بيىل كسرو-نىڭ ىدىراۋىن جەدەلدەتكەن الماتىداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە تۋرا 30 جىل. 1986 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىندا برەجنەۆ الاڭىنا (قازىرگى رەسپۋبليكا) جينالعان مىڭداعان جاس د.قوناەۆتىڭ قىزمەتتەن كەتۋىنە نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، قكوك-ءنىڭ 1-حاتشىسى بولعان كولبيننىڭ ورنىنا قازاق ازاماتىن تاعايىنداۋدى تالاپ ەتكەن بولاتىن. جينالعان توپتىڭ وڭايلىقپەن تارامايتىنىن بىلگەن كەڭەس بيلىگى جاستاردى الاڭنان كۇشتەپ قۋدى.  

جەلتوقسان وقيعاسىندا قانشا ادامنىڭ قازا تاپقانى ءالى كۇنگە دەيىن ناقتى ەمەس. رەسمي دەرەكتەردە قايتىس بولعان ءتورت ادامنىڭ عانا اتى ايتىلسا، بەيرەسمي دەرەككوزدەر مارقۇم بولعاندار سانىنىڭ بۇدان الدەقايدا كوپ ەكەنىن مالىمدەپ كەلەدى. سونداي-اق، وسى كوتەرىلىسكە قاتىسقان 99 جاس ازامات سوتتالىپ، 264 ستۋدەنت وقۋدان شىعارىلعان.

جالپى، الماتىداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىن پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ساراپشىلارى كسرو-نى قۇلاتۋعا بىردەن-ءبىر تۇرتكى بولعان وقيعا ەكەنىن ايتادى. وزگە ەلدەر مويىنداعانىمەن، قازاقستان بيلىگى اتالعان وقيعاعا ءالى ناقتى باعاسىن بەرگەن ەمەسى. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى وسىناۋ كوتەرىلىس جاي عانا "جەلتوقسان وقيعاسى" دەگەن رەسمي اتاۋعا يە. "ۇلت-ازاتتىعىن" ايتپاي-اق قويايىق، ءتىپتى، "كوتەرىلىس" دەگەن باعا دا بەرىلگەن جوق.

بۇل ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە، ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز باسقا. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قازاقستان بيلىگى "جەلتوقسان" دەسە جانى قالمايدى. ءار جىلدىڭ 16 جەلتوقسانى جاقىنداعان كەزدە ۋنيۆەرسيتەت جاتاقحانالارىنداعى ستۋدەنتتەر اۋىلدارىنا "قۋىلىپ", قالاداعىلارىنىڭ ءوزى مۇعالىمدەردىڭ باقىلاۋىندا بولادى. ال، ازا تۇتۋ كۇنىنىڭ ورنىنا مەملەكەتتىك ورگاندار جاپپاي كونتسەرتتىك باعدارلامالار، مەرەكەلىك شەرۋلەر وتكىزىپ، حالىق ساناسىنان جەلتوقسان وقيعاسىن بارىنشا ۇمىتتىرۋعا تىرىسادى.

جالپى، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العان كۇنىنىڭ 16 جەلتوقسانعا تۇسپا-تۇس كەلۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس سەكىلدى. كسرو قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ بارلىعى 1991 جىلعى تامىز وقيعاسىنان كەيىن بىرىنەن سوڭ ءبىرى ەگەمەندىكتەرىن جاريالاپ جاتقان. تەك قازاقستان عانا اقىرىن كۇتىپ، جەلتوقسانعا دەيىن ۋاقىتتى سوزىپ وتىرىپ الدى. ءتىپتى، كسرو-نىڭ مۇراگەرى سانالاتىن رەسەيدىڭ ءوزى بارلىق ەلگە تاۋەلسىزدىگىن بەرگەن تۇستا دا ءبىزدىڭ بيلىك 16 جەلتوقاندى كۇتتى.

مىنە، قازاق ەگەمەندىگىنىڭ ورناۋىنا سەبەپ بولعان جەلتوقسان وقيعاسى 1991 جىلدان بەرى تەك مەكتەپ قابىرعالارىندا عانا اتالىپ كەلەدى. بۇل كۇن تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىمەن تۇسپا-تۇس كەلگەندىكتەن رەسپۋبليكا اۋماعىندا جاپپاي مەرەكەلىك شارالار ۇيىمداستىرىلادى. سوندىقتان، بيىل ايتۋلى وقيعانىڭ 30 جىلدىعىنا وراي مەملەكەت بىرقاتار شارالاردى قولعا الۋى ءتيىس دەيدى تانىمال جۋرناليست مارات توقاشباەۆ.

ءوزىنىڭ فەيسبۋك-پاراقشاسىنا جازعان مالىمدەمەسىندە ول بيلىك ەڭ الدىمەن جەلتوقسان وقيعاسىنا ساياسي باعاسىن بەرۋى ءتيىس ەكەنىن ايتى.

بيىل جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 30 جىلدىعى اتالىپ وتىلەتىندىگى بارشاعا ءمالىم. بىراق ول كادىمگى رەسمي شارا رەتىندە اتالۋى ءۇشىن وعان ۇكىمەت قاۋلىسى قاجەت. تومەننەن قوزعالىس بولماسا ول «جابۋلى قازان» كۇيىندە قالا بەرۋى دە ىقتيمال. سوندىقتان جۇمىستار نىسانالى ءجۇرۋ ءۇشىن قوعامدىق ۇيىمدار اتىنان ۇكىمەتكە اشىق حات ازىرلەنگەن دۇرىس پا دەيمىن. اشىق حاتتا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىستى ءىس-شارالار تىزبەسىن ۇسىنعان ءجون سياقتى. شامامەن تومەندەگىدەي ءىس-شارالار تىزبەسىن سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىن. اتاپ ايتقاندا ول مىنانداي شارالار:

1. 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ساياسي باعا بەرۋ.

2. بۇكىل قازاقستان بويىنشا 1986 جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقان ادامداردىڭ ءتىزىمىن ءتۇزۋ. بۇل ىسكە بارلىق وبلىس، اۋدان، اۋىل، سەلولار بويىنشا جۇرگىزىلۋى ءتيىس. تەك الماتى قالاسى ەمەس بارلىق وبلىستار بويىنشا.

3. كەزىندە جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقانى ءۇشىن قۋدالانۋدان قورقىپ، العان جاراقاتىن، كورگەن ازابىن جاسىرعان ادامداردىڭ ءتىزىمىن جاساۋ. قازاق حالقى ءوز قاھارماندارىن بىلۋگە ءتيىس.

4. جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسۋشىلارعا ارنايى ستاتۋس بەلگىلەۋ. 

5. جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىستى «جەلتوقسان - كسرو ىدىراۋىنىڭ باستاۋى» دەگەن تاقىرىپتا حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا وتكىزۋ.

6. جەر-جەردە اكىمشىلىكتەر تاراپىنان جەلتوقسانشىلاردى قابىلداۋ ۇيىمداستىرۋ.

7. قايتىس بولعان جەلتوقسانشىلاردىڭ ەسكە الۋ «تاعزىم» كىتابىن شىعارۋ.

8. مەكتەپتەردە جاس ۇرپاققا جەلتوقسانشىلار كوتەرىلىسىنىڭ ءمان-ماڭىزىن تۇسىندىرەتىن پاتريوتتىق لينەيكالار وتكىزۋ.

9. جوعارى وقۋ ورىندارىندا «اللاجار» ءفيلمىن كورسەتۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە ونى تالقىلاۋ.

10. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسكەن جەلتوقسانشىلاردى ماراپاتتايتىن «جەلتوقسان كوتەرىلىسى» وردەنىن تاعايىنداۋ جونىندە ۇسىنىس ازىرلەۋ.

11. جەلتوقسانشىلارعا ارناپ استانا قالاسىندا ەسكەرتكىش ورناتۋ.

12. جەلتوقسانشى ارداگەرلەرگە قوعامدىق كولىكتە جۇرۋگە 50 پايىزدىق جەڭىلدىك بەرۋ، - دەيدى م.توقاشباەۆ ءوز جازباسىندا.

جەلتوقسان تاقىرىبىنان بارىنشا اينالىپ قاشۋعا تىرىساتىن ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ جوعارىدا اتالعان تالاپتاردى ورىنداۋى ارينە، ەكىتالاي. دەگەنمەن، كوپ تۇكىرسە كول بولاتىنىن ەستەن شىعارمايىق.

دەرەككوزى: sn.kz

Abai.kz