىزبەن بىرگە حالقىمىز ماڭگىلىك مۇراتتارعا قول جەتكىزدى. ءبىز ەلىمىزدىڭ جۇرەگى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى ماڭگىلىك ەلوردامىزدى تۇرعىزدىق. قازاقتىڭ ماڭگىلىك عۇمىرى ۇرپاقتىڭ ماڭگىلىك بولاشاعىن باياندى ەتۋگە ارنالادى. ەندىگى ۇرپاق – ماڭگىلىك قازاقتىڭ پەرزەنتى. ەندەشە، قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى – ماڭگىلىك ەل» دەپ اتاپ ءوتتى. سوندىقتان ءبىز دە ەلباسىنىڭ ۇلى مۇراتىنىڭ جۇيەلى جۇزەگە اسۋىنا جەرگىلىكتى جەردە ءاردايىم قولداۋ كورسەتەمىز، – دەيدى ارىس قالاسىنىڭ اكىمى ەرتاي سەيىت مىرزاقۇلۇلى.

Abai.kz