ەلباسىنىڭ ارنايى شەشىمىمەن قۇرىلعان جەر كوميسسياسىنىڭ جۇمىسى اياقتالۋعا جاقىن. كوميسسيانىڭ كەيىنگى وتىرىسىندا ونىڭ الدىنا قويىلعان ماسەلەلەر بويىنشا ءتيىستى شەشىم قابىلداندى. كوميسسيانىڭ شەشىمدەرى ەلباسىنا ۇسىنىلادى.  

شىن مانىندە، جەر كوميسسياسىنىڭ شەشىمدەرى بۇگىنگى كۇنى اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىنە قاتىستى قالىپتاسقان جەر قاتىناستارى جاعدايىنىڭ، ونداعى قوردالانعان پروبلەمالاردىڭ، اۋىلداعى جەر رەفورماسىنىڭ ەلىمىز بەن حالقىمىزدىڭ تۇبەگەيلى مۇددەسىنە تولىق ساي ەمەستىگىنىڭ ايناسى سياقتى. سوندىقتان، "ايناعا وكپەلەۋدىڭ" رەتى جوق.

وسى سالادا قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ باستاۋى – جەر رەفورمالارىنىڭ كونتسەپتۋالدىق كەمشىلىكتەرى مەن قاتەلىكتەرىندە جاتىر. ونىڭ ەڭ باستىسى – تابيعي ەمەس، جاساندى جولمەن "ناعىز مەنشىك يەلەرىن" تاپقىمىز كەلدى.  ول ءۇشىن اگرارلىق رەفورمالاردىڭ باستى قاعيداسى "جەر – ونى يگەرۋشىگە" ەمەس، "جەر – كاپيتال يەلەرىنە" دەگەن قاعيدا ىسكە اسىرىلدى.

سونىڭ ناتيجەسىندە، اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىنىڭ يەسى نەگىزىنەن اۋىل ازاماتتارى ەمەس، دالىرەك ايتقاندا، اۋىل ەڭبەككەرلەرى ەمەس، "ات توبەلىندەي" توپ – لاتيفۋنديستەر بولىپ وتىر. ولاردىڭ كىم ەكەنىن بيلىك، شاماسى ۇيالعانىنان بولار، ءالى كۇنگە دەيىن حالىقتان جاسىرىپ كەلەدى. 

وسى "ات توبەلىندەي" توپ ءۇشىن 2003 جىلى جەر كودەكسى كابىلدانعان بولاتىن. سول كەزدەگى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ باسىم قوپشىلىگىنىڭ ۇسىنىستارىن تاسماعامبەتوۆ ۇكىمەتى قابىلداماي تاستادى. ۇكىمەت ءوزى وتستاۆكاعا كەتىپ، ونىڭ دايىنداعان جوباسى "تىزەگە باسىپ" زاڭ رەتىندە قابىلداندى. ءوزىم قۇرامىندا بولعان جۇمىس توبى جاساعان 700-دەن استام وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ جەر كودەكسىنە ءبىر دە بىرەۋى ەنگەن جوق. سول زاڭ جۇمىس ىستەي باستاعالى مىنە، شيكىلىكتەرى شىعىپ وتىر. ويتكەنى، اۋەل باستان بۇل زاڭ قاراپايىم حالىقتىڭ مۇددەسىنە كەرى زاڭ بولدى.  جەر رەفورمالارىنىڭ وزەگىن قۇرايتىن ءتۇبىرلى ۇستىندار ەسكەرىلمەدى. «جەرگە جەكە مەنشىكتى ەنگىزۋ ءالى ەرتە، ۋاقىتى كەلگەن جوق، ءدال بۇگىن قازاقستان حالقى دايىن ەمەس» دەگەن سوزدەر سول كەزدە ايتىلدى.  

جەر كودەكسىنە ارقاۋ بولىپ وتىرعان كونتسەپتۋالدىق جاعدايلارى مەن نورمالارى باسقا ەلدەردىڭ وزىق تاجىريبەسىنە دە ساي كەلە بەرمەيدى. كەشەگى پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ءوزى اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن ونى وڭدەۋشىلەرگە تەگىن بەرسە، ءبىز ولارعا تەك ساتىپ بەرگەندى ءجون كوردىك.

جەر كودەكسى اۆتورلارىنىڭ ايتۋىنشا، 10-15 جىلدا 10-15 ملن. گەكتار جەر جەكە مەنشىككە ساتىلۋى كەرەك ەدى. مىنە، بيىل جەر كودەكسىنىڭ قابىلدانعانىنا جانە جۇمىس ىستەگەنىنە 13 جىل بولدى. جەكە مەنشىككە ساتىلعانى بار بولعانى 1,3 ملن گەكتار.

بۇل جەر كودەكسىنىڭ "شيكىلىگىنىڭ" بىردەن-ءبىر ءبىر كورسەتكىشى ەمەس پە؟

ابىروي بولعاندا، بۇنىڭ "پايدالى" جاعى دا بار ەكەن. پايدالى دەپ وتىرعانىم، جەردى ساتۋ اتالعان مەجەگە جەتپەي، مەملەكەتتىڭ مەنشىگىندە ساقتالىپ قالۋى.

وسى "ات توبەلىندەي توپتىڭ" مۇددەسى ءۇشىن قر جەر كودەكسىنە 2015 جىلدىڭ 2 قاراشاسىندا قابىلدانعان باستى وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلارعا  پرەزيدەنت حالىقتىڭ وي-پىكىرىن ءبىلۋ ءۇشىن 2016 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن موراتوري جاريالاعانى دۇرىس تا ءادىل شەشىم بولدى.

جەر كوميسسياسىنىڭ باستى جۇمىس ناتيجەسى – وسى ءموراتوريدىڭ مەرزىمىن تاعى بەس جىلعا سوزۋ تۋرالى شەشىمگە كەلگەنى. كەز-كەلگەن موراتوري ماسەلەنى تۇپكىلىكتى شەشپەيتىنى انىق. جەر كوميسسياسىنىڭ بۇل ۇسىنىسى بۇگىنگى كۇنى بيلىك پەن حالىق اراسىنداعىسى قالىپتاسقان جاعدايدى ەسكەرەتىن جانە مۇمكىن بولىپ وتىرعان بىردەن-ءبىر كومپروميسستىك شارا سياقتى.   

بۇل شەشىمنىڭ بىردەن-ءبىر پايداسى مەن مۇمكىندىگى – جەر رەفورمالارىن جەكە توپتىڭ ەمەس، جالپى حالىقتىڭ، ەلىمىز بەن ۇلتىمىزدىڭ، تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ تۇپكى مۇددەسىنە جاراتۋ. 
جاڭا جەر رەفورمالارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن بىزگە جاڭا جەر كودەكسىن قابىلداۋ كەرەك.

بۇل كودەكستە ەلىمىز بەن حالقىمىز ءۇشىن جەردىڭ الاتىن ورنى مەن ماڭىزى، ونىڭ بار قادىر-قاسيەتى مەن كيەسى انىقتالىپ، زاڭمەن بەكىتىلۋى كەرەك.

سوندا عانا جەر حالىقتىكى بولىپ قالادى جانە حالىقتىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتەدى. 

جاڭا جەر رەفورمالارىن قابىلداۋ جانە جۇرگىزۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ  ەلىمىزدە ساياسي رەفورمالار دا ورنىنان قوزعالۋى كەرەك. ونسىز حالىق جاڭا جەر رەفورمالارىنىڭ قوزعاۋشىسى دا، قولداۋشىسى دا جانە قورعاۋشىسى دا بولا المايدى. 

جاڭا جەر رەفورمالارىن قابىلداۋ ءۇشىن ەلىمىزدە جاساندى جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىنەن وركەنيەتتى جانە دەموكراتيالىق ەلدەردە قالىپتاسقان جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىنە ءوتۋ قاجەت.  

مەملەكەتتىك جەردەن باسقا مۋنيتسيپالدىق جەر بولۋى كەرەك.  ولار جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ يەلىگىنە بەرىلۋى ء    تيىس.

جەردىڭ يەسى حالىق ەكەنى بەلگىلى. «حالىق – بيلىكتىڭ قاينار كوزى» دەپ جازىلعان قازاقستان كونستيتۋتسياسىندا. بيلىك حالىق ءۇشىن ەكەنى دە بەلگىلى. كونستيتۋتسيانى جۇمىس ىستەتۋ ساياسي رەفورمالاردى قاجەت ەتەدى. 

وسى قاعيدالار ساقتالسا، ەلىمىز بەن حالقىمىز امان-ەسەن بولىپ، دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلامىز دەپ ويلايمىن.  

توقتار ەسىركەپوۆ, ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازاقستان قوعامىن جۇيەلى زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى 

اbai.kz