قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى دۋلات يسابەكوۆ قاي كەزدە دە قوعامدىق ومىرگە بەلسەنە ارالاسىپ، ەلدە بولىپ جاتقان ۇلكەندى-كىشىلى وقيعالارعا ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ وتىرادى.

قالامگەردى تولعاندىرعان ماسەلە كوپ: وقىرمان مەن ادەبيەت اراسىنداعى بايلانىس، كۇندەلىكتى ومىردەگى توسىن ءجايتتار مەن مادەنيەت سالاسىنداعى تۇيتكىلدەر...ءبىزدىڭ بۇگىنگى اڭگىمەمىز دە وسى توڭىرەكتە ءوربىدى.

– «تاماعى توقتىق، جۇمىسى جوقتىق ازدىرار ادام بالاسىن» دەيدى حاكىم اباي. ەلىمىزدە سوڭعى كەزدەرى بولىپ جات­قان لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ، ءتۇرلى زاڭ بۇزۋشىلىقتاردىڭ، جاستار ارا­سىنداعى قىلمىستىڭ كوبەيۋىنە وسى اباي اتامىز ايتقان جاعىمسىز نار­سەلەر اسەر ەتىپ وتىرعان جوق پا؟ 
– سۇلمانماحمۇتتىڭ: «جاقسىلىق كورسەم وزىمنەن، جاماندىق كورسەم وزىم­نەن» دەگەن ءسوزى بار. ءبارى وزىمىزدەن بولىپ جاتىر. بىزگە جاۋ سىرتتان كەلىپ وتىرعان جوق. ءوزىمىز وسىنداي جاعداي­عا جەتكىزىپ الدىق. قالاي؟ ويتكەنى ءبىز سەبەبىمەن ەمەس، سالدارىمەن عانا كۇ­رەسىپ ءجۇرمىز. ماسەلەن، ءوزىن-ءوزى ءولتىرىپ جاتقان بالالاردىڭ ءتۇپ-توركىنى، سەبەبى نەدەن ەكەنىن زەرتتەپ وتىرعان ارنايى عىلىمي ينستيتۋتتار بار ما؟ جوق. ونىڭ سالدارىنا ءۇڭىلىپ وتىرعان دا ەش­كىم جوق. وسىنداي زەرتتەۋسىز، سالدارى انىقتالماعان جاعدايلاردا مۇنداي ءىس-ارەكەتتەردىڭ بەلەڭ الا بەرەتىنى داۋسىز. قازىر جاستارىمىزدىڭ كوبى – جۇمىس­سىز. ۇرلىق ىستەگەن جىگىتتەن سۇراساڭىز، «جۇمىس جوق، اقشا جوق، سوسىن امالسىز ۇرلىققا باردىم» دەيدى. بالاسىن ساتقان ايەلدەن سۇراساڭىز: «كۇن كورىسىم قيىن­داپ كەتتى، بالامدى ساتپاعاندا نە ىستەي­مىن؟» دەپ، وزىڭە قارسى ساۋال قويادى. بالاسىن ساتۋ دەگەن ەشقانداي دىندە جوق نارسە. نەمەسە ساتۋ ءۇشىن بالا تۋ سياق­تى دۇنيەلەر بىزدە عانا ورىن الىپ وتىر. وسىنىڭ ءبارىنىڭ ءتۇپ-توركىنى نەدە؟ جۇ­مىسسىزدىق پەن تويىپ تاماق ىشكەن­دەردىڭ كەسىرى. ەلىمىزدە «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى جۇزەگە استى. وسى جاپ-جاقسى باعدارلامانىڭ ءوزىن كەيدە الاۋلاتىپ، جالاۋلاتىپ جالعان ۇرانعا اينالدىرىپ العاندايمىز. ما­سە­لەن، مەنىڭ اۋىلىم مونتايتاستا سەگىز ءجۇز حالىق تۇرادى. ول اۋىلعا ديپ­لوم­مەن كىمدەر بارادى؟ اۋىلدا تەك مەكتەپ عانا جۇمىس ىستەپ تۇر. ديپلومى بار­لاردىڭ ءبارىن تەك مەكتەپكە اپارا ال­ماي­مىز عوي. كەڭەس ۇكىمەتى تاراعاننان كەيىن كولحوز-سوۆحوزداردى ساقتاپ قال­عان ەكى مەملەكەت عانا بار. ول – وزبەك­ستان مەن بەلورۋسسيا. ولاردىڭ بارىندە دە جۇمىس بار. مۇمكىن، ايلىعى از شى­عار. باستىسى، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابى­لىپ تۇر. بۇگىنگىدەي ناۋقان قىزىپ وتىر­عان جاعدايدا ولار قولىنان كەتپەنى مەن ايىرىن تاستاعان جوق. بارلىعى جۇ­مىسپەن قامتىلعان. بىزدە ءبارى تاراپ كەت­­تى. ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابىلماي تۇر. مەنىڭشە، قىلمىستىڭ كوبەيۋىنىڭ ءتۇپ-توركىنى وسىندا جاتىر. قازىر ەلىمىزدە ءتۇرلى ءدىني ورتالىقتار قاپتاپ كەتتى. سونى كورىپ، ءبىلىپ جۇرگەنىمىزبەن، كۇرە­سۋگە قاۋقارىمىز جوق. قىسقا بالاق، سا­قالدىلار كوپ. ولار قانداي اعىمنىڭ وكىلدەرى؟ ولار ءدىنبۇزارلار ەمەس پە؟ ونى نەگە زەرتتەمەيمىز؟ سيرياعا كىم كەتىپ جاتىر؟ اداسىپ جۇرگەندەر. جۇ­مىس جوق، اقشاسىز جۇرگەندەردى ءتۇرلى اعىمعا الىپ كەتۋ وڭاي. ولاردى ەڭ ال­دىمەن اقشامەن كوزىن بايلايدى. تەگىن تاماق بەرەدى، وقىتادى. ارى قاراي ءيىرىم سياقتى وزىنە تارتىپ اكەتەدى دە، وڭاي اداستىرادى. سوسىن ءوز قالاۋىن جۇزەگە اسىرا بەرەدى. اقتوبە، الماتىدا ورىن ال­عان وقيعالاردىڭ تامىرى وسىندا ما دەپ قالامىن. وتكەندە الماتىنى دۇر­لىكتىرگەن جالعىز ادام ەكەن. جالعىز ادام­نىڭ كەسىرىنەن جالعىز الماتى عانا دۇرلىكتى مە؟ بۇكىل قازاقستاننىڭ نا­زارىن وزىنە اۋداردى. نەگە ءبىر ادام ەمىن-ەركىن قيمىلداپ ءجۇر؟ وسىنىڭ ءبارى دە ءبىزدىڭ كوپ نارسەگە دايىن ەمەس­تىگىمىزدى كورسەتەدى. ەلباسى باستاپ ەلى­مىزدە تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاپ وتىرعانى قۋانتادى. ول دا دۇ­رىس. بىراق «تىنىشپىز» دەپ الاڭسىز وتىرۋعا تاعى بولمايتىنىن سوڭعى وقي­عالار دالەلدەپ بەردى. 
– جاستاردىڭ كوپ «اداسۋىنىڭ» تاعى ءبىر سەبەبى – ءبىلىمىنىڭ جوقتىعى­نان، ساۋاتسىزدىقتان تۋىنداپ وتىر­عان جوق پا؟
– بىلىمسىزدىك دەگەنىمىز نە؟ وقى­ما­عان ناداندىق پا؟ بىراق بۇلاردىڭ بار­لىعى كەمىندە 11 جىل مەكتەپ پارتا­سىندا وتىرعاندار عوي. كەزىندە جەتى كلاسستىق بىلىمىمەن ەل باسقارعان ادام­دار بولدى. ونى تاريحتان بىلەسىزدەر. ءارىپ تانىمايتىن، مەكتەپتە وتىرماعان اقساقالدار الدەقايدا اقىلدى بولعان جوق پا؟ مەنىڭشە، مۇنداعى ەڭ ۇلكەن كىل­تيپان – سانانىڭ تومەندىگى. سانا­نىڭ تومەندىگى نەدەن باستالادى؟ كەشەگى جىگىت تۋرالى دا ء«تارتىبى دۇرىس ەدى» دە­گەن پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. ول بالا­نىڭ اداسۋىنا ادەبيەتتى وقىماعان­دى­-عى دەپ ايتار بولساق، ءبىر عانا جالاڭ سەبەپ بولار ەدى. كوركەم ادەبيەتتى كوپ وقىعان ادام ونداي ءىس-ارەكەتكە بار­ماي­تىن دا بولار، ارينە. بىراق ون ءبىر جىل بويى پارتادا وتىرعاندا، مەكتەپ باع­دارلاماسى بويىنشا ادەبيەت ساباعى­نان قۇرىعاندا بىرنەشە شىعارمامەن تانىستى عوي. سوندىقتان ونى ساۋاتسىز­دىقتان وسىنداي ءىس-ارەكەتكە باردى دەپ ايتۋعا اۋزىم بارمايدى. راس، كەزىندە ءبىزدىڭ ادەبي شىعارمالارىمىز قولدان قولعا تيمەدى. ءتىپتى مەنىڭ العاشقى كى­تابىم 24 مىڭ تارالىممەن جارىق كور­گەن ەدى. قازىر سول تارالىم ەكى مىڭعا ءتۇسىپ قالدى. «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ تارالىمى – 240 مىڭ بولاتىن. قونى­شىنا تىعىپ الىپ قويشىلار تاۋدا وقىپ جۇرەتىن ەدى. كىتاپ دۇكەندەرىندە قازاق كىتاپتارى تولىپ تۇراتىن. كىتاپ دۇكەنى بولماعان جاعدايدا ورتالىق دۇ­كەندەردىڭ ءبىر بۇرىشىندا كىتاپتار سا­تىلاتىن ەدى. ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز، ءۇندى شايىنا قوسىپ، كىتاپ تەگىن تاراتىلا­تىن. سول سەبەپتى دە، كىتاپ وقىعان ادام­نىڭ ساناسى وزگەشە قالىپتاستى. بۇزا­قىلىقتان اۋلاق ءجۇردى. تارتىپسىزدىككە كوپ ۇرىنا قويعان جوق. ءارى ىشكى تاربيە­سى بولەك قالىپتاستى. قازىر ونىڭ ءبارى توقتادى. راسۋل عامزاتوۆ ءبىر كەزدە: «كە­ڭەس وكىمەتى وزىنەن شىركەۋدى ءبولىپ تاستاعان ەدى. ال تاۋەلسىز رەسەي ادەبيەتتى ءبولىپ تاستادى» دەگەن ەكەن. ادەبيەتتى ءبولىپ تاستاۋ دەگەنىمىز – ادامداردىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنىڭ دەگراداتسياعا تۇ­سۋىنە اكەلەدى. قازىر شەنەۋنىكتەردىڭ كوبى كىتاپ وقىمايدى. مەكتەپ ءبىتىردى، جوعارى وقۋعا ءتۇستى. ولاردىڭ قوسىمشا ءبىر كىتاپتىڭ بەتىن اشپاعانىنا كامىل سەنەمىن. ءوزى وقىماعان ادام وزگەنى قا­لاي تاربيەلەيدى؟ ولار مەملەكەتتەگى ەڭ ۇلكەن جاۋاپتى ادامدار ەمەس پە؟ ادام­داردىڭ ءحالىن بىلەتىن، ونىڭ مۇڭ-مۇح­تاجىنا كوز جۇگىرتە الاتىن ادامدار لاۋازىمدى قىزمەتكە تارتىلاتىن ەدى بۇرىن. قازىر مۇلدەم كەرىسىنشە بوپ كەتتى. بۇرىن ادەبيەت پەن وقىرمان ءبىر­-گە ەدى. بۇگىن ادەبيەت پەن حالىقتى ءبولىپ تاستاعانداي اسەر الامىن. سونىڭ كە­سى­رىنەن ءبىلىمى ساياز، ساناسى تومەن جاستار كەز كەلگەن اعىمعا، كەز كەلگەن ۋاعىزعا ىلەسىپ كەتە بەرەدى. ىشكى مادەنيەتى قا­لىپ­تاسپاعان، باعىت-باعدارىنان ايرىل­عان جاندار كورسەقىزار، ىلەسپە، ۋلان­عىش كەلەدى. ەكىنشى جاعىنان، تۇرمىستىق الەۋمەتتىك جاعدايى دا سەبەپكەر بوپ جاتادى. سانانى تۇرمىس بيلەگەن زاماندا «اقشا تولەيمىن» دەسە، كەيبىر جاستار حالىققا قارۋ كەزەنۋدەن دە تايىنباي كەتە مە دەپ قاۋىپتەنەمىن. 
– ادەبيەتتى حالىقتان ءبولىپ تاس­تاۋدىڭ ءبىر سەبەبى – جازۋشىعا دا كەلىپ تىرەلەتىن سياقتى. وتكەن عاسىر كەڭەستىك كەيىپكەرلەردى تاربيەلەسە، بۇگىنگى تاۋەلسىز ادەبيەتتە تاۋەلسىز كەيىپكەر­لەر ءالى تۋعان جوق. سونىڭ ءبىر ۇشى ادە­بيەتتىڭ وقىلماۋىنا الىپ كەلدى. وسى­دان ون-جيىرما جىل بۇرىن جازىلعان شىعارمامەن بۇگىنگى وقىرماندى تار­بيەلەۋ مۇمكىن بە؟
– بۇدان كەيىن وتكەن ادەبيەت وقىل­مايدى. وعان ناقتى كوزىم جەتتى. ول ادە­بيەتتىڭ جازىلىپ-جازىلماۋىنان ەمەس. جارايدى، مۇحتار اۋەزوۆ «اباي» رو­مانىن بۇگىن جازىپ ءبىتىردى دەلىك. سول روماندى جۇرت تالاسىپ-تارماسىپ وقي­دى دەپ ويلايسىز با؟ ول كىسى رومانىن شىعارۋ ءۇشىن اقشا ىزدەپ الەك بولىپ كەتەر ەدى. كىتابىن باستىرۋ ءۇشىن، ونى وزگە تىلگە اۋدارۋ ءۇشىن جانتالاسار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟! سول روماننىڭ كەڭەس كەزىندە جازىلىپ قالعانىنا قۋانا­-مىن. ول سول زامانداعى ەڭ ۇلكەن وقيعا بولدى دا، لەنيندىك سىيلىق الدى. ودان كەيىن الەمگە تارادى. وعان سول ءۇشىن قو­ماقتى قالاماقى تولەدى. قازىر قالاماقى دەگەن بار ما؟ جوق. شىعارما مۇلدەم جازىلمايدى دەپ اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇر­تە المايسىز. جاقسى شىعارمالار ءالى دە جازىلۋدا. ماعاۋين «شىڭعىس­حانىن» جازدى. بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ­تىڭ ء«اي، دۇنيە-اي» دەگەن رومانى شىق­تى. بۇرىن دا جاقسى شىعارمالار سيرەك جازىلعان. «جۇلدىزدىڭ» ءبىر سانىندا ءبىر عانا شىعارما وقىلاتىن دا، قالعانى جالپىلاما دۇنيەلەر بولىپ كەتەتىن. كەزىندە قانشا جازۋشى تانىلدى، قازىر دە سولاي. وداققا جەتى جۇزدەن استام جازۋشى مۇشە بولسا، سونىڭ الپىس-جەت­پىسى عانا تانىمال. وقۋشى وزگەرگەن جوق. تەك ءومىردى تۇرمىس بيلەپ كەتكەنى بولماسا. ونىڭ ۇستىنە، كىتاپ وقىپ وتى­رۋعا ادامداردىڭ ۋاقىتى دا جەتپەيدى. كوپشىلىك كۇنكورىستىڭ قامىمەن ءجۇر. تەاترعا بارماعان جۇرت «تاماشادان» تابىلادى. ويتكەنى وندا باس قاتىرىپ جات­پايدى. كۇردەلى ادەبيەتكە، كۇردەلى شىعارماعا ويلانعىسى كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە ەكى مىڭ تارالىممەن شىققان جاقسى رومان كىمگە جەتەدى؟ ولار بەك­سۇل­تاننىڭ ء«اي-دۇنيە-اي» رومانىنىڭ شىققانىنان دا حابارسىز بولۋى مۇم­كىن. سوندىقتان، بۇگىنگى ادەبيەت پەن وقىرمان بىرىگە مە، بىرىكپەي مە، ول جاعى تاعى بەلگىسىز. دەگەنمەن، ءبىر نارسە اقي­قات: ادەبيەتتى كەرەك ەتەتىن ۇرپاق جو­عالعان جوق. تاعى ءبىر ماسەلە، ادەبيەتتىڭ جاعدايىنىڭ بۇلاي تومەندەۋى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە عانا ەمەس. جوعارىدا راسۋل عام­زاتوۆتىڭ پىكىرىن تەككە مىسالعا كەل­تىرگەن جوقپىن. ويتكەنى رەسەيدە دە تارالىم ازايىپ كەتتى. بۇرىن ەلۋ-الپىس مىڭمەن تاراتىلاتىن كىتاپتار قازىر ەكى-ءۇش مىڭعا ءتۇسىپ قالدى. كىتاپ نارىعى مۇلدەم جوق. كەزىندە وسى ماسەلەگە باي­لانىستى مىناداي ۇسىنىس تاستاعان ەدىم: ەشقانداي ۆەلوسيپەد ويلاپ تابۋ­دىڭ قاجەتى جوق. ەش ۋاقىتتا قالاماقى­نى كوبەيتە المايسىزدار. ويتكەنى ونىڭ مەحانيزمى قالىپتاسپاعان. سول ءۇشىن مەملەكەتتىك ءبىر باسپانى ويلاستى­رۋىمىز كەرەك. العاشقى كومەك رەتىندە بەلگىلى ءبىر مولشەردە قارجى ءبولۋىمىز كەرەك. باسپا قالىپتاسىپ العاننان كەيىن مەملەكەتتەن قارجى تالاپ ەت­پەي­دى. ول ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك جوس­-پار قۇرىلۋى ءتيىس. جوسپار بويىنشا، ول كىتاپتى قانشا تالاپ ەتەدى، سونشا شى­عارۋىمىز كەرەك. كىتاپتىڭ قۇنىن كو­تەرۋگە تاعى بولمايدى. باعاسى جوعارى كىتاپتى ەشكىم ساتىپ المايدى. ون ءتورت وبلىستان ون ءتورت مىڭ تارالىم بولسا، جازۋشىعا سول جەتەدى. مينيسترلىك تا­را­پىنان ارنايى باسپا ءىسىن دامىتاتىن ارنايى دەپارتامەنت قۇرىلۋى كەرەك. ءار وڭىردەن باسپا ونىمدەرىن ساتاتىن دۇكەندەر اشىلسا، قۇبا-قۇپ. جاقسى كى­تاپتار سول دۇكەنگە تۇراقتى ءتۇسىپ تۇرسا، جازۋشى دا ۇتىلماس ەدى، مەملەكەت تە كىتاپ تاراتۋ ءىسىن جولعا قويار ەدى.
– دامىعان مەملەكەتتەردە كىتاپ تا­راتۋ ىسىمەن ادەبي اگەنتتەر اينا­لى­سا­دى. ماسەلەن، ءسىزدىڭ «قارعىن» رو­مانى­ڭىز شىقتى دەلىك. رومان شىقپاس بۇرىن اگەنتتەر ونىڭ ناسيحاتىمەن اينا­لىسادى. سول ارقىلى جازۋشى قى­رۋار پايدا تابادى. ال جازۋشى تەك جازۋمەن اينالىسادى. مۇمكىن، سىزگە ادەبي اگەنت قاجەت شىعار. قالاي وي­لايسىز؟
– ادەبي اگەنت بولۋى ءۇشىن شەت ەل­دەردەن ۇيرەنەتىنىمىز كوپ ءالى. ءبىز ونى قا­زىر ۇيرەنە المايتىن سياقتىمىز. ويتكەنى ول سالانىڭ مايىن ىشكەن، سونى جەتىلدىرە الاتىن ماماندار كەرەك. قۇر پايدا تابامىن دەگەن «جولبيكەلەر» بۇعان جارامايدى. ول تىنباي ەڭبەك ەتۋدى تالاپ ەتەدى. ماسەلەن، مەنىڭ ادەبي اگەنتىم بار دەلىك. ول اۋەلى مىقتى باس­پامەن كەلىسىم-شارتقا وتىرادى. ياعني، كىتابىمدى الدىن الا ساتادى. بۇگىنگى ادەبي اگەنت ونى جاساي الا ما؟ جوق. ءونىم بار، بىراق سونى كىم ساتىپ الادى؟ جاڭا شىعارما جازسام، ونى تەگىن العىسى كەلەتىندەر كوپ. سوڭعى رەت شى­عارعان ءبىر كىتابىما 168 مىڭ تەڭگە قا­لاماقى الدىم. جىلاعىم كەلەدى. بىز­دە باسپالار امبەباپ. بالالار ادەبيەتىن دە، مۋزىكالىق شىعارمالاردى دا، ساياسي ادەبيەتتى دە باسا بەرەدى. سالالىق باس­پالار جوقتىڭ قاسى. «امبەباپ» باسپا­لاردىڭ كوزدەگەنى نە؟ وڭاي جولمەن پايدا تابۋ عانا. ءار باسپانىڭ ناقتى ءبىر باعىتى بولۋى كەرەك. سول ناقتى ءبىر با­عىتپەن جۇمىس ىستەيتىن باسپالار اۋك­تسيون ۇيىمداستىرۋى ءتيىس. ماسەلەن، مۇح­تان ماعاۋيننىڭ «شىڭعىسحانىن»، بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆتىڭ ء«اي، دۇنيە-ايىن»، تولەن ابدىكتىڭ «پاراسات ماي­دانىن» الايىق. ءۇش كىتاپتى بىردەي اۋكتسيونعا شىعارايىق. قايسىسىنا سۇ­را­نىس بار؟ باسپالار اۋەلى سونى انىق­تاپ الادى. كوممەرتسيا دەگەنىمىز – وسى. اۋكتسيونعا قاتىسقان شىعارمالاردى كىمدەر ساتىپ الادى؟ قالتالى ازا­مات­تار. قالتالى ازاماتتار شىعارعان قار­جىسىن اقتاۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالادى. 

مۇحتار اۋەزوۆ «اباي» رو­مانىن بۇگىن جازىپ ءبىتىردى دەلىك. سول روماندى جۇرت تالاسىپ-تارماسىپ وقي­دى دەپ ويلايسىز با؟ ول كىسى رومانىن شىعارۋ ءۇشىن اقشا ىزدەپ الەك بولىپ كەتەر ەدى. كىتابىن باستىرۋ ءۇشىن، ونى وزگە تىلگە اۋدارۋ ءۇشىن جانتالاسار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟! سول روماننىڭ كەڭەس كەزىندە جازىلىپ قالعانىنا قۋانا­-مىن. ول سول زامانداعى ەڭ ۇلكەن وقيعا بولدى دا، لەنيندىك سىيلىق الدى. ودان كەيىن الەمگە تارادى. وعان سول ءۇشىن قو­ماقتى قالاماقى تولەدى. 

جاڭا شىعارما جازسام، ونى تەگىن العىسى كەلەتىندەر كوپ. سوڭعى رەت شى­عارعان ءبىر كىتابىما 168 مىڭ تەڭگە قا­لاماقى الدىم. جىلاعىم كەلەدى. بىز­دە باسپالار امبەباپ. بالالار ادەبيەتىن دە، مۋزىكالىق شىعارمالاردى دا، ساياسي ادەبيەتتى دە باسا بەرەدى. سالالىق باس­پالار جوقتىڭ قاسى. «امبەباپ» باسپا­لاردىڭ كوزدەگەنى نە؟ وڭاي جولمەن پايدا تابۋ عانا.

– اۋكتسيونعا قاتىسقان شىعارما سا­تىلعان سوڭ، اۆتوردىڭ قۇقىعى جوعال­ماي ما؟
– اۋكتسيوندا شىعارما قانشا اق­شاعا باعالانادى؟ سول اقشا اۆتورعا بە­رىلەدى. شىعارمانىڭ ودان كەيىنگى تاعدىرىن جازۋشى شەشپەيدى. ءبىزدىڭ باس­پالاردا قانداي تەندەنتسيا قالىپ­تاسقان؟ تەندەرگە قاتىسادى. ول تەندەر جىل ءبىتىپ جاتقان كەزدە باسپاعا بەرى­لەدى. سوسىن باسپا اپاي-توپاي شىعارادى دا، ونىڭ ماعىناسىنا، مازمۇنىنا ءمان بەرىپ جاتپايدى. باستىسى، مەملەكەتتەن بولىنگەن قارجىنى اقتاسا بولعانى. مە­نىڭشە، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيە­سىن قايتا قاراۋ قاجەت سەكىلدى. ونى دۇرىس كوزقاراسپەن قالىپتاستىرماي، كوركەم ادەبيەتتىڭ حال-احۋالى جاقسارمايدى. جەكەمەنشىك باسپالار كۇنكورىس ءۇشىن ءشوپتى دە، شوڭگەنى دە شىعارىپ جاتىر. وسىلايشا، ولار ادەبيەتتى بىلعايدى، وقىرماندى بۇلدىرەدى. ەگەر مەملەكەتتىك باسپا قۇرىلىپ، جىلىنا ەلۋ كىتاپ شى­عارىلىپ وتىرسا، سونىڭ وزىنەن كوپ نارسە ۇتار ەدىك. 
– وسىدان ءۇش جىل بۇرىن لوندوندا كىتابىڭىز شىقتى. لوندوندا پەسا­ڭىز قويىلدى. ودان قانشالىقتى پاي­دا تابا الدىڭىز؟
– كوپ پايدا تاپتىم دەپ ايتا ال­ماي­مىن. ءتىپتى پايدا تابا المايسىڭ. ازىن-اۋلاق بىردەڭە تۇسەدى. ول ءۇشىن ادەبي اگەنتىڭنىڭ وزىندە قور بولۋى كەرەك. سوندا عانا بارىپ ول سەنىڭ كىتابىڭدى تاراتۋ ىسىمەن اينالىسادى. اقشانى اقشا تابادى. كىتابىڭ شىقتى دەلىك، ونى ساۋداعا شىعارۋ ءىسى مۇلدەم بولەك. ونى كەلىسىم-شارت بويىنشا جاسايدى. اقشاسىنىڭ قايتارىمى بولماسا، ادەبي اگەنت جۇمىس ىستەمەيدى. شىندىعىن ايت­قاندا، سول كىتاپتىڭ قانشا تارالىممەن شىققانىن دا بىلمەيمىن. نارىققا شىق­تى ما، جوق پا، ول جاعى بەيماعلۇم. اعىلشىندار نە ىستەيدى؟ ول ءوز كىتابى­نىڭ قايدا، قانشا تارالىممەن شىققا­نىنان حاباردار بولىپ وتىرادى. بىزدە ونىڭ قالىپتاسقان مەحانيزمى جوق. سوندىقتان، كىتاپتان دا، سپەكتاكلدەن دە حابارسىزبىن. ازىرگە «سابىر ساق­تا­ڭىز» دەگەن الدامشى ۇمىتپەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. اعىلشىن الەمى دەگەن مۇل­دەم بەيمالىم دۇنيە عوي. اعىلشىن الەمى­نە ءسىڭىسۋ كوپ جۇگىرىستى قاجەت ەتە­تىن سياقتى. كەلەسى جىلى كورول تەاترى مەنىڭ پەسامدى قويماق. ولار ول ءۇشىن نە ىستەيدى؟ ءبىر جىل بۇرىن اكتەرلەرمەن كەلىسىم-شارتقا وتىرادى. كەلىسىم-شارت­قا وتىرعان ارتىستەردىڭ سەبەپسىزدەن سە­بەپسىز سۇرانۋىنا، «اۋرۋىنا» مۇمكىن­دىك جوق. ولاردىڭ ءاربىر مينۋتى – اقشا. ول اقشادان ايرىلماۋ ءۇشىن بارىن سا­لادى. كۇندىز-ءتۇنى ەڭبەك ەتەدى. كەلىسىم-شارتتىڭ ۋاقىتى بىتكەن سوڭ، كەلەسى ءبىر تەاترمەن جۇمىس ىستەۋدى باستاپ كەتەدى. اكتەرلەردىڭ بوس سەندەلىپ، جۇمىسسىز جۇرگەنىن كورمەيسىڭ.
– «ىشكى مادەنيەتى قالىپتاسپاعان» كوپشىلىككە ارناپ، «مادەنيەت» جۋر­نالىن شىعارۋ قيىن ەمەس پە؟
– «مادەنيەتتى» شىعارۋعا ۇيرەنىپ الدىق. ءوزىمىزدىڭ قالىپتاسقان اۆتور­لارىمىز بار. بۇرىن ازىن-اۋلاق اقشا تولەپ وتىرۋشى ەدىك. قازىر ول دا جوق. قالاماقى توقتاپ قالعانى قيىن بوپ قالدى. اۆتورلاردى تەگىن ۇستاپ وتىرا المايمىز. دەگەنمەن، جۋرنالدا ايىنا ەكى نەمەسە ءۇش جاقسى ماقالا شىقسا، وقىرماندى تاربيەلەۋگە سونىڭ ءوزى زور مۇمكىندىك. 
– مادەنيەت دەمەكشى، سوڭعى كەزدەرى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىس­تانبەك مۇحامەديۇلىنا قاتىستى داۋ-داماي كوبەيىپ كەتتى. مادەنيەت مي­نيسترىنە ءسوز ەرۋى قانشالىقتى دۇرىس؟
– جالپى، مادەنيەت مينيسترلىگى بولعالى بەرى داۋ-دامايدان اۋلاق بولعان ەمەس. ءتىپتى كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە مادەنيەت سالاسى داۋدان ارىلمايتىن. جۇرتتىڭ ەرمەك قىلاتىن سالاسى دا – وسى مادەنيەت جاعى. باياعىدا رەپەر­تۋارلىق رەدكوللەگيا دەگەن بولدى. سو­نىڭ ماڭايىندا پىكىرتالاس تولاس­تامايتىن. ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ ءوزىن سىناۋشىلار وتە كوپ بولدى. «رەپەر­تۋارلىق رەدكوللەگيانى قۇرتۋ كەرەك» دەپ ءجۇرىپ، سونىڭ ءبارىن تاراتىپ ەدى، قازىر قايتا شۋلاپ جاتىر: «رەپەرتۋار رەدكوللەگياسىن قايتا قۇرۋ كەرەك» دەپ. سول كەزدەگى داۋ-دامايدىڭ كوبى دراما­تۋرگيانىڭ اينالاسىندا بولاتىن. «ورىس تەاترلارى، وزگە تەاترلار قازاق دراماتۋرگتەرىن قويمايدى» دەپ شۋىل­دايتىن توپ قازىر ورىس تەاترىندا قازاق شىعارماسى ساحنالانىپ جاتسا دا، ۇندە­مەيدى. پەسالارىم تۇركيادا، لوندوندا قويىلدى. سوعان قۋانعان قازاقتى كور­گەنىم جوق. كوردىڭىز بە؟ سوندىقتان، ما­دەنيەت مينيسترىنە قاتىستى داۋ-دا­مايدىڭ بولۋى مەن ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. ويتكەنى مۇنداي داۋلار بۇنىمەن توقتاپ قالمايدى. ارىستانبەككە دەيىن دە مۇن­داي دۇنيەلەر بولعان. بۇدان كەيىن دە بولادى. كەزىندە ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆتى قالاي سىنادىق؟ «قازاقشا بىلمەيدى» دەدىك. قازاقشا بىلەتىن ارىستانبەك مۇحامەديۇلى كەلىپ ەدى، ونى دا سان-ساق­قا جۇگىرتىپ جاتىرمىز. وسىلاردىڭ اۋزىن­داعى ءسوزدى اڭدىپ وتىرا ما، بىل­مەيمىن. مەنىڭشە، ارىستانبەك وسى سالادا جانىن سالىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ءارى قازاقى تاربيە العان جىگىت. ەكىن­شى­دەن، قازاقى رۋحى بار. ۇشىنشىدەن، قا­زاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسى جاقسارسا دەپ شىرىلداپ ءجۇر. ونىڭ ۇستىنە، قازىر قار­جىلىق داعدارىس تا بەلەڭ الىپ تۇر. تەاترعا دا، كينوعا دا اقشا جەتپەي جاتادى. ماسەلەن، قىزىلوردا وبلىس­تىق تەاترىندا جىلىنا بەس سپەكتاكل قويىلاتىن بولسا، قازىر ونىڭ ەكەۋىن قىس­قارتۋعا ءماجبۇر. وسىنداي جاع­دايدا، جالعىز مينيستر نە ىستەۋى كەرەك؟ مۇنىڭ ءبارىن كوپشىلىك مينيستردەن كورەتىن سەكىلدى. تاعى ءبىر دۇنيە، ءمي­نيستر­دىڭ مادەنيەت سالاسىنا قابىلەتى جوق دەپ ايتا المايسىڭ. ويتكەنى ول وسى ونەردىڭ ىشىندە وسكەن ادام. ءانسامبلدى باسقاردى. ونەر اكادەمياسىن باسقاردى. مينيستر ورىنتاعىنا وتىرعان ساتتەن باستاپ، ونى داۋ-دامايدىڭ ورتالىعىنا اينالدىرىپ جىبەردى. قازىر مينيسترلىك كينو تۋرالى زاڭدى قايتا قاراپ جاتىر. ول زاڭدى قايتا جوندەمەسەك بولماي­-دى. سوندىقتان جۇمىس ىستەيتىن ادامعا مۇمكىندىك بەرگەنىمىز ءجون.
– قادىر مىرزا ءالىنىڭ ء«يىرىمى» بار. قاليحان ىسقاق «كەلمەس كۇن­دەردىڭ ەلەسىن» جازىپ قالدىردى. قا­تار جۇرگەن قالامگەر دوستارىڭىز جو­نىندە ەستەلىك جازۋ ويىڭىزدا بار ما؟
– جازعىم-اق كەلەدى. اسقار سۇلەي­مەنوۆ تۋرالى «ەميگرانتتى» جازعان ەدىم. سونى جالعاستىرسام دەگەن ويىم بار. كەيدە سولارعا ارناپ، حات تا جازعىم كەلەدى. اسىرەسە، ورالحان مەن اقسەلەۋگە مۇڭىمدى شاقسام دەيمىن. «نەگە كەتىپ قالدىڭدار؟ نەگە ەرتە اسىقتىڭدار؟ بىز­بەن بىرگە حالىقتىڭ جاقسىلىعىن دا، جاماندىعىن دا بىرگە كورۋلەرىڭ كەرەك ەدى عوي» دەپ جازسام دەيمىن. ولارعا ايتار ويىم، شاعار مۇڭىم بار. وزەگىمدى ورتەيتىن دۇنيەنىڭ ءبارىن جازىپ، اق­تا­رىلعىم كەلەدى.قازىر ىشتەگى ىزانى تو­گەتىن ادامىم دا جوق. سوندىقتان، ءبارى ميدا ءپىسىپ جاتىر. قاعازعا قاشان تۇسە­تىنىن بىلمەيمىن... 

اڭگىمەلەسكەن گۇلزينا بەكتاس

(ماتاريال "ايقىن" گازەتىنىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسىنان الىندى) 

Abai.kz