مەكتەپ قابىرعاسىندا م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنىڭ باس كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى، قارا قىلدى قاق جارعان قۇنانبايداي دانا كەمەڭگەر تۇلعانىڭ بويىنداعى اسىل قاسيەتتى زەيىنگە توقىپ، زەرە، ۇلجانداي انالارىمىزدىڭ قازاق ايەلدەرىنە ءتان  يبالىلىعىنان حاباردار بولىپ،  حاكىم ابايداي قازاقتىڭ ۇلى اقىنىنىڭ رۋحاني الەمىن تانىدىم. «اباي جولىنداي» ايتۋلى شىعارمانى دۇنيەگە كەلتىرگەن م.اۋەزوۆتەي دانا كەمەڭگەرگە باسىمدى ءيدىم. م.اۋەزوۆ ارقىلى، الەمگە كوزقاراسىم وزگەرگەنى دە جاسىرىن ەمەس. سول تۇستا بويىمدى قۋانىش كەرنەپ، ءوزىمىنىڭ قازاق بولىپ تۋىلعانىما تاڭىرىمە سان مارتە شۇكىرلىكتەر ايتقانىم بار ەدى.

حوش، سونىمەن  «اباي جولى» رومانىندا سۋرەتتەلگەن كۇشىكباي بۇلاعى، ءبورىلى، ەڭلىك-كەبەك ۇڭگىرى، اقشوقى، جيدەباي، شىڭعىستاۋ سىندى تاريحي ورىندار مەن ۇلىلاردىڭ ءىزى قالعان مەكەندى كوزبەن كورۋ باقىتى بىزگە دە بۇيىردى. سەمەي قالاسىنداعى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىندە «ۇلى دالا ەلىنىڭ رۋحاني استاناسى» كورمەسىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن، تاڭ سارىدەن جادىگەرلەرىمىزدى جۇردەك كولىككە تيەپ الىپ، شىعىستى بەتكە الدىق. جول الىس، ايتۋعا عانا بولماسا ەكى مىڭ شاقىرىمدى ءجۇرىپ ءوتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. رۋحاني كەرۋەن تىزگىنىن قورىق-مۋزەي ديرەكتورى ج.ماعازبەكۇلى، جانىندا سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلگەن جىگىتتەر: وسى جولداردىڭ اۆتورى جانە  قور ساقتاۋشى د.اديەۆ، جۇيە-تەحنيك مامانى م.كادىربەكۇلى بار باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا تاس جولىمەن قاس قارايا الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعى تالدىقورعان قالاسىنا دا جەتتىك.  از عانا تىنىستاپ، اسقازاننىڭ اۋسەلەسىن باسقان سوڭ «جۇرگىنشى جولى جۇرسە بىتەدى»-دەمەكشى، قوس جىگىتكە كەزەك-كەزەك كولىكتى باسقارتىپ تاڭعى 9.00 شاماسىندا اياگوز قالاسىنا جەتىپ، اياق سۋىتتىق.  الدا - سىرباز سەمەي. ءتۇس اۋا الاش قايراتكەرلەرى احمەت بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ءاليحان بوكەيحاننىڭ قازاققا ايبىن بولعان، تولقىنى سىلق-سىلق كۇلگەن ەركە ەرتىستىڭ جاعاسىندا بوي كوتەرگەن سەمەي قالاسىنا دا تابان تىرەدىك. وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى ل. ءالجان ءجيى-ءجيى تەلەفونمەن حابارلاسىپ، اشىق جارقىن مىنەزبەن قالاعا كىرە بەرىستەن كۇتىپ الدى. ءاپ ساتتە زىرعىپ وتىرىپ قالا ورتاسىندا ورنالاسقان، ءحىح عاسىردا بوي كوتەرگەن كونەنىڭ كوزىندەي عيماراتقا دا كەلىپ جەتتىك. مىنە، سەمەي قالاسىنداعى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى. ەرەكشەلىگىمەن كوز تارتىپ-اق تۇر. تالاسا-تارماسا «اشقال-تاشقالدارىمىزدى» (جادىگەرلەردى) مۋزەي قورىنا وتكىزدىك.

قوناق ۇيگە جايعاسىپ بولعان سوڭ قانشا دەگەنمەن سەمەيدىڭ ۇلتجاندى ازاماتى ەمەس پە ج.ماعازبەكۇلى قالانىڭ كورىكتى جەرلەرىن تاماشالاۋعا شاقىردى.

احاۋ،  سەمەي،

ءتىل مەن كومەي.

باسىلماس جانعان جۇرەك،

ساۋلەم كەلمەي – احاۋ – دەپ مايرالار سىرنايىن ساندۋعاشتاي سىزىلتقان سەمەي وسى. كەنەزەسى كەۋىپ تۋسىراعان دالانىڭ ءتوسىن ءيدىرىپ، مىڭداعان شاقىرىمدى ارتقا تاستاپ مۇحيتقا قۇياتىن ەرتىستىڭ سۋى بيىل كەمەرىنەن اسىپ-اق تۇر ەكەن. قوس جاعالاۋى شاشىن جايعان ارۋدىڭ بۇرىمىنداي تارقاتىلعان تال-تەرەكتەر بىزتۇمسىق ماسالاردىڭ مازالاعانىنا مويىن بۇرۋعا شاما جوق، تۇمسا تابيعاتتىڭ تىلسىمىنا ەلىتىپ ءماز بولعانداي كۇي كەشتىك.

كەلەسى كۇنى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنە ەكسپوزيتسيا قۇرۋ جۇمىسىن اياقتاعان سوڭ ارىپتەسىمىز م.كادىربەكۇلى  ءبورىلى، جيدەباي، اقشوقىعا  جولعا اتتاناتىمىزدى جەتكىزدى.  تۇپكى ماقساتىمىز دا ۇلىلار مەكەنىنە تاعزىم ەتىپ زيارات جاساۋ بولاتىن. ەرتەلەتىپ تاعى دا جول تارتتىق. جولاي ج.ماعازبەكۇلى ءبورىلى، جيدەباي، كۇشىكباي بۇلاعى، ەڭلىك-كەبەك ۇڭگىرى حاقىندا قىزىقتى ماعۇلماتپەن اڭگىمەسىن ادىپتەپ ەلىكتىرىپ وتىردى. كوزدى اشىپ جۇمعانشا كۇشىكباي بۇلاعىنا دا جەتتىك. تاستاي بۇلاق سۋىن ىشسەڭ مەيىرىڭدى  قاندىرادى. كەلەسى كەزەكتە - ءبورىلى. «اباي جولى» رومانىنداعى كەيىپكەرلەر جايىندا اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ، بورىلىگە قالايدا جەتكەنىمىزدى دە اڭعارماي قالىپپىز. الىستان مەن مۇڭدالاعان كۇمبەزدى كەسەنەدە قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى م.اۋەزوۆتىڭ اكەسى مەن اناسى ماڭگىلىك تىنىس تاپقان ەكەن. شىندىعىندا ءبورىلى مۇحاڭنىڭ بالعىن بالالىق شاعى وتكەن قۇتتى مەكەنى. قۇران باعىشتاپ، اڭگىمەلەسىپ تۇرىپ بايقاماپپىز، بىزگە قاراي ورتا بويلى، قىر مۇرىندى ءبىر كىسى بەتتەپ كەلەدى ەكەن. ءجۇزى تانىس، جاقىنداپ كەلە «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ امانداستى. بۇل وتكەن جىلى عانا تۇركىستاندا بولعان م.اۋەزوۆ مۋزەيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شاعجان اعا بولىپ شىقتى.  اماندىق ساۋلىق سۇراسىپ بولعان سوڭ، ج.ماعازبەكۇلىنا «نەگە كەلەتىنىڭىزدى ەسكەرتپەدىڭىز؟» - دەپ اعالىق بازىناسىن دا ايتىپ ۇلگەردى. سوزگە توسىلار جاكەڭ بە كىدىرمەستەن «تۇركىستاندىق جىگىتتەردى مۇحيتقا اپارىپ كەلەرسىڭ دەپ تاپسىرما بەرگەن بولاتىنمىن. تۇسىمدە ايان بەردى دە، بىردەن ءوزىم كەلۋگە شەشىم قابىلدادىم»- دەپ كۇلىسىپ الدى. شاعجان اعا بىزدەردى سوڭىنا ەرتىپ مۇحاڭنىڭ مەموريالدى مۋزەيىنە بەتتەدى. مۋزەيگە كىرمەس الدىن ءبورىلىنىڭ تاريحىنا توقتالدى. كىرەبەرىستە مۇحاڭنىڭ ءمارماردان سومدالعان تانىس بەينەسى. شاعجان اعا وتە ءسوزۋار كورىندى ەكسكۋرسيانى ناقىشىنا كەلتىرىپ-اق جىبەردى. اسىرەسە ەكسپوزيتسيادا تۇرعان جادىگەرلەردى اباي، شاكارىم، مۇحاڭ زامانىمەن قابىستىرا ايتقاندا، ەرەكشە اسەرگە بولەنەدى ەكەنسىڭ. مۋزەي الدىندا ەستەلىك فوتوعا ءتۇسىپ، شاعجان اعانىڭ ۇيىندە جايىلعان داستارحاننان ءدام تاتتىق. بورىلىگە ارنايى ات باسىن بۇرعان «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ شىعىس قازاقستان وڭىرىندەگى مەنشىكتى ءتىلشىسى ازاماتپەن جولاي كەزىگىپ، بىرگە ۇلى ابايدىڭ كىندىك قانى تامعان جايلاۋىنا بەتتەدىك. ءالى كۇنگە دەيىن ورنى ساقتالعان بۇلاق باسىندا ۇيەزدەگەن جىلقىلار كوزگە شالىندى. ءارى قاراي جول تارتتىق. كارى شىڭعىستاۋ جاقىنداعان سايىن باۋىرىن جايا، «قوش كەلدىڭدەر» - دەگەن سىڭاي تانىتارداي. ەڭلىك پەن كەبەكتىڭ مۇڭلى ماحابباتىنىڭ ءتىلسىز كۋاگەرى بولعان جەردەگى ەسكەرتكىش قيالىمىزدى قيالعا جەتەلەدى. شاعجان اعا قوس عاشىقتىڭ تاريحىن ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ جاتقانى سول ەدى، كەنەت «ءاي، مىنا قىز قايدان كەلدى؟» - دەگەنى. قىزىقتى اڭگىمە سول جەردەن كىلت ءۇزىلدى. الدىندا ودىرايىپ قالعان ءبىز ءىستىڭ ءمانىن كەش ءتۇسىنىپ، قىران-جاپپاي كۇلكىگە قارىق بولىپ جاتىرمىز. سويتسەك اڭگىمە ەڭلىك اپكەمىزگە ەمەس، ءبىز باعىتقا بەتتەگەن اسپازشى قىزعا ارنالعان بوپ شىقتى. ەستەلىك سۋرەتكە تۇستىك، الدىمىزدا اقشوقى.  جەر بەدەرى دە وزگەرىپ سالا بەرگەندەي. ەرەكشە تابيعاتى اياسىندا جاسىل جەلەككە جامىلعان دالانىڭ ءارى ەندى عانا كىرگەندەي. ج.ماعازبەكۇلى اق ساعىم بولعان  كوز ۇشىنداعى كەسەنەنى كورسەتىپ «بۇل بي اتانىڭ مازارى، ياعني كەڭگىربايدىڭ كەسەنەسى» دەگەسىن كولىكتى توقتاتىپ، فاتيحا سۇرەسىن وقدىق. بارىنە دە ۇلگەرۋ كەرەك. قوس كولىك جارىسا زىرعىپ كەلەدى. كەنەت دالانىڭ ور قويانى جولىمىزدى كەسىپ وتكەنى. قانسوناردا جۇرگەندەي قيقۋعا باستى. قويان دا تالاي قۇقايدى باستان وتكەرگەن ناعىز اككى  ەكەن، شاڭدى ءبىر بۇرق ەتكىزە باعىتىن وزگەرتىپ ءوز جونىنە كەتە باردى. ءتىلۇشىنا ەرىكسىز ولەڭ جولدارى ورالدى. قايران اباي-اي! «قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»-دەپ قالاي-قالاي قيىستىرعان دەسەڭىزشى. سول ساتتەرگە مىنا ماڭعاز دالا كۋا بولدى عوي. اقشوقىدا «قارادان شىعىپ حان بولعان» قۇنانباي قاجى، ابايدىڭ ۇلدارى ءبىلىم جولىندا تاسقياعا ورلەگەن ءابدىراحمان، «مەدعات-قاسىمداي» تاماشا تۋىندى اۆتورى ماعاۋيا، م.اۋەزوۆتىڭ اتاسى داڭعايىر ءدىن ءبىلىمپازى اۋەز قوجا سىندى تۇلعالارعا قۇران باعىشتادىق.

«اپاما دا بارايىن

تايلاعىمدى دا ۇيرەتەيىن»-دەيتىن قازاقپىز عوي، ءتىلشى باۋىرىمىز ءوز ىسىنە كىرىسىپ تە كەتتى.  شاعجان اعا مەن ج. ماعازبەكۇلى ءتىلشى سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ، اقشوقىنى رۋحاني تۋريزمگە اينالدىرۋ ماسەلەسى بويىنشا كەلەلى ويلارىن ورتاعا سالدى. قايتالانباس اسەردەن ايىعا الماي تۇرمىز. ءارى قاراي جيدەبايدى بەتكە العان ءبىز الىستان قوس كۇمبەز كورىنگەندە اباي مەن شاكارىم زامانىنا ەنگەندەي ءحالدى باسىمىزدان وتكەردىك. جيدەبايعا جەتىپ، الدىمەن  ابايدىڭ كەسەنەسىنە تىزە بۇكتىك. ارحيتەكتۋراسى وزگەشە كەسەنەدەن قوبىزدىڭ قوڭىر ءۇنى ىسپەتتەس دىبىس سىڭسىپ تۇرعانداي. شاكارىم قاجى مەن ۇلى احاتتىڭ كەسەنەسىندە تولقىپ وتىرىپ قۇران باعىشتادىق. شاكارىم قاجىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندەگى ماعلۇماتتارعا قانىقتىق. جيدەبايداعى ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىن جارى ەركەجانمەن وتكىزگەن اباي ۇيىنە كىرگەندەگى اسەردى سوزبەن بايانداۋعا قىزىل ءتىل دە قاۋقارسىزدىق تانىتار. ءسىرا، ءۇي ورنى بۇل كۇندەرى مەموريالدىق مۋزەيگە اينالعان. اقىننىڭ قول تابى قالعان جادىگەرلەرى ءباز باياعى قالىپتاعىداي كوزدىڭ جاۋىن الادى. مىنە، مىنە ەندى ءبىر ساتتە سىرتقا شىعىپ كەتكەن داناگوي اقىن ەسىكتەن ىشكە ەنىپ كەلە جاتقانداي. مۋزەي ەكسپوزيتسياسىن ارالاپ بولعان سوڭ، مۋزەي قىزمەتكەرلەرىنىڭ «پىكىر كىتابىنا ۇسىنىس جازىپ قالدىرساڭىزدار» - دەگەن ءوتىنىشىن جەرگە تاستاي المادىق. ابايدىڭ شاكىرتى ءارى زامانداسى بولعان كوكباي اۋىلى شىڭعىستاۋ باۋىرىن جامباستاي ورنالاسىپتى. كوكباي اقىننىڭ  شاعىن مۋزەيىنە باس سۇعىپ، ومىرىنەن شىعارماشىلىعىنان سىر شەرتەتىن ەكسپوزيتسيامەن تانىستىق. كوكبايتانۋشى ەمەس پە ج.ماعازبەكۇلى بۇل جەردە ەكسكۋرسيانى جۇرگىزۋشى گيدكە اينالىپ كەتكەندەي كورىندى ماعان.

«قايران ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» - دەپ كۇڭىرەنە ءۇن قاتقان اباي، اۋليەلىك داراجاتقا جەتكەن شاكارىم، اباي شىعارماسىن جيناقتاۋدا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان كوكباي سىندى تۇلعالاردى دۇنيەگە كەلتىرگەن قاسيەتتى توپىراقتان اينالساڭ ارتىقتىق ەتپەس. شات-شادىمان سەزىم سانانى باۋراپ ۇلىلار مەكەنىنەن اتتانىپ كەتتىك.

بەرىك بايبولوۆ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz