قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى شەرحان مۇرتازانىڭ قازا بولۋىنا بايلانىستى ءابىش كەكىلباەۆتىڭ شەراعاڭ تۋرالى جازعان "العاداي ازامات" اتتى ەسسەسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز. 

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى

تاڭىردەن باسقا سۇراماي، ۇل سۇراعان ۇرپاقجاندى جۇرتپىز عوي. جاسىندا ەرىنىمىز تۇششىپ سۇيگەنىمىزدىڭ، ەسەيگەندە ەل قاتارىنان كورگەنىمىزدىڭ وزىنە ءماز بولامىز. ال ەندى كوپتەن وزىپ كوش باستاپ، جۇرتتى توقتاتىپ، ءسوز باستاپ جاتاتىن سۇلەيلەرىمىزدىڭ جولىندا قۇربان بولىپ كەتۋگە پەيىلمىز. ءاربىر تۇششىمدى ءىسىن، تۇتىمدى ءسوزىن ەستىگەن سايىن توبەمىز كوككە ءبىر-اق ەلى جەتپەي قالىپ وتىرادى. "قۇدايدان ازاماتتى نەگە سۇرايدى دەيسىڭ!” – دەپ قارالاي اينالىپ-تولعانىپ بىتەمىز.

جاراتقان يە دە جورالى جۇرتىمىزدىڭ وسى ءبىر پەيىلىن ۇدايى ەلەپ-ەسكەرىپ كەلە جاتقانداي. ساراڭ تاعدىر مەن سارابدال تاريح قانداي وتكەلەگىنىڭ تۇسىندا دا از بولعانىمەن بار ەكەنىنە، دارا بولعانىمەن نار ەكەنىنە كۇنىنە مىڭ شۇكىرلىك ايتقىزاتىنداي العاداي ازاماتتاردان قۇر الاقان قالدىرىپ كورمەپتى.

قازىرگى قازاق قاۋىمىنىڭ تاپ سونداي ماڭدايىنا ۇستاپ، زامانىمىزعا تاپ كەلگەن دۋلىعالى نارىمىزعا بالاپ، قوعاداي جاپىرىلا قوشەمەت كورسەتىپ جۇرگەن بىرەگەي تۇلعاسى – شەر-اعاڭ، كادىمگى شەرحان مۇرتازا ەكەندىگى داۋسىز.

قۇدايعا شۇكىر، ول مىناۋ تىرشىلىك دەپ اتالاتىن نۋ جىقپىلدى جەتپىس جىل بويى شارشاماي كەزىپ، تالاي وردە وكپەسى ءوشىپ، تالاي ەڭىستە وكشەسى قاناپ، تالاي جەردە قاۋىپ پەن قاتەرگە جاناپ، جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتسە دە، تايسالماستان العا تارتىپ، قادامى قايىرلى، قانجىعاسى مايلى، جولبارىستىڭ جوتاسىن وپىرعان باتىرداي ەكى مۇرتى ەدىرەيىپ، جەلكە تۇسى كۇدىرەيىپ، تالتاڭ باسىپ ورتامىزدا ءجۇر.

ءتاڭىر ونىڭ كوزىنە وتتى، كوكىرەگىنە شوقتى، قورامساعىنا وقتى مول سالىپ جاراتىپتى. تەك اتىن ەستىگەننىڭ وزىندە ەت-جۇرەگىڭ شىمىرلاپ، ساي-سۇيەگىڭ سىرقىراپ قويا بەرەتىندەي.

ۇلدارىنا بۇلاي دەپ ات قويىپ جۇرگەن قاۋىم شالعىنى، قىستا ايىرتتان قارى مەن ايۋداي اقىرعان ايازى انتەك مول بولاتىن جۋالى مەن مىڭبۇلاقتىڭ جون ارقاسىنا قونجيعان ازعانتاي اۋىل قۇلي شىلمەنبەت اراسىنا ەكى دۇركىن ات باسىن بۇرعانىم بار. سويتسەم، ول دا كادىمگى قارا بورباي قازەكەمنىڭ ىرگەسى قوڭىرسىعان قاراپايىم اۋىلى ەكەن. مالمەن قوسا جەردى كۇيتتەپ، كوبىرەك بەينەت كەشىپ وسكەندىكتەرىنەن شىعار، ادامدارى وڭكەي قايىڭ قاپتال، قاپساعاي، مىعىم ءسىڭىر، شىمىر ەت، قايىس، تارامىس، سىپتىعىر، كۇنەس قارا تورى بولىپ كەلەدى ەكەن. ومىراۋلارىنان ساقالى توگىلگەن، كومەيلەرىنەن ماقالى توگىلگەن تىعىرىق تاقيا سىرباز تاقۋا قاريالارى بولادى ەكەن. كەستەلى كيمەشەكتى باستىرا تالاستىڭ الاتاۋىنداعى قارلى شىڭدارداي قاقىرا جاۋلىق وراعان اق كوكىرەك اجەيلەرى بولادى ەكەن. ەمىرەنە امانداسىپ، تەبىرەنە تىلدەسەدى ەكەن. ميزام شۋاقتاي مايسا كۇلىپ، مايدا سويلەيتىن مەيىربان ەل ەكەن. باعزى يراننىڭ ءدۇلدۇل اقىندارى جارىسا جىرلاعان تارازدىڭ تال شىبىقتاي يىلگەن تانا كوز قىزدارى مەن ارشىن جىگىتتەرىنىڭ دە تۇقىمى اۋىپ كەتە قويماعان ەكەن. بار ەكەن. ۇيالا كۇلىپ، يمەنە ىزەت قىلادى ەكەن. قۇلاعىن تىكىرەيتكەن يتتەرى بولماسا، ادامىنان كەكىرەيىپ نە تىمىرايىپ تۇرعان ەشكىمدى كورمەدىم. ەشقايسىسىنىڭ ورەكپىپ تۇرعان ەشتەڭەسىن بايقامادىم.

شاماسى، بۇدان جەتپىس جىل بۇرىن وتكەن شىلدەحانادا اينالانى اشتىق جايپاپ، تىرشىلىك نۋىن بۇرشاق ۇرىپ، جان بىتكەن جاپىرىلا كۇيرەپ، اسپان الاقانداي، جەر تەبىنگىدەي قۋىرىلىپ جاتقان قۋ زاماندا دۇنيەگە كەلگەن قىزىل شاقا نارەستەگە الگىندەي ءاۋپىرىم ەسىمدى تاستارى ورگە دومالاپ تاسىپ جۇرگەندىكتەن ەمەس، تاۋلارى جىعىلىپ جاسىپ جۇرگەندىكتەن قويعان سياقتى. ءبىر اۋىلدىڭ نەمەسە ءبىر رۋلى ەلدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ۇيىتقىلى ۇلتتىڭ باسىنا قىرىق قىرسىقتىڭ قارا بۇلتى قاتار ءتونىپ، قاراداي كۇدەر ءۇزىلىپ وتىرعان تۇستا ارتتاعى ۇرپاق شەتىنەن ارشىلان، شەتىنەن شەرى بولىپ وسپەسە، ەندىگى ەلدىڭ ەسى تۇگەندەلىپ، ەتەگى جابىلا قويۋى ەكىتالاي ەكەندىگىن ەرتە ەسكەرگەندىكتەن قويسا كەرەك.

قالاي بولسا دا، قاي اقساقال ايتسا دا، ازان شاقىرىلعاندا اۋىزىنا وسىنداي ارۋاق شامىرىقتىرار ارلان ەسىم تۇسكەن جارىقتىقتىڭ جاتقان جەرى ءجاننات بولعاي!

اسىلىندە، شەر-اعاڭ ەس ءبىلىپ، ەتەك جاپقالى سول ءبىر سيرەك ەسىمگە لايىق بولۋدى جادىنان ءبىر شىعارىپ كورمەگەندەي. قالىڭنىڭ تۇكپىرىندەگى تۇگى تىكىرەيگەن قابىلانداي قاھارلى مىنەز تانىتىپ، قايسار تاعدىر كەشىپ كەلەدى. كوزىن اشپاي جاتىپ، اكەسى ءسىبىر ايدالدى. بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، ىشتەگى اپاتقا سىرتتاعى الاپات ۇلاستى. قابىرعاسى قاتپاي جاتىپ، جوقتىق، جەتىمدىك، ءتىپتى قورلىق پەن زورلىق كوردى. جۇدىرىعى بارلار جەلكەدەن نۇقىدى. ساۋساعى بارلار كوزىنە شۇقىدى. كوكىرەگىندەگى زاردى بايقاتپاي، كوزىندەگى جاستى كورسەتپەي، قاسارىسا ءجۇرىپ قايرات، الىسا ءجۇرىپ اقىل جيىپ ءوستى. اۋىزدىعا ازۋىن، تىرناقتىعا ءتىسىن، قياناتقا كۇشىن كورسەتە ءجۇرىپ ەرجەتتى. كورىنگەن ءبىر ءتۇرتىپ باققان “حالىق جاۋىنىڭ” بالاسىنان كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى قۇلاپ، حالىقتىڭ ءوزى قالاپ سۇيگەن داناسىنا دەيىن قيىن-قىستاۋ جول كەشتى. تالاي تەسكەن تاۋدان ءوتىپ، تالاي شىرقاۋ شىڭعا شىقتى.

ول تۇسكەن ەڭىس قانداي تۇڭعيىق بولسا، ول جەتكەن جەڭىس سونداي تىم بيىك.

ول ءبارىمىزدىڭ قولىمىزدان كەلە بەرمەيتىن ىستەردى تىندىردى. ءبارىمىز تاۋەكەل ەتە بەرمەيتىن ىستەرگە تاۋەكەل ەتتى. سوندىقتان دا ءبارىمىز جەتە بەرمەيتىن ابىرويعا جەتتى.

ول بۇگىن “ارشىلانىم-اي!” – دەپ ارداق تۇتساڭ دا، “شەرىم-اي!” – دەپ ماردامسىساڭ دا، “قابىلانىم-اي!” – دەپ قايمىقساڭ دا، اۋىزىڭ قيسايىپ كەتپەيتىن ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدىڭ اسا ايبىندى تۇلعاسى. كەسەك سۋرەتكەر. كەمەل قايراتكەر. اسقاق ازامات.

ءدايىم، جەلدىڭ وتىندە، جاۋدىڭ بەتىندە، ۇشار شىڭدى جايلاپ، ۇشان دالانى قىستاپ، كۇندىز ايقايدان، تۇندە “ايتاقتان” اۋىزدارى بوساماي، ىرگەدەن جاۋ، توبەدەن جۇت ءتونىپ، استىنداعى اتى ىلعي اۋىزدىعىن شايناپ، ۇستىندەگى ءوزىنىڭ ىلعي ىزا-نامىسى قايناپ، ءتىسىن قايراپ، بەس قارۋىن بەلىنەن ءبىر تۇسىرمەي وتەتىن بىربەتكەي بەزەرىمدى نويانداردان باسقانى ادامعا ساناماي، الىس-جۇلىستا، ايتىس-تارتىستا، ايقاس-سايىستا عۇمىر كەشكەن جاۋجۇرەك قاۋىم قاستەر تۇتاتىن بار مىنەز، بار قاسيەتتىڭ بارىنە يە بۇل ادام ادەبيەتكە دە، ساياساتقا دا سول قالىڭ كوپتىڭ اراسىنان، ولار شەگىپ باققان قيامەت-قايىم قيىندىقتاردىڭ ورتاسىنان كەلدى. سودان دا شىعار، ونىڭ جازعانى دا، ايتقانى دا، ءتىپتى قالىڭ جيىندا توڭىرەگىندەگىلەردى ەدىرەيە تىڭداپ، ەجىرەيە سويلەيتىنى دە ەنتەلەگەن كوپتىڭ كوڭىلىن ءدوپ باسىپ وتىرادى. قاي تاراپقا، قاي اۋىل، قاي قاۋىمعا بارسا دا، ونى ورتاسىنان ويىپ الىپ، وقشاۋ قوشەمەتتەپ جاتادى. جالپىنىڭ اراسىندا جۇرۋگە قيمايتىن جالعىزىنداي الابوتەن ايمالاپ باعادى.

بۇل حالىققا دا جاراسادى. حالقى استى-ۇستىنە ءتۇسىپ جاتقان ارىسقا دا جاراسادى.

ويتكەنى، شەرحان قابىرعاسى قاتىپ، بۋىنى بەكىگەلى حالىقتان ءبىر ەلى ىرگە اجىراماي كەلەدى. قولىنا قالام العالى حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەپ كەلەدى. قاتارداعى ءتىلشى كەزىندە حالىق ءبىتىرىپ جاتقان ەرەن ىستەرمەن قوسا، حالىق كورىپ وتىرعان ەرەسەن تاۋقىمەتتەردى دە جاسىرماي جازا ءبىلدى.

قالامىمەن بىرگە قاناتى دا قاتايىپ، اقپارات تورىنە شىققاندا دا سول ۇستانىمىنان ءبىر ءسات اينىپ كورگەن ەمەس. اينالاسىنا حالىق سۋساپ وتىرعان اڭگىمەنى ايتا الاتىندار مەن ولاردىڭ اۋىزىنا قاقپاق بولمايتىنداردى جينادى. الپىسىنشى جىلدارعى ازعانتاي جىلىمىقتىڭ تۇسىندا سىرەسكەن توڭ ءجىبىپ، استىنان قاۋلاي كوتەرىلگەن ءالسىز كوكتى قايتادان اياز جالاپ، سۋىق ءۇرىپ كەتپەۋىنە قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادى. ۇلتسىزدىق پەن ۇياتسىزدىق بىردەي مەڭدەپ “قازاقى مال مال ەمەس، قازاقى بالا بالا ەمەس” دەيتىن قاعيدا مەملەكەتتىك ساياساتقا اينالعان تۇستا ۇلتتىڭ ءتىلى كەسىلمەۋى، حالىقتىڭ رۋحى وشپەۋى، ارتتاعى ۇرپاقتىڭ الجاسىپ كەتپەۋى جولىندا ارىستانداي ارپالىسىپ، جولبارىستاي جاعالاسا العان جالعىز رەداكتور شەرحان مۇرتازا بولعاندىعىن ءوز كوزىمىزبەن كورگەنبىز. ءبارىن جوعالتىپ، ءبارىن توناتىپ، بارىنەن ايىرىلعان ادىرا قاۋىمىمىزدىڭ وڭ جاعىندا اتا-بابادان قالعان جالعىز كوز كونە ابدىرەدەي ءتول ادەبيەتىمىزدەن ايىرىلىپ قالماۋ ءۇشىن جاس تالاپكەرلەرىمىزدىڭ قالامىنان شىققان جىلىگى تاتيتىن ءار سويلەم، ءار شۋماقتى جەردەن جەتى قويان تاپقانداي “لەنينشىل جاستىڭ” بەتىنە سۇيرەلەدىك. كۇن سايىن گازەت بەتىن بەرمەيتىن ن.س.حرۋششەۆتىڭ قۇلاش-قۇلاش باياندامالارى مەن سويلەگەن سوزدەرىمەن جارىستىرىپ، ول كەزدە ءالى ءبىر كىتابى دا شىقپاعان مۇقاعالي، قادىر، جۇمەكەندەردىڭ قۇلاش-قۇلاش جىرلارى مەن داستاندارى باسىلدى. ساحنادا ءبىر-ەكى ءساتتى ءرول ويناعان جاس اكتەرلەرىمىز بەن ءبىر-ەكى شىعارماسى كورمەگە قويىلعان جاس سۋرەتشىلەرىمىز جايىندا ەتەكتەي-ەتەكتەي ماقالالار جاريالاندى. تۇكپىر-تۇكپىردەگى تالاعىنىڭ ءبيتى بار جاستارعا ادەيى ىزدەۋ سالىندى. سارىاعاش پەن اتىراۋداعى مۇعالىمدەر تولەگەن مەن فاريزا، قاتىنقاراعاي مەن لەنگىردەگى تراكتورشىلار ورالحان مەن مۇحتارلار ادەبيەت تابالدىرىعىنان سولاي اتتادى. بۇرىن بوساعادان ورىن تيمەيتىن “لەنينشىل جاس” ەندى ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدىڭ توردەگى شارايناسىنا اينالدى. قازىرگى قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ورەسىن اسىرىپ، ءورىسىن كەڭەيتىپ جۇرگەن ورەن جۇيرىكتەردىڭ ءبارىنىڭ دەرلىك تۇساۋى “لەنينشىل جاستا” كەسىلدى. قاناتتارى “جالىندا” قاتايىپ، “جۇلدىزدىڭ” بەتىندە قابىرعالى شىعارمالارى جاريالاندى. “قازاق ادەبيەتى” مەن “ەگەمەندى قازاقستان” بەتىندە ءادىل باعالارىن الىپ، ەسىمدەرى ەلگە تانىلدى. ءبارىنىڭ دە رۋحاني اكەسى باسقا ەشكىم ەمەس، شەرحان مۇرتازا بولدى. ونىڭ جازۋشىلىق پەن جۋرنالشىلىقتاعى، قوعامدىق وي-ساناداعى مۇنداي “وكىل بالالارى” جۇزدەپ ەمەس، مىڭداپ سانالادى. ويتكەنى، ول باسقارعان تۇستا، قاي باسىلىم دا ەل اراسىن الدەنەشە ءجۇز مىڭداپ تاراپ ءجۇردى. ول قانداي اقپارات قۇرالىن باسقارسا دا، قازاقتىڭ مۇڭ-مۇددەسىنە دەگەندە كوزى كىرەۋكە، قۇلاعى توساڭ، ءتىلى ءشۇلجىڭ تارتىپ كورگەن جوق. قازاقتىڭ الپىسىنشى جىلداردان باستاپ وزگەرە باستاعان قوعامدىق مىنەز-قۇلقىنىڭ جاقسىلىق پەن جاڭالىققا قاراي بەت بۇرۋىنا رەداكتور شەرحان مۇرتازانىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان زور. قازاقتىڭ اقىل-ويى مەن ارەكەت-امالىن جەلتوقسانعا قاراي جەتەلەۋدە ول باسقارعان ادەبي باسىلىمداردىڭ، تاۋەلسىزدىككە قاراي جەتەلەۋدە ول باسقارعان “ەگەمەن قازاقستاننىڭ” ەلەۋلى قىزمەت ەتكەندىگىن ايتپاي كەتۋ اقيقاتتىڭ الا ءجىبىن اتتاعاندىق بولار ەدى.

ونى ادەبيەتكە دە الىپ كەلىپ جۇرگەن وسىنداي ەلجاندىلىعى دەپ ويلايمىن. جاسىراتىن نەسى بار، جۋرناليستيكادا شىن ساردارلىعىن كورسەتكەن التىن باستى ازاماتىمىز كەنەت اڭگىمە-پوۆەستەر جاريالاتا باستاعاندا قولدا تۇرعاندا قارماپ قالايىق دەپ رومانيستيكاعا بىردەن اۋىسقان وزگە دە رەداكتورلارىمىز بەن باسپا ديرەكتورلارى سياقتى ادەبيەتكە كوپتىڭ ءبىرى بولىپ قالىپ، قادىرىن جوعالتىپ الماس پا ەكەن دەپ قاۋىپتەنگەندەردىڭ بىرەۋى ءبىز ەدىك. كوپ ۇزاماي ول كۇدىكتەن ارىلىپ، كەيبىر شىعارمالارى شىققاندا ىقىلاستانا وقىعانبىز. سوڭعى ايلاردا 1994 جىلى شىققان ءتورت تومدىعى مەن “اي مەن ايشادان” باستاپ كەيىنگى كەزدە جارىق كورگەن شىعارمالارىن قايتادان ءسۇزىپ شىققاندا، اۋەلگى كۇدىگىمىزدىڭ ابەستىك ەكەندىگىنە كوزىمىز ابدەن جەتتى.

ول ادەبيەتكە دە حالىقتىڭ قابىرعاسىنا نە باتىپ وتىرعاندىعىن انىق بىلگەندىكتەن كەلىپتى. ونىڭ اقپارات قۇرالدارىنا قاراعاندا ومىرلىك شىندىقتى جان-جاقتى قامتۋعا، قانشا دەگەنمەن، امال-ايلاسى كوبىرەك ەكەندىگىن سەزگەسىن كەلىپتى. سول كەزەڭدە كۇللى الەمدىك ادەبيەتتە دە الگى سەبەپتەن تۋىنداعان ‘جۋرناليزم” اعىمى باس كوتەرىپتى. ناقتى دەرەكتەمەلىك ادەبيەت پەن بەللەتريستيكانىڭ ستيلدىك سيمبيوزى كوركەم ويلاۋدىڭ يكەمدىلىگىن ودان ارمەن ارتتىرا ءتۇسىپتى. شەرحان مۇرتازا دا جازۋشىلىققا ومىردەن كورىپ بىلگەن ءوز تاقىرىبى بولعاندىقتان كەلىپتى. ول از دەسەڭىز، وزىنەن باسقا ەشكىم ايتىپ جەتكىزە المايتىن وزىندىك تاعدىر-تالايى بولعاندىقتان كەلىپتى. ونىڭ تۇڭعيىعىنا تەك ادەبيەت قانا بويلاپ، ونىڭ تىلسىم سىرلارى تەك سۋرەتكەر عانا ساراپتاي الاتىنىن تۇسىنگەندىكتەن كەلىپتى.

بىراق، اقيقاتقا جۇگىنسەك، شەرحان مۇرتازانىڭ مۇنداي مول ومىرلىك قورى مەن سۋرەتكەرلىك شەبەرلىگى ءاپ دەگەننەن اي قۇشاق قاۋىپ قابىسا قالماپتى. ونىڭ بۇگىنگى داۋسىز مويىندالىپ وتىرعان ۇلكەن تالانتى ادەبيەت ايدىنىندا بىردەن اسقار تاۋداي ايبىن تانىتىپ، اسقاقتاپ شىعا كەلمەپتى. اۋەلى مۇحيت تۇبىنەن ەندى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان ايسبەرگتەي ءار جەر، ءار جەردەن شوقتىق كورسەتىپ، بىرتە-بىرتە وركەشتەنىپ، بىرتىندەپ بيىكتەي ءتۇسىپتى. ونىڭ مۇنداي بىرتىندەپ كەمەلدەنۋىنە ەكى سەنىمدى سواۆتورى مىقتاپ كومەكتەسىپتى. جازۋشى شەرحان مۇرتازانىڭ ءبىر سواۆتورى – شىرىلداعان شىندىق. ەكىنشى سواۆتورى – شىجعىرىلا شىرقىراعان ار-نامىس. ونىڭ باستى تاقىرىبى – تابانعا تاپتالعان ار-نامىستىڭ ويانۋى، اپشۋى، ايقاسقا شىعۋى.

باسقالارىن بىلاي قويعاندا، باستاپقى شىعارمالارىنىڭ وزىندە وسى پافوس شاقپاقتىڭ جەلى كوتەرگەن قيىرشىق تاستارداي بەتىڭە ۇرىپ، كوزىڭدى وسقىلايدى. كورىپ جۇرگەن “داۋرەنىڭە” ىزاڭدى كەلتىرەدى. باسىمىزدان وتكەن سۇراپىلدار مەن سۇمدىقتار جايىندا ويعا باتىرادى. يت سىلىكپەمەن ءجۇرىپ، قاڭقاسىنىڭ قايدا قالعانى بەلگىسىز قايران اكەلەرىمىزدىڭ، جەسىرلىكتەن جەركۇيىك بوپ كەتە جازداعان اينالايىن انالارىمىزدىڭ، جەتىمدىكتەن كوزكۇيىك بولىپ وسكەن وزدەرىمىزدىڭ، جاۋىر تۇيەدەي جۇتاڭدىقتان ءبىر ارىلا الماي وتكەن اۋىلىمىز بەن اجداھانىڭ اۋىزىندا كۇن كەشكەن قاۋقارسىز قاۋىمىمىزدىڭ قان قاقساتار شىندىعىن قاز-قالپىندا كوز الدىمىزعا اكەلەدى. مىلتىقتى مايدان وتكەنمەن، مىلتىقسىز مايداننىڭ ەشقاشان بىتپەيتىنىن ۇعىندىرىپ، كورىنگەن كوكىمەگە ءبىر سەنگەن الەۋمەتتىك ەسالاڭدىقتان ەسىڭدى جيعىزادى. وتكەنگە دەگەن وكىنىش پەن كەلەشەككە دەگەن ءۇمىتتى تالشىق ەتكەن جانسەبىل تىرشىلىكتىڭ قاي تىرتىعىنىڭ دا قاستەرلى ەكەندىگىنە قاپىسىز قانىقتىرادى. ءوز كوكىرەگىڭدەگى ىزا مەن نامىستان، جىگەر مەن سەنىمنەن، ارمان مەن ماقساتتان باسقا كوكتە دە، جەردە دە ەشقانداي تىرەك-تايانىش جوق ەكەندىگىنە كوزىڭدى جەتكىزەدى. وعان دايەك پەن ايعاقتى ءوزى كەشكەن كەلەڭسىز تاعدىردان تابادى. بارشامىز باستان وتكەرىپ كەلگەن كۇلدى-كومەش كۇيكى تىرلىكتىڭ باسقامىز اڭعارا بەرمەگەن اششى اقيقاتتارىن اڭعارتادى.

كۇندە كورىپ جۇرگەن قاراپايىم جانداردىڭ الگىنىڭ بارىنە اقىرىنا دەيىن شىداپ باققان قايسارلىعىن جىرلاي وتىرىپ، قاجىماس قايراتكەرلىك پەن قاھارماندىق تاقىرىبىنا بويلايدى. تۇرار رىسقۇلوۆ تۋرالى بەس كىتاپتان تۇراتىن سوقتالى ەپوپەيا سولاي دۇنيەگە كەلىپتى. ءدايىم قاپى كەتىپ كەلگەن اكەگە ۇل بولۋ مەن ءدايىم قاپى سوعىپ قالا بەرەتىن حالىققا كوسەم بولۋدىڭ اششىسى مول، تۇششىسى تاپشى تاقسىرەتتى تاعدىرىنىڭ تاعىلىمى ءدال بۇگىنگى بىزدەرگە كەرەك. شەرحاننىڭ تۇرارى باتىلدىعى مەن باتىرلىعى جاعىنان باعزىداعى بابالارىمىزدان، كۇيىنىشتى شىرعالاڭ تاعدىرى مەن كۇيىكتى شىتىرمان ويلارى جاعىنان ارماندارى ىشىندە، بارماقتارى تىسىندە كەتىپ، كوز الدىمىزدا كۇيرەپ جوعالا بەرگەن كۇنى كەشەگى اعالارىمىزعا،  ءتىپتى كوپ جاعدايدا الاساپىران زاماندا الماعايىپ حال كەشىپ كەلە جاتقان بۇگىنگى وزدەرىمىزگە اۋماي ۇقسايدى. ارمانىنا زامانى، اقىلىنا قوعامى دەر كەزىندە قۇلاق اسپاي، ءدايىم كىجىنۋمەن وتكەن پۇشايمان تۇلعالاردىڭ تۇساۋلى تاعدىرىن شەرحان مۇرتازا ءوز كوزىمەن كورە ءجۇرىپ، ءوز باسىنان وتكەرە ءجۇرىپ بەينەلەگەندەي. جالقىڭ تۇسىنگەن اقيقاتقا جالپىڭ دەس بەرىپ، جاپپاي ۇمتىلىس تۋماعان جەردە قاي قاۋىمنىڭ باعى جانعان؟! حالقىنىڭ باعى جانباعان جەردە قاي جالقىنىڭ ىلگەرى باسقان قادامى كەر كەتپەگەن؟! تۇراردىڭ كەشكەنى دە تاپ سول كەر تاعدىر ەدى. ونىڭ جانىن جەگىدەي جەپ بىتكەن دە تەك كوپتىڭ اپەرگەن جەڭىسىن قانجىعاسىنا ءبىر ءوزى بوكتەرىپ، وزگەنىڭ بارىنە وكتەمسىپ باققان ءستاليننىڭ زۇلىمدىعى دا، باقتالاستارىنىڭ باقايدان قاققان زالىمدىعى دا ەمەس ەدى. يمانداي سەنگەن اقيقاتىنىڭ الدامشى، اڭساپ جەتكەن ارمانىنىڭ اققاپتال تاريحتىڭ كەزەكتى ءبىر قىلجاعى، جاي انشەيىن جالعانشىلىق بولىپ شىققاندىعى ەدى. ءبارىنىڭ دە ماڭگىنىڭ قيالى ەكەندىگىن مويىنداۋدىڭ اۋىرلىعى ەدى. ول بۇل جولعا ءبىر باسىنىڭ باعىن ويلاپ تۇسپەپ ەدى، ەسەسى كەتىپ، ەڭسەسى جىعىلىپ كەلگەن ەلىن ويلاپ ءتۇسىپ ەدى. ساۋابىن الام با دەپ جۇرگەندە، وبالىنا قالعانىنا كۇيىنە كۇيزەلدى.

ودان بەرى دە تاريح تالاي توڭبەكشىدى. ءۇمىتسىز سايتان دەپ، ءار جاڭا ۇرپاق جاڭا ۇمىتپەن تۋدى. دۇنيە بۇل قالپىندا قالمايدى، ايتەۋىر ءبىر وزگەرەدى، وزگەرسە، جاقسىلىققا قاراي وزگەرەدى دەگەن سەنىمدى قازىر جەر ورتاسىنا كەلىپ وتىرعان ەستيار بۋىن دا تالشىق ەتتى. تاعدىر، راسىندا دا، ولاردىڭ ماڭدايىنا كەزەكتى تاريحي تاڭداۋ جاساۋدى وزدەرى باستان كەشۋگە جازىپتى. بۇل جولى دا كەتەشەك قوعام كەلەشەك قوعامنىڭ اياعىنان اياماي شالىپ باقتى. وندايدا حالقىنا شىنداپ جانى اشيتىنداردىڭ قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا المايتىندىعى تۇسىنىكتى. قاي-قايسىسى دا حال-قادەرىنشە قايرات ەتىپ باقتى. بۇل تۇستا دا شەرحان ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. اتىشۋلى تۇرار تۋرالى حامساسىنىڭ سياسى كەپپەي جاتىپ، “قايتا قۇرىلۋ” نەمەسە “قايتا قىرىلۋ” ەكەندىگى ءالى نەعايبىل، ايتەۋىر “قايتا قۇرۋ” دەپ اتالاتىن تۇسىنىكسىز كەزەڭدە “ستالينگە حات” “بەسەۋدىڭ حاتى” سىندى ۇلتتىق سانامىزدى ايتا قالارلىقتاي شايقالتا بىلگەن شامىرىقتى تراگەديالاردى دۇنيەگە اكەلدى. حالىقتىق بولمىسىمىزدى قايتا قاۋساتىپ كەتۋى ىقتيمال جاڭا رۋحاني كەسەلدەرىمىزدى اشكەرەلەيتىن “جالعىز ۇيلىك ءزىلزالا”، “ەسەك ساۋداسى” اتتى تراگيكومەديالىق تۋىندىلار مەن اڭگىمە-نوۆەللالار جازدى.

بۇنىڭ ءبارى تاۋقىمەتتەن كوزى اشىلىپ كورمەگەن كەمتالاي حالقىمىزدىڭ اۋىسپالى كەزەڭ دەپ اتالاتىن اۋسار تۇستا تاعى دا سازعا وتىرىپ قالماۋىنا قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەنىندەي قالامگەرلىك جاناشىرلىعى ەدى.

شەرحان مۇرتازا – الگىندەي ۇلتتىق تاعدىرىمىز تۇبەگەيلى شەشىلەر كەزەڭدە بۇنىڭ ءبارى ازدىق ەتەتىنىن ەلدىڭ ەڭ الدىمەن سەزىنگەن قالامگەرىمىز. شىن ايتىس پەن شىن تارتىسقا بەلدى بەكەم بۋىپ شىقپاي بولمايتىنىن قاپىسىز العاندا ءبورى ەتەكتەن دەگەندەي، قاي وزگەرىستەردىڭ تۇسىندا دا ىسسىلاي سۇعىنىپ باعاتىن ساياسي سولاقايلار مەن ەكونوميكالىق قوماعايلار بۇل جولى دا توبە كورسەتپەي قالعان جوق. ونىڭ ءبارى ەندى-ەندى تىرسەگىن تىكتەپ كەلە جاتقان ەلدىگىمىزدىڭ سوڭىنا ءسوز ەرىتكىزىپ، ءتاي-ءتاي تاۋەلسىزدىگىمىزدى تالكەكتەۋشىلىكتىڭ ورتىنە ماي قۇيىپ باعارى تۇسىنىكتى. مۇندايدا ءوز ايىلىمىزدى ءوزىمىز جيىپ، ءوز ابەستىگىمىزدى ءوزىمىز تىيىپ ساقتانباساق، ءبىزدى سىرتتان تۇرىپ جاقتاپ نە اقتاپ الاتىندار تابىلا بەرمەيدى. وسىعان شاقىراتىن ءپاتۋالى ءسوز، پاراساتتى پىكىر كەرەگىپ تۇرعاندا دا، الدىمەن شەرحان مۇرتازا تاۋەكەل ەتتى. ەجەلگى قالامداسى كامال سمايىلوۆقا حات جازىپ، كوپتىڭ وزەگىن ورتەپ جۇرگەن كۇيىكتى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە پىكىر تارتتى. ولاردىڭ ءوزارا الماسقان بۇل حاتتارى ءبىز ءۇشىن دە وڭايعا تۇسپەگەن وتپەلى كەزەڭىمىزدىڭ قالاي وتكەندىگىنە رۋحاني ايعاق بولىپ قالارى ءسوزسىز.

ۋايىمدى ءۇمىت جەڭىپ كەلە جاتقان قازىرگىدەي تۇستا بارلاردى قاناعاتقا، جوقتاردى سابىرعا، جالپى الەۋمەتتى ىجداھاتتى ەڭبەكپەن تۇسىنگەن زيالى ازاماتىمىز. اۋەلى ول باسقارعان “ەگەمەن قازاقستاننىڭ” بەتىندە باستالعان كوزقاراستار سايىسى جاڭا سايلانعان جوعارعى كەڭەستىڭ ماجىلىستەرىندە جالعاستى. ول – راسىندا دا، كىمنىڭ كىم ەكەندىگىن ايقىنداعان ايلار مەن جىلدار بولدى. ەگەمەندىگىمىز بەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تاعدىرى دا سول ءبىر كەسكىلەسە وي شارپىسقان، پىكىر سايىسقان كەسكەكتى كەزەڭدە شەشىلدى. سول ءبىر ساياسي سالعىلاستاردا الداسپانداي جارقىلداعان سايىپقىران شەشەندەردىڭ ءبىرى شەرحان مۇرتازا بولدى.

تاۋەلسىزدىككە قول جەتىپ، ەگەمەن ەل بولعان سوڭ دا ساياسات مايدانى سايابىرسىعان ەمەس. كەشەگى قاپى قالعاندار ەندى بالاڭ تاۋەلسىزدىك پەن بالاۋسا مەملەكەتتىڭ ءار ادىمىن اڭدىپ، ءار جاڭساق قادامىن ينەگە شانشىپ باقتى. كەتكەن قاتەلىكتەرى مەن جويا الماي كەلە جاتقان كەمشىندەرىن جىپكە ءتىزىپ وتىراتىن كىرپياز سىنامپازدار كوبەيدى. ولار سىرتتان ايتىلعان سىبىر مەن سىبىستى قاعىپ الىپ، ىشتەن دۇركىرەتە، دۇرىلدەتە جونەلۋگە تىرىستى. وعان اۋىسپالى كەزەڭنىڭ، بولماي قويمايتىن اتتەگەنايلارى مەن اعاتتىقتارى دا از جەلەۋ بولعان جوق. ونىڭ ۇستىنە، جاۋ جاعادان ىنتىماقتى تىرلىككە شاقىرىپ قانا كوپ قىرسىقتى ازايتىپ، از بەرەكەنى كوبەيتە الامىز.

جالپى، ەلدىككە ەندى قولى جەتىپ، ەڭسەسىن ەندى تىكتەي باستاعان قاۋىمداردىڭ بايلىق پەن بيلىك جولىنداعى تايتالاستاردان بويلارىن اۋلاق ۇستاپ، بەرەكە-بىرلىككە جۇمىلعانى دۇرىس ەكەندىگىن تارلان تاريح تالاي رەت دالەلدەگەن. بۇل ءۇشىن دە اۋىزى دۋالى ازاماتتار كەرەك. ءبىز ونداي ازاماتتار جوقتىقتان ەمەس، سولاردىڭ اراسىنداعى شوقتىعى بولعاندىعىنان دا شەرحان مۇرتازانىڭ ارعى-بەرگىدەگى ەڭبەگى مەن اق-ادال ءومىر جولى تۋرالى ويىمىزدى اعىمىزدان جارىلا ورتاعا سالعاندى ءجون كوردىك.

شەر-اعانىڭ ءوزى: “الپىس – تال ءتۇس” – دەپ ءجيى ايتاتىن. تال تۇستەن كەيىن سارى بەسىن كەلمەۋشى مە ەدى. ەندەشە، جەتپىس جەردىڭ ءتۇبى ەمەس، سول ايتقان سارى بەسىن. الىس جولداعى جولاۋشىنىڭ از-ماز ات شالدىرىپ الىپ، قايتادان اتقا قوناتىن كەزەكتى ايالداماسى.

جولىڭىز ۇزاق، ساپارىڭىز ءساتتى بولعاي، ارداقتى اعا!

Abai.kz