اداسىپ ۇشقان اققۋلار
قازاق ايەلى جىلاسا مەن قوسىلا
جىلايمىن، قازاق ايەلى كۇلسە مەن
ء وزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن.
اۆتور
90 جىلداردىڭ ورتا كەزى. ۋنيۆەرسيتەتتە بىرگە وقىعان دوسىم گۇلنارمەن ويدا-جوقتا الماتىدا كەزدەسىپ قالدىق. ءوزىم ورنالاسقان قوناق ۇيگە اكەلىپ، رەستوراننان تاماق ءىشىپ، ودان بولمەگە كەلىپ ءشاي ىشتىك. بۇدان جيىرما جىلدان استام بۇرىنعى، ستۋدەنت كەزدەگى باستان كەشكەن وقيعالاردى ەسكە تۇسىردىك. ءبىر-بىرىمىزگە «ەسىڭدە مە، اناۋ جىگىت شە، ول قىز قايدا؟»-دەپ جارىسا اڭگىمە باستاپ، تالاسا ايتىپ، جاس بالالارعا اينالعاندايمىز. سول جاس كەزدەگىمىزدەي بەيقام، تازا، الاڭسىز كۇلكىمەن ساق-ساق كۇلەمىز. ءبىر كەزدە گۇلنار:
- كۇلاش، سەن قاسىم تۋرالى سۇرامادىڭ عوي؟ - دەدى.
- ءيا، ءوزىم دە... سۇرايىن دەپ وتىر ەدىم - دەپ، كۇمىلجىپ ىڭعايسىزدانىپ قالدىم.
- ول سەنى ىلعي سۇراپ جۇرەدى، تەك مەنەن عانا ەمەس، ءبىر فاكۋلتەتتە وقىعان سەنى بىلەتىندەردىڭ بارىنەن سۇرايدى ەكەن. «كۇيەۋگە ءتيدى مە، جاعدايى قالاي، نەشە بالاسى بار»؟ - دەپ.
- ء وزىنىڭ جاعدايى قالاي ەكەن؟
ول تۋرالى از دا بولسا حابارىم بارىن جاسىردىم.
- ول قازىر ۇلكەن باسشى. ءۇش بالاسى بار، ماتەريالدىق جاعىنان جاعدايى جاقسى، بىراق، ول – باقىتسىز – دەدى، گۇلنار. بايقايمىن، سارى قارىن ايەل بولسا دا، جاس كەزىندەگىدەي مايموڭكەلەمەي، كەسىپ، تىكە سويلەيتىن مىنەزىنەن ءالى دە تايماعان.
- قويشى قايداعىنى ايتپاي، ءوزى ادەمى، ءوزى ءانشى سۇلۋ كەلىنشەگى، بالا-شاعاسى، ابىرويلى قىزمەتى بولسا، ودان باسقا نە كەرەك؟
- جوق، ولاي ەمەستىگىنە كوزىم انىق جەتەدى، سول كەزدەگى سەنىڭ جاقىن دوس قىزىڭ بولعاننان سوڭ با، ءالى دە ماعان ءىش تارتىپ، سىرىن ايتادى. ايەلىمەن سوزگە كەلىپ قالسا، ول ايەل ءالى كۇنگە دەيىن سەنەن قىزعانىپ، ء«يا، كۇلاش ماحابباتىڭ ەسىڭە ءتۇسىپ وتىر ما، سونى ويلاپ كۇيزەلىپ وتىرسىڭ با، سەنىڭ كۇلاشىڭدەي قايدان بولايىق؟!»-دەيدى ەكەن. ايەلىنىڭ كەزەكتى مۇجۋىنەن كەيىن بولسا كەرەك، ءبىر رەت قاسىم كەڭسەمە كەلىپ، اڭگىمە ۇستىندە تاۋسىلا سويلەپ، «كۇلاشتاي ايەلدەر نەكەن-ساياق، ەكەۋ بولسا بىرەۋ، بىرەۋ بولسا ءوزى عوي» دەگەن - دەپ، كۇلاش قاسىم تۋرالى اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى.
گۇلناردىڭ اڭگىمەسىنەن كوپ نارسەگە قانىقتىم. مەكەن-جاي، تەلەفوندارىمىزدى جازىپ الىپ، ەندى حابارلاسىپ تۇراتىن بولدىق. كەشكە تويعا بارادى ەكەن، سوندىقتان ونى تاكسيگە شىعارىپ سالىپ، بولمەمە كەلدىم. سيگارەت تۇتاتىپ، كرەسلوعا جايعاستىم. ءتۇتىندى باپپەن، ساقينالاپ شىعارىپ، وي تەڭىزىنە شومدىم.
...قايران، قاسىم! سەنىڭ بەينەڭمەن سىرلاسقىم كەلەدى. سەن «سۇيەم» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان-اق ۇلكەن جۇرەكپەن ءسۇيۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن ماعان ۇقتىرعانىڭدى بىلەسىڭ بە؟ وزدەرى سۇيە العان جانە سۇيىكتى بولعان ادامدار قانداي باقىتتى! سەن مەن تۋرالى «مەنى مەنسىنبەي كەتتى»-دەپ ويلادىڭ. ال، شىندىق باسقادا ەدى، سول شىندىقتاردىڭ كەيدە ۋاقىتىندا ايتىلماي، اشىلماي قالاتىنى وكىنىشتى-اق. مەن ومىردە كەزدەستىرگەن جىگىتتەر مەن ەركەكتەردى سەنىڭ بەينەڭمەن سالىستىرىپ، سەنىڭ بولمىسىڭمەن ولشەيتىنىمدى بىلەسىڭ بە؟ بىرەۋىنە قاراپ «قاسىمنىڭ تىرناعىنا دا تۇرمايدى ەكەن» - دەسەم، ەندى بىرەۋىنە «قاسىمنىڭ مىنەزى سەكىلدى ەكەن»-دەيمىن. سەنىڭ بەينەڭ مەن ءۇشىن ەركەكتەردىڭ ازاماتتىلىعىنىڭ، ۇلكەن جۇرەكتىلىگىنىڭ، مارتتىگىنىڭ، ەر مىنەزدىلىگى مەن ادىلدىگىنىڭ، سۇيىسپەنشىلىگى مەن تۇراقتىلىعىنىڭ ت.ب. وزگە جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ ولشەمى سەكىلدى.
ەسىڭدە مە، قاسىم، مەن سەنىمەن العاش رەت جاتاقحانا جانىنداعى ستول تەننيسى الاڭىندا تانىستىم. تەننيس راكەتكاسىن دۇرىس ۇستاي دا بىلمەيتىن قىزدى وڭاي جەڭىپ، كەلەسى قارسىلاسىما كوز سالسام، باكەنە بويلى، تولىقشا كەلگەن، كەڭ يىقتى، كوزدەرى سىقسيىپ قالعان، بەتى جىلتىراپ تۇرعان قارا جىگىت ەكەن. بۇل جىگىتكە تاكاپپارلاۋ كوز تاستاپ، ىشتەي «بۇعان «پوداچانى» تەننيس ستولىنىڭ ەكى جاعىنا كەزەك بەرىپ، ىرسىلداتىپ جۇگىرتىپ قويسام، تەز جەڭىسكە جەتەمىن» - دەپ ويلادىم. بىراق، ول ويىم ىسكە اسپادى، قاسىم شيراق قيمىلداپ، ءوزىن ەركىن ۇستاپ وينادى. كەزەكتە تۇرعاندا مەنىڭ ويناۋ ءتاسىلىمدى ءبىلىپ العان با، قۋلىعىمدى تەز ءتۇسىنىپ، ول دا قارسى قۋلىققا كوشتى. بىردە تەننيس شارىن ورتاداعى توردان ءسال اسىرا بەرىپ، العا جۇگىرتسە، بىردە ستولعا ارەڭ ىلىنەتىندەي شەتىنە تاستاپ، مەنى كەيىن جۇگىرتۋگە ماجبۇرلەدى. ال، بىردە اۋەلەتىپ جوعارىدان تاستاسا، بىردە قاتتى ەكپىنمەن، كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن وتە تومەن بەرەدى، ونداي «پوداچانى» الۋ مەن ءۇشىن قيىننىڭ قيىنى. مارەگە ەكەۋىمىز قاتارلاسا كەلدىك. ويىن سوڭىنا قاراي قاسىمنىڭ ادەيى سىلبىر ويناي باستاعانىن بايقادىم. ءسال ۇستەمدىكپەن مەن جەڭىسكە جەتكەنمەن، قاسىمنىڭ بۇل ويىننان مەنەن ۇستەمدىگىن كورسەتىپ بارىپ، ادەيى جەڭىلگەنىن سەزىپ، ىزادان جارىلارداي بولىپ، نامىستانىپ كەتتىم. ىشىمنەن بۇل جەرگە جيىرەك كەلىپ، شەبەرلىگىمدى شىڭداپ، قالايدا بۇل جىگىتتى تازا جەڭەتىندەي بولۋىم كەرەك دەپ شەشتىم.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ونىمەن تانىسپاي جاتىپ، كەزدەسۋدەن قاشىپ جۇرەتىن بولدىم، كەزدەيسوق كەزدەسىپ قالعاندا، اسىعىس ءتۇر كورسەتىپ تەز كەتۋگە اسىقتىم. بىراق، ءبىر جاتاقحانادا تۇرعان سوڭ جانە مەنىمەن بىرگە تۇراتىن قىزىلوردالىق گۇلناردىڭ جەرلەسى، ءارى مەنەن ءبىر كۋرس جوعارى وقيتىنى بولماسا، ءبىر فاكۋلتەتتەن بولعاندىقتان ءجيى كەزدەسىپ قالىپ جۇردىك.
مەنىڭ ول كەزدە ەكى جىلداي ماراتپەن كەزدەسىپ، وقۋدى بىتىرگەسىن
ۇيلەنەتىن بولىپ شەشىپ، بولاشاققا بىرگە جوسپارلار قۇرىپ جۇرگەن كەزىمىز ەدى. ءوزى ازىلكەش، ۇزىن بويلى، بۇيرا شاشتى، گيتارا جانە دومبىرامەن ولەڭ ايتاتىن ماراتتى دۇنيەدەگى جالعىز ەركەك دەپ ويلايتىنمىن، باسقا جىگىتتەرگە كوز دە سالمايمىن. جاتاقحاناداعى ءتارتىپتى باقىلايتىن، ستۋدەنتتەر كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولعاندىقتان ارا-تۇرا كەزەكشى ستۋدەنتتەردىڭ جۇمىسىن باقىلايتىن قاسىم مەنىڭ ۋادەلەسكەن جىگىتىم بارىن بىلە تۇرا، كەيدە «سەنى ۆاحتادا مارات شاقىرىپ تۇر»- دەپ، ايتىپ ءجۇرىپ، مەنى جاقسى كورەتىنىن بىلدىرۋگە تىرىستى، ايتەۋىر ونىسىن ءاربىر ءىسى دالەلدەپ تۇرسا دا، كوڭىل اۋدارماۋعا تىرىستىم. «سۇيەم، كۇيەم، عاشىقپىن»-دەپ، وپ-وڭاي ايتا سالىپ، ولەڭ جازىپ، «سەنسىز ءومىرىم قاراڭ» - دەپ ءجۇرىپ، ءبىر-ەكى ايدان كەيىن-اق، باسقا قىزداردى قولتىقتاپ جۇرگەندەردەي ەمەس، ونىڭ سەزىمى ەرەكشە، تازا، شۋاقتى، بىركەلكى ايتىلعان اۋەزدى ءان سەكىلدى ەدى، بىراق، ونىسىن جۇرەگىم بوس بولماعاندىقتان ەلەمەدىم.
سەسسيادا ءبىر ساباقتان ءۇش دەگەن باعا الساڭ ستيپەنديا بەرىلمەيدى. بىردە فرانتسۋز تىلىنەن ء ۇش الىپ، ستيپەندياعا ىلىكپەدىم. ءوزىم كىنالىمىن. ءبىر كۇنى گۇلنار، «سەنىڭ وتباسىڭ تۋرالى انىقتاماڭ قايدا؟»-دەپ سۇراعاندا، انشەيىن جاتقان، پايداعا اسپاعان قاعازدى «نە ىستەيسىڭ؟»-دەپ سۇراماستان بەرە سالعانمىن، ءبىر ايدان كەيىن ماعان ستيپەنديا بەرىلە باستادى. ۋنيۆەرسيتەت كاسىپوداعى باسشىلىعىنىڭ مۇشەسى بولىپ سانالاتىن قاسىم: «كوپ بالالى ۇيدەن، جاقسى وقيدى، ۋنيۆەرسيتەتتەگى سپورت پەن ونەرپازدار ۇيىرمەلەرىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى» - دەپ كومەكتەسىپتى. وتكەندەگى انىقتامامدى گۇلناردان سول ءۇشىن سۇراتقان ەكەن. قايدا بارسام دا قاسىمنىڭ ماعان بىلدىرمەي جاسايتىن قامقورلىعى الدىمنان شىعا بەردى.
ءيا، بىردە ونىمەن الاتاۋدى تاماشالاۋعا شىققانىم ەسىمدە. تاۋعا شىعۋعا شاقىرعاندا «بارمايمىن»-دەپ، باس تارتىپ ەدىم، قاسىم: «كۇلاش، تاۋعا بارعاندا نە تۇر، مەن وسى جەردە ءتورت جىل وقىپ جاتسام دا، ءالى الاتاۋعا شىقپاپپىن، ونى سەنىمەن بىرگە تاماشالاعىم كەلەدى» - دەدى. ىشتەي بارعىم كەلىپ تۇرسا دا، سىپايى راحمەتىمدى ايتتىم. سوڭىنان گۇلنار ارقىلى ۇگىتتەۋگە كوشكەندە «قاسىم مەنىڭ جىگىتىم بار ەكەنىن بىلەدى، مەنى شاقىرىپ قايتەدى، ونى دا جاقسى كورەتىن قىزدار دا تولىپ جاتىر ەمەس پە، ءارى مارات تا جەرلەستەرى ارقىلى بىلسە نە ويلايدى؟» دەگەم، گۇلنار ءسوزىمدى ءبولىپ:
- سەن تىڭدا، بىرىنشىدەن، ماراتىڭ شاقىرسا ەكى ء–ۇش جىلدان بەرى قايدا قالدى، ەكىنشىدەن، تاۋدى كورىپ تاماشالاپ، قايتقاندا نە تۇر، ۇشىنشىدەن، قاسىم سەنى جەپ قويادى دەيسىڭ بە، سەنىڭ ەركىڭسىز ول قولىڭنان دا ۇستامايدى، سەنىمدى جىگىت، تورتىنشىدەن - ماراتتى قاسىمنان جوعارى قوياتىن سەن سوقىرسىڭ، قاسىمداي جىگىت ماعان ءسوز ايتسا، كوزدى جۇمىپ، قازىر-اق، جەردىڭ تۇبىنە كەتەر ەدىم، بەسىنشىدەن...
- ءجا، بولدى، تاقىلداپ كەتتىڭ عوي، ەندەشە وعان «كۇلاشتى ەمەس، مەنى شاقىر»-دەپ ايتپادىڭ با؟... ەكەۋمىز ابدەن سالعىلاسىپ، ونىڭ اقىرى مەنىڭ «مەندە دجينسي جوق، تاۋعا كيۋگە ء دجينسيىڭدى بەر»-
دەۋمەن ءبىتتى.
تاۋعا ءۇش قىز، ءۇش جىگىت بولىپ شىقتىق. تاۋداعى قىزىقتى ايتپاڭىز، تاۋعا ءبىرىنشى شىعۋىم. باتىستىڭ كوز ۇشىندا ساعىمنان باسقا كوزگە ىلىگەر ەشتەڭەسى جوق، ءشولدى جازىق دالاسىندا وسكەن مەن ءۇشىن تاۋ اراسى جۇماقتاعى باقتارداي كورىندى. راۋعاش جەپ، ءار ءتۇرلى گۇلدەر تەردىك، كەيبىرىن ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن، جاس بالاداي ءماز بولىپ كوبەلەك تە قۋدىق. الاتاۋ كەيبىر تاۋلارداي جالاڭاش ەمەس، قالىڭ نۋ، شوپكە باي ەكەن، ولاردىڭ اراسىندا تۇرعان ادامدى بايقاماي دا قالاسىڭ. قاسىم ماعان سۇيەتىندىگىن ايتاتىن شىعار دەسەم، جوق، ول تۇگىلى، نە سەزىم، نە قىز بەن جىگىت تۋرالى دا ەشتەڭە ايتپادى. قاسىمىزداعى ەكى جىگىت پەن ەكى قىز ۇيلەنۋگە ءسوز بايلاسىپ جۇرگەندەر بولسا كەرەك، جەكە-جەكە پالاتكالارعا كەتىپ، قاسىم ەكەۋىمىز ءبىر پالاتكادا وڭاشا قالعاندا قاتتى ىڭعايسىزداندىم، بەكەر كەلگەم ەكەنمىن دەپ وكىندىم.
- قىزدار مەن جىگىتتەر بولەك جاتپايمىز با، ولار قايدا كەتتى؟-دەگەن سۇراعىما وت جاعىپ وتىرعان قاسىم:
- كۇلاش الاڭسىز ۇيىقتاي بەر، مەن سەنىڭ ۇيقىڭدى كۇزەتەمىن - دەدى. اڭگىمەمەن كوپ وتىردىق. ءومىر مەن ونەر تۋرالى، ءار ءتۇرلى ادەبي شىعارمالار تۋرالى وي بولىستىك. مەن ونىڭ ءار نارسەدەن حابارى مول، جان-جاقتى ءبىلىمدى جىگىت ەكەنىن توپشىلادىم. ونى العاش كورگەن كەزدەگى تۇرىنە قاراپ تاكاپپارلانىپ، مەنسىنبەگەن كوز قاراسىم ءۇشىن ۇيالدىم. ونىڭ بەينەسى كوڭىلىمدە بىرتە-بىرتە انىقتالىپ، ۇلعايا باستاعانداي. تاڭ سىز بەرە شارشاعانىم سونداي، ۇيىقتاماسپىن دەپ وزىمە بەرگەن ۋادەمنەن تايىپ، قاسىمعا قايىرلى ءتۇن ايتىپ، پالاتكاعا ۇيىقتاۋعا كەتتىم، سومكەمنەن «نا ۆسياكي سلۋچايعا» سالىپ جۇرەتىن اڭشى پىشاعىن الىپ، جاستىعىمنىڭ استىنا قويدىم.
تاڭەرتەڭ ۇيقىدان ويانعاندا، شاشىمدى سيپاپ وتىرعان قاسىمنىڭ جانعا ءجايلى جىلى الاقانىن سەزدىم. مەنىڭ ويانعانىمدى كورىپ، «بايقاپ قالماسىن» دەگەندەي دەرەۋ الاقانىن تارتىپ الدى. تاۋدان ورالعاندا مەن قاسىمدى قادىرلەي باستاعانىمدى بايقادىم، بىراق، سىيلاۋ ءسۇيۋ ەمەس قوي.
سەسسيا ءبىتىپ، ەكى اي جازعى دەمالىستا بولىپ كەلدىك. جاتاقحانادان ورىن الىپ، ورنالاسىپ، انە-مىنە دەگەنشە ەكى اپتا ءوتىپ كەتتى. ماراتتىڭ اۋىلدان كەلەتىن ۋاقىتى بولسا دا، ماعان ءالى كەلگەن جوق، ءبىر حابارىن بىلەيىن دەپ، سحي-دىڭ جاتاقحاناسىنا كەلگەنمىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ول جولداستارىمەن پاتەرگە شىعىپ كەتىپتى، كۋرستاستارى ارقىلى قىسقاشا حات جازىپ بەرىپ جىبەردىم.
سودان ەكى ء–ۇش كۇن وتكەن سوڭ نۇرلان دەگەن پاتەردە بىرگە جاتاتىن دوسى كەلدى.
- ماكەڭنىڭ جاعدايى ناشار، موتوتسيكلدان قۇلاپ مۇگەدەك بولىپ قالعان، ساعان سالەم ايتتى «باقىتىن تاپسىن، مەندەي مۇگەدەكتى قايتەدى» - دەدى.
بولمەدەگى قىزداردىڭ ورتاسىندا راحاتتانىپ ءشاي ءىشىپ، گۇلناردىڭ
بابىنا كەلتىرىپ پىسىرگەن پالاۋىن اۋزىنا الا بەرگەن نۇرلانعا:
- تۇر كەتتىك، مەنى ماراتقا الىپ بار، مەن جاڭا پاتەرلەرىڭنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيمىن عوي - دەدىم. ودان مارات تۋرالى باس سالىپ ءوزىم
سۇراۋعا باتا الماي وتىرعانمىن.
- وي، ويناپ ايتام، اياعىن ءسال جىرىپ كەتكەن، ساباققا تاياق ۇستاپ بارىپ ءجۇر، گۇلناردىڭ پالاۋىن جەپ، قىزداردىڭ قولىنان ءشاي ءىشىپ الايىق تا، ەكى ء–ۇش ايدان بەرى كورىپ وتىرعانىمىز وسى، ازىلدەيمىن دەپ بالەگە قالدىم عوي دەپ –ىرجىڭدادى نۇرلان.
ءۇش جىگىتتىڭ جالداعان پاتەرلەرى قالانىڭ شەت جاعىندا، ەداۋىر الىستا ەكەن. كەلسەك، مارات شىنىندا توسەكتە جاتىر. جۇدەپ كەتكەن، ءدارى-دارمەكتەر ءيسى قوسىلىپ، بولمەدەن كۇلىمسى ءيىس شىعادى. مۇگەدەك بولىپ قالعانى وتىرىك، بىراق، اجەپتەۋىر اۋرۋ، كۇتىم كەرەك سەكىلدى. سول كۇننەن باستاپ، ساباقتان كەيىن ماراتتىڭ قاسىندا بولامىن. لەكتسيا بولسا بارماي، دەرەۋ ماراتتاردىڭ پاتەرىنە تارتامىن. ونىڭ كيىمدەرىن جۋىپ، ءۇش جىگىتكە تاماق ىستەيمىن، پاتەرلەرىن تازالايمىن، ايتەۋىر قولىمنان كەلگەندى ايانىپ قالعان جوقپىن. ول مەنىڭ بولاشاق جۇبايىم، بولاشاق كۇيەۋىم، باسىنا قيىندىق تۇسكەندە كومەكتەسىپ، دەمەۋ بولۋ مەنىڭ مىندەتىم دەپ ۇقتىم. ونىڭ توسەكتەن تەزىرەك تۇرىپ كەتۋىنە كۇش سالدىم.
ماراتتىڭ جاعدايى تۇزەلە باستادى.
بىردە جەكسەنبى كۇنى تاماعىن ىستەپ، قايتقالى جاتقانىمدا مارات:
- جىگىتتەر قالا ماڭىنداعى اۋىلعا تويعا كەتىپ ەدى، قاسىمدا وتىرا تۇرشى، جىگىتتەر كەلگەننەن سوڭ اپارىپ تاستايدى - دەدى. ء تۇننىڭ ءبىر ۋاعى بولدى، جىگىتتەر كەلمەدى، قالا شەتى، تاكسي شاقىرتاتىن تەلەفون ءۇي يەلەرىندە دە جوق ەكەن، سونىمەن مەن ماراتتىڭ قاسىندا پاتەردە قالاتىن بولدىم. «وندا تۇرعان نە بار، تاۋدا بوتەن جىگىتپەن دە قوندىم ەمەس پە؟»-دەپ ويلادىم. ماراتتىڭ اياعىنىڭ داكەسىن اۋىستىرىپ تاڭىپ، تاماعىن بەرىپ، قاسىما جاتشى دەگەنىنە قاراماي، ەكىنشى بولمەگە كەلىپ، توسەككە كيىمشەڭ قيسايدىم. قاتتى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەنمىن، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ۇستىمە قۇلاعان بىرەۋدەن شوشىپ وياندىم، مەنى تۇنشىقتىرا ءسۇيىپ، كيىمدەرىمدى جۇلقىلاپ شەشىپ جاتىر، جانۇشىرا ايقايلاپ، قارسىلاسىپ ءجۇرىپ جارىقتى جاقتىم.
- مارات، سەن بە، بۇنىڭ نە ؟
- مەنىڭ سەنىمەن بولعىم كەلەدى.
- سوڭعى كۋرستا ۇيلەنەمىز دەدىك قوي. مەن سەنىڭ ەسىگىڭدى ادال، اق كۇيىمدە اتتاعىم كەلەدى. مەنى سۇيەتىنىڭ شىن بولسا، ماعان تيمە. مەن سەنى سۇيەمىن مارات، بىراق...
- سەنىڭ ادال، اقتىعىڭ ماعان عانا كەرەك، ءبارىبىر ۇيلەنەمىز عوي، بۇگىن پاكتىگىڭدى ماعان سىيلا، قاسىمداعى ەكى جىگىتتىڭ دە بىرگە جاتاتىن قىزدارى بار، تەك مەن عانا سەنىڭ كوڭىلىڭە قاراپ ارەڭ شىداپ ءجۇرمىن، سەنى قۇشاقتاپ ءسۇيىپ تۇرعاندا ماعان شىداۋ وڭاي دەيمىسىڭ.
- جوق، مەن كەتەمىن، تۇننەن قورىقپايمىن، سۋمكامدا پىشاعىم بار - دەپ سۋمكامدى ىزدەي باستاپ ەدىم، ول:
- ءسال تىڭداشى كۇلاش - دەپ، وسى كۇنگە دەيىن ماعان بەيمالىم
بولىپ كەلگەن ەركەكتەردىڭ تابيعاتى مەن اقىلدارىنا كونبەيتىن قيىن جاعدايلارى تۋرالى ءۇزىپ-جارىپ ايتا باستادى. ونىڭ ءبىرىن دە قۇلاعىما ىلمەستەن، ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتىر ەدىم، مارات توقتاتىپ، كوزدەرىمە ءۇڭىلىپ:
- كۇلاش، نە سەن مەنى سۇيمەيسىڭ، نە قىز ەمەسسىڭ –دەدى. ءتۇسى دە بۇزىلىپ كەتكەن، ءبىر قايتپاس شەشىمگە كەلگەنى كورىنىپ تۇر. مەن كەتسەم، ونى ماڭگىگە جوعالتاتىنىمدى سەزىپ، سىلق ەتە ءتۇستىم. ءسويتىپ، ءارى ەتەگىمدى ەركەك اشپاعان قىز ەكەنىمدى، ءارى ونى سۇيەتىنىمدى دالەلدەۋ ءۇشىن قاسىندا قالدىم.
سول جەردەن مارات مەنى ەكى كۇن بويى جىبەرمەدى...
العاشقى ساتتەن-اق، تۇرا قاشقىم كەلگەن، ماراتتىڭ جىبەرمەگەنى ءوز الدىنا، ءتىپتى باسىمدى كوتەرۋگە شامام كەلمەي، دەنەمدى بيلەي المادىم. ەركەك پەن ايەلدىڭ توسەكتە تابىسۋى- ماحابباتتىڭ سوڭعى نۇكتەسى مە؟ ءمولدىر ماحاببات دەگەن سەزىم وسى ما دەيمىن؟ كىتاپ پەن كينولاردا توسەك قاتىناسى دەگەن ەكى جاققا دا كەرەمەت ءبىر ءلاززات سىيلاۋ كەرەك سەكىلدى ەدى، ال مەن ءوزىمدى بۇركىت توياتتاپ وتىرعان شالا-جانسار تۇلكىدەي سەزىندىم. ولاي سەزىنۋىمە سەبەپ بولعان، ماراتتىڭ بۇل كۇيگە قالاي قول جەتكىزگەنى مەن توسەكتەگى دورەكى قيمىلدارى بولسا كەرەك.
جىگىتتەرى دە سول كۇيى توبە كورسەتپەدى. مەن توسەكتە شالا-جانسار جاتقانىمدا كەلگەن ولاردى مارات قايتارىپ جىبەرسە كەرەك. ونىڭ ۇستىنە جولداستارى قىزدارىم مازاسىزدانباسىن دەپ، مەنىڭ ولاردىڭ پاتەرىنەن تىكە تۋىسقان اعامنىڭ ۇيىنە كەتكەنىمدى ايتىپتى. سودان ەكى كۇننەن سوڭ جاتاقحاناعا ايەل بولىپ ورالدىم. ءبىر جۇما ورنىمنان تۇرا الماي، كۇيىپ-جانىپ اۋىرىپ، ەشكىمگە كورىنبەي جاتىپ قالدىم.
قايران قاسىم، اۋىرىپ جاتقانىمدى ەستىگەن بويدا جەتىپ كەلدى، بىرەسە، الما، بىرەسە ايران، ءسۇت الىپ كەلەدى. مەنىڭ جانىم ءجۇز جىلعا قارتايىپ كەتكەندەي، ومىردەگى ەڭ ءبىر قىمبات نارسەمدى جوعالتقانداي، باسىما ءبىر اقىرزامان ورناعانداي كۇيدە ەكەنىمنەن حابارى جوق. قىزدارعا «اعامنىڭ ۇيىنە بارىپ، جەڭگەمە ءۇي اكتەسۋگە كومەكتەستىم» -دەگەنمىن، ولار مەنى مونشادان كەيىن سالقىن ۇستاعان دەپ ءجۇر. ماراتتىڭ قوينىنان شىققاننان كەيىن جانىم مەن تانىمدەگى لاستان قۇتىلايىن دەگەندەي مونشاعا تىكە تارتقانمىن.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن باسىمدى كوتەرىپ، ساباققا بارا باستادىم. ءبىر كۇنى قاسىم:
- كۇلاش، مەن قارىنداسىما تون-شۋبا الايىن دەپ ەدىم، ونىڭ دەنە ءبىتىمى سەنىكىندەي. سونى ساعان كيگىزىپ، كورىپ السام دەپ ەدىم، مىنا ونىنشى مولتەك اۋدانداعى «سامال» دۇكەنىنە بارىپ كەلەيىك –دەپ ءوتىنىش ايتتى. الدىندا قاسىم كوماندير بولعان ستۋدەنتتىك قۇرىلىس وتريادى جاقسى اقشا تاۋىپتى دەپ ەستىگەنمىن. «جەرلەسى گۇلنارعا نەگە ايتپادى ەكەن، ەكەۋىمىزدىڭ فيگۋرامىز بىردەي عوي»- دەپ ويلاعانمەن، ۇسىنىسىنا قارسى بولمادىم.
قاسىممەن بىرگە دۇكەنگە بارىپ، بىرنەشە توندى كيىپ كوردىم. ءوزى
قىمبات باعالى، اڭ تەرىسىنەن تىگىلىپ، بەلىندە تەرىدەن قىناما بەلبەۋى بار توندى كيگەندە قاسىم :
- كۇلاش سەنىڭ دەنەڭە قۇيىپ قويعانداي ەكەن، ساعان سىيلىعىم بولسىن، ءوزى ساعان ادەمى جاراسادى ەكەن - دەدى قۋانىپ. مەن نە ەستىپ تۇرمىن دەگەندەي اڭ-تاڭ بولىپ، ءتۇرىم بۇزىلىپ كەتسە كەرەك. ماعان قاراعان قاسىم «وزىڭە ارناپ تىككەندەي ەكەن»-دەي بەرىپ ەدى، مەن ءوزىمدى ۇستاي الماي كەتتىم. بۇنداي تون ەلۋگە كەلگەن مەنىڭ شەشەمدە دە جوق ەدى.
- نەمەنە، مەنى ساتىپ العىڭ كەلەدى مە، سەن قارىنداسىما الامىن دەپ ەدىڭ عوي، ماعان قىمبات تون الىپ بەرەتىندەي سەن مەنىڭ كىمىم ەدىڭ؟ - دەپ، سول توندى كيىپ تاعى ءبىر مينۋت تۇرسام، ءبىر نارسە جۇعىپ قالاتىنداي، اسىعىس جۇرە شەشىپ، دۇكەننەن جۇگىرە شىعىپ كەتىپ قالدىم. نەگە ەكەنى بەلگىسىز كوزىمە تولعان جاستى ەشكىمگە كورسەتكىم كەلمەدى. وتكەندەگى جاعدايدان كەيىن اشۋلانشاق بولىپ كەتكەنمىن. جۇيكەم جۇقارا باستاعان با، قيت ەتسە كوزىمە جاس تولىپ، جىلاۋعا ءازىر تۇرامىن. ءتۇن بويى جانىم ازاپتانىپ، ۇيىقتاماي شىعامىن. سوڭعى كەزدە جان دۇنيەمدە ءبىر قاتتى شايقاس ءجۇرىپ جاتىر. شىققاننان كەيىن قاتەمدى ءتۇسىنىپ، ساتۋشىلاردىڭ الدىندا قاسىمدى ۇياتقا قالدىرماي-اق، دورەكى سويلەمەي، جايىممەن نەگە كەتپەدىم دەپ، قاتتى وكىندىم.
ءۇش جۇمادان استى مارات جوق، مەن ەڭ الدىمەن وتكەندەگى تۇننەن كەيىن ونىڭ ءوزى حابارلاسۋ كەرەك دەپ شەشتىم. سول تۇننەن كەيىن وعان مەن مودادان شىعىپ قالعان كويلەك سەكىلدى، قاجەتسىز بولىپ قالعاندايمىن. گۇلناردان قاسىمنىڭ ەشقانداي قارىنداسى جوق ەكەنىن، ءوزىنىڭ ون بالانىڭ كىشىسى ەكەنىن ءبىلدىم. مەنەن ءجۇز ەسە سۇلۋ، ءجۇز ەسە اقىلدى قىزدار ءجۇر عوي، مەنى نەسىنە جاقسى كورەدى دەپ ويلادىم. كەشكە قاسىم كەلىپ، تەننيس ويناۋعا شاقىرىپ ەدى، شىقپادىم.
مەنىڭ جانىما جارا تۇسكەن سول ءبىر تۇننەن ءبىر ايدان اسا ۋاقىت وتكەندە مارات كەلدى. مەن وزىمە دە، وعان دا تاڭ قالدىم. وزىمە تاڭ قالعانىم، ونى كورگەندە ادەتتەگىدەي قۋانىشىم قوينىما سىيماي جۇگىرمەدىم، موينىنا دا اسىلا كەتكىم كەلمەدى. وعان تاڭ قالعانىم، مەنى كورگەننەن كەيىنگى ءسوزى «نەگە كەلمەي جاتىرسىڭ؟» بولدى. «اياعىڭ جازىلىپ ەدى عوي» - دەپ، نە ايتايىن دەگەنىنە تۇسىنبەي، بەتىنە سۇراۋلى جۇزبەن قاراپ ەدىم، ونىڭ: «قىزدار جىگىتپەن ءبىر قونعاننان كەيىن وزدەرى جۇگىرەدى» - دەگەن سوزدەرىن ەستىگەندە نە ايتارىمدى بىلمەدىم. سونى ايتقاندا، ەزۋىندە جەڭىمپازدىڭ مىسقىلى پايدا بولدى. «نەگە؟» -دەپپىن ساسقانىمنان. «ولار دا قاجەت ەتەدى» دەپ كۇلدى. اۋزىما اششى ءبىر نارسە ءتۇسىپ كەتكەندەي بولدى.سول ساتتە –اق ، «مەنىڭ بۇكىل ءومىرىمدى بىرگە وتكىزۋگە تاڭداعان بولاشاق جارىم وسى جىگىت پە؟»-دەگەن وكىنىشتى وي قىلاڭ بەردى. مەنىڭ پاكتىگىمە كوزىن جەتكىزگەننەن كەيىنگى ريزاشىلىقتىڭ تابى دا جوق، سولاي بولۋى زاڭدى سەكىلدى، مەن جۇگىرۋىم كەرەك ەكەن. ول مەنىڭ ىزدەپ بارعانىمدى كۇتكەن. ەسىمدى جيىپ، ەندى ءبىر نارسە ايتۋدى ارتىق ساناپ، بۇرىلىپ كەتە بەرىپ ەدىم:
- نە، رەنجىپ قالدىڭ با؟ جاي ازىلدەگەنىم عوي. بۇگىن پاتەر وڭاشا،
ءجۇر قىزىققا باتامىز - دەدى. «قالايشا وسى جىگىتكە مەن ەكى جىل بويى ەشكىمدى تەڭ كورمەي كەلگەنمىن» - دەپ ويلادىم.
- ەندى ماعان ەشقاشاندا كەلمە.
- قالاي؟
- سولاي. كۇلاش ابزالوۆا دەگەن قىزبەن جۇرگەنىڭدى دە، بۇل جاتاقحاناعا جولاۋدى دا ۇمىت.
- ءبىر جولا ما، شىن ايتىپ تۇرمىسىڭ؟ قىز داۋرەنىڭدى ماعان سىيلاپ، نە بولدى سونشا، ءازىلدى كوتەرمەيسىڭ بە؟ مەن ساعان مىندەتتى تۇردە ۇيلەنەمىن، بۇرىن 2-3 قىزبەن بولسام دا، ەشقايسىسى قىز بولماعان...
ونىڭ باسقا نە ايتىپ جاتقانىن ەستىمەدىم، ەستۋگە شامام دا كەلمەدى، قۇلاقتارىم تۇنىپ قالدى. جۇرەگىمنىڭ ءبىر تالشىقتارى بىتىرلاپ ءۇزىلىپ جاتقانداي بولدى، بىراق، ەستىگەن سوڭعى سوزدەردەن كەيىن ناقتى شەشىمگە كەلگەنىمدى سەزدىم. ناقتى ۇيلەنەتىنىن دالەلدەمەك بولعان ول، بايقاۋسىزدا بەت پەردەسىن ءوزى سىپىرىپ العانىن سەزبەدى، نەمەسە وعان بۇنداي ءومىر، بۇنداي ويلار قالىپتى جاعداي ەكەن عوي.
- ءيا، پاكتىگىمدى ساعان سىيلادىم، بىراق، مەن قازىر سەنى سۇيمەيتىنىمدى، قاتەلەسكەنىمدى ءبىلدىم، حوش بول – دەپ، جۇگىرە باسىپ كەتىپ قالدىم.
تاعى دا ءبىر تاعدىردىڭ سوققىسىن العانىمدى سەزدىم. مەنى ءومىر سۇرۋگە تالپىندىرىپ، ارماندارىما اسىقتىرىپ، ماقساتتارىما قول جەتكىزۋگە ۇمتىلدىرىپ تۇراتىن كۇشتەر مەنى تاستاپ كەتكەندەي. جۇرەگىم دە، كەۋدەم دە بوس، كەۋدەم قۋىس، ميىم تۇمان، باسىم جۇرسەم زىرك-زىرك ەتەدى.
پاكتىگىمنەن ايىرىلعانىمنىڭ ۇستىنە بويجەتكەلى، ودان ماراتتى كەزدەستىرگەلى ماپەلەپ كەلگەن سەزىمىم ء ولدى. مەكتەپتىڭ سوڭعى جىلىندا وقىپ جۇرگەندە، مەنىڭ جۇبايىم سانا-سەزىمى، اقىل-ويى بيىك ادام بولادى دەپ ارماندايتىنمىن. ناعىز، شىنايى ماحابباتىمدى تاپقانشا باسقا ەشكىمگە ەركەك رەتىندە قولىمنان دا ۇستاتپاۋعا، ەرنىمنەن دە سۇيدىرمەۋگە وزىمە-ءوزىم انت ەتكەنمىن. ماراتپەن كەزدەسىپ، ول سەزىمىن بىلدىرگەندە مەن دە ىزدەگەن ادامىمدى كەزىكتىرگەندەي بولعانمىن، وعان الاڭسىز سەنگەنمىن، مەنى دە سەزىم جالىنى وتقا وراعان. قاي جەردەن قاتەلىك جىبەردىم، نەگە بۇلاي بولدى؟ - دەگەن وي باسىمدى قاپتاپ الىپ، باسقا ەشنارسە ويلاۋعا مۇرشامدى كەلتىرمەدى. مارات ودان كەيىن دە بىرنەشە رەت كەلگەنمەن شىقپادىم.
ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن وسى قايعى، وسى ۋايىمدارىم از بولعانداي، ماراتپەن وتكىزگەن، ونىڭ بيلىگىندە بولعان ەكى ءتۇن، ەكى كۇن مەن ءۇشىن تاعى ۇلكەن قايعى قوسىپ اكەلدى، مەن جۇكتىمىن! بۇل تاعدىردىڭ ماعان سالعان قيىندىعىنىڭ باسى عانا ەكەن. ماحابباتتان قاتەلەسۋ بۇكىل تاعدىرىڭدى وزگەرتىپ جىبەرەدى ەكەن.
ءىشىم بىلىنە باستادى، ازىرگە سىرت كوزگە بايقالمايدى، ەتەككىرىم توقتاعان. اۋىلعا باراتىن بەت تە، نيەت تە جوق. شەشەمنىڭ شاشىمدى قولىما جۇلىپ بەرەتىنىن ءبىلىپ، ءارى «جاقسى يت ولىگىن كورسەتپەيدى» - دەپ، مەنى بىلمەيتىن بوتەن جاققا كەتىپ قالعىم كەلدى. وتباسى جاعدايىن سىلتاۋ ەتىپ، وقۋىمدى سىرتتاي وقۋعا اۋىستىراتىن بولىپ، قۇجاتتارىمدى دايىنداپ، وقۋعا قۇر سۇلدەرىمدى سۇيرەپ بارىپ جۇرگەندە جاڭا جىلدا كەلىپ قالدى. جالعىز مەنىڭ باسىما تۇسكەن اقىرزاماندى كىمگە ايتام؟ جانىمدى وتتاي كۇيدىرگەن سىرىمنىڭ شەت جاعاسىن گۇلنارعا سەزدىرىپ، شەۆچەنكو قالاسىنا بارىپ جۇمىسقا تۇرماق ويىم بار ەكەنىن ايتتىم. وقۋىمدى سىرتتاي جالعاستىرىپ، جىلىنا ەكى رەت سەسسياعا كەلىپ تۇرامىن دەدىم. اياعىمنىڭ اۋىر ەكەنىن ويلاماق تۇگىل، ول ءجايدى وزىمنەن دە جاسىرعىم كەلەدى. شەۆچەنكوعا بارۋدى شەشكەنىم، سول كەزدە ول قالا تۋرالى «اقشانى كۇرەپ الاتىن جيىرما بەس مىڭ ادام جۇمىس ىستەيتىن پلاستماسسا زاۋىتى بار ەكەن،سوندا جۇمىس قولى تاپشى، ءارى تاۋارلار مەن تاماق جاعىن تىكەلەي موسكۆادان قامتاماسىز ەتەدى ەكەن» - دەپ، سول جاقتىڭ ستۋدەنتتەرى اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ ماقتايتىن. سول جاقتا گۇلناردىڭ اپكەسى جۇمىس ىستەيدى ەكەن، ول دا ء«بىر كادەگە جارار، قىسىلساڭ ۇيالما» - دەپ ونىڭ ادرەسىن بەردى. جاڭا جىلعا دەيىن كەتىپ قالۋعا اسىققانمەن، ۋاق-تۇيەك جۇمىستارىم بىتپەي، ءارى سامولەتكە بيلەت بولماي، كەتۋىم جاڭا جىلدان كەيىنگە قالدى.
بولمەدەن شىقپاي بۇك ءتۇسىپ جاتىپ الامىن. ەشنارسەگە زاۋقىم جوق، جۇرەگىم اينىپ، ءار نارسەگە كوڭىلىم شاۋىپ، جەرىك بولعانىمدى ەشكىم سەزبەسە ەكەن دەيمىن. ىشىمدەگى بالانى نە ىستەيتىنىمدى بىلمەيمىن، بالا ەمەس ءبىر قۇبىجىق ءوسىپ جاتقانداي، كەيدە ول قۇبىجىقتىڭ بەت بەينەسى ماراتقا ۇقساپ كەتەتىندەي. مەنىڭ ءبىرىنشى جاۋىم سول سەكىلدى، مەنىڭ الاڭسىز كۇندەرىمدى قۇرتقان، ابىرويىمدى توككەن، بارىنەن ايىرعان بۇل قۇبىجىقتى ۋاقىتى ۇلكەيمەي تۇرىپ ابورت جاساتۋ كەرەك، بىراق، دوستارىم، كۋرستاستارىم، تانىستارىمنىڭ كوزىنە تۇسپەۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن الماتىدان كەتىپ، مەنى ەشكىم تانىمايتىن جەرگە جەتۋىم كەرەك دەپ شەشتىم. بىرەسە، ەش قيىندىقسىز رەتىن تاۋىپ وسى قالادا ولگىم كەلدى. باسىم قاتتى. جاقىن وبلىستارداعى ستۋدەنتتەر سەكىلدى قاسىمداعى ەكى قىز دا جاڭا جىلعا ۇيلەرىنە كەتتى. بۇگىن بولمەدە ءوزىم وڭاشامىن.
كەشە عانا اشىق جارقىن، باقىتتى جۇرگەنىمدە ماعان اينالامنىڭ ءبارى ءان سالىپ، نۇرىن شاشىپ تۇراتىن سەكىلدى ەدى. بۇگىندە باسقاشا، ءوزىمىزدىڭ قىزدار عانا ەمەس، باسقالار دا كوڭىل اۋدارىپ، بىرەۋلەرى مۇسىركەي قاراسا، بىرەۋلەرى: «وزىڭە دە سول كەرەك»-دەپ تابالاپ تۇرعانداي بولادى. سوڭعى جۇما بويى ىزدەگەن قاسىمعا «ۇيىقتاپ جاتىر»، «جوق»-دەپ ايتىڭدار دەيمىن.
مەن ەمەس، باسقالار كۇتكەن جاڭا جىل كەشى دە كەلدى.
ءۇمىت دەگەن جاقسى نارسە ەكەن، ەش جاقسىلىقتان ۇمىتتەنەتىن جاعدايىم بولماسا دا، جاڭا جىل كەلگەن سوڭ ءبىر نارسە وزگەرەتىن سەكىلدى بولدى دا تۇردى. ىردۋ-دىردۋ بولىپ، ءارى-بەرى ساپىرىلىسقان ءبىر جۇرت، ءبارى كوڭىلدى. جاعدايى جاقسى ستۋدەنتتەر جاڭا جىلعا قانداي كويلەك تىكتىرگەنىن ايتسا، جاعدايى ناشارلارى ۇيلەرىنەن كەلگەن پوسىلكا مەن شاشتارىن قالاي تۇيەتىندەرىن ايتادى. جالعىز ماعان عانا ەشكىم دە، ەشتەڭە دە كەرەك ەمەس، بار ارمانىم وسى قالادان، وسى جاتاقحانادان تەزىرەك كەتۋ، جان بالاسىن كورگىم كەلمەيدى، ىشىمدەگى كۇن سايىن ەمەس، ساعات سايىن ءوسىپ كەلە جاتقان قۇبىجىقتان دا، وزىمنەن دە جيىركەنەمىن. گرۋپپالاس، كورشى بولمەدەگى قىزدار بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ، جان-جاقتان جابىلسا دا، مەنى ەشقايدا بارۋعا كوندىرە المادى. ءبىر موينىم بوساپ قالعانداي، ءوزىمنىڭ جالعىز قالعانىما ريزا سەزىممەن، ءوزىمدى ەركىن سەزىنىپ، گۇلنار الىپ كەلگەن قاتىقتى ءىشىپ، كەرەۋەتىمە جاتىپ الىپ، بولمەدەگى جارىقتى جاقپاي، تۋمبا ۇستىندەگى شاممەن كۇندەلىك جازۋعا كىرىستىم. تومەندە جاتاقحانادا قالعان ستۋدەنتتەرگە جاڭا جىلعا ارنالعان بي، ماسكاراد بولىپ جاتىر. «بولمەدە ەشكىم جوق» - دەپ جازىپ، ەسىك سىرتىنا ءىلىپ قويعانىما قاراماستان، بىرەۋلەر ەكى-ءۇش رەت كەلىپ ەسىك ءتۇرتىپ كەتتى.
كۇندەلىگىممەن سىرلاسىپ، بار مۇڭىمدى سوعان توگىپ، جىلاپ جاتىپ كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى. ەسىكتى جاتاقحانانى كوشىرىپ جىبەرەتىندەي توقىلداتۋمەن قاتار، كورشى بولمەدەگى روزانىڭ :
- كۇلاش، ەسىكتى اش، مەن سەنىڭ بولمەدە ەكەنىڭدى بىلەمىن - دەگەن بازارلى داۋىسى ەستىلدى. بۇل ارسىل-گۇرسىل ءجۇرىستى ءداۋ قارا قىزعا ەسىكتى اشىپ قۇتىلماساڭ، جاتاقحانانى باسىنا كوتەرىپ، ءالى ەكى ساعات توقىلداتۋعا بار ەكەنىن ءبىلىپ، امالسىز ەسىك اشۋعا تۇردىم. ونىڭ ۇستىنە سەكتسياداعى ءتورت بولمەنىڭ ىدىستارى قاي بولمەگە قوناقتار كەلسە سوندا «كوشىپ» كەتەتىنى بار. ولارعا قوناقتار كەلەتىن بولعان عوي، بۇل اكسيوما. ەسىكتى ءالى ۇرۋىن توقتاتپاعان روزاعا «ادام دەگەن ءسال شىداماس پا» - دەپ، بۇرقىلداپ بارىپ امالسىز ەسىك اشقاندا، روزانىڭ ارتىندا تۇرعان قاسىمدى كوردىم. ونى گۇلنار اۋىلىنا كەتەدى دەپ ەدى، كەتپەي قالىپتى. اڭقيىپ تۇرىپ قالعان مەنى روزا ءداۋ دەنەسىمەن قاعا-سوعا ىدىستار تۇرعان شكافقا ۇمتىلدى، مەن قاسىمنىڭ تۇمسىعىنىڭ استىنان ەسىكتى جابا المادىم.
- كۇلاش، كىرۋگە رۇقسات ەت، مەن سەنى جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋعا كەلدىم - دەدى. قاسىمنىڭ ىدىستاردى الىپ شىعىپ بارا جاتقان روزاعا اسقان ءبىر ريزاشىلىقپەن قاراعانىن بايقادىم، ول بولسا جىمىڭ-جىمىڭ ەتتى. نە ىستەرىمدى بىلمەي تۇرىپ قالىپ ەدىم، قاسىم ىشكە كىرىپ، ەسىكتى جاۋىپ، كىلتىن بۇرادى. باياعى قاسىم، ماعان قيىن ساتتەردە مەنىڭ قاسىمنان تابىلادى، تابىلماسا دا سىرتتاي قامقورلىعىن سەزەمىن. وتكەندە ءوزى سپورتتان جارىسقا كەتىپ بارا جاتسا دا «كۇلاشتىڭ كوڭىل كۇيى بولماي ءجۇر ەكەن، كوڭىل كوتەرىڭىزدەر» - دەپ، بولمەدەگى ءۇش قىزعا تسيرككە بيلەت اكەلىپ تاستاپتى. سول تسيركتە ونەر كورسەتكەن ءبىر جاس جىگىتتىڭ دايىنداعان نومەرى مەنىڭ ەسىمدە ماڭگى قالىپ قويعان. اراسىنا تاقتايشالار قويىپ، بىرنەشە قاتار قويىلعان تسيليندرلەرمەن ونەر كورسەتكەن جىگىتتىڭ نومەرى العاشقىسىندا ءوز دەڭگەيىنەن شىقپادى. الگى جىگىت ەكىنشى رەت قايتادان باسىنان باستادى، بۇل جولى دا بولمادى. ءۇشىنشى رەتتە دە ويىن جۇزەگە اسىرا الماعان جىگىتكە كورەرمەندەر «اۋرە بولماي-اق قوي، نيەتىڭە دە، ەڭبەگىڭە دە ريزامىز دەگەندەي» قول سوقتى. جىگىت بولسا العان بەتىنەن قايتار ەمەس. ايتەۋىر بەسىنشى رەتىندە بەتى قىپ-قىزىل بولىپ، ۇستىنەن تەر مونشاقتاپ نومەردى ءوز دەڭگەيىندە جاساپ شىقتى-اۋ! ءوزى دە ريزا سەكىلدى، كورەرمەندەر دە ونىڭ نومەرىنەن گورى تاباندىلىعىنا ريزا بولعان سەكىلدى، ورىندارىنان تۇرىپ ۇزاق قول سوقتى. وسى كورىنىسكە قاراپ، مەن: «بارىنە ۇيرەنۋ، ءتوزۋ، شىداۋ كەرەك، ءبىر قۇلاساڭ دا، ون قۇلاساڭ دا قايتا تۇرىپ، ماقساتىڭا جەتۋگە جۇمىس ىستەۋ كەرەك، ناتيجە شىققانشا جۇمىس ىستەۋدەن جالىقپاۋ كەرەك» -دەگەن وي تۇيگەن ەدىم. تسيركتەن از ۋاقىتقا بولسا دا سەرگىپ ورالعام.
- كۇلاش، جاڭا جىلعا جارتى ساعات قالدى، مىنا شامپاندى قۇياتىن كەسەلەر بار ما؟ –دەپ، قولىنداعى پاكەتتەن ءبىر شامپان بوتەلكەسىن شىعاردى، مەن جاقسى كورەتىن قۇس سۇتىنەن جاسالعان ءبىر كوروبكا كونفەتتى ستول ۇستىنە قويدى. ەڭ سوڭىنان ءبىر تال قان قىزىل ءتۇستى روزا گۇلىن الىپ ماعان جاقىندادى. مەن بولسام بارىنەن بۇرىن ۇيپا-تۇيپا شاشىمنان، جىلاپ-جىلاپ ءىسىپ كەتكەن كوزدەرىمنەن، بويانباعان تۇرىمنەن، قىرتىس-قىرتىس كيىمىمنەن ۇيالىپ تۇرمىن، بۇگىن ەشكىمدى، ونىڭ ىشىندە قاسىمدى كورەمىن دەگەن ويىم جوق ەدى. ەكەۋىمىزدە ءۇنسىزبىز، ۇنسىزدىكتەن سول قۇتقاراتىنداي، ەكەۋمىز دە روزا گۇلىنە قاراپ قالىپپىز.
ماڭىزى مەن قادىرى جاعىنان جىلدارعا تۇراتىن سەكۋندتار ءوتىپ جاتىر. قاسىمنىڭ ىستىق دەمى دەنەمدى بالقىتىپ، الپىس ەكى تامىرىما قان جۇگىرتىپ، عاجايىپ ءدارى ەككەندەي ءولىپ قالعان جانىم مەن تانىمدە ىپ-ىستىق تولقىندار جۇگىرۋدە. كوزىمە جاس كەلدى. تالاي قىزعا ارمان بولعان ابىرويلى جىگىت، فاكۋلتەت قانا ەمەس، بۇكىل ۋنيۆەرسيتەت قىزدارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ سورى بولىپ وتىرعان مەنىڭ قولىمنان ۇستاۋعا باتا الماي، كىنالى جاس بالاداي الدىمدا تۇر. كوزىمدەگى جاس، جۇرەگىمدەگى «سەنىم» دەگەن وتاۋدىڭ ەسىگىن اشىپ قويىپ، بار اسىلىمدى توناتىپ، ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باسىپ، ورعا تۇسكەن وكىنىشتىڭ جاسى ما، قولىما تۇسكەن التىندى باعالاماي، اسىل، ءمولدىر تازا سەزىم دەگەندى قالاي ءبىلىپ، قالاي تارازىلايتىنىن ەش پاننەن وقىماي، تازا مەن لاستى، ادال مەن جالعاندى، اق پەن قارانى، ءناپسى مەن قاسىمداي جىگىتتىڭ پاك ماحابباتىن اجىراتا الماي، قاتەلىكتىڭ قۇربانى بولعان ءوزىمدى اياۋ ما، الدە الدىمداعى تۇماندى ومىرگە تىكە قاراۋعا قورىققانىمنان با، ايتەۋىر بىلمەيمىن كوزىمنەن جاس بۇرشاقتاپ، قاتتى وتكىنشى جاۋىنداي سورعالاي بەردى، سورعالاي بەردى. قاسىمنىڭ ىستىق دەمىنەن ءوزىم تۇگەلىمەن ەرىپ كەتىپ، كولكىگەن كوز جاسىنا اينالاتىندايمىن.
قاسىمدى العاش كورگەندە ونىڭ ءتۇر-سىيپاتىن ماراتپەن سالىستىرىپ، مەنسىنبەگەنىم ەسىمە تۇسسە، جەرگە كىرەردەي ۇيالامىن. جاس جىگىتتىڭ كوركى ونىڭ دەنە ءمۇسىنى، سىرت ءتۇر-سىيپاتى گيتارا، دومبىرا تارتۋىمەن ەمەس، ىستەگەن جاقسى ىستەرى، كوڭىلگە قونىمدى جاساعان ارەكەتتەرى، تۇنىق سەزىمى جانە وعان بەرىك بولۋى ەكەن. مەن دە وسى سەزىمگە بەرىكپىن-اۋ دەيمىن، كۇن سايىن ماراتتىڭ ەسىمىن جۇرەگىمنەن سىزىپ تاستاۋعا تىرىسسام دا، ونى جەك كورىپ كەتسەم دە، ونىڭ ەسىمى وشپەيتىن بوياۋمەن جازىلعانداي، قايتا-قايتا پايدا بولا بەرەدى. ول مەنىڭ ماراتپەن ەكى جىل بويى ايىنا ءۇش-ءتورت رەت كەزدەسۋگە شىعىپ، 2-3 ساعاتتان سەرۋەندەپ جۇرگەنىمنەن پايدا بولعان جوق، مەنىڭ بۇل ۇلى سەزىمگە ۇلكەن ازىرلىكپەن كەلىپ، ءبىر ادامدى ءسۇيىپ، سوعان ادال بولىپ وتەمىن دەگەن ۇستانىمدى بەرىك ۇستانعانىمنان بولار، تەك وبەكتىسىمەن قاتەلەسىپپىن. مەن ادامدا ماحاببات ءبىر-اق رەت بولادى، ادام ومىرىندە ءبىر-اق رەت سۇيە الادى دەپ ويلايتىنمىن. ءدال وسى ساتتە مەن قاسىمنىڭ مەن بىلەتىن جىگىتتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ تورەسى ەكەنىن مويىندادىم.
ەگەر مەنىڭ جانىم اپپاق بولسا، ءوزىم-اق قاسىمنىڭ موينىنا اق بىلەكتەرىمدى وراپ، قۇشاعىنا قۇلاي كەتەر ەدىم، وتكەندە تاۋعا بارعاندا «نەگە ويتپەگەنمىن» دەپ وكىنىپ تە ۇلگەردىم. ءتىپتى جانىم پاك بولماسا دا، قازىر ىشىمدە قۇبىجىق جاتپاعاندا سويتەر ەدىم. جىبەرگەن قاتەلىگىمدى ايتىپ، تۇسىندىرسەم، قاسىم مەنى تۇسىنەر دە ەدى، كەشىرەر دە ەدى، وعان كوزىم جەتەدى. اتتەڭ، بۇل ىشىمدەگى قۇبىجىقتى قاسىم بىلمەيدى عوي، بىلسە قاسىمدا ءبىر مينۋتتا تۇرماس ەدى.
ءبىر قولىمەن يىعىمنان ۇستاعان قاسىم تومەن قاراپ تۇرعان مەنىڭ يەگىمدى كوتەرىپ، كوزدەرىمە قاراماقشى بولدى ما، الدە مەنى باتىلسىزداۋ سۇيمەك بولدى ما، كوزىمدەگى جاستى قالتاسىنان ورامال الىپ ءسۇرتىپ:
- جىلاما، كۇلاش، قويا عوي. جاقسىلىق الىپ جاڭا جىل كەلە جاتىر. سەن قاناتتى ەدىڭ عوي، قاناتىڭ قايىرىلماسىن، مويىما، جانىم! - دەدى تولقىپ. «جانىم»-دەگەن ءسوزدى العاش ايتتى ما، ءوزى دە ءبىر ءتۇرلى بولىپ، كوزدەرى جىپىلىقتاپ، قىزارىپ تومەن قاراپ كەتتى. اۋزىنان ەرىكسىز شىعىپ كەتكەندەي. سول ءبىر ءتاتتى مينۋتتاردى مەن ارادا وتكەن جيىرما جىلداي ۋاقىتتىڭ ىشىندە قايتادان باسىمنان تالاي كەشكىم كەلگەن، ءدال سول ساتتەگىدەي دەنەم بالقىپ تۇرعىم كەلگەن، ءدال سول ساتتەگىدەي جۇرەك تۇبىنەن شىققان سوزدەردى ەستىگىم كەلگەن. «سۇيەمىن» -دەپ ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان بار بولمىسىمەن، ءىس-ارەكەتتەرىمەن سۇيەتىنىن سەزدىرگەن ادامدى قاسىمنان كەيىن كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. قانشا تۇرعانىمىز بەلگىسىز، ءبىر كەزدە سەكتسياعا كىرگەن ادامداردىڭ ۋ-شۋ داۋىسىنان ەسىمىزدى جيعاندايمىز، كورشى بولمەدەگى روزالارعا قوناقتار كەلگەن سەكىلدى.
- ءجۇر كۇلاش، بەتىڭدى جۋىپ كەلەمىز - دەپ، مەنى قولىمنان ۇستاپ دالىزدەگى جۋىناتىن جەرگە جەتەلەگەن قاسىمدى بولمەدە ارەڭ قالدىرىپ، بەتىمدى جۋىپ كەلسەم، قاسىم شامپاندى اشىپ ەكى كەسەگە قۇيىپ قويىپتى. ماعان ۇسىنعان كەسەنى ماعان قيىن كەزدە ءار كەز قاسىمنان تابىلاتىن قاسىمعا ريزاشىلىعىمدى قالاي بىلدىرەرىمدى بىلمەي وتىرعان مەن، ەشتەڭەنى كۇتپەستەن «سەن ءۇشىن قاسىم» - دەپ باسىما بىردەن كوتەردىم. جانىمنىڭ سىزداعان جاراسىن شاراپ ءىشىپ جەڭىلدەتكىم كەلگەنى ءوز الدىنا، ول ءۇشىن ۋ ىشۋگە دە تۇراتىن جىگىت ەكەنىنە كوزىم جەتكەن. قاسىممەن بىرگە بولۋ كەرەمەت ەدى، ونىڭ قاسىندا بولسام ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەيمىن. بولمەدەگى راديولاعا جاي عانا پلاستينكا قويىپ، بيگە شاقىردى، جەڭىل، تەز بيلەيتىن بي ىرعاعى ەكەۋىمىزگە دە ۇنامادى، اسىرەسە، ول مەنىڭ كوڭىل كۇيىمە سايكەس كەلمەيتىن. ءجاي ىرعاقتى، نەمەسە قالقىپ ءجۇرىپ بيلەيتىن باياۋ مۋزىكا اۋەنى جازىلعان تاباقشالار جوق بولىپ شىقتى.
- كۇلاش، ءبىز ءوز جانىمىزدىڭ مۋزىكاسىن تىڭدايىق - دەدى. مەن ىشىمنەن ءوزىمدى قاسىممەن بيلەۋگە دە تۇرمايتىن جانمىن دەپ جازعىرعانمەن، ونىڭ ۇسىنىسىن ءۇنسىز قۇپتاۋدامىن. جان-تانىمدە ومىرگە دەگەن قۇشتارلىق ويانىپ كەلە جاتقانداي، ماراتپەن بولعان جاعدايدان كەيىن مەن ءۇشىن ءومىر دەگەن ءبىتىپ قالعانداي كورىنگەن، جوق ولاي ەمەس، الدا ءالى ءومىر بار ەكەن. مەنى ايالاي قۇشاقتاعان قاسىم مۇحتار شاحانوۆ اعامىزدىڭ «جۇبايلار جىرىن» ىڭىلداپ ايتىپ، سول ءاننىڭ اۋەنىمەن بولمە ىشىندە قالقىپ ءجۇرمىز. اجەپتاۋىر قۇلاققا جاعىمدى داۋسى بار ەكەن. اراسىندا ولەڭ سوزدەرىن انىق، داۋسىن شىعارىپ ايتۋدا، «قۇستىڭ قوس قاناتىندايمىز... بىرگە ۇشىپ بارامىز بولا-شا-اق-قا»-دەيدى. مەن ونىڭ جانىنىڭ مۋزىكاسىنا قۇلاق سالدىم. «مەن سەنى سۇيەمىن، كۇلاش، باسقا قىزداردىڭ الدىندا پاتشاداي بولىپ جۇرەتىن باسىم، سەنىڭ الدىڭا كەلگەندە جاپ-جاس بوزبالاداي ءسوز تاپپاي قالامىن»-دەيدى. سەنى ومىردە بەتىڭە شاڭ تيگىزبەي الىپ جۇرەيىن، سەنى جان-تانىممەن سۇيەمىن عوي، قالايشا سەزبەيسىڭ كۇنىم، ونىمدى تالاي رەت دالەلدەۋگە تىرىستىم ەمەس پە، مەن سەنىڭ جۇرەگىڭمەن، جان تانىڭمەن مەندىك بولعانىڭدى قالايمىن، ەگەر جۇرەگىڭدە بىرەۋلەردىڭ بەينەسى ساقتالىپ، جاتتالىپ قالسا، ولاردىڭ بەينەسىن وشىرۋگە تىرىسامىن، ولار سەنىڭ جانىڭنان تولىق كەتكەنشە كۇتە تۇرامىن، سەندىكپىن دەسەڭ بولدى، مەن كۇتۋگە ءازىرمىن. باسىڭنان قاتەلىك وتسە ەشتەڭە ەمەس، سونداي جاعدايدى ءىشىم سەزەتىن سەكىلدى، كىمنىڭ باسىنان وتپەي جاتىر، جانىڭنىڭ جاراسىن ەمدەيىن، قالاساڭ قازىر-اق ۇيلەنەيىك، مەن ون بالانىڭ ەركەسى، اكە–شەشەمنىڭ ءسۇت كەنجەسىمىن، اعا –اپكەلەرىمە مەنىڭ ءسوزىم زاڭ، ولار ەرتەڭ-اق تويىمىزدى جاساپ بەرە الادى. سەن سۇيسەڭ، بەرىلىپ سۇيەسىڭ، سەزىمگە ادالسىڭ، سەندەي ايەل ەشقاشان الدامايدى، ەشقاشان ساتپايدى، كوزگە ءشوپ سالمايدى، ومىردە ادال دوس بولىپ وتەدى -دەيدى. سوڭعى سوزدەردى ەسكە العانىم بىردە گۇلنار ءارى ماعان جىنى كەلىپ، ءارى قاسىمدى سىنايىن دەپ، «كۇلاشتى قايتەسىڭ، تالاي سۇلۋ، اقىلدى قىزدار تولىپ جۇرگەن جوق پا، سەن سۇيەتىندەي ونىڭ قانداي ارتىق قاسيەتى بار؟»-دەپ سۇراسا، «گۇلنار، ساعان جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن، سەزىمىم تۇگىل ويىمدى دا سوزبەن جەتكىزە الماسپىن، بىراق، كۇلاش ەرەكشە، ىشكى ستەرجەنى مىقتى قىز» -دەپ بۇرىلىپ كەتىپتى. مەن ەستىگەن قاسىم جانىنىڭ مۋزىكاسى وسى، ال قاسىمنىڭ نە ەستىگەنى ماعان جۇمباق كۇيى قالدى.
«قادىرىڭدى كەش ءبىلدىم عوي قاسىم. ماعان نەگە ەكى جىل ەرتە كەزدەسپەدىڭ، ەكەۋىمىز ءبىر جاتاقحانادا ءجۇرىپپىز عوي. مەن قازىر بۇرىنعى كۇلاش ەمەسپىن، بىرەۋدىڭ باتەڭكەسىن ءسۇرتىپ تاستاعان لاس شۇبەرەكپەن تەڭمىن. ەگەر مەنىڭ ىشىمدە مەنىڭ ءار قيمىلىمدى باعىپ قۇبىجىق وتىرماعاندا، مەن كوزىمدى جۇمىپ-اق «مەن سەنىڭ ەركىڭدەمىن»-دەر ەدىم. سەنىڭ ادال جانىڭ، ماعان دەگەن تازا ماحابباتىڭ باعا جەتپەيتىن اسىل نارسە، وعان يە بولاتىن ادام باستان-اياق، ءىشى-سىرتى تازا، ءوزى ادال بولۋى كەرەك. مەن سەنىڭ سەزىمىڭە تۇرمايمىن جانىم. جانى پاك، ءوزىڭنىڭ قادىرىڭە جەتەتىن باسقا جان ىزدە، مەن سەنەن جاۋاپسىز، قايتارىمسىز بولسا دا جان-تانىمەن ءسۇيىپ، ونى دالەلدەۋ دەگەندى ۇيرەندىم، سەنىڭ باقىتتى بولۋىڭدى كۇن سايىن تاڭىردەن تىلەپ جۇرەمىن، اتتەڭ-اي، نەگە ەكى-جىل بۇرىن كەزدەسپەدىك! مەنىڭ ماحابباتىم – اداسىپ ۇشقان اققۋلارمەن تەڭ، نەگە ماراتقا ەمەس، ساعان ارنالمادى ەكەن، ەندى ءبارى كەش، تۇزەۋگە بولمايتىن قاتەلەر بار، بۇل سونىڭ ءبىرى»
ەكەۋمىز دە ءۇنسىزبىز، اۋادا تۇنعان جانىمىزدىڭ ءبىر-ءبىرىن تۇسىنگەن اپپاق، اققۋ سەزىمىن ۇركىتىپ الۋدان قورىققاندايمىز. وعان ريزا بولعانىم: قولىمدى ۇستاعاننان باسقاعا بارعان جوق، سۇيۋگە دە ۇمتىلمادى. كورشى بولمەدەگى مۋزىكا مەن شۋ ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى بولسا دا باسىلار ەمەس. قانشا ۋاقىت وتكەنىن دە بىلمەيمىن، مينۋتتار، ساعاتتار ءوتىپ جاتىر. مەنىڭ دە جانىم جارقىراپ، ۇزاق مەڭدەگەن اۋىر ناۋقاستان جازىلا باستاعاندايمىن. بىرگە بولىپ، بىرگە ءومىر سۇرمەسەڭ دە قاسىمداي جىگىتتەردىڭ وسىنداي اسىل سەزىمى ءۇشىن ءومىر سۇرۋگە تۇراتىنىن ۇققاندايمىن، وسى تۇننەن باستاپ ءولىم تۋرالى ويلامايتىن بولامىن – دەپ، بەكىندىم. بويىما ءبىر كۇش قۇيىلىپ، ەڭسەمدى كوتەرە باستادىم. «بىراق، مەن ەشقاشان قاسىمنىڭ اپپاق ماحابباتىنىڭ يەسى بولا المايمىن، وعان تۇرمايمىن» - دەپ، ءبىر-اق كەستىم. قاسىم بولمەدەن كەتەردە اۋىلىنا ءۇش-ءتورت كۇنگە ءبىر جاعدايلارمەن بارىپ كەلەتىنىن ايتتى. ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتىپ:
- كۇلاش، ەندى جىلاما، مويىما، سەن قاناتتىسىڭ عوي - دەدى تاعى دا.
مەن ونىڭ «جىلاماسىن» تۇسىنگەنمەن، «قاناتتىسىڭ عوي، قاناتىڭ قايىرىلماسىن»-دەگەن سوزدەرىمەن نە ايتقىسى كەلگەنىن تۇسىنبەدىم. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن شىعىپ بارا جاتقاندا وقىستان بەتىنەن ءسۇيىپ الدىم. ونىڭ سول كەزدەگى ءجۇزىن كورسەڭىز عوي! كۇتپەسە كەرەك، ءسال-ءپال تاڭىرقاپ، تۇرىپ قالدى دا، مەنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ العانىم ميىنا جەتكەن كەزدە ءجۇزىن ءبىر شۋاق جاپتى. بەتىنىڭ ءار ءبىر مولەكۋلاسى، ءار ءبىر اتومى «مەن باقىتتىمىن» - دەپ اتويلاپ شىعا كەلگەندەي بولدى. سوڭىنان، نەگە ەكەنى بەلگىسىز سول ارەكەتىمە ەسەپ بەرە الماي، نە ءۇشىن سۇيگەنىمدى تۇسىنە الماي، ءوزىمدى تالاي ۇرىسىپ جازعىردىم دا. ول شاتتانا كۇلىپ، بۇرىلىپ، قايتا كىرمەكشى بولىپ ەدى، ەسىكتى تەز جاۋىپ، كىلتتەپ الدىم.
ەكى كۇننەن سوڭ سول كەزدە ۋكراينا حالقىنىڭ ۇلى اقىنىنىڭ اتىمەن اتالعان، اق شاڭقان ۇيلەرى بار كاسپيدىڭ جاعاسىنداعى قالادان ءبىر-اق شىقتىم. تانىس، دوس، جولداس دەگەن جاقسى عوي. گۇلناردىڭ اپكەسىنىڭ ارقاسىندا حات-حابار تاسۋشى بولىپ، جۇمىسقا ورنالاسىپ، جاتاقحانادان ورىن الدىم. الماتى تۋرالى دا، قاسىم تۋرالى دا ويلاماۋعا تىرىستىم. ىشىمدەگى قۇبىجىقتى نە ىستەيمىن، ابورت جاساتام با دەسەم، العاشقى بالاسىن ابورت جاساتقاندار كوپ جاعدايدا سوڭىنان بالا كوتەرۋگە قابىلەتسىز بولادى دەيدى. تۋىپ، سودان كەيىن پەرزەنتحانادا سابيىنەن باس تارتاتىنداردى بىلەمىن، ءبىزدىڭ جاتاقحانادا تۇراتىن ەكى قىز سولاي جاساعان، سوڭىنان ولار تۇك بولماعانداي وقۋلارىن جالعاستىرعان. وسى ەكى جولدىڭ قايسىسىن تاڭدايمىن دەپ، ميىم قاتتى. ءجۇرىس-تۇرىسىم كۇننەن كۇنگە اۋىرلاپ كەلە جاتىر، ابورت جاسايتىن بولسام تەز شەشىم قابىلداۋىم كەرەك، تەك 3-3,5 ايدان اسسا كەش بولادى دەگەن. قاسىمدا ەكى نەمىس قىزى تۇرادى، مەندە كوپ جۇمىستارى جوق، بىراق، ادامگەرشىلىكتەرى جاقسى. العاشقى ايلىعىمدى العان كۇنى گۇلناردىڭ اپكەسىنە سىيلىق الىپ بارىپ، اقىلىڭىزدى بەرىڭىز دەپ ءبارىن جايىپ سالدىم. ونىڭ تۇسىنىگى بار كىسى ەدى.
اپاي اڭگىمەمدى ءسوزىمدى بولمەستەن تىڭداپ الدى. سوسىن تەرەڭ ءبىر دەم الىپ، «قاسقىر ەكەش قاسقىردا بالاسىنا قاستىق قىلمايدى، ابورت جاسامايسىڭ» - دەدى. سەبەبى، العاش بالاسىن ابورت جاساتقانداردىڭ پالەن پايىزى سوڭىنان بالا كوتەرە المايدى، ال، سەنىڭ باسىڭ جاس، بالا كەرەك بولادى – دەدى. بىراق، ول بالالى بولسام، جاتاقحانادا تۇرۋ مۇمكىندىگىمنەن ايىرىلاتىنىمدى، ءارى دۇنيەگە كەلگەن بالانىڭ قانداي دا بولسىن اكەسى بولعاندىعى دۇرىس دەپ ايتا كەلىپ، «نەگە كۇيەۋگە ءتيىپ المايسىڭ، قول-اياعىڭ بالعاداي، دەنىڭ ساۋ، ءارى ادەمى قىزسىڭ» - دەدى. ودان كەيىن دە تالاي اڭگىمە ايتىلدى.
سودان كەيىن اپاي، مەنى ءبىر كوزىنە اق تۇسكەن، ونىسىنا ىڭعايسىزدانىپ قارا كوزىلدىرىك كيىپ جۇرەتىن ءامىر دەگەن وتىزدار شاماسىنداعى جىگىتپەن تانىستىردى. ول مەنى ءبىر كورگەننەن ۇناتتى، ال ماعان ءبارىبىر ەدى، تولقىن مەنى قاي جاعاعا لاقتىرسا، سول جاعالاۋعا شىعىپ جاتا بەرەتىن زاتتاي بولىپ قالعانمىن. مەن ومىردەگى ماياگىمنەن ايىرىلىپ قالدىم، نە بولسا دا ىشىمدەگى قۇبىجىقتان قۇتىلايىن، قالعانىن سوڭىنان كورە جاتارمىن - دەپ ويلادىم.
سودان، مەن ءبىر اي كولەمىندە امىرگە تۇرمىسقا شىقتىم دا، جاتاقحانادان شىعىپ كەتتىم. ارامىزدا ماحاببات جوق، تەك ءۇنسىز كەلىسىم بار ەدى، ءبارىن رەتتەگەن گۇلناردىڭ اپكەسى. ول مەنى شاقىرىپ الىپ، ءامىر جاقسى جىگىت، وسىعان دەيىن باسىڭنان وتكەن نارسە ءوتتى، كەتتى، ەندى ەڭ الدىمەن وعان ادال بول، ەكىنشىدەن ازامات باسىن سىيلا، ۇشىنشىدەن، قانداي قيىندىق بولسا دا ونىمەن بىرگە كوتەر، ءتوز، شىدا - دەدى. مەن ول اپايعا دا، «كۇلاش، سەنىڭ بالام مەنىڭ بالام دەگەن» امىرگە دە وتە ريزا ەدىم. ول ايەلىمەن ون جىل تۇرىپ بالا بولماعان، ال ايەلى ەكى جىل بۇرىن راكپەن اۋىرىپ قايتىس بولسا دا، ءالى ۇيلەنبەي ءجۇر ەكەن.
ءامىردىڭ اكە، شەشەسى كىشى بالاسىنىڭ قولىندا تۇرادى، ءامىر ەكەۋىمىز وڭاشامىز. اتا-ەنەمنىڭ جاعدايلارى جاقسى، مەنىڭ شەشەمە قاراعاندا اۋقاتتى تۇرادى. قۇدالاردىڭ الدىنان ءوتىپ قايتامىز دەپ ەدى، «كەيىنىرەك»-دەپ ءوزىم توقتاتتىم. اشۋلارى باسىلسىن دەپ ويلادىم، ءارى ولاردىڭ ءدال قازىر قۇدا كۇتەتىندەي جاعدايلارى جوق ەكەنىن سەزەمىن. ءامىر «وقۋىڭدى وقىپ، ءبىتىرىپ ال، ديپلوم قانداي جاعدايدا دا كەرەك» - دەپ، الماتىعا ءوزى بارىپ، قۇجاتتارىمدى تۋرالاپ، جاقىن جەردەن وقى دەپ، گۋرەۆكە اۋىستىردى. بالا تۋعانشا ىستەيىن دەگەنىمە قاراماستان، جۇمىس اۋىر دەپ، پوچتادان دا شىعارىپ الدى. جاستايىمنان قارا جۇمىسقا ءپىسىپ قالعان ماعان جۇمىستىڭ ەش اۋىرلىعى جوق ەدى. شەۆچەنكودا كوشە دەگەن اتىمەن جوق، قالا مولتەك اۋداندارعا بولىنگەن، تاكسيگە وتىرساڭ مولتەك اۋدانى مەن ءۇي نومەرىن ايتاسىڭ، ءدال ءۇيىڭنىڭ، عانا ەمەس، ەسىگىڭنىڭ الدىنا دەيىن اكەلىپ تاستايدى. ساباقتارىما ازىرلەنەمىن، امىرگە «ۇيرەنگەنىڭ وزىڭە جاقسى، ىستەگەنىڭ بىزگە جاقسى، ءبىر ونەر كورسەڭ ۇيرەنە بەر»- دەپ وسىرگەن اجەمنىڭ تاربيەسى بويىنشا ۇيرەنگەن پالاۋ مەن لاعمان، نانسالما مەن نارىن جاساپ بەرسەم، اتا-ەنەم كەلگەندە ولاردىڭ سۇيىكتى استارى بەسبارماق پەن بورششىن دا بابىنا كەلتىرىپ ازىرلەپ بەرەمىن. كۇندەر سولاي ءوتىپ جاتتى. ءومىرىم ءبىر ارناعا تۇسكەن سەكىلدى.
ء امىر مەنى قاتتى ەركەلەتىپ، كۇنىم جاقىنداعان سايىن الاقانعا سالىپ الپەشتەۋمەن بولدى. ءوزى ون بەس كۇن جۇمىس ىستەپ، ون بەس كۇن دەمالادى. دەمالىسىندا استى-ۇستىمە ءتۇسىپ، قاسىمنان شىقپايدى. جۇمىسقا كەتكەندە قاسىما تۋىسقاندارىنان، ءيا جولداستارىنىڭ قارىنداستارىن تاستاپ كەتەدى. ءوزىنىڭ بالاسى ەمەستىگىنە قاراماستان اكە بولامىن دەپ ەسى شىعىپ ءجۇر. كەشكە ەكەۋىمىز كاسپيدىڭ جاعاسىنا شىعىپ سەرۋەندەپ قايتامىز. شاڭقىلداپ، شارىقتاپ، الدە نە ىزدەگەندەي، تەڭىزگە ء توسىن توسەي، ايمالاي، جانى تىنباي ۇشقان شاعالالارعا قاراپ، ءوز جانىممەن ءبىر ۇندەستىك تابامىن. ماعان قازىر ماحاببات تا، سەزىم دە رومانتيكا دا كەرەك ەمەس ەدى. ءامىر ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزداعى بار قاتىناس سىيلاستىققا قۇرىلعان. مەن باسىمدا باسپانا، جىلى، جارىق ءۇيىم، الدىمدا تاماعىم، مەنىڭ ءجايىمدى ويلايتىن كۇيەۋىم بار، سوعان شۇكىرشىلىك ەتتىم، باسقا ەشتەڭە كەرەك ەمەس ەدى. اراسىندا شەشەم مەن باۋىرلارىما سالەمدەمەلەر جولداپ ريزا ەتىپ قويامىن.
بوساناتىن كەزىم دە جەتتى. اتا-ەنەم، قاينىم-ايەلىمەن ءبارى شۇبىرىپ، بوسانباي جاتىپ-اق پەرزەنتحاناعا كەلىپتى. كوپتەن كۇتكەن قۋانىشتارى ەكەنى كورىنىپ تۇر، بوتەننىڭ بالاسى ەكەنىن قايدان ءبىلسىن، نەمەرەلى بولامىز دەپ، ءماز-ءمايرام، ءتىپتى ءامىر دە ۇمىتىپ كەتكەندەي، ال مەن ۇمىتا الار ەمەسپىن، جوق، ۇمىتپايمىن. ۇل تۋعانداعى قۋانىشتارىن كورسەڭىز، مەنىڭ ولارعا قاراۋعا بەتىم جوق. ولار كەلسە دە، ءامىر كەلسە دە «باسىم اۋىرىپ جاتىر»-دەپ، كوزىمدى جۇمىپ الىپ جاتامىن، ال شىنىن ايتقاندا ولاردىڭ الدىندا قىلمىسكەر سەكىلدىمىن، نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن، ءتىپتى تاماق تا ءىشۋدى قويدىم. بۇل جاعدايىم دارىگەرلەردى دە مازالاسا كەرەك. بالانى العاش الىپ كەلگەندە «ەمىزبەيمىن» - دەدىم. ونى ەستىگەن ءامىر، الدىندا ەكى رەت كەلىپ كەتكەنىنە قاراماي، كەشكە ءۇشىنشى رەت جەتىپ كەلىپتى.
كوريدورعا شىعىپ سويلەسكەندە، وعان «سەنىڭ بالاڭ ەمەس، المايمىن» - دەدىم. ىشىمنەن «ەگەر بۇل قۇبىجىق بولماعاندا قاسىمعا تيەر ەدىم» - دەپ ويلادىم. ىشىمنەن شىققان بالانى جاۋىم سەكىلدى كورگىم دە كەلمەيدى. ءامىر وزىنە بالا كەرەك ەكەنىن، ول بالانى مەنىڭ ىشىمدە جاتقاننان-اق جاقسى كورىپ كەتكەنىن، سەبەبى، ونىڭ شەشەسىن، ياعني، مەنى ءبىر كورگەننەن ۇناتقانىن، اكە-شەشەسىنىڭ قانداي قۋانىپ جۇرگەنىن، بالانى كورگەنىن، شەكەسى تورسىقتاي ۇل ەكەنىن، ءتىپتى زياندى وندىرىستە كوپ جىل جۇمىس ىستەگەن سوڭ، وزىندە بالا بولماۋى دا مۇمكىن-اۋ دەپ قاۋىپ قىلاتىنىن، ءوزى تاربيەلەپ، ەشكىمنەن كەم قىلماي وسىرەتىنىن ايتىپ، مەنى بەتىمنەن قايتارا الماعان سوڭ، شاراسى تاۋسىلىپ:
- بۇل ءىسىڭدى باسقالارعا قالاي تۇسىندىرمەكسىڭ، ول بالا ەكەۋمىزدىڭ عانا قۇپيامىز. بالا ساعان كەرەك بولماسا ماعان كەرەك، بالانى الماساڭ ۇيگە كەلمەي-اق قوي - دەپ رەنجىپ كەتتى. ەكى ەمشەگىم سىزداپ، بۇنداي ءسۇتتى بولارمىن با، ساۋمەن بولدىم. ەرتەڭىنە باس دارىگەر ء«سابيدى تۋعىزعان دارىگەر، قينالىپ بوساندى دەپ ەدى، قورقىپ قالعان عوي» دەپ، ماعان پسيحولوگتى جىبەرىپتى. ونىڭ مەنىمەن اڭگىمەلەسكەنىنەن دە تۇك ناتيجە شىقپادى. سابيلەردى انالارىنا ەمىزۋگە اكەلگەندە مەن تاعى دا «بالانى ەمىزبەيمىن، قولىما دا المايمىن، قورقامىن»-دەدىم. كورپەنى باسىما وراپ تاس بۇركەنىپ جاتىپ الدىم. «بالانى المايمىن»- دەپ، امىرگە ايتقانمەن باسقالارعا ايتا المادىم. بىراق، ءوزىمدى قانشا زورلاسام دا بالانى الۋ ويىمدا جوق بولاتىن.
ەلەۋسىز عانا وقيعا ءبارىن وزگەرتتى.
ەرتەڭىنە پەرزەنتحانانىڭ دالىزىنە شىعىپ، دەمالىسقا كەلۋى ءتيىس ءامىردى سۇراپ، قاينىمنىڭ ۇيىنە تەلەفون شالىپ كەلە جاتىر ەدىم، كىشكەنە اكۋشەركا قازاق كەمپىرى قولىمنان ۇستاي الىپ، ءسوز ايتۋعا مۇرشامدى كەلتىرمەي، ءدالىز بويىمەن سۇيرەي جونەلدى. الدىمىزدا سابيلەر جاتاتىن بولمە. شۇيكەدەي كەمپىر مەنى الدىڭعى بولمەگە كىرگىزىپ، ءوزى ءارى قاراي جالعاس بولمەگە كىرىپ، ءبىر كەزدە تاقتايداي ەتىپ ۇقىپتى ورالعان، ماۋجىراپ ۇيىقتاپ جاتقان ءبىر ءسابيدى كوتەرىپ شىقتى، قاشايىن دەسەم، اياقتارىم قوزعالمايدى، مىنا شۇيكەدەي كەمپىردىڭ مىسى باسىپ بارادى. ءسابيدىڭ وراۋىن شەشتى دە:
- سەن قاتىن قارا، مىناۋ سەنىڭ تۋعان بالاڭ، ءتورت كيلو، قىزدىڭ بالاسىنداي. اقىل ەسىڭ دۇرىس پا، سەن نەگە ەمىزبەيمىن، قولىما المايمىن دەيسىڭ، بايىڭ بار، جاعدايىڭ بار، نە بولدى، ىشىڭنەن شىققان شارانادان جيرەنىپ نە كۇن تۋدى باسىڭا؟ ال كۇيەۋىڭ بولسا كەشە قالباڭداپ، يىسكەلەپ، استى –ۇستىنە ءتۇسىپ جاتىر. كەشە كۇيەۋى جوق، جالعىز، جاسى كەلىپ قالعان ايەل داۋنا اۋرۋىمەن تۋعان مۇگەدەك بالانى دا الىپ كەتتى، ال سەن بولساڭ ساۋ بالادان باس تارتاسىڭ، سەنىكى نە قۇتىرىس، سەندەيلەردى تۇرمەگە وتىرعىزىپ قويۋ كەرەك، بالاسىن جەتىم ەتتى دەپ. قارا دەيمىن، مىنا بالاعا قارا! - دەپ مەنى قاتتى جۇلقىلاپ جىبەردى.
ءوزىم دە قاراپ تۇرعانمىن، ءسابي كوزدەرىن جۇمىپ العان، تاناۋى ءتامپيىپ جاتىر، ەش نارسەدەن حابارسىز، مەنىڭ كىنام جوق، قالعانىن وزدەرىڭ بىلىڭدەر دەگەندەي، ماڭقيىپ جاتىر. قورعانسىز، بەيعام، كىپ-كىشكەنە، قۇبىجىققا ۇقسايتىن ەش جەرى جوق. كەمپىر قارلىققان داۋسىمەن ماعان ۇرسىپ جاتىر. «سەن باس تارتساڭ ءوزىم اسىراپ الامىن، ەكەۋىن وسىرگەنمىن، بۇنى دا وسىرەم، قۇدايدان قورىقپايتىن نەعىلعان جانسىڭ، وزەگىڭدى جارىپ شىققان سابيىڭنەن باس تارتىپ» دەگەن كۇيى ءسابيدىڭ جايالىعىن اشىپ، جانىنان ءوتىپ ەدى، ادەيى شىمشىپ العانداي، ء سابي وقىستان شار ەتە قالدى. قول اياعى تىرباڭداپ، شىر-شىر ەتكەن قورعانسىز ءسابي ءبىر جاماندىقتى سەزىپ ماعان شاعىنىپ جاتقانداي. مەنىڭ ىشىمنەن شىققان مەنىڭ ءتانىمنىڭ ءبىر بولشەگى... اراسىندا جىلاعانىن دەرەۋ قويا سالىپ، ەكى جاققا كەزەك باسىن بۇرىپ، ەش نارسەگە كوز توقتاتپاستان ءوزىن قورعايتىن بىرەۋدى ىزدەيتىندەي، كىشكەنە اياقتارىن تىپىرلاتىپ قويادى. كەۋدەم سىزدادى، ساۋىپ تاستايتىن ۋاقىتى بولماسا دا ەمشەگىمنەن ءسۇت اقتى. ارينە ول مەنى ىزدەپ جاتىر. اناسىن، مىنا جارىق دۇنيەگە اكەلگەن مەنى ىزدەۋدە، ىڭگالاعان داۋىسىمەن «تاستايتىنىڭ بار، دۇنيەگە نەگە اكەلدىڭ؟»-دەپ، كىنالاپ جاتقانداي. ەكى اتتاپ قاسىنا جەتىپ باردىم. مىنا كەمپىردىڭ ەسى دۇرىس پا، نەگە اشىپ تاستاعان، سالقىن ءتيسىن دەي مە ەكەن؟ ء«وزىم الامىن- دەيدى عوي، وعان كىم بەرەيىن دەپ جاتىر»- دەپ، كەمپىردى يتەرىپ جىبەرىپ، ءسابيدى جايالىعىنا وراپ، كەۋدەمە باستىم، ول شىرىلداعان سايىن كەۋدەم سىزدادى، سۇيەكتەرىم سىرقىراپ، دەنەمدەگى جىپشەلەر بىرت-بىرت ءۇزىلىپ جاتقانداي. ءيىپ كەتكەن ءبىر ومىراۋىمدى شىعارىپ جۇباتپاقشى بولىپ ءسابيدىڭ اۋزىنا توستىم. «بوپەشىم، جىلاما» دەي بەرىپ ەدىم، ەسىمە قايدان ساپ ەتە قالعانىن، ىشتەي اتى «قاسىم» بولادى دەدىم. مەنىڭ اداسقان اققۋ ماحابباتىما ەسكەرتكىش. كىشكەنتاي قاسىم قوماعايلانا ەمشەگىمدى ەمىپ جاتتى، كۇنى بويى ۇشتارى قىشىپ مازاسىزدانۋمەن بولىپ ەدىم، ەندى راحاتتانىپ بەي-جاي كۇيگە ەندىم. مىستان كەمپىرگە: اپا، كەشىرىڭىز، قاتتى يتەرىپ جىبەردىم بە؟ - دەپپىن. شۇيكەدەي كەمپىر ماعان الا كوزىمەن اتا قاراعانمەن، ونىسى جۇزىندەگى قۋانىشتى ارەڭ جاسىرىپ تۇر ەدى.
ء ۇيىمىز بازارلى بولدى. ەكى جىل تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇردىك. مەن ءامىردى سىيلاپ تۇرسام، ول مەنى سۇيەتىن دە ەدى، ال، كىشكەنە قاسىم دەسە شىعاردا جانى باسقا بولاتىن. ۇيگە كەلسە موينىنان تۇسىرمەيدى. قۇداي بەرگەندە بالا ءتۇرىنىڭ كوبى ماعان تارتىپتى. قاسىمدى ەمشەكتەن شىعارىسىمەن تاعى دا اياعىمنىڭ اۋىر ەكەنىن ءبىلدىم. امىرگە ايتقانىمدا، وندا ءتىپتى ەس قالمادى. ءوزى قورقىپ جۇرگەندە ءوز كىندىگىنەن ءسابيلى بولاتىنىن بىلگەندە وتە باقىتتى ەدى. بىلمەيمىن تاعدىر بىردە اق جولىن توسسا، بىردە قارا جولاعىن توسادى ەمەس پە؟ اينالدىرعان ءۇش ايدىڭ ىشىندە اتام مەن ەنەم از ۋاقىت قانا اۋىرىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى و دۇنيەلىك بولىپ كەتتى. «جۇت جەتى اعايىندى» - دەگەن ەمەس پە، سول قايعىدان ەندى ارىلا بەرگەندە ءوزىنىڭ جەڭىل ماشيناسىمەن كەلە جاتقان ءامىر ماشيناسى تايىپ جولدان شىعىپ، جول بويىندا تۇرعان ەكى قابات ايەلدى قاعىپ كەتتى. كەيدە ادەيى ادام ولتىرگەندى سوتتامايتىن سوت، ونى دورەكى جول ەرەجەسىن بۇزدى، ەكى ادامنىڭ ولىمىنە سەبەپكەر بولدى دەپ سەگىز جىلعا سوتتاپ جىبەردى. تاعدىر تالكەگى دەپ جاتۋشى ەدى ۇلكەندەر، سول شىعار، ەشكىمگە تيتتەي قياناتى جوق ءامىر كوزى جاۋدىراپ، ەرنىن تىستەگەن كۇيى تەمىر توردىڭ ارتىنا كەتە باردى. ايەلى ولگەن ەركەككە قوماقتى قارجى اپارىپ، ادۆوكات ەكەۋىمىز كەشىرىم سۇراساق تا، «كەشىرمەيمىن، ەكى ادامىمدى ءولتىردى» - دەپ تۇرىپ الدى. ادۆوكاتىم، ەگەر كەشىرىم الساق، بۇل ادەيى ىستەلگەن قىلمىس ەمەس، شارتتى جازا بەلگىلەۋى مۇمكىن دەگەن. ءبىر بالاسى ىشىندەگى، ءبىر بالاسى سىرتىنداعى مەنى جىلاتىپ، ءامىردى سەگىز جىلعا تۇرمەگە وتىرعىزعاندا وعان نە تۇسەتىنىن بىلمەدىم.
قاسىمنىڭ ماراتقا ەمەس ماعان ۇقساعانىنا قۇدايعا شۇكىرشىلىك ەتەمىن. ەگەر ماراتقا ۇقساسا، ماعان ونى ەسىمە كۇن سايىن سالىپ تۇرار ەدى. پەرزەنتحانادان شىققان كەزدە ەمىزۋ تۇگىل، قولىما العىم كەلمەيتىن، ىشىمدە جاتقان ءبىر پسيحولوگيالىق كەدەرگىلەردى جەڭۋگە ءامىر كومەكتەستى. «كۇلاش-اۋ، ءسابيدىڭ نە كىناسى بار، قاراشى قانداي سۇيكىمدى، سەنەن اۋمايدى، مەن جانىمنان جاقسى كورەمىن، بالاپاندى»-دەپ ەمىرەنەتىن. اياعىم اۋىر ەكەنىن بىلگەندە ءىشىمدى سيپاپ، «مەن باقىتتىمىن، مەن باقىتتىمىن» - دەيتىن. وسى جۇكتىلىگىم تۋرالى حابار، وعان اكە-شەشەسىنىڭ قايعىسىن دا جەڭىلدەتكەندەي ەدى.
ديپلومدى العانمەن جۇمىس ىستەمەگەنمىن. ءامىر ەكەۋىمىزدىڭ جيعان ازىن-اۋلاق قارجىمىز اكە-شەشەسىن جەرلەۋگە، ادۆوكات الۋعا، جول شىعىندارىمەن كەتتى. جالعىز قۋانىشىم-تومپاڭداپ جۇگىرىپ جۇرگەن ۇلىم قاسىم مەن مەنى سۇيگەن قاسىمنىڭ «كۇلاش، سەن قاناتتى ەدىڭ عوي، مويىما، قاناتىڭ قايىرىلماسىن» - دەگەن اپپاق تىلەگى عانا. وسى تىلەك مەنى تالاي قيىندىقتان الىپ شىعىپ، سۇرىنگەن كەزدە قولتىعىمنان دەمەپ، قۇلاعان جەرىمنەن تۇرعىزعان، كۇش بەرىپ قانات بىتىرگەن. قاسىمدى تاۋلىك بويى قارايتىن بالاباقشاعا بەرگەنمىن، ۇيگە سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى عانا الامىن، ءوزىم امىرگە ايىنا ءبىر رەت رۇقسات بەرىلەتىن كەزدەسۋ ۋاقىتى كەلگەندىكتەن وعان اپاراتىن كيىمدەرى مەن ازىق-تۇلىك ازىرلەپ، ءارى ونى وسى جەرگە قالدىرۋعا ادۆوكات ەكەۋىمىز ارەكەت جاساپ تاعى ءبىراز قۇجاتتار جيناپ، ءبىر جاعىنان جۇمىس ىزدەپ جۇرگەنمىن.
سونداي ءبىر كوڭىلسىز كەشتەردىڭ بىرىندە ەسىك قوڭىراۋى بەرىلدى. كىر جۋىپ جاتقان مەن ەسىكتى سۇلەسوق كۇيدە «كورشىلەردىڭ ءبىرى شىعار» دەپ اشا سالسام، الدىمدا قاسىم تۇر. توبەمنەن جاي تۇسكەندەي، ءتىل جاعىم بايلانىپ قالدى، مەنىڭ تۇراتىن جەرىمدى قالاي بىلگەن، قالاي تاپقان دەيمىن. ءتۇرىم دە وڭىپ تۇرعان جوق. قۇداي-اۋ، مەنى قاسىمنىڭ ىلعي ءتۇرىمنىڭ ناشار كەزىندە كورەتىنى نەسى؟ ۇيدەگى دۇنيە، مۇلىكتىڭ ءتاۋىرى اقشا بولسىن دەپ ساتىلعان. ءامىردى شىعارىپ الا الماساق تا، ۋاقىتىن ازايتۋعا ارەكەت جاساۋعا قاينىم ەكەۋىمىز كەلىسكەنبىز، ادۆوكات ونىڭ تالاي جولى بار، بىراق، ءبارى اقشاعا كەلىپ تىرەلەدى دەگەن.
بىراق، وزىمە تەز كەلدىم. قاسىمدى ىشكە كىرگىزىپ، «تەلەۆيزور قاراي تۇر»، مەن قازىر كەلەم دەگەم، ول فوتوالبوم سۇرادى. ونى بەرىپ جاتىپ، قاسىمنىڭ قىز-جىگىتتەرمەن تۇسكەن سۋرەتتەرىن تولىق ساقتاعانىم ەسىمە ءتۇسىپ، ۇرلىعىم اشىلىپ قالعانداي قىزارىپ كەتتىم، ونىڭ مەندە جەكە سۋرەتى جوق ەدى. جۋىپ جاتقان كىرىمدى جيناپ، ەڭ ءبىرىنشى اپپاق، اققۋ مويىنىمدى ەرەكشەلەپ تۇراتىن موينى اشىق كويلەك كيىپ، تاراندىم. ادەمىلەپ بويانىپ، ءاتىر جاعىپ، اسا ءبىر ىسكەرلىكپەن داستارحان جاساۋعا كىرىستىم. قاسىم قاسىما كەلىپ، «اۋرەلەنبە، ءجۇر وتىرشى، اڭگىمەلەسەيىك» - دەيدى. «جوق، ءبىز ءامىر ەكەۋىمىز ۇيگە ەڭ ءبىرىنشى رەت كەلگەن ادامدى داستارحاننان ءدام تاتقىزباي جىبەرمەيمىز» - دەيمىن. ءامىردىڭ اتى تەك قاسىمنان عانا ەمەس، ءىشىمدى ورتەپ جاتقان سەزىمنەن دە ءوزىمدى قورعاۋ بولاتىن. ۇلكەن ورتكە شەلەكپەن سۋ تاسىپ جاتقان جاندايمىن. ونىڭ مەنى وسىنداي كەزدە، وسىنداي جاعدايدا كورگەنىنە نامىستانسام دا، جاعدايىمنىڭ ناشارلىعىن سەزدىرمەۋگە تىرىستىم. كورشىدەن قارىز الىپ، دۇكەنگە بارىپ كەلدىم. بار جوعى ءبىر ساعاتقا جەتپەي قاسىم ەكەۋىمىز جايناعان داستارحان باسىندا وتىردىق.
- بالاڭ وزىڭنەن اۋمايدى ەكەن، ول قايدا ؟- دەگەن قاسىمعا سۇيىق قايماق قوسىلعان قويۋ ءشايدى ۇسىنىپ جاتقان مەن ويىمدا ەشنارسە جوق:
- ا، قاسىم با، ول بالاباقشادا - دەدىم.
- قاسىم؟!
ەرنىمدى تىستەي قويدىم، بىراق، ءبارى كەش ەدى، ءبىر نارسەنى بۇلدىرگەنىمدى سەزدىم. ۇسىنىپ جاتقان شىنىاياقتاعى ءشاي تەڭسەلىپ، توگىلىپ كەتتى. نامىستانىپ، جاعدايىمدى بىلدىرمەيمىن دەپ تىرىسىپ ءجۇرىپ، ساق بولۋدى ۇمىتىپ كەتكەن ەكەنمىن.
- كۇيەۋىڭ قايدا؟ - دەگەن سۇراعىنا، «ۇزاققا، ساپارعا كەتتى» - دەدىم، وتىرىك ايتقىم كەلمەدى، شىندىقتى دا ايتا المادىم. وسى جۇمباقتاپ ايتقانىمنان نە تۇسىنسە سونى ءتۇسىنسىن. اۋادا تۇنىپ قالعان اۋىر ۇنسىزدىكتى سەرپىلتكىم كەلىپ، ورنىمنان تۇرىپ، «اققۋ» كۇيىن قويدىم. اسىعىس قويا سالىپ ەدىم، قوس اققۋدىڭ دا جانى بەبەۋ قاعىپ جاتقان جەرىنە ءتۇسىپتى. قاسىمدى بىلمەيمىن، مەنىڭ جانىم دا بەبەۋلەپ جاتىر ەدى.
كۇيتاباق ءبىتتى، ەكەۋمىزدە ورنىمىزدان قوزعالمادىق. ۇنسىزدىكتى قاسىمنىڭ داۋسى بۇزدى.
- مۇقيات تىڭدا كۇلاش، مەن ءبارىن ءبىلىپ كەلىپ وتىرمىن. جانى ساعان ۇقساعان قىز كەزدەستىرە الماي ءجۇرمىن، ءالى ۇيلەنگەن جوقپىن. اياعىڭ اۋىر ەكەنىن دە بىلەمىن، كۇيەۋىڭنىڭ ۇزاق جىلعا سوتتالىپ كەتكەنىن دە بىلەم. مەن وقۋدى بىتىرگەننەن كەيىن قىزىل-وردادا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. ەكەۋىمىز ۇعىسقان سول ءبىر تۇننەن كەيىن، مەن ساعان ۇيلەنەمىن دەپ، اۋىلعا بارىپ، اتا-انا، باۋىرلارىممەن سويلەسىپ كەلگەنمىن. ال، سەن ءبىر تۇندە جوق بولىپسىڭ، ەڭسەڭگىرەپ قالدىم. ءبىر-ەكى اپتا ەسىمدى جيىپ، قايدا دەپ ىزدەسەم، ەشكىم بىلمەيدى. گۇلنار دا «مەن جوقتا كەتىپ قالىپتى، بىلمەيمىن»- دەيدى. ءومىردىڭ قىزىعىن سەن الىپ كەتكەندەي بولىپ، بولمەمنەن شىقپاي جاتىپ الدىم. ءبىر كۇنى گۇلنار كەلىپ، «كۇلاش ەشكىمگە ايتپا دەپ ەدى، مىنا تۇرىڭمەن ولەتىن ءتۇرىڭ بار عوي» - دەپ، سەنىڭ وسى قالاعا كەتكەنىڭدى ايتتى. قۋانىپ، جولعا جينالا باستادىم. ساباقتارىمدى رەتتەپ، تاعى اۋىلعا بارىپ، قارجى الىپ، ءبىراز ۋاقىت وتكىزىپ السام كەرەك، سوسىن وسى قالاعا كەلىپ، گۇلناردىڭ اپاسىنا كەلسەم، سەنى ءبىر جۇما بۇرىن عانا كۇيەۋگە شىعىپ كەتكەن - دەدى. مەنى مەنسىنبەي كۇيەۋگە ءتيىپ كەتتى-دەپ ويلاعام، بىراق، گۇلناردىڭ اپاسى «ول سولاي ىستەۋگە ءماجبۇر بولدى، ونى ەندى ىزدەمە، اۋىلىڭا قايت، سەنىڭ دە ماڭدايىڭا جازىلعان ادام بار، باسقا ەشتەڭە ايتپايمىن، كۇلاشقا دا سەنىڭ كەلگەنىڭدى ايتپايمىن»-دەگەن. ول اپايدىڭ «سولاي ىستەۋگە ءماجبۇر بولدى»-دەگەنىنەن ءبىراز نارسەنى ۇققانداي بولدىم. ىشىمنەن «باقىتتى بول»-دەپ، بارماعىمدى تىستەپ، الماتىعا قايتقانمىن. ودان كەيىن تالاي قىزبەن تانىسقاندا «وسى مەنىڭ كۇلاشىم شىعار»-دەيمىن. سەنىڭ كۇيەۋگە شىققانىڭ، بالاڭ بارى، تاعى ءبىر بالاڭ بولاتىنى مەن ءۇشىن ماڭىزدى ەمەس. ماعان تەك سەنىمەن بىرگە بولسام، سەنىمەن ءومىرىمدى وتكىزسەم بولدى. كوپ بولسا باسقا وبلىسقا كوشىپ كەتەمىز، ماعان سەن كەرەكسىڭ، بالالارىڭ دا ءوزىمنىڭ بالالارىمداي بولادى، توق ەتەرىن ايتقاندا مەن سەنى الىپ كەتكەلى كەلدىم... سەن دە مەنى سۇيەسىڭ عوي، بالاڭنىڭ دا اتىن قاسىم قويىپسىڭ. ول سويلەپ جاتىر، ايتىپ جاتىر، مەن ءبىرىن ەستىسەم، ءبىرىن ەستىمەيمىن. مەن ءۇشىن وسىنىڭ بارلىعى ءتۇس سەكىلدى، الدىمداعى ۆينونى ءىشىپ وتىرمىن، ءىشىپ وتىرمىن.
ول ءسوزىن ءبىتىرىپ، «كەزەك سەنىكى» دەگەندەي ماعان قارادى. ول ورنىنان تۇرىپ، باياۋ مۋزىكا قويىپ مەنى بيگە شاقىردى. ول سول ءبىر ەرتەگىدەي ءتۇندى قايتالاعىسى كەلگەن، مەنىڭ دە قايتالاعىم كەلگەن، بىراق...
كوز الدىما تەمىر توردىڭ ارعى جاعىندا وتىرعان ءامىر كەلدى، ۇندەمەيدى، تەك ءۇنسىز قارايدى. مەنى ماسقارالىقتان قۇتقارىپ، ۇياتىمدى جيناپ الۋعا كومەكتەسكەن، مەنىڭ ەل قاتارلى ابىرويلى انا، ءۇي يەسى-ايەل، ازاماتقا جار بولۋعا كومەكتەسكەن ءامىردى قالاي جەرگە قاراتىپ كەتەمىن. راس، مەن ونى سۇيمەيمىن، بىراق، سىيلايمىن، وعان قارىزدارمىن. مەنى ءبىر رەنجىتكەن، نە داۋىس كوتەرگەن ەمەس. ەشنارسەنى بەتىمە سالىق قىلعان ەمەس، كوز الدىمدا ءامىر.
قاسىم ەكەۋمىز بيلەپ ءجۇرمىز، قالقىپ ءجۇرمىز. مۋزىكا دا ءبىتتى. كەنەت قاسىم سەزىمىنە يە بولا الماي كەتتى مە، الدە، اشقارىنعا ىشكەن شاراپتىڭ اسەرى مە، مەنى قۇشاقتاي الىپ، موينىمنان، كوزىمنەن سۇيە باستادى.
«جانىم، كۇلاش، مەن سەنىمەن عانا ءوزىمدى ەركەك سەزىنەمىن، سەنەن باسقا ەشكىمدى سۇيگەن ەمەسپىن، تەك سەنى عانا ءسۇيىپ وتەم»-دەپ، ءوزىن ۇستاي الماعان قاسىمنىڭ ماعان دەگەن تۇساۋلاپ كەلگەن سەزىمى، كەزدەيسوق، ۇلكەن كۇشپەن اتىلعان جانارتاۋداي مەنى دە كۇيدىرىپ، جانىم مەن ءتانىمدى ورتەپ، مەنىڭ ءالسىز قارسىلىعىمدى جايپاپ بارادى، بۇرىنعى ۇياڭ قاسىم ەمەس. ءبىر كەزدە ەرنىمە جابىستى، ءتىلىمدى سورىپ جاتىر، قاتتى اۋىرتىپ جاتقانىن دا سەزبەيتىن سەكىلدى، سورلى دەنەم ىرقىما كونبەي، ەرىپ بارامىن، ەرىپ بارامىن...
-جوق! - دەدىم ىشقىنىپ، ءوز داۋسىمنان قاسىم تۇگىل، ايقايلاعان ءوزىم دە شوشىپ كەتتىم. كوز الدىما ءامىر كەلدى، ۇلىم قاسىم كەلدى. امىرگە مەن ءبىر رەت بىلمەي وپاسىزدىق كورسەتسەم، ياعني، ءامىر مەنىڭ بەتىمە شىركەۋ تۇسكەنىنە قاراماستان ۇيلەنسە، ەكىنشى رەت ءبىلىپ تۇرىپ وپاسىزدىق جاساي المايمىن. مەن وعان ولگەنشە ادال بولۋعا، بار قۋانىش پەن قايعىنى بىردەي بولىسۋگە، قولىمنان كەلگەنشە ونىڭ ماعان ىستەگەن ۇلكەن جاقسىلىعىن قايتارۋعا، قانداي قيىندىق بولسا دا ول ءۇشىن توزۋگە وزىمە ءوزىم سەرت بەرگەنمىن. قاسىمعا دا وپاسىزدىق جاساي المايمىن. ونىڭ جىلدار بويعى ماعان دەگەن اپپاق سەزىمىن دالەلدەگەنىنە، كىرشىكسىز ماحابباتىنىڭ وتەۋى- جارتى باقىت، جارتىكەش سەزىم، ەكى ەركەكتىڭ قولى تيگەن دەنەم بە؟ جوق، قاسىمنىڭ كىرشىكسىز تازا سەزىمى، سول اققۋ سەزىم كۇيىندە قالسىن. ونى ءبىر ساتتىك ءناپسىنىڭ قۇلى بولىپ، كىرلەتۋگە قاسىمعا دا، وزىمە دە جول بەرمەيمىن. سول اققۋ سەزىم كۇيىندە ساقتالسىن. كيىمدەرىمدى دە، قايىرىلىپ كەتكەن قاناتتارىمدى
دا تۇزەدىم.
- جوق، قاسىم. سەنىڭ ءمولدىر ماحابباتىڭنىڭ ورنىنا مەن جارتىكەش سەزىم، جارالى جانىممەن، ەكى ەركەك ۇستاعان ءتانىمدى ۇسىنا المايمىن. سەن مەنەن گورى تازا، مەنەن گورى قىمباتتى ادامنىڭ سەزىمىنە لايىقسىڭ. ءبىر سۇيە بىلەتىن ادام سەندەي بولار. مەن سەنىڭ ءوز قولىڭمەن قويىپ كەتكەن بيىگىڭنەن تۇسكىم كەلمەيدى. ماعان دەگەن سەزىمىڭە كوپ راحمەت، مەن سەنى ولە-ولگەنشە ۇمىتپايمىن. بار جانىم، مەنى دە، ءوزىڭدى دە قيناما. ءبىزدىڭ اققۋ سەزىمدەرىمىز اداسىپ ۇشىپ ءجۇر. حوش بول قاسىم، ماڭگىگە قوش بول، مەن باسىنا ءىس تۇسكەن ازاماتىمدى سۇيمەسەم دە تاستامايمىن، وعان ادال بولىپ وتەمىن. كەشىر مەنى، كەشىر...
تەرىس قاراپ، شاشىن قايتا –قايتا ساۋساقتارىمەن تاراعان قاسىم نە ىستەرىن بىلمەي تۇرعانداي. ارەڭ سويلەپ، ىشەتىن سۋ سۇرادى. بەتىمدى ءشايىپ، ودان اس ۇيدەن كەسەمەن سۋ اكەلگەنىمدە قاسىمنىڭ دا بويىن جيناعانىن كوردىم. ەڭكەيىپ، ءتۋفليىن كيىپ جاتقاندا كوزدەرىنەن ەكى تامشى جاستىڭ ءۇزىلىپ تۇسكەنىن بايقادىم. سول كۇيى قولىمداعى ۇسىنعان كەسەنى الماستان ، ماعان دا قاراماستان كەتە باردى. ەسىكتى جاۋىپ الىپ ۇزاق جىلادىم، سول جاسپەن تاعدىرعا دەگەن وكپەمدى دە، ماراتقا دەگەن كەگىمدى دە، قاسىمعا دەگەن ماحابباتىمدى دا - ءبارىن جۋىپ جاتقاندايمىن.
سودان ءتۇن ورتاسىندا باسىمدى كوتەردىم. زىلدەي باسىمدى ورامالمەن شارت بايلاپ الىپ، ءۇيدى جيناستىردىم، ودان امىرگە اپاراتىن جىلى كيىمدەرىن وتەكتەپ، دايارلادىم.
ۇيقىم كەلمەگەن سوڭ، مۋزىكا قويايىن دەسەم، ءان تاباقشالارىنىڭ اراسىنان ورالعان قاعاز شىقتى. ىشىندە جيىرما دانا جيىرما بەس سومدىق اقشالار ەكەن. بارلىعى بەس ءجۇز سوم. جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن مۇعالىمنىڭ جالاقىسى ءجۇز جيىرما، ەدەن جۋشىنىڭ جالاقىسى الپىس سوم ەكەنىن ەسكەرسەم، بۇل ۇلكەن اقشا، قاعازدىڭ سىرتىنا «كىشكەنە قاسىمعا ۇلكەن قاسىمنان» دەپ جازىلعان. قايران قاسىم! قاسىمدى سىلتاۋ ەتىپ، ماعان بەرگەن كومەگى. ارينە بۇل اقشا ماعان قانداي كەرەك دەسەڭىزشى، اسىرەسە، قازىرگى تيىن ساناپ وتىرعان كەزىمدە كوپ كومەگى تيەر ەدى، بىراق، مەن بۇل اقشانى قابىلداي المايمىن. مەن ونسىز دا قاسىمنىڭ الدىندا ۇلكەن قارىزدارمىن. ول ءوزىنىڭ اپپاق، قىمبات، ءمولدىر، سەزىمىن سىيلادى. نە ءۇشىن مەنى سۋعا جۇمساعانى ەندى تۇسىنىكتى بولدى، سول كەزدە قويىپ كەتكەن. ونىڭ سۋ ىشكىسى كەلگەن جوق، ماعان وسىنى بىلدىرمەي قالدىرۋ ءۇشىن جۇمساعان. البومنان فوتولارىن الىپ قايتا-قايتا قارادىم...ونىڭ جانسىز بەينەسىنە قاراپ، ۇزاق ويلاندىم. اقىرى ءبىر شەشىمگە كەلگەندەي، ونىڭ جانسىز بەينەسىمەن «سەن مەنىڭ نامىسقويلىعىم مەن تاكاپپارلىعىمدى بىلمەيتىن با ەدىڭ، مەنىڭ اققۋ سەزىمىمنىڭ يەسى-اۋ ؟»-دەپ، «سويلەسىپ» تە الدىم.
ەرتەڭىنە ەرتە تۇرىپ، پوچتاعا بارىپ، قىزىلورداعا، ول ىستەيتىن مەكەمەنىڭ ادرەسىنە، ونىڭ اتى-ءجونىن كورسەتىپ بەس ءجۇز سومىن قايتا سالىپ جىبەردىم. ول اقشانى سالۋ شىعىنىن دا ءوز قالتامنان، كورشىدەن العان قارىز اقشادان جۇمسادىم. حابارلاندىرۋدىڭ جانىندا ءسوز جازاتىن جەرىنە «راحمەت!» دەگەن جالعىز اۋىز ءسوز جازدىم. جىبەرۋشىنىڭ ورنىنا ك. ابزالوۆ – دەپ، ەر ادامنىڭ فاميلياسىن جازۋدى ۇمىتپادىم. بىرەۋلەر بۇل اقشا جىبەرگەن حابارلامانى كەزدەيسوق كورسە ەر ادامنان كەلگەندەي بولسىن-دەپ ويلادىم. ماعان تەك مەنىڭ اقشاسىن قايتا جىبەرگەنىمدى قاسىمنىڭ ءوزى تۇسىنسە بولدى. ەكى جۇمادان كەيىن ونى قاسىمنىڭ العانى تۋرالى پوشتا حابارلاماسىن العاندا كوڭىلىم جايلانىپ، موينىمنان ءبىر جۇك تۇسكەندەي بولدى.
ول جاعدايلاردى ارينە گۇلنار بىلمەيدى، مەنىڭ دە ايتقىم كەلمەگەن. بىراق، ارادا جيىرما جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە، مەنىڭ تاعدىرىم قاسىمدى الاڭداتادى ەكەن، ءالى كۇنگە مەن جاققا قۇلاعىن توسىپ، جاعدايىمدى بىلۋگە تىرىسادى ەكەن. ىشىمنەن قوش بول مەنىڭ اققۋ سەزىمىمنىڭ يەسى- دەيمىن. مەن سەنىڭ ءار تاڭدا ۇيقىدان باقىتتى جان ەكەنىڭدى سەزىنىپ، ويانۋىڭدى تىلەيمىن.
قاسىممەن سول كەزدەسۋدەن كەيىن 2-3 جىلدان سوڭ ءامىردى پوسەلەنيەگە شىعارىپ جەتىبايعا جىبەردى، ەكى بالامەن قاسىنا كوشىپ بارىپ، پاتەر جالداپ تۇردىق. قىزىمدى شەۆچەنكوعا قايتقاندا بوساندىم. كەيدە وزىمە-ءوزىم، «وسى مەن باقىتتىمىن با؟»-دەپ سۇراق قويامىن. قادىرلەيتىن جۇبايىم، ىشىمنەن شىققان ەكى ۇل، ءبىر قىزىم بار. ءامىر ەكەۋىمىزدە جۇمىس ىستەيمىز. بۇل جولى الماتىعا وقۋعا تۇسكەن ۇلكەن ۇلىمدى باياعى، پەرزەنتحانادان المايمىن دەيتىن قاسىمدى ورنالاستىرۋعا كەلگەنمىن. باقىتتى سەكىلدىمىن. بىراق، سيرەكتەۋ بولسا دا كەيدە كوزدەرىمدى ءبىر نۇكتەگە قاراپ، ۇزاق وتىرىپ قالاتىنىم بار. سودان سوڭ، جاساۋراعان كوزدەرىمدى ەشكىمگە بايقاتپاي، بالالارىمدى اينالىپ تولعانا باستايمىن. ۇلكەن سەزىمگە كەز-كەلگەن ادام لايىق بولا بەرمەيدى عوي، لايىق بولسا دا كەز-كەلگەن ادامنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن شىعار دەپ ويلايمىن. اققۋلار اداسىپ ءجۇرىپ، ءبىر-ءبىرىن تاپسا كەش ەمەس، ال ادامدار اققۋ ەمەس قوي...
ر. قاميدۋللاقىزى
Abai.kz
