كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى -  قوناعى تالانتتى اقىن، «شامشىراق-اقتوبە»جشس-ءنىڭ ديرەكتورى، كورنەكتى قالامگەر مەيىرحان اقداۋلەت وقىرمانداردان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە تۇششىمدى جاۋاپتار بەرىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»

اسسالامۋ عالەيھيم!

ءبىز پاقىردى كىسى ساناپ، مىقتى ساۋالدار قويىپ جاتقان باۋىرلارعا راحمەت.

- مەيىر اعا، اقىن الدا بولار جاقسىلىق-جاماندىقتى قاراپايىم ادامداردان الدەقايدا بۇرىن سەزىپ بىلەدى دەگەن ۇعىم بار. ايتىڭىزشى، قازىرگى ورىس ءتىلدى، ورىس جاندى، بالالارىن ورىسشا تاربيەلەپ، ورىسشا مەكتەپتەرگە بەرىپ جۇرگەن بيلىك ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىزدى اقوردانىڭ، پارلامەنتتىڭ، سەناتتىڭ، سوتتىڭ، پروكراتۋرانىڭ، قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ تورىنە شىعارادى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟ جالپى قازاقتاردى ورىستاندىرۋ ساياساتى قاشان توقتالادى دەپ ويلايسىز؟

كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى -  قوناعى تالانتتى اقىن، «شامشىراق-اقتوبە»جشس-ءنىڭ ديرەكتورى، كورنەكتى قالامگەر مەيىرحان اقداۋلەت وقىرمانداردان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە تۇششىمدى جاۋاپتار بەرىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»

اسسالامۋ عالەيھيم!

ءبىز پاقىردى كىسى ساناپ، مىقتى ساۋالدار قويىپ جاتقان باۋىرلارعا راحمەت.

- مەيىر اعا، اقىن الدا بولار جاقسىلىق-جاماندىقتى قاراپايىم ادامداردان الدەقايدا بۇرىن سەزىپ بىلەدى دەگەن ۇعىم بار. ايتىڭىزشى، قازىرگى ورىس ءتىلدى، ورىس جاندى، بالالارىن ورىسشا تاربيەلەپ، ورىسشا مەكتەپتەرگە بەرىپ جۇرگەن بيلىك ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىزدى اقوردانىڭ، پارلامەنتتىڭ، سەناتتىڭ، سوتتىڭ، پروكراتۋرانىڭ، قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ تورىنە شىعارادى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟ جالپى قازاقتاردى ورىستاندىرۋ ساياساتى قاشان توقتالادى دەپ ويلايسىز؟

- سەنە المايمىن، ۇمىتتەنەمىن. كەز كەلگەن قازاق ءوز انا ءتىلىنىڭ ەرتەڭىنە قاتىستى وسىنداي كۇي كەشىپ ءجۇر. ال ءۇمىت بىرتە-بىرتە كۇمانعا اينالۋى بەك مۇمكىن، وندا ءتىل دە، قازاق تا قاجىپ بىتەدى. سوڭعىسى قورقىنىشتى: ەكى-ءۇش ۇرپاقتان سوڭ اس ءىشىپ، اياق بوساتقانىنا ءماز، اعىلشىن، ورىس... نەمەسە ءدۇبارا تۇركى تىلىندە سويلەيتىن «ساياسي حايۋان»، دۇنيەنى بيلەگەلى كەلە جاتقان داججالدىڭ قارنى توق، كۇيى قانىق، ادامي ۋايىم-جۇبانىشى كەم قۇلى قالادى... قازاق افروامەريكانەتس تە بولا المايدى - مۇنىڭ جەرى باي، ادامعا، جەرگە، ومىرگە، دۇنيەگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن قيماستىق سەزىمى كۇشتى، سول سەبەپتى، الەمدىك ۇكىمەت مۇنى تولىق جويۋعا مۇددەلى بولاتىن شىعار.

جالپى، ءتىل، ۇلت جاناشىرلارى قازاق ءتىلىنىڭ قۇلدىراۋىنىڭ تۇپكى سەبەپتەرىن تولىق ءبىلىپ الماعاندىقتان، ايعاي-شۋدان، وتە باكەنە تالپىنىستاردان، «حان سىرتىنان جۇدىرىق» كورسەتۋلەردەن ءارى بارا الماي ءجۇر. ارينە، مەن سولاردىڭ بارلىعىنا قازاقى سەزىمدەرى ءۇشىن باس يەمىن، بىراق قۇر سەزىممەن، «جاپىراعى قۋارعان ەسكى ۇمىتپەن»، ءتىپتى، زاڭمەن دە بىردەڭە بىتىرەمىن دەۋ - جۇمساقتاۋ ايتساق، اڭعالدىق.

ءتىلدىڭ - ءبىزدىڭ ەسىل، اسىل ءتىلىمىزدىڭ - قازاقتىڭ ءوز ۇيىندە (مەملەكەت قازاقتىكى سياقتى عوي!) مەملەكەتتىك دارەجەگە كوتەرىلە الماعانى ءوز الدىنا، بىرتىندەپ كوتەرەم كۇيگە ءتۇسىپ كەلە جاتقانىنا بىرنەشە سەبەپ بار. اۋەلى سونى ۇعىپ، انىقتاپ، مويىنداپ الىپ، سوعان وراي جۇيەلى، پارمەندى جۇمىستار جۇرگىزۋ كەرەك، سوندا عانا ءتىل ءتيىستى تۇعىرىنا كوتەرىلەدى. بۇل پروبلەما ەمەس، اۋىر ناۋقاس سياقتى نارسە: زەرتتەۋ، دياگنوز، سودان سوڭ وتە مۇقيات، كەشەندى ەم كەرەك. ءبىز باسى اۋىرعان تىلگە ءىش اۋرۋدىڭ ءدارىسىن بەرىپ، ودان ءارى سورلاتىپ كەلەمىز.

سونىمەن... ءبىرىنشى سەبەپ - قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرگەن كۇننەن بەرى قازاق ءتىلىن جۇيەگە ءتۇسىرۋ (سيستەماتيزاتسيا يازىكا) ماسەلەسىمەن ەشكىم اينالىسپادى. كەرىسىنشە، كىم كورىنگەن ءوزىنىڭ «سالالىق» سوزدىگىن «جاسادى»، كىم كورىنگەن «قازاقشا ءسوز تۇزۋمەن» اينالىستى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن «مىنا ورىسشانى قازاقشا قالاي ايتۋدىڭ» تەلەبايگەلەرى، ت.ب. وتكىزىلىپ كەلەدى. نيەت دۇرىس، ءىشىڭ ۋىلجيدى، بىراق ءدال وسى «كوپشىلىك بولىپ ءتىل جاساۋ» دەيتىن «جالپىۇلتتىق» اقىماقشىلىق كەشەگى كەڭەس زامانىنىڭ وزىندە ءتاپ-ءتاۋىر كۇي كەشىپ تۇرعان قازاق ءتىلىن مۇگەدەكتەندىرىپ بارا جاتقانىن ەشكىم اڭعارمايدى نەمەسە اڭعارعىسى كەلمەيدى. ناتيجە بەلگىلى. كەزىندە، جۇرت، قازاقى جۇرت، قۋانعاننان بوركىن كوككە اتىپ، ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ شىققانىنا عانا قۋانىپ، «ەندى قاتىرامىز!» دەسىپ جاتقاندا ءبىز وسى ماسەلەنى جازىپ ەدىك. دانىشپاندىقتان ەمەس، ونى-مۇنى وقىپ-ءبىلىپ جۇرگەندىكتەن. ماسەلەن، الەمنىڭ ايتۋلى التى ءتىلىنىڭ ءبىرى - ورىس ءتىلىن جۇيەگە تۇسىرۋمەن دالدەن روزەنتالگە دەيىنگى ءىرى لينگۆيستەر اينالىستى، ءىرى عىلىمي ورتالىقتار ۇزدىكسىز وسى ماقساتتا عىلىمي جۇمىس ىستەدى. ورىس ءتىلى ءسويتىپ قازىرگى دەڭگەيگە كوتەرىلدى. نەمەسە، تاعى ءبىر مىسال: ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن تاۋەلسىزدىك العان مەملەكەتتەردىڭ بارىندە دە بىزدىكىنە ۇقساس پروبلەما بولدى - اعىلشىن، فرانتسۋز، نەمىس، يسپان، ت.ت. وتارلارى بولىپ، سولاردىڭ تىلىمەن تىلدەرى شىققان ۇلتتار ءوز تىلدەرىن مەملەكەتتىك دەپ جاريالادى. سونىڭ باسىم بولىگى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىزدىڭ كۇيىمىزدى كەشىپ وتىر - انا تىلدەرىن قىرعا شىعارا الماي الەك. ال بەس-التاۋى تىلدەرىن عىلىمي نەگىزدە جۇيەگە ءتۇسىرىپ، مەملەكەتتىك دارەجەگە كوتەرە الدى. مۇنىڭ ءوزى اسا قۇپيا ەمەس، قاراپايىم، ەستى عىلىمي ءتاسىل: 20-25 ناعىز لينگۆيستەردەن تۇراتىن عىلىمي توپ ءتىلدى 2-3 جىل بويى «تۇگەندەپ»، جالپى سوزدىك شىعاردى، تاعى ءبىر-ەكى جىلدا سالالىق 5 سوزدىك جاسادى، سودان سوڭ سول جۇيەمەن ونداعان سوزدىكتەر قالىپقا ءتۇسىرىلدى دە، اينالاسى 7-10 جىلدا تولىققاندى، بارلىق سالانى قامتىعان، ءتىلدىڭ زاڭدىلىقتارىمەن قالىپقا تۇسىرىلگەن ءتىل بارلىق جۇيەگە ساتىلاپ ەنگىزىلدى. ەنگىزىلگەن ءتىل ۇكىمەت پەن زاڭنىڭ قاتال باقىلاۋىندا بولدى. بار بولعانى - وسى!

ءبىز وسى جولدى ۇسىنعانبىز. ەشكىم ەستىمەدى. جانە... ايتقانبىز: بۇلاي ەتپەسەك، ءتىل ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالارىن، وزىنەن ءوزى ءنارىن جوعالتارىن، كەلە-كەلە «ءتىل بيۋروكراتياسىنىڭ» دۇنيەگە كەلەرىن، ەرىنبەگەننىڭ ەرمەگىنە، پىسىقايلاردىڭ «نان تابۋ كوزىنە» اينالارىن، «سەن سالار دا مەن سالار» بولارىن، ۇكىمەتتىڭ قۇدايدان قورقىپ، ادامنان ۇيالسا دا، حالىقتى اۋىق-اۋىق الدارقاتىپ وتىرارىن، ت.ت. سونى ءبارى اينىماي كەلدى. ءبىزدىڭ اۋليەشىلىگىمىزدەن ەمەس، عىلىم مەن بىلىمگە ارقا سۇيەمەي ىستەلگەن اقىماقشىلىقتاردىڭ كەسىرىنەن... قازىر كەزىندە بوركىن كوككە اتقاندار جوعارعى بۇتاققا ءىلىنىپ قالعان بوركىن الا الماي پۇشايمان بولىپ ءجۇر. ال ءتىل، ءارىن دە، ءنارىن دە جوعالتىپ، ورىس ءتىلىنىڭ تىكەلەي اۋدارماسى كەيپىنە ءتۇسىپ، كرەولدانىپ بارادى (ەسەك پەن سيىردىڭ ءتولى سياقتىنى كرەول دەيدى).

ەكىنشى سەبەپ - تاۋەلسىزدىكپەن قاتار كەلگەن كاپيتالداندىرۋ تۇسىندا قازاقتاردىڭ ناتۋرالدانعان توبى (ورىس مادەنيەتىنە، ورىستىق ستەرەوتيپكە كوشكەن، قازاقى «مىرقىمبايلىقتى» مويىندامايتىن «قالا كورگەن» قازاقتار) العا شىعىپ، بيلىك پەن بايلىقتى يەمدەنىپ الدى. وكىنىشتىسى سول، قازاقتىڭ بەلسەندى، ساۋاتتى، جىگەرلى توبى دا وسى ەدى. قالعانى اتاجۇرتتا - اۋىلدا، اتا-بابالارىنىڭ زيراتتارى جاتقان دالادا، اۋەلى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ، كەيىن قالالىق اقىنداردىڭ وتىرىك الديىنە قۇدايداي سەنىپ، «مىنا زامان قايتەدى-ەي!» دەپ وتىرعان-دى. ورىس تىلىندە سويلەپ كەلگەن «نارىق ەكونوميكاسىن» مەڭگەرگەن دە، «زاماناۋي قۋلىقتاردى» جەتىك يگەرگەن دە، اۋىلدا مال باعىپ، مالتا ەزىپ وتىرعان قازاققا مۇمكىندىگىنشە ۇقساماۋعا ۇمتىلعان دا، ەۆروپالىق بوپ كورىنۋگە جانىن سالىپ، ايەلدەرىنىڭ شاشتارىن سارىعا بوياتقاندار دا الگى «بەلسەندى توپ» بولاتىن. قوعامنىڭ، ناقتى ايتساق، قازاقتاردىڭ بەلسەندىلەرى (ساياساتتا، عىلىمدا، بيزنەستە، ت.ت.) وسىلار بولعانى حاق - بۇرىن يۆان يۆانىچقا جاعۋ ءۇشىن بارىنە بارا العان كوممۋنيست، كومسومول، كاسىپوداق، مەكەمە باسشىلارى. بۇلاردىڭ قاتارىنا قازاق ءتىلىن بىلسە دە، ىشتەي قازاقتىقتان ىرگەسىن اۋلاق سالاتىن پىسىق قازاقىلاردى دا (ولار دا ناتۋرالدانعاندار) قوسۋعا بولادى. وسى توپتىڭ ۇل-قىزى، شوبەرە-شوپشەگى الدەقاشان تۇگەلدەي ورىسشاعا كوشكەن، ءدىلى ورىستانعان-دى. وسى پروتسەسكە ەندى بۇرىنعى كسرو كولەمىندە جەدەل جۇرگىزىلىپ جاتقان امەريكالاندىرۋدى (امەريكانيزاتسيا سوزنانيا، ستەرەوتيپوۆ پوۆەدەنيا، تسەننوستەي، ۆزگليادوۆ ي ت.پ.) قوسىڭىز. ءدال وسى بەلسەندى توپ كۇنى كەشە عانا ناعىز قازاقتاردى - اۋىل ادامدارىن، نازارى تومەن اۋىل بالالارىن! - «مامبەتتەر» دەپ اتاپ كەلدى. (قازىر ىشتەرىنەن ايتاتىن شىعار - قازىر قالالارعا ۇدەرە كوشىپ كەلگەن قازاقتار سالماعى كوبەيىپ كەلەدى!) مامبەتتىڭ ءتۇبى، شىن اتى ماحامبەت ەكەنىن ولار ءالى ويلاي الماي وتىر.

ەكىنشى سەبەپتىڭ سالدارى - باي دا، باعلان دا، باستىق تا - ناتۋرالدانعان قازاقتار. ولار قازاقتىقتان ىشتەي جەريدى. باي ەۆرەيگە، ورىسقا، ت.ت. تىم بولماسا، كيىمى مەن ماشيناسى ۇقساسا، ءوزىن باقىتتى سەزىنەدى. بۇلاردا ۇلتتىق قۇنار جوق. سەبەبى، بۇل ەلدەگى الەۋمەتتىك ساتىنىڭ ەڭ تومەنگى باسقىشىندا ناعىز قازاقتار - الىس اۋىلداردىڭ «شۇكىرشىل»، «توباشىل» ادامدارى تۇر. ومىردە، ونەردە، بارلىق سالادا ۇلتتىق قۇنارىنان بىرىندەپ اجىراپ بارا جاتقان ناعىز قازاقتاردىڭ قاتارىنا ءسىز ايتىپ وتىرعان لاۋازىمدىلار قوسىلعىسى كەلمەيدى. ولار اعىلشىن ءتىلىنىڭ يوركشير ديالەكتىسىندە تازا سويلەسە دە، سكريپاچ، پيانيست بولىپ الەمدى تاڭدانتسا دا، ۇستەم ەۋروپالىقتار ءۇشىن «باتىس مادەنيەتىنە كوشكەن چۋكچالار» بولىپ قالا بەرەرىنە نامىستانبايدى. سول سەبەپتى، قازاق ءتىلىن بيلىك تورگە شىعارعىسى كەلسە دە، شىعارا المايدى. «سويلەسەڭدەر، ءوز تىلدەرىڭدە، كىم قوي دەپ جاتىر!» دەپ، ناعىز، بىراق ابدەن جاسىعان قازاقتى جاسىتا تۇسەدى.

مەملەكەت ءبىر عانا سەبەپپەن قازاق ءتىلىن شىنداپ قولعا الۋى مۇمكىن - تەكسىزدەنىپ بىتكەن ۇلتقا رەسەي مە، وزگە مە، ءبارىبىر بولىپ، ەلدى مەنسىنبەۋ، مەملەكەتتى سىيلاماۋ باستالعاندا عانا. ەگەر وسىلايشا جالعاسا بەرسە، ەندى ءبىر 20 جىلدا قازاق ەلى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتۋى مۇمكىن. بۇعان ناتۋرالدانعان قازاقتاردىڭ جانى اۋىرا ما - ول دا نەعايبىل. «يت تويعان جەرىنە». ال ەندى عانا قالاعا كەلىپ، زامانانىڭ قاتال تالابىن تۇسىنە باستاعان ناعىز قازاق ۇلتىنىڭ ول كەزدە ابدەن قارى تالۋى دا نەمەسە قايراتتانىپ، ءوز قۇنارىنا ۇمتىلۋى، ەرەكشە قايسارلىقپەن ۇمتىلۋى دا بەك مۇمكىن. ءۇمىت پەن كۇدىك دەگەنىڭىز - وسى. قازاقى ءتىلدىڭ، جالپى مادەنيەتتىڭ، قازاقى اتاۋلىنىڭ قازىرگى ناعىز قازاقتىڭ ءوزىنىڭ كۇيىن كەشىپ تۇرۋىنىڭ سەبەپتەرى كوپ. بىراق ول - ۇلكەن، ەستى تالقىلاۋلاردىڭ ەنشىسى.

- مەن سىزدەن 86 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى جايىندا سۇراماقپىن. ايتىڭىزشى، شىنىڭىزدى، قازاق زيالىلارى قانداي ەرلىك كورسەتتى؟ كىمدەر؟ اتىن اتاڭىزشى! سوسىن جالتاقتار مەن قورقاقتاردى دا اتاڭىزشى!

قوبىز

- جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە، قالتاي مۇحانبەتجانوۆ ايتىپ كەتكەندەي، ۇلتتىڭ ەڭ ادال، ەڭ سۇيىكتى ۇل-قىزدارىنا اراشا تۇسۋگە «قازاق زيالىلارىنىڭ ك...ءتى جەتكەن جوق».  بۇل ۇلتتىق ماسقارا دا ەدى. زيالىلار ءۇشىن. مەن بۇل جايلى تالاي رەت ايتتىم. قايتالاعىم كەلمەيدى. قالاعان كىسى «جەل وتىندەگى تاعدىر» دەگەن مەنىڭ كىتابىمنان وقىپ الار.

- قازاق ادەبيەتىنەن وقىدىق، جۋىردا اقتوبەدە مەرەيتويىڭىز ءوتىپتى، قۇتتىقتايمىز!ادەتتە مەرەيتوي كەزىندە الماتى مەن استاناداعى اقىن-جازۋشىلاردىڭ كوبى، اسىرەسە، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى، پارلامەنت، ۇكىمەت، نەمەسە باق بيلىگىندە جۇرگەندەرى تۋرالى «ەگەمەننەن» باستاپ بۇكىل گازەت-جۋرنالدا كولدەي ماقالا-ماداقتار شىعادى. وقىپ وتىرىپ ءبىرتۇرلى ۇيالاسىڭ، مەرەيتوي يەسىنەن اسقان جازۋشى نە اقىن جوق سياقتى. ءسىزدىڭ مەرەيتوي باق-تا ەلەنبەدى. الدە ءسىز اقتوبەدە جۇرگەندىكتەن بە؟

- راس، ءوتتى. قارتايىپپىز. بوستان بوسقا. ەشكىمگە قاجەتى جوق جوقتاردى ىزدەپ، جاماناتتى بولىپ ءجۇرىپ، توم-توم وتىرىك ولەڭ جازباي، مىقتىلارمەن سىيلاسپاي. شۇكىر، بىرەۋلەرگە قاجەت ەكەنمىن: تويعا فاريزا اپام، قاجىعالي، ۇمبەتباي اعالارىم، جۇماباي، ءاليا، بايبوتا مەن كاميلا، تالاسبەك، ءشامشيددين (پاتتەەۆ) دوستارىم، ەلەنا ابدىقالىقوۆا قارىنداسىم، ت.ت. كەلدى. اقتوبەنىڭ جۇرتى كەلەر، سولارعا از-مۇز اڭگىمە ايتىپ، داستارقان جايارمىن دەپ ەدىم، كۇتپەگەن جەردەن كوپ ادام كەلدى. سول از با؟! ساۋىتبەك مەنىڭ كەشىم تۋرالى حاباردى «ەق»-عا باسىپتى... قا-انداي باقىت!

شىنىنا كەلسەك، مەندە كەمباعالدىق، بالالىق كومپلەكس جوق: مەن جايلى بارلىق گازەت ءوپ-وتىرىك جەل ءسوزدى باسقاندا ءومىرىم ۇزارا ما، باسپاعاندا باعام كەمي مە؟ ورىسشا ايتساق، مەن سامودوستاتوچنىي اداممىن. قازاقبايسكي ناۋقاسىم جوق. كەشتە ايتتىم: «ماعان تۋعان جەرىم ۆەلوسيپەد تە سىيلامايدى - وكپەلەمەيمىن، «دجيپ» سىيلاسا، تاعى دا قۋانبايمىن. سوعان بولا بىقسۋ، بەيشارالانۋ ماعان قول ەمەس» دەپ. مۇنى ءوزىڭدى كورگەندە سەنىڭ ىشكى مازمۇنىڭمەن ءىسى جوق، «بۇل كىسى پريمەرنو قانشا دوللار تۇرادى» دەپ قارايتىن، سەنىڭ قۇنىڭدى قاي دوكەيدىڭ دوسى ەكەنىڭە، «كرىشاڭ» كىم ەكەنىنە قاراپ بەلگىلەيتىن، وزىنەن ءبىر ساتى بيىككە قۇل بولىپ، وزىنەن قىزمەتى تومەنگە بەيشارا دەپ قارايتىن سورلىلار تۇسىنەر مە دەپ تە قاپالانبايمىن - مەنىڭ قازاقتىعىم مەن ادامدىعىم وتپەلى، الدامشى قۋىرشاققا الدانىپ، كىسىمىن دەپ جۇرگەندەردىڭ كوزقاراسىمەن ولشەنبەيدى.

جالپى، ەلەنبەگەن دە دۇرىس - ەلەنىپ جاتقانداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ باكەنەلىگىن كورىپ وتىرىپ، سول قاتارعا قوسىلمادىم دەپ نالۋعا بولا ما؟!

ەشكىمگە وكپەم جوق. اياۋ عانا بار. ادامداردىڭ ءبارىن ايايمىن - ۇلكەندىك كىرگەنى شىعار.

شىنى كەرەك، مەن قاتارداعى، از-مۇز ساۋاتى بار قازاقپىن. كىمگە، نە ءۇشىن بۇلدانام؟ قۇداي ساقتاسىن.

- مەكە، نەگە ەسكى فوتونى جاريالادىڭىز؟ بۇگىنگى كەيپىڭىز بيلىككە جاقىنداعاسىن جۇرتتان قايمىقتىڭىز با؟ اقتوبەدەگى اسىرەيسلامشىلدار قانشالىقتى قاتەرلى؟ وتىرىك ويىننىڭ كورىنىسى ەمەس پە؟ قازاق جۋرناليستيكاسى ادەبيەتتەن اجىراماعان دەگەن پىكىردى ايتقان ءسىز بولاتىنسىز، بۇگىنگى ءحالى قالاي؟ تاۋەلسىز قازاقستان ادەبيەتى قالىپتاستى ما؟ كوش باسىندا كىمدەر تۇر؟
اقتوبە ونەرى نەگە تۇنشىعۋدا؟ كىشكەنتاي عانا اقتاۋدىڭ داۋىسى زور شىعادى دەگەنىم عوي. اقتوبە بيلىگىنە بايۋدان باسقا جولدى تاڭدايتىندار نەگە كەلمەيدى؟
ابىلقايىر حان ساتقىن با، الدە ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باس كەيىپكەرى مە؟
اقتوبەدە مۇناي بولماسا نە بولار ەدى؟

سابىر

- قولدا بارى سول بولعان شىعار. مەن اسا اجارلى كىسى ەمەسپىن، يەگىن ۇستاپ، «ويعا باتىپ» سۋرەتكە تۇسەتىن ەشتەڭەم جوق. ال بيلىك... بيلىك مەنى قىزمەتكە جالداپ وتىر: اقشا بەرەدى، شارۋانى ىستەيمىن - كۇن كورۋ كەرەك. بىراق، شۇكىر، باسىمدى تومەندەتكەن جەرىم جوق. سەبەبى، جۇمىسىمدى بىلەمىن. بيلىك ءۇشىن مەن جاۋاپ بەرمەيمىن، كەلىسىمدى كولەمدە جۇمىس ىستەيمىن. ارينە، اقتوبەنىڭ بارلىق جاعىنان وزىق بولۋىنا تىلەكتەسپىن، قولدان كەلگەنىنشە سول ءۇشىن قىزمەت ىستەيمىن.

تاعى ءبىر نارسە: مەنىڭ جولىم بولعان-اۋ دەيمىن - اسلان مۋسين دە، ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ تا مەنى سىيلادى، بەتىمە جەل بوپ تيمەدى. مەن دە سولاردىڭ قانجىعاسىندا كەتكەن ەشتەمەم جوق، جاعىمپازدانعان، جامپارسىعان جەرىم جوق، كەرىسىنشە، مىنەز كورسەتىپ ءجۇردىم، سونىمدى كوتەرە ءبىلدى، راحمەت.  مەنى ورىنسىز نارسەگە جۇمسامادى، زەكىپ-سوكپەدى. دەمەك، سىيلاعانى شىعار. قازىرگى ارحيمەد تە سولاي سياقتى. اعا دەپ سىيلايدى. ال بىرەۋگە بارىپ، «سەن مەنىڭ بارماي تاپقان قاعبامسىڭ» دەپ زۋىلدايتىن ادەتتى ماعان قۇداي قيمادى. بيلىكپەن بىرگە جۇرگەن جوقپىن: تەندەرگە قاتىسپايمىن، ەكونوميكاعا قاتىسىم جوق، ويىنداردىڭ ىشىندە جوقپىن. بىراق بيلىكتىڭ بارلىق تابىستارىنا تىلەكتەسپىن. سول جارامايدى ما؟!

اقتوبەدەگى اسىرەيسلامشىلار - ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءوزى كىندىگىن كەسىپ بەرگەن، شەتەلدىڭ ارنايى قىزمەتتەرى ۇيىمداستىرعان قۇبىلىس دەپ ويلايمىن. قوعام، كەزىندە ەستى كىسىلەر قايتا-قايتا ايتىپ-جازىپ  جاتقانىنا قاراماستان ەلدىڭ، ءدىننىڭ ءبارىن بەتىمەن جىبەردى. العاشقى كاپيتال قالىپتاسۋى ءۇشىن كۇللى ۇرلىق پەن زاڭسىزدىققا ەداۋىر ۋاقىت كوز جۇمىپ وتىرۋ، بالكىم، دۇرىس-اق شىعار، بىراق يدەولوگيانى بەتىمەن جىبەرگەن بيلىك (مۇمكىن، ۋاقىتى بولماعان شىعار - ۇرلاساڭ دا، وزگە نارسە ىستەسەڭ دە، قالاي دا بايۋ دەگەن «مۇرات» بولدى وندا) كەزىندە بارىنە رۇقسات ەتتى. ەندى، مىنە، مەنىڭ سۇيىكتى ماقالىمنىڭ كەبى كەلدى - «قۇلدى قويساڭ ەركىنە، كۇندە تىشار بوركىڭە». ەلىمىزدە (اتىراۋدا، تارازدا، ت.ت.) بوي كورسەتىپ وتىرعان تەرروريزم وتە قاتەرلى تەندەنتسياعا اينالىپ كەتپەگەي دەگەن ۋايىم بار.  مەنىڭشە، بۇل دا الەمدىك ستسەناريلەردىڭ ءبىرىنىڭ كورىنىسى سياقتى. بۇعان ەل بولىپ قارسى كۇرەسۋ كەرەك. ەستى، ساۋاتتى، ۇستامدى تۇردە. اللا قازاقتى ساقتايتىن شىعار بۇل دەرتتەن.

جۋرناليستيكا قازىر قايتا تومەندەدى. ەكى ۇشقارىلىق بار: ءبىرى - نەگىزسىز بوسپە ءسوز، «كوك ءبورى بولىپ ۇلىعانسۋ»، قىزىلقىرتتىق پەن داڭعازا، ت.ت.، ەكىنشىسى - پرەزيدەنتتى، لاۋازىمدىلاردى، ت.ت.، بولماسا، «ماعان ۇنامايتىن دوراقتى سىنايمىن دەپ مادەنيەتتى، تەكتىلىكتى ۇمىتۋ، «مەنىكى عانا دۇرىس!» دەگەن قىزىلكوزدىك. جۋرناليستيكا 90-جىلدارى جاقسىراق ەدى، ول كەزدە ءبىز ايتساق، ەل تۇزەلەدى دەگەن شىنايى سەنىم مەن رومانتيكا بار ەدى. قازىر، «ماعان - پو حرەن!» دەيتىندەي سالعىرتتىق، «مەن نەنى تۇزەتەم؟» دەگەن مارعاۋلىق باسىم، قاراپايىم ادامداردىڭ ءومىرى، جالپى، ءومىر، ونىڭ كەيدە اجارلى، كەيدە اجارسىز بەت-اۋىزى جوق. كۇلەسىڭ دە قوياسىڭ: كىمنىڭ نە ءۇشىن ولاي دەپ وتىرعانى، شولاقتىق، ت.ت. بالكىم، قوعامنىڭ ءوزى بەيجاي كۇيگە ءتۇستى مە، الدە، قازاق اندەرى سياقتى جۋرناليستيكادان دا ءمان-ماعىنا كەتتى مە؟ ال قوعام قىزىق: ايگىلى فيلوسوف ايتقانداي، بىزدە «توبىردىڭ كوتەرىلىسى» (ۆوسستانيە ماسس) ءوتىپ جاتىر: قازاقشا ايتساق، «تورە وتىرار توبەگە، توبەت شىقتى». ءبارى فيلوسوف، ءبارى مادەنيەتتانۋشى، ءبارى تۇلعا، ءبارى «الاشتىڭ ازاماتى» - ءبارى باكەنە. امانتاي وتەگەنوۆ دەگەن اقىن دوسىمنىڭ ماعان ارناعان ولەڭىندە:

«...كاك مالو وۆەتس ۆ ستەپي وستالوس،

كاك منوگو رازۆەلوس ۆولكوۆ.

نام وسەن چەلوۆەچەستۆا دوستالوس،

نە مى مەلچاەم -

مير تەپەر تاكوۆ...» -

دەگەنى بار. «ءبىزدىڭ ماڭدايعا ادامزاتتىڭ كۇزى بۇيىردى» دەگەنى، «پروستو ي گەنيالنو!». مۇمكىن، ءبىز ۇساقتاپ بارا جاتقان شىعارمىز. ادامزات تا، قازاقتار دا... جۋرناليستيكا، ادەبيەت، ونەر - ءبىزدىڭ كورىنىسىمىز عوي. اقتاۋ، دالىرەگى ماڭقىستاۋ، ارۋاعى باسىم ولكە عوي. و جاققا ورىس بارعالى 40 جىلدان استى. ءبىز، قازاقشا سويلەگەنىمىزبەن، ورىس ءبىرىنشى بوپ وتارلاعان، كەشەگە دەيىن ورىس بيلەپ كەلگەن ولكەمىز. سول ينەرتسيا ءالى دە ساقتالىپ تۇرعانىمەن، شۇكىر، قازاقشىلىق، «قازاق تا ادام بالاسى عوي» دەپ قاراۋ سوڭعى بەس-التى جىلدا تۇزەلىپ كەلەدى. نەگىزى، اقتوبەدە قازاقى رۋح پەن قازاقى قۇنار كۇشەيۋگە ءتيىس. شىقپاعان جاندا ءۇمىت بار - ونى دا كورەرمىز.

اقتوبەنىڭ بيلىگى سوڭعى 7-8 جىلدا ەداۋىر تابىسقا جەتتى. بيلىككە ۇرسۋ مودا دەمەسەڭىز، اقتوبە رەسپۋبليكا بويىنشا بارلىق سالالار بويىنشا الدا كەلەدى. سوندىقتان اقتوبەنىڭ وزگە بولماعانىمەن، اكىمنەن جولى بولىپ تۇر دەپ ويلايمىن.

ابىلقايىر - قازاق دەگەن حالىقتى جوعالىپ كەتۋدەن ساقتاپ قالعان، ءومىرى كۇرەسپەن وتكەن، كوزى تىرىدە دە، ولگەن سوڭ دا لايىقتى قۇرمەت كورمەگەن ۇلى تۇلعا، داڭقتى قولباسشى، تاماشا ساياساتكەر، ەرجۇرەك باتىر.

ءبىزدىڭ بەيشارا تاريحشىلار ابىلقايىردى تومەن كورسەتكىسى كەلەدى. قىتاي يمپەراتورىنىڭ دارگەيىنە جۇگىنىپ، حات جازعان تولە ءبيدى ەشكىم ساتقىن دەمەيدى - تاريحي سيتۋاتسيا سولاي ەدى. ال ابىلقايىر قازاقستاندى قالماقتاردان ازات ەتتى، باشقۇرتتاردىڭ، ەدىل قالماقتارىنىڭ، تۇرىكپەندەردىڭ بۇلعاقتارىن باستى. ونى «ورداباسىندا باس قولباسشى ەتىپ سايلادى» دەپ ءجۇر، بۇل - قاتە نەمەسە وڭباعاندىق پيعىل. شىن مانىندە 45 مىڭ قولمەن بارىپ تۇركىستاندى ازات ەتكەن دە، ايگىلى شايقاستاردا قالماقتى جەڭگەن دە ابىلقايىر، ونىڭ ءوز اسكەرى. قالعان قازاق ونىڭ جەڭىمپاز قولىنا كەلىپ قوسىلعان-دى. ورىسقا بودان بولام دەپ تە جازعان جوق، مۇنىڭ شىندىعى ەندى اشىلىپ جاتىر. ابىلايدى تۇتقىننان قۇتقارتقان دا سول ەدى. ءبىزدىڭ تاريحشىلار دا، ورىس تاريحشىلارى دا ونىڭ شىنايى بولمىسى مەن ميسسياسىن ادەيى بۇرمالاپ كەلەدى. بىزدىكىلەر - بەيشارا پيعىلمەن، ورىستار ابىلقايىردى جەك كورگەن نەپليۋەۆتى قولداپ. قازىر قازاقتا ابىلايدان وزگە ەشكىم بولماعانداي ەتىپ ايتىلىپ ءجۇر. ابىلقايىر قازاق تاعدىرى ءۇشىن ارپالىسىپ جاتقاندا ابىلايدىڭ 25-تەگى جىگىت ەكەنىن، ونىڭ از-مۇز سوعىسىن، كەيىن تاتۋلاسىپ جۇرگەن قالماعى ابىلقايىر مەسەلىن قايتارىپ، ءمۇيىزىن سىندىرعان، قىتاي 100 مىڭ اسكەرمەن كەلىپ تالقانداعان قالماقتان قالعان، اتتى يمپەريا ەمەس، شوعىر-شوعىر ءبولىنىپ، قالماقتىڭ سۇلتاندارى بيلەگەن ۇلى ەلدىڭ قالدىعى ەكەنىمەن، مۇنىڭ ءبارى ورىس، قىتاي جازبالارىنداعى فاكت ەكەنىمەن، ابىلقايىردان سوڭ ونىڭ ەلىن بىرنەشە ۇلدارى بيلەگەنىمەن ەشكىمنىڭ ءىسى جوق. ابىلقايىر - بيلىككە كەلمەدىم دەپ ەداۋىر ەلدى ەرتىپ، باشقۇرت اراسىنا كەتكەن سامەكەدەن دە، نەپليۋەۆكە كەلىپ باسەكەلەسە انت بەرگەن ابىلاي، باراق، ت.ب. سۇلتانداردان دا بيىك تۇرعان ۇلى تۇلعا. ول ءبىزدىڭ سورلىلار جازىپ جۇرگەندەي «حان سايلاماعان سوڭ ورداباسىنان كەتىپ» قالعان جوق، سول تۇستا ەدىلدىك قالماقتاردىڭ ەل شەبىنە قايتا كىرگەنىن ەستىپ، ءوز اسكەرىمەن جەدەل جورىققا شىققان-دى. ءبىزدىڭ تاريحتا باكەنە تاريحشىسىماقتار مەن جازۋشىسىماقتار قولدان جاساعان ميفتەر كوپ، سولارعا حالىقتى سەندىرىپ الەك بولىپ جۇرگەندەردىڭ رەسمي ۇستانىمعا اينالىپ كەتەتىنىنە قايرانمىن، دەمەك، بيلىكتە دە ساۋات كەم بولعانى عوي.

اقتوبەدە مۇناي عانا ەمەس، وزگە يگىلىكتەر دە جەتىپ ارتىلادى. ماسەلەن، اقتوبەنىڭ جەر قويناۋىنداعى بايلىقپەن (التىننان تاستەمىرگە دەيىن) قازاقستاندى 100 جىل اسىراۋعا بولادى. قازىر جاڭا زاۋىتتار، ءىرى كەن ورىندارى، وزگە ونىمدەر وندىرەتىن كاسىپورىندار وتە كوپ. اقتوبە مۇنايسىز دا وسى جاقسى كۇيىندە قالار ەدى دەپ ويلايمىن.

- مەيىرحان اعا، ايگىلى "التىن وردا" گازەتىن قالاي شىعارىپ باستادىڭىز؟

- «التىن وردا» - تولىق جۇزەگە اسا الماعان جوبا. تاۋەكەلمەن باستادىق. از ۋاقىتتا ابىرويعا جەتتىك. جۇمىستى دۇرىس ىستەسە، ءبارى مۇمكىن. مەن تالاي نارسە جاسار ەدىم، «كەدەيدىڭ كۇنى «اتتەگەن-اي!»-مەن ءوتتىنىڭ» كەبى بولىپ تۇر.

- اسلان مۋسين ءسىزدىڭ كىمىڭىز؟

- اسلان مۋسين - مەنى قاتتى قادىرلەيتىن كىسى، ۇلكەن ازامات. ول ءىرى شارۋالاردى دابىرالاتپاي-اق تىندىراتىن تۇلعا. تۋىس، قۇدا، جەكجات، كۋرستاس، «ريۋمكىلەس»، ت.ب. ەمەس، مەنى قادىرلەيتىن سىرتى قاتتى كورىنگەنىمەن، ءىشى ساۋلەلى جىگىت دەپ ويلايمىن. مەن سىيلاعاننىڭ (بىردەڭە بەرگەننىڭ ەمەس!) قۇلىمىن. ونى ەش جاماندىققا قيمايمىن.  قاجەت بولسا، اراشا تۇسەم. ەركەك ەركەكتى وسىلاي سىيلاۋ كەرەك. مەن ءىشى توڭعاق اداممىن، ول سونى تەرەڭ تۇسىنەدى. سونىسىنا رازىمىن. بيىكتە جۇرگەسىن ونىڭ دۇشپانى كوپ شىعار، سىناي بەرەدى، ايتا بەرەدى، بىراق مەن بىلەتىن اسلان - ءبىر ءسوزدى، وتە ساۋاتتى، جاقسى كورگەن ادامى ءۇشىن جانىن بەرە الاتىن، مەملەكەتشىل، مەملەكەت بيلىگىن جەتىك مەڭگەرگەن، وتە دۇرىس ادام. مەن بىلەتىن بيلىكتى توپتىڭ ىشىندە وتە قادىرلى كىسىلەرىمنىڭ ءبىرى. بىراق مەن وعان سۇيەنىپ، ونى مالدانىپ كورگەم جوق، تەك سىيلايمىن. ونىڭ دا شىنايى سىيلاستىققا بەرىك ەكەنىن بىلەم.

- مەيىرحان اعا، الىستا ءجۇرسىز. الماتىنى ساعىنعان جوقسىز با؟

- الماتىنى ەمەس، سوندا وتكەن كۇندەرىمدى، دوستارىمدى ساعىنام.

- ماكە، قوعام قاربالاسىپ جاتىر. جۇمىس كوپ. ءسىزدىڭ وتكىر سوزدەرىڭىز بەن تۇنىق ويلارىڭىز كەرەك بولىپ تۇر. قايدا ءجۇرسىز؟ نەگە كورىنبەيسىز؟ نەگە جازباي كەتتىڭىز؟

ەرمەك، الماتىدان.

- مەنىڭ جازعانىمدى ءبىر جەرىنە قىستىراتىن بيلىك تە، قوعام دا جوق سياقتى. قاجەتىم جوق. سولاي ويلايمىن. ونىڭ ۇستىنە مەنى «ءومىردىڭ پروزاسى» جەڭدى: بالا-شاعا اسىراۋ كەرەك. قوعام قاجەت ەتسە، «جەل وتىندەگى تاعدىردى» وقىر. كورىنگەن كىسى سايراپ تۇرعان، شىنى قايسى، وتىرىگى قايسى زاماندا نە جازىپ، كىمدى توقتاتام دەپ تە ويلايمىن.

- ماكە، انا ءبورىباي كارتەن دەگەن قىرتقا ايتىڭىزشى، سەگىز سەرى تۋرالى شاتپاي ءجۇرسىن.

قازاق رۋىنا قاتىسى جوق تولڭەگىت ءىنىڭىز.

- ول - ءبورىبايدىڭ ءوز شارۋاسى. مەنى جامانداسا دا ەركى. مەن ءوزى تۋرالى ءسال جايسىز بىردەڭە ايتقاننىڭ سوڭىنا تۇسەتىن قازىرگى كوردەمشەلەردەن ەمەسپىن. ايتسىن، ەركى عوي. وعان قارسى پىكىر جاز، ءسوز تالاستىر.

- قازىرگى جاستاردان كىمدى وقيسىز؟ قازاق پوەزياسىنىڭ كەلەشەگى تۋرالى نە ايتاسىز؟ كەيىنگى جاستارعا جازاتىن نە قالدى؟ ناعاشىباي قابىلبەك

-جاستارعا قىزىعامىن. زامان سولاردىكى. جالپى، ادەبيەتكە ۇلكەندىك جۇرمەۋگە ءتيىس. بەدەل دە. مەندە بيلىك بولسا، بارلىق سىيلىقتى 40 جاسقا دەيىنگى حاس دارىندارعا بەرەر ەدىم. قازىرگى جاس پوەزيادا تاماشا ۇمتىلىستار بار. ول جايلى دەربەس ماقالادا بولماسا، شولاق اڭگىمەدە نە ايتامىن؟ قازاقتىڭ قازىرگى جاس اقىندارى بىزدەن گورى تالايلى، باقىتتىراق بولسا دەپ تىلەيمىن.

- ءبىراز جىلدار «پيونەر» جۋرنالىندا  ىستەگەن ەكەنسىز. قازىر بالالار شىعارماشىلىعىن نازارىڭىزدا ۇستايسىز با؟ قازاقستاندا بالالار شىعارماشىلعى قالاي دامىپ جاتىر دەپ ويلايسىز؟

- بۇل - ۇلكەن اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى عوي. قىسقا ايتسام: ءبارى ءومىردى جىرلايدى دا. بالالار ادەبيەتىنىڭ سالماعى ازايىپ بارادى. ەڭ ۇلكەن قامقورلىقتى بالالار ادەبيەتىنە جاساۋ كەرەك. «بەسىكتى تۇزەۋدىڭ» ەڭ مىقتى امالى - سول. ۇلت ءۇشىن. ەل ءۇشىن.

- ەل تاريحىنداعى ەڭ داۋلى، ەڭ سوراقى، ەڭ ۇلكەن سوت پروتسەسى ءوتتى. سوپىلار ءىسى دەگەن. ەلىمىزدىڭ ناعىز پاتريوتى سايات ىبىراي ەسىمدى اتاقتى عالىم ادام 12 جىلعا سوتتالىپ كەتە باردى. زيالىلارعا راحمەت، اراشا سۇراپ، حات جازدى، سوت وتىرىسىنا قاتىسىپ، اقتاۋ كۋالىگىن بەردى. اناۋ وزبەك، وزبەك بولسا دا ادىلدىگىن جاساپ، جاپونيادان سكايپپەن يسماتۋللا ۇستانعان سوپىلىق ياسساۋي ۇستانعان سوپىلىقتان ەش ايرماسى جوق ەكەندىگىن، يسماتۋللا سالعان جاريا زىكىردىڭ ياسساۋي سالعان زيكري دجاحردان ەش ايىرماسى جوقتىعىن اشىق ايتىپ، دالەلدەپ بەردى. ءسىزدىڭ داۋىسىڭىز شىقپاي قالدى عوي؟ الدە ءسىز حابارسىزسىز با؟

- انىق-قانىعىن بىلمەگەن سوڭ، ايتۋ قيىن. قورقىپ ەمەس، ءادىلىن ايتىپ وتىرمىن. دەگەنمەن، سونداي ءبىلىمدار، زيالى قازاقتى قيا سالۋ، ارينە، دۇرىس ەمەس.

- ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ پەن ارحيمەد مۇحامبەتوۆ اراسىندا نە ايرىماشىلىق بار؟  اقتوبە وبلىسى اكىمدەرىنە قانداي باعا بەرەسىز؟ ويتكەنى ءسىز ولاردى ءجيى كورەسىز، قاراپايىم حالىققا قاراعاندا، «شامشىراق» جشس  وبلىس اكىمدىگى تاراپىنان قارجىلاندىرىلادى عوي، ياعني، ءسىز بيلىكتىڭ قىر سىرىن جاقسى ءبىلۋىڭىز كەرەك.

- بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرگەن سياقتىمىن. ال ەلەۋسىن ناۋرىزبايۇلى ساعىندىقوۆ - ناعىز دەگدار، وتە پاراساتتى، ۇساق-تۇيەكتەن بيىك تۇراتىن ۇلكەن ازامات، ءىرى تۇلعا، جانى، جۇرەگى شۋاققا تولى ادام. بۇل - قاراپايىم حالىقتىڭ پىكىرى. ونى شىعارىپ سالۋ كەزىندە قازىرگى وبلىس اكىمى، جاس، ەستى، جىگەرلى پروفەسسيونال ارحيمەد بەگەجانۇلى «ەل-اعانىڭ اقتوبەنى باسقارعان 7 جىلى اقتوبە تاريحىندا ساعىندىقوۆتىڭ سارا جولى دەگەن اتاۋمەن قالادى» دەدى. بۇل - ادال ءسوز، كورگەندى جاستىڭ ءسوزى جانە اقيقات. ءوز باسىم ەل-اعاڭ كۇيىپ كەتتى دەپ ويلامايمىن، سەناتقا دا سونداي سيرەك كەزدەسەتىن، اقىل-پاراساتى مەن ءبىلىم-بىلىگى، العاۋسىز ادال جانى مەن ازاماتتىق ءبىتىمى تەڭ تۇسەتىن ءىرى تۇلعا كەرەك بولعان شىعار.

-ءماجىلىس دەپۋتاتتارى تاراعالى جاتىر. دەپۋتات بولىپ، ەل ىسىنە ارالاسىپ، ەرەن ەڭبەك ەتكىڭىز كەلمەي مە؟
گاۋحار

-قۇداي ساقتاسىن. «بولىس بولدىم مىنەكەي»-ءدىڭ كەبى عوي ول. مەن دەپۋتات بولارداي «پالەنشەكەڭنىڭ پالەنشەسى»، «تۇگەنشەكەڭنىڭ جيەنى، بالدىزى، قۇداسى، رومكىلەسى، ت.ت.» ەمەسپىن. ءارى وعان وزگە بولمىس-ءبىتىم كەرەك. قۇدايا توبا، سول مەندە جوق.

- كوپ ايەل الۋعا قالاي قارايسىز؟ «ناقسۇيەرلەر» باعى جانا ما ەكەن؟ قازاق قايتسە كوبەيەدى؟

-ءبىر ايەلدى كەلىستىرىپ جاتساڭ، كىم قارسى - الا بەر. ونىڭ ۇستىنە قازىر ايەل سەنى الاتىن بوپ تۇر عوي! ء(ازىل).

قازاق ۇلتتىق قۇنارىنا، ءوز سۋاتىنا قايتىپ ورالسا، كوبەيەدى. ەر تابىس تابادى، قاتىن بالا تابادى، ايەل ايعىرسۋىن، ەركەك ايەلشىلىگىن قويادى - سوندا بايى جوق، بىراق بالاسى بار ايەلدەر ازايادى (بۇعان جەسىرلەردى قوسپاڭىز!), ايەل و باستاعى مىندەتىنە كىرىسەدى. ەركەك جىلى قاراسا جالقى، كۇلە قاراسا، ەگىز تابادى. بىراق، ءبىر اعام ايتپاقشى، «ونداي ايەل قاي-يدا-ا بىزگە!».

ەل ەسىن جيسا، ءبارى قالپىنا كەلەدى. تۇپكى پروبلەما - وسى. قالعانى وسىدان تارايدى.

جالعاسى بار

«اباي-اقپارات»