ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى - بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا. سوندىقتان ەگەمەندىگىمىز باياندى بولىپ، ەل ەرتەڭى جارقىن بولسىن دەسەك، ۇلت ۇرپاعىنا دۇرىس تاربيە بەرۋ - پارىز! ياعني «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»! سوندىقتان بالاعا بالا دەپ قاراماي، قۇيتتاي كۇنىنەن باستاپ ونىڭ ەلىن سۇيەر ءبۇلدىرشىن، ۇلتىن ۇلىق تۇتار ۇلان، ماق­تا­نىشىمىزعا اينالار وتان­شىل ازامات بولىپ قالىپ­تاسۋىنا تىرىسۋى­مىز قاجەت. بالا بويىنا تاربيەنىڭ ۇرىعىن سەبەتىن، ەڭ الدىمەن، اتا-اناسى بولسا، ودان ك­ەيىن، بالاباقشاسى. ءتىپتى ەسىن بىلەر-بىلمەس شاعى­نان باستاپ كۇنۇزاققا بالا­باق­شا­دا جۇرەتىن بالا ءۇشىن با­لا­باقشانىڭ ىقپالى با­سىم­داۋ دەسەك تە بولادى. ەن­دە­شە، بالاباقشالارىمىز بالالاردىڭ ۇلتىنا ساي ازامات بولىپ قالىپتاسۋى جولىندا ءتالىمدى تاربيە بەرە الىپ وتىر ما؟!

ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى - بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا. سوندىقتان ەگەمەندىگىمىز باياندى بولىپ، ەل ەرتەڭى جارقىن بولسىن دەسەك، ۇلت ۇرپاعىنا دۇرىس تاربيە بەرۋ - پارىز! ياعني «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»! سوندىقتان بالاعا بالا دەپ قاراماي، قۇيتتاي كۇنىنەن باستاپ ونىڭ ەلىن سۇيەر ءبۇلدىرشىن، ۇلتىن ۇلىق تۇتار ۇلان، ماق­تا­نىشىمىزعا اينالار وتان­شىل ازامات بولىپ قالىپ­تاسۋىنا تىرىسۋى­مىز قاجەت. بالا بويىنا تاربيەنىڭ ۇرىعىن سەبەتىن، ەڭ الدىمەن، اتا-اناسى بولسا، ودان ك­ەيىن، بالاباقشاسى. ءتىپتى ەسىن بىلەر-بىلمەس شاعى­نان باستاپ كۇنۇزاققا بالا­باق­شا­دا جۇرەتىن بالا ءۇشىن با­لا­باقشانىڭ ىقپالى با­سىم­داۋ دەسەك تە بولادى. ەن­دە­شە، بالاباقشالارىمىز بالالاردىڭ ۇلتىنا ساي ازامات بولىپ قالىپتاسۋى جولىندا ءتالىمدى تاربيە بەرە الىپ وتىر ما؟!

وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى بالاباقشاعا بەرىلەتىن ءبىلىم ستاندارتى، ءتالىم-تاربيە بەتىمەن كەتكەن دەسەك تە بولادى. بەتىمەن كەتكەنى ەمەي نەمەنە، بالاباقشاداعى بىلدىر-بىلدىر ءتىلى ەندى شىققان بالالارى­مىز­عا ءبىرى كەلىپ قىتاي، اراب، اعىلشىن ءتىلىن تىقپالاسا، ەندى ءبىرى كەلىپ ەسىن بىلمەيتىن سابيلەرىمىزگە حيدجاب كيگىزىپ، سۇرە جاتتاتقىزىپ اۋرە. شىنى كەرەك، ءوزىمىز ءالى كۇنگە «قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدى بالاباقشادان باستاۋ كەرەك» دەگەن قۇر ۇراننان ءارى اسا الماي، باقشاداعى بالالارعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ ءجوندى جۇيەسىن ءبىر ىزگە تۇسىرە الماي جۇرگەنىمىزدە كورشى قىتاي ەلى ەلىمىزدەگى بالاباقشاعا عانا ەمەس، قازاقستاندىق مەكتەپتەرگە ارنالعان «قىتاي ءتىلى» وقۋلى­عىن ارنايى باسىپ شىعارىپ ۇلگەرگەن. قىتايدىڭ شىڭجاڭ وقۋ-اعارتۋ باسپاسىنان جارىق كورگەن بالاباقشاعا ارنالعان وقۋ­لىعىندا: «بالاباقشاعا ارنالعان «قى­­تاي تiلi» - قازاقستانداعى 5-7 جاس­تا­عى با­لالار ءۇشiن ارنايى قۇراستى­رىل­عان وقۋ­لىق. بۇل وقۋلىق قازاق با­لا­لارىنىڭ جاندى سۋرەتتەر ارقىلى، قا­راپايىم ءسوز-ءسوي­لەم­دەر ارقىلى، قى­زىقتى ويىن قيمىلدارى ارقى­لى ولار­دىڭ كiشكەنتايىنان باستاپ قىتاي تiلi جونiندە العاشقى تانىمى مەن اۋەس­­تiگiن قالىپتاستىرىپ، قىتاي تiلiن ءۇي­رە­نۋ­لەرi ءۇشiن نەگiز قالاۋىنا پايداسىن تيگiزەدi»، - دەپ جازىلعان. قىسىق كوز كورشىنىڭ نە ويلاعانىن قايدام، قازاق ءۇشىن بۇل وقۋ­لىقتان تيتتەي دە پايدا جوعى انىق. ونسىز دا بالاباقشاداعى بالانىڭ ميىن «قازاق، ورىس، اعىلشىن ءتىلىن تەڭ مەڭگەرەيىكپەن» قا­تىرىپ جۇرگەنىمىزدە قىتاي ءتىلىن قوسىپ وقى­عان بالانىڭ ميى نە بولادى؟ ەرتەڭگى كۇنى كورشىمىزدىڭ «قىتاي ءتىلى» وقۋلىعىن باز بىرەۋلەر بالاباقشانىڭ وقۋ ستاندارتىنا قوسىپ جىبەرسە، تۇك تە تاڭ­عالمايتىن شىعارمىز. ويتكەنى بالا­باق­شانىڭ باقى­لاۋسىز قالۋى جاعدايدى ۋشىق­تىرىپ تۇر. 4-5 جاسىنان باستاپ سان ءتىلدى زورلاپ مەڭ­گەرگەن بالانىڭ ەرتەڭگى كۇنى ءدۇبارا ۇرپاق بولىپ قالىپتاسپاسىنا كىم كەپىل؟!

ول ازداي سوڭعى كەزدەرى سانگە اينالعان حالال ستاندارتى بالاباقشالارعا دا جەتتى. «بالاڭىزعا حالال تاربيە بەرەمىز» دەپ، ينتەرنەتتە اشىقتان-اشىق جارناما ءجۇر­گىزىپ، بالالارعا ءدىني تاربيە بەرىپ جاتقان بالاباقشالاردىڭ ارەكەتى دە تۇمان. ايت­پاقشى، حالال بالاباقشالار بالالارعا اراب ءتىلىن مەڭگەرتۋدى قولعا العان. سانا-سەزىمى ءالى تولىق قالىپتاسپاعان بالانىڭ اپ­تاسىنا ەكى رەت اراب ءتىلى ساباعىن ءوتىپ، يمان ساباقتارىندا دۇعالار مەن سۇرەلەر جات­تاۋى بالا ساناسىنا زيان ەمەس پە؟! ءومىر­دىڭ اششى-تۇششىسىن باسىنان وتكەرمە­گەن، پەرىشتەدەي پاك سابيلەرگە ءدىن ۇستانۋعا قانداي قاجەتتىلىك بار؟ ءومىردى تانىپ-بىلمەگەن بۇلدىرشىندەر ءدىندى قالاي تۇسىنەدى؟ مۇنى باقىلاپ وتىرعان ەشكىم جوق. نەبىر ءدىني اعىمدار ارانىن اشقان اجداھا زاماندا «ءال-كاۋسار»، «احلياق» اتتى حالال با­لاباقشالاردىڭ باقىلاۋسىز ارەكەتى دە شوشىتپاي قويمايدى.

جاقىندا تاجىك ەلى كامەلەتكە تولما­عان­داردىڭ مەشىتكە جۇما نامازعا بارۋىنا تىيىم سالدى. ياعني ولار وڭى مەن سولىن تانىماعان جاستاردىڭ ساناسىن ساقتاندى­رىپ، ەرتەڭگى كۇنى بۇرىس جولعا ءتۇسىپ كەتپەۋىن، ورتا جولدان الدەبىر اعىمداردىڭ جە­تە­­گىندە كەتپەۋىن وسىلايشا قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ال ءبىز اقىل-ەسى تولىق جەتىلمەگەن با­لاعا سان ءتىلدى مەڭگەرتىپ، قازاق تىلىنەن بۇ­رىن اراب ءتىلىن ۇقتىرۋعا زورلاپ كىرىسىپ جاتىرمىز. وسىلايشا بالالارىمىزدىڭ با­سىن باسقا تىلمەن قاتىرىپ، ساناسىن دىنمەن اياماي-اق شىرماۋدامىز. كامەلەتكە تول­ماعان­داردى دىنگە تارتۋدىڭ قانشالىق­تى دۇرىس-بۇرىستىعى زاڭىمىزدا دا انىق كورسەتىلمەگەن. وسى ورايدا جەكە كاسىپكەر­دىڭ قۇجاتىن الىپ، حالال بالاباقشا اشىپ، زاڭسىز تىرلىك ىستەپ وتىرعانداردى تەكسەرۋ ءۇشىن ءتيىستى ورىندارعا الدىمەن پروكۋرا­تۋرا­نىڭ رۇقساتى كەرەك ەكەن. الايدا ءتيىستى قۇ­زىر­لى ورىندار پروكۋراتۋرانىڭ رۇقسا­تىن الىپ، حالال بالاباقشالاردىڭ ۇلتقا قانشالىقتى ادال قىزمەتىن تەكسەرۋگە قۇ­لىقسىز. سوندىقتان «بالاباقشا يەلەرى وزگە اعىمداردىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن­دەر ەمەس پە؟ بالاباقشاداعى ءدىني تاربيە دۇرىس سەنىمگە قۇرىلعان با؟» دەگەن سۇراق­تار­عا جاۋاپ بەرەر ەشكىم جوق. وسىلايشا ەلىمىزدىڭ بالاباقشالارىنداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قۇزىرلى ورىنداردىڭ دا، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ دە نازارىنان تىس قالىپ وتىر. ياعني «حالال» دەگەن اتىنا قىزىعىپ، ارىستاننىڭ اۋزىنا بالالارىمىزدى ءوزىمىز سالىپ بەرىپ وتىرماعانىمىزعا ەشكىم دە كەپىل ەمەس...

بەيرەسمي اقپارات كوزدەرىنە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە ءدىني 5-6 بالاباقشا بار كورىنەدى. ءبىر انىعى - مۇنداي جەكەمەنشىك حالال با­لا­باقشالار ءتيىستى ورىنداردان ليتسەنزيا دا المايدى ەكەن. ەندەشە، ەرتەڭگى كۇنى قولىنا قارۋ الىپ، ادام قانىن جۇكتەۋدەن تايىنبايتىن تەررورشىلار ليتسەنزياسىز، حالال بالاباقشالاردىڭ «جەمىستى ءونىمى» بوپ شىقسا، قايتپەكپىز؟!

وڭعار قاجى ومىربەك، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى:

- مۇسىلماندىق ءبىلىم بەرەتىن بالاباق­شا­لاردىڭ اشىلۋى وتە جاقسى. بار ماسەلە ولاردىڭ قانشالىقتى دۇرىس ءتالىم-تاربيە بەرۋىندە بولىپ تۇر. سوندىقتان ءتيىستى ورىن­­دار ەلىمىزدەگى بارلىق بالاباقشا­لار­دى باقىلاۋعا الىپ، ءبىلىم بەرۋ ستان­دارت­تارىنىڭ قاتاڭ ساقتالۋىن تالاپ ەتۋى كەرەك.

عاليا قايداۋىلقىزى، قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، ەتنوپەداگوگ:

- ءدىني باعدارلاما بويىنشا بالا­باقشادا ءبىلىم العان بالالار مەكتەپكە بار­عاندا مۇلدەم باسقا ورتانى كورەدى. مەك­تەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مۇلدەم باسقاشا. ال بۇل - بالا ساناسىنا اۋىرلىق تۇسىرەدى. سوندىقتان بالاباقشاداعى دىنگە تەز ارادا قاتاڭ تىيىم سالۋ قاجەت. ونىڭ ۇستىنە بۇگىنگىدەي قوعامىمىزدى سان ءتۇرلى سەكتا شىرماعان زاماندا حالال بالا­باقشالار مۇلدەم قاجەت ەمەس. ەسەسىنە ۇلت بولامىز دەسەك، ۇلتتىق سيپاتتاعى، ياعني سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ اياسىنداعى بالاباق­شا­لاردىڭ سانىن ارتتىرعان ءجون. ءبىز بالا­لارىمىزعا ءدىني تاربيە بەرگەننەن ۇتىلۋى­مىز مۇمكىن، ال ۇلتىن سۇيۋگە باۋلۋدان ەشقاشان ۇتىلمايمىز. قازاق ەرتەگىلەرى مەن ۇلتتىق مۋزىكانى قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ، ۇلتتىق تاعامدارمەن تاماقتانىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ ەرتەڭگى كۇنى ۇلت ۇستانىمىنا لايىق بولارى دا ءسوزسىز. سونداي-اق بالا­باق­شا ماسەلەسى مەملەكەتتىڭ ءوز قۇزىرىن­داعى ءىس بولۋعا ءتيىس. ويتكەنى ەل بولامىن دەگەن ەل ەڭ الدىمەن ۇرپاق ماسەلەسىن ال­دىڭعى ورىنعا قويادى.

«الاش ايناسى» گازەتى