اباي - اقىن، شەكسپير - دراماتۋرگ. شەكسپير شىعارماشىلىعىنىڭ باستاۋىندا اقىندىق تۇرعانى بەلگىلى. ونىڭ درامالارى ولەڭمەن ورنەكتەلگەنىن ايتساق، اباي ەكەۋىنىڭ اراسى جاقىنداي تۇسەدى. اباي ويلارىن پوەزيامەن ايتىپ سارىققان سوڭ جاڭا جانر ىزدەپ قارا سوزدەرىمەن وي كەستەلەگەنى بەلگىلى. جالپى ونەردە شىعارماشىلىق تۇلعالاردىڭ اراسىنان تەك تىكەلەي قارىم-قاتىناس نەگىزىندە عانا ساباقتاستىق ىزدەۋ ونەر شەكاراسىن شەكتەپ، قالامگەر مۇمكىندىگىن تانىپ، تالانتىن تارازىلاۋدا جەتكىلىكسىز. ابايدى شەتەلدىك دانالاردىڭ اراسىنان تەك ي.گەتە، ا.پۋشكين، م.لەرمونتوۆ شىعارماشىلىق ساباقتاستىعىن اقىن اۋدارمالارى اياسىندا قاراستىرىلىپ كەلەدى. شەكسپير مەن اباي شىعارمالارىن سارالاۋدا ولاردىڭ شىعارمالارىنا ءتان ورتاق بەلگىلەردىڭ كوپ ەكەنىنە قايران قالدىم. ەكى اقىننىڭ شىعارماشلىقتاعى ورتاق پرينتسيپتەرى ۇقساس، كوركەم شىعارما قويعان تالاپتارى دەڭگەيلەس. اسا نازار اۋدارعانى ەكەۋى ءۇشىن شىعارماشىلىقتاعى باستى ماسەلە – ادام جانە قوعام. ادامنىڭ قوعامنىڭ قۇرامداس بولىگى ، ونى جاساۋشى سۋبەكت رەتىندەگى ارەكەتى. بۇل تۇرعىدان الساق، اباي اقىندىقتان دا جوعارى تۇرعان شىعارماشىلىق تۇلعا. پوەزيا كوبىنە ادامنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنە نەگىزدەلگەن ليريكالىق جانر، ونىڭ ايقىنداۋشى ەموتسيونالدىق-ەكسپرەسسيۆتىك سيپاتى ەكەنى بەلگىلى. اباي ولەڭدەرىندە اقىننىڭ سەزىمى، ەموتسياسىنان كورى قوعامدىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر وزەكتى. اقىن سەزىمى مەن كوڭىل كۇيى ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ ەمەس، ەل-جۇرت، الەۋمەتتىڭ تىرشىلىگى مەن ارەكەتىنەن، مىنەز-قۇلىق ەرەكشەلىكتەرىنەن تۋىندايدى. سوندىقتان اباي ولەڭدەرى ۋاقىت پەن كەڭىستىكپەن شەكتەلىپ قالمايدى. ونىڭ ولەڭدەرىندەگى ادامدار مەن قوعام بارلىق عاسىردا، كەز-كەلگەن ەلدەن تابىلادى. ونىڭ ۇلىلىعىنىڭ سىرى وسىندا. اباي شىعارمالارى جانرلىق دامۋ شەكتەۋلى بولعاندىقتان تەك ءبىر جانردا كورىنسە دە، ونىڭ مازمۇنى پروزا مەن درامانىڭ جۇگىن ارقالايدى. ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعامنىڭ ءتۇرلى قاتىناستارى مەن زامانداستارىنىڭ بۇكىل بولمىس-ءبىتىمىن، مىنەز ەرەكشەلىگىن تولىق تانىتادى. قالامگەر شىنايى ءومىردىڭ كوركەم بەينەسىن جاساۋشى بولسا، اباي ءوز قوعامىنىڭ، ءوز حالقىنىڭ كوركەم گالەرەياسىن تۇگەلدەي دەرلىك سومداپ بەرگەن بىرەگەي تۇلعا.    شەكسپير شىعارمالارىندا ءوز ءداۋىرىنىڭ قوعامدىق-تاريحي دامۋ سيپاتىنا ساي ادامداردىڭ بولمىسى مەن مىنەز-قۇلىق ەرەكشىلىگىن، پسيحولوگيالىق  يىرىمدەرىنە بويلاپ، تەرەڭ اشادى. ەكى الىپتىڭ ادامدى تانۋدى شىعارماشىلىقتىڭ باستى كرەدوسى دەپ ۇققاندىعىنا شىعارمالارداعى كوركەمدىك ادىستەر مەن تاسىلدەر، كەسكىن-كەلبەتتەر مەن پسيحولوگيالىق پورترەتتەر، سان الۋان ەموتسيونالدىق-ەكسپرەسسيۆتىك بوياۋلاردىڭ مولدىعى جەتەلەيدى. قوعامدى ادامدار ارقىلى تانۋ، قوعامنىڭ دامۋ باعىتىن ادامدار ارەكەتى مەن پسيحولوگياسى ارقىلى ايقىنداۋ، قوعامدى ادامداردىڭ قۇندىلىقتارىنا قاراي باعالاۋ سارىنى ۇلىلار شىعارمالارىنا ورتاق سارىندار. 

ءار ادەبي جانردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار ەكەندىگى انىق. پوەزيا مەن دراما اراسىن الشاق دەگەنمەن، ناعىز شەبەرلەرگە جانرلىق شەكتىڭ بولمايتىندىعىن اباي شىعارمالارىن نەگىزىندە كوز جەتكىزۋگە بولادى. اباي ولەڭدەرىندە فيلوسوفيالىق ويلار دا، تەرەڭ سەزىم دە، قوعامدىق اششى سىن دا، ادامدى تاربيەلەۋشى ديداكتيكالىق سارىن دا، قوعام مۇشەلەرىنىڭ پسيحولوگياسىن ارقاۋ ەتكەن ساتيرا، پسيحولوگيالىق يىرىمدەر  دە بار. ولەڭدەرىن ءبىر-بىرىنە ۇقساتپاي، ءبىر تاقىرىپتى قايتالاماي وزگەشە سيپاتتا جازۋ ءپرينتسيپى تەك ناعىز ۇلىلارعا ءتان تاعى ءبىر ەرەكشە قاسيەت.  

شەكسپير شىعارماشىلىعىنىڭ باستاۋى پوەزيا. اقىننىڭ سۇيىكتى جانرى - سونەت باتىس ەۋروپا ادەبيەتىندە قايتا ورلەۋ داۋىرىندە كەڭ تاراعان يتاليادا پايدا بولىپ شارىقتاۋ شەگى شەكسپير شىعارماشىلىعىندا كورىنگەن ليريكالىق جانر. شەكسپيردىڭ 158 سونەتى بار. ولار مازمۇنى بويىنشا ءۇش توپقا جىكتەلەدى: ونىڭ كوپشىلىگى جاس دوسىنا ارنالعان، ەكىنشى توبى قارا تورى قىزعا ارناعان، ال ءۇشىنشى توبى ونەر، ءومىر مەن ۋاقىت تۋرالى تولعانىستارى. شەكسپيردىڭ ءومىرى تۋرالى مالىمەتتىڭ ازدىعى ول تۋرالى كوپ اڭىزداردىڭ تۋىنا سەبەپشى بولعان. سوندىقتان سونەتتەرىنىڭ باسىم بولىگى ارنالعان جاس دوسىنىڭ كىم ەكەندىگى دە جۇمباق. 

پو ۆولە بوگا يا - تۆوي راب. ي ۆوت  

ەگو موليۋ يا، چتوب تۆويم ۋسلادام 

نە موگ ۆەستي يا داجە ۆ مىسلياح سچەت:

يا - تۆوي ۆاسسال: يا پوۆينۋيۋس ۆزگليادام  

ي پريكازاني جدۋ، كاك پلەننيك تۆوي:

تۆويا سۆوبودا - ۆوت موي وكوۆى; 

سميرەننو يا پريمۋ ۋپرەك ليۋبوي، 

سترادات پريۆىك ي نە سكاجۋ ني سلوۆا.

 پرەدەلا نەت، ۋۆى، تۆويم پراۆام، 

تەبە ۆ پوچەت ليۋبوە پرەگرەشەنە: 

زا ۆسە گرەحي سەبيا كازنيش تى سام 

ي سام سەبە دارۋەش وتپۋششەنە. 

نە منە سچيتات چاسى تۆويح ۋسلاد: 

يا دولجەن جدات، حوت وجيدانە - اد. 

سونەتتەردىڭ باسىم بولىگى ماحاببات تاقىرىبىن قوزعايدى. ءوز سەزىمىن ايتا وتىرىپ، سۇيگەن ادامعا ءتان سان ءتۇرلى ەموتسيانى شىنايى جەتكىزەدى. جوعارىداعى سونەتىندە سۇيگەن ادامعا قۇل بولعان جاننىڭ سول سەزىمگە دەگەن ريزاشىلىعىن ۇقتىرادى. ادام بىرەۋدى شىن سۇيگەندە ول ەشتەڭەگە ارلانبايدى، سۇيگەن جانىنىڭ قۇلى بولۋعا دا، تۇتقىنى بولۋعا دا رازى. بۇكىل تاعدىرىن وعان تابىستاپ، شەشىمىن ونىڭ ءبىر اۋىز سوزىنە، ونىڭ قاباعىنىڭ قيىعىنا بايلاپ قويادى. ماحابباتتىڭ وسىنداي الاپات قۋاتى اباي ليركالارىنا دا ءتان. «جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا» دەگەن ولەڭىنەن سۇيگەن جانعا شەكسىز بەرىلگەن جاننىڭ بەيكۇنا،  بەيباق ءحالىن تانيمىز، ۇعامىز، ايايمىز. 

جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا،

اسپاندا اي مەنەن كۇن شاعىلسا دا،

دۇنيەدە ءسىرا سەندەي ماعان جار جوق،

ساعان جار مەنەن ارتىق تابىلسا دا.

وزىنەن بيىك قويىپ، سەزىمىنە تەلمىرىپ،  بار قورلىق پەن ازاپقا شىدايتىن شەكسپير مەن ابايدىڭ مەنىندە جاقىندىق بار. ەكەۋى دە  سۇيگەن جار كۇناسىنە قاراماي، مازاعىنا دا شىداماق،  قورلىعىنا دا كونبەك. ءابسوليۋتتى باعىنۋ مەن تولىق بەرىلگەندىك، ءوزىن-ءوزى جوعالتۋ، ەسسىز ىڭكارلىك، اۋىر كۇيزەلىس، عالامات قۋانىش ەكى ولەڭدەگى عۇمىرلار. بۇكىل ىنتىزار جاننىڭ باسىنداعى كۇي وسى. ءسۇيۋدىڭ وزگە فورمۋلاسى جوق.  اباي ولەڭىندە ءبىرىنشى شۋماقتا جۇرەكتىڭ ءسوزى ليريكالىق كەيىپكەر اتىنان ءبىرىنشى جاقتا بەرىلسە، ەكىنشى شۋماقتا راكۋرستى ءۇشىنشى جاققا اۋدارىپ، ەكى شۋماقتى قىسقا ولەڭدى تۇرلەندىرۋدى ماقسات ەتەدى. اباي ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلەگى ءبىر ولەڭ بويىندا وسىنداي تۇرلەندىرۋ ارقىلى ەموتسيونالدىق-ەكسپرەسيۆتىك سيپاتىن، ينتوناتسيالىق-مەلوديكالىق اعىمىن، ىرعاقتىق جۇيەسىن وزگەرتۋ ارقىلى ونى قىزىقتى، تارتىمدى ەتىپ، درامالىق قىزۋىن ارتتىرا تۇسەدى.  دىبىستان باستاپ تۇتاس سەمانتيكالىق، مەلوديكالىق جۇيەسىن تۇرلەندىرۋ ارقىلى ولەڭدەگى ءبىر سارىندىلىققا، «زەرىگۋگە» جول بەرمەۋ نيەتى انىق بايقالادى. تۇرلەندىرۋگە دەگەن ۇمتىلىس  جەكە دىبىس، نە بۋىننان باستاپ تۇتاس شۋماقتارعا دەيىن قامتيدى. وسى ولەڭدە ەكى شۋماقتى ەكى ءتۇرلى راكۋرستا بەرۋ ارقىلى ولەڭ ديناميكاسىن كۇشەيتە تۇسەدى. بۇلامالدار نەگىزىنەن پەساعا ءتان. ەلدى جالىقتىرماس ءۇشىن كورىنىستەردى تەز، ءجيى اۋىستىراتىنى بەلگىلى. 

سورلى اسىق سارعايسا دا، ساعىنسا دا،

جار تايىپ، جاقسى سوزدەن جاڭىلسا دا،

شىدايدى ريزا بولىپ جار ىسىنە،

قورلىق پەن مازاعىنا تابىنسا دا.

ابايدىڭ «سەن مەنى نە ەتەسىڭ؟» اتتى ولەڭىندە سۇيگەن جاننىڭ ءدراماتيزمى كۇشەيىپ، شەگىنە جەتىپ، جاۋاپسىز سەزىمنىڭ وتىنا تۇسكەن جاننىڭ جانايعايى اسا زارلى شىعادى. ءۇمىت پەن تورىعۋ، ىزا مەن ىنتىزارلىق، اشۋ مەن ساعىنىش سياقتى سەزىمدەر ارپالىسىنىڭ اعىنىندا تۇنشىققان بەيشارا عاشىقتىڭ شيرىققان پسيحولوگيالىق كۇيىنىڭ بۇكىل ديناميكاسى شىنايىلىعىمەن تاڭقالدىرىپ، كوركەمدىگىمەن تامساندىرادى. شەكسپيردىڭ دە عاشىق كەيىپكەرى ابايدىڭ اسىعىنا ۇقساس. اباي ولەڭىندەگىدەي ءبىر سونەتتە بەرىلمەگەنمەن، سونەتتەر تسيكلىندا عاشىق ادامنىڭ باسىنداعى بار كۇيدى  سەزدىرىپ، بار مۇڭىن ۇقتىرادى. 

سەن مەنى نە ەتەسىڭ؟

مەنى تاستاپ،

ونەر باستاپ،

جايىڭا

جانە الداپ،

ارباپ

ءوز بەتىڭمەن سەن كەتەسىڭ...

«ابايدىڭ عاشىعى – «مەن»-ءنىڭ، «ەگو»-نىڭ تۇڭعيىعىنا باتقان ادام. ونىڭ قايعىسى عاشىق بولعاندىعىندا ەمەس – وسى تۇڭعيىقتان شىعا الماۋىندا. ول ءوزىن عانا ايتادى، ءوزىنىڭ قامىن عانا قامدايدى، ءوزىنىڭ ماحابباتىن، ءوز قاسىرەتىن فەتيش، پۇت دارەجەسىنە كوتەرگەن.» - دەگەن زەرتتەۋشى ت.اسەمقۇلوۆ شىعارماداعى ليريكالىق كەيىپكەردىڭ ماحابباتتىڭ شىن ءمانىن تۇسىنە الماعان البىرت، ءوزىمشىل سەزىم دۇنيەسىن ءدال تانيدى. بىراق وسىنداي وزىمشىلدىك پەن قىزىعۋشىلىق كوپ عاشىقتى سەزىم سەرگەلدەڭىنە سالىپ، وتىنا كۇيدىرىپ، مۇزىنا قارىدى ەمەس پە؟ شىعارماشىلىعى ادامزات بىتكەننىڭ بۇكىل بولمىسىن بەدەرلەپ، سەزىمدەر سيپاتىنىڭ سان ءتۇرىن سارالاعان شەكسپير سونەتتەرى دە وسىنداي وزىمشىلدىكتەن تۋىنداعان با؟ شىن مانىندە ماحابباتتىڭ شىنايى بەينەسى مەن تەرەڭ بولمىسىنا تەك قانا وسى سەزىمدەر شىرماۋىنان شىعىپ، بيىك ادامزاتتىق ورەگە كوتەرىلىپ، تەرەڭ سەزىنىپ، تولىق تۇسىنگەن باقىتتى ادامدار عانا بولەنە الادى. ال شەكسپيردىڭ جاستىق جىرلارى سول ماحاببات بيىگىنە كوتەرىلۋ جولىنداعى جاستىڭ قيىن وتكەلدەرى، سەزىم سەرگەلدەڭى. وسىنداي بۇرالاڭسىز، قاتەلىكتەر مەن اداسۋلارسىز، تاجىريبيەسىز  ماحاببات بيىگىنە كوتەرىلە الا ما؟! سوندىقتان شەكسپير مەن ابايدىڭ ماحاببات ليريكاسىنداعى سەزىمدەر مەن سەرپىلىستەر، سۇيىنىستەر مەن كۇيىنىشتەر، كۇيزەلىستەر سۇيگەن جاننىڭ ىشكى دۇنيەسىن، نازىك يىرىمدەرىن شىنايى دا سەنىمدى، تولىققاندى، شىنايى، بار پسيحولوگيالىق ديناميكاسىمەن كورسەتە بىلۋىمەن ساباقتاس. 

تۆوي راب، ۋجەلي يا نە پوسپەشۋ

يسپولنيت كاجدوە تۆوە جەلانە؟

يا ۆەرنو پريحوتيام تۆويم سلۋجۋ

ي تسەلىي دەن ۆو ۆلاستي وجيدانيا.

تى، ۆلاستەلين، سو منوي، سلۋگويۋ، كرۋت:

زۆۋچيت «پروششاي»، ي ۆوت وپيات رازلۋكا!

نو نە كليانۋ توميتەلنىح مينۋت،

پۋسكاي نەۆىنوسيما ەتا مۋكا!

نە سمەيۋ دات رەۆنيۆىم مىسليام حود:

يا - بەدنىي راب ي نيچەگو نە ستويۋ،

يا تولكو دۋمايۋ: «كاك سچاستليۆ توت،

كتو نەرازلۋچەن ۆ ەتوت ميگ س توبويۋ!»

ليۋبوۆ بەزۋمنا ي نە رۆەت وكوۆ:

ۆ تەبە نە ۆيديت نيكاكيح گرەحوۆ.

ماحاببات ادامدى بيىككە، بوستاندىققا شاقىرسا، قۇمارلىق پەن وزىمشىلدىك ادامدى تۇڭعيىققا يتەرىپ، قۇلدىق پەن قورلىققا تارتادى. شەكسپيردىڭ ماحاببات ليريكاسىنىڭ كەيىپكەرى وعان قۇل بولعان، سۇيگەنىنىڭ جۇرەگىنىڭ تۇتقىنى بولعان، ومىردەن وزگە جارىق كورمەيتىن سوقىر جان. سۇيىسپەنشىلىكتىڭ شەگىنە جەتىپ، ءوزىن ۇمىتقان پەندە. ول ءۇشىن قۇلدىق تا، مازاق تا، قورلىق تا ءبارى جاي نارسە. بۇكىل تىرشىلىگى مەن الەمى سول عاشىق جانعا بايلانعان. سوندىقتان اقىننىڭ عاشىقتار تۋرالى رومەو مەن دجۋلەتتا، گاملەت سەزىمى ءۇشىن قۇربان بولعان وفەليا، وتەللو مەن دەزدەمونا، ءتىپتى زۇلىم ايەلدىڭ تىلەگىنە باعىنعان ماكبەت تە وسىنداي الاپات قۇمارلىققا ۇشتاسىپ جاتقان سەزىم يەلەرى. ال ابايدىڭ ساناۋلى عانا ماحاببات ليريكاسىندا قازاقى ۇعىم مەن ۇلتتىق حاراكتەرگە ساي ۇستامدى جەتكىزگەن سوزدەرىنەن دە سيىسپەنشىلىكتىڭ سۇراپىل كۇشى مەن قۇمارلىقتىڭ الاپات قۋاتى سەزىلەدى. 

ايتتىم سالەم، قالامقاس، 

ساعان قۇربان مال مەن باس

ويلاعاندا ءوزىڭدى،

كەلەر كوزگە ىستىق جاس. 

 از عانا سوزدە سەرپىندى سەزىمنىڭ بيىك تولقىندارى تولقيدى. سۇيگەندى ويلاعاندا جىلاپ، مالىن عانا ەمەس باسىن دا قۇربان ەتۋ ەكى ۇلى اقىننىڭ ماحابباتتى، شىنايى سەزىمدى تۇسىنۋدەگى ورتاق سيپات ەكەنى داۋسىز. ۇلى اقىنداردىڭ سەزىم ولشەمى دە بيىك، اقتارىلا، بەرىلە، سوڭعى دەمى بىتكەنشە بار قۇمارىمەن، بار بولمىسى مەن بۇكىل تىلەگىمەن اياۋسىز سۇيەدى، سەزىمگە تولىق بەرىلەدى. ماعجان اقىنشا ايتقاندا، ءسۇيۋ دەگەندى ءولۋ، ءوزىن-ءوزى ۇمىتۋ دەپ ۇعاتىنداي. وسى ءبىر ەكىنىڭ ءبىرى بارا المايتىن، بەرە المايتىن قۇمارلىق پەن ىڭكارلىكتىڭ وتىنا كۇيگەن سەزىمدەر ەكى اقىن ولەڭدەرىنەن عانا كورىنەتىن عالامات دۇنيە، تۇڭعيىق الەم. وقىرماندارعا رياسىز اقتارىلىپ، وعان قاپىسىز سەنىپ، سەزىمىن شىنايى جەتكىزۋ ولارعا وقىرماندا دا سەندىرەدى. 

جالپى ونەردە وقىرمانعا دەگەن ادالدىق پەن سەنىم ۇعىمى باستى ماسەلە. سوندىقتان ول قالامگەرلەردى باتىلدىققا باستايدى.  شىعارماشىلىقتا باتىل ادام عانا شىنايى سەزىمدەر تۋرالى جازا الادى. شەكسپير دە، اباي دا سول باتىلدىق بيىگىنەن، ادالدىق اۋىنان كورىنگەن تۇلعالار. سوندىقتان ولاردى ادامزات تۇسىنەدى، سەزىنەدى، ۇعادى، ەڭ باستىسى سەنەدى. شىعارمانىڭ ۇلى بولۋى نەگىزگى تالابى ونىڭ ادامي بولمىستى شىنايى بەينەلەۋىندە. بۇل تۇرعىدا دراماتۋرگ شەكسپيرگە جەتەتىن شىنشىل بار ما ەكەن؟ ونى الەمگە ايگىلى ەتىپ، ۋاقىتتار اعىسىنان تاۋەلسىز ەتكەن درامالىق شىعارمالارى، اتاپ ايتقاندا، تراگەديالارى: «گاملەت»، «كورول لير»، «وتەللو»، «ماكبەت»، «رومەو-دجۋلەتتا». شەكسپير تراگەديالارىنىڭ قايسىسىندا بولماسىن ءومىر مەن ءولىم ارباسۋى، تاعدىر جولىن تاڭداۋ مۇمكىندىگى تۇرادى. بارلىق تراگەدياسىندا اتى اتالعان كەيىپكەرلەردىڭ شەشىمى - ءولىم. گاملەت، وتەللو، رومەو مەن دجۋلەتتا ىزگى ادامي بولمىسى قورشاعان ادامداردىڭ ساتقىندىعى، تۇسىنبەۋى، توعىشارلىعى، ايارلىعىنان زارداپ شەكسە، لير مەن ماكبەت ءوز بويىنداعى تاكاپپارلىق، اشكوزدىك، قاناعاتسىزدىق سياقتى قاسيەتتەر ارقىلى وزىنە جانە ءوز ورتاسىنا زيان جاسايدى. 

 قازاق ادەبيەتىنىڭ باستاۋى پوەزيا ەكەندىگى انىق بولسا، ەۋروپا ادەبيەتىنىڭ قاينارى ەجەلگى گرەك دراماتۋرگياسى. شەكسپير اكتەر جانە ويشىل. ول ءوز ويلارىن ادامداردى ويناتۋ ارقىلى جەتكىزەدى. اباي اقىن جانە ويشىل. ونىڭ دۇنيەتانىمى مەن كوزقاراستارى ولەڭ اعىمىمەن جۇرەككە جەتىپ، بويعا تاراپ، بولمىسقا سىڭەدى. ادامزاتتى ءوز ماقساتى مەن تىلەگىن ورىنداۋ بارىسىندا ءوزىنىڭ ادامي تۇلعاسىنان سونشالىق الشاقتاپ، قۇلدىرايتىنى شەكسپيردىڭ بار دراماسىنان كورىنەدى. ادامنىڭ كەيدە تەك قانا ادامدىق بيىگىنەن تومەن قۇلدىراپ تەك اتى مەن سۇلباسى قالاتىنى تۋرالى ابايدىڭ مىنا جولدارىندا ولەڭمەن ورنەكتەلەدى: 

ادام - ءبىر بوق كوتەرگەن بوقتىڭ قابى، 

بوقتان ساسىق بولاسىڭ ولسەڭ تاعى.

مەنى مەن سەن تەڭ بە دەپ ماقتاناسىڭ،

بىلىمسىزدىك بەلگىسى - ول باياعى.

كەشە بالا ەڭ، كەلدىڭ عوي تالاي جاسقا،

كوز جەتتى ءبىر قالىپتا تۇرا الماسقا.

ادامدى ءسۇي، اللانىڭ حيكمەتىن سەز،

نە قىزىق بار ومىردە ونان باسقا؟!

شەكسپير دە «ادام كىم؟» - دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن «گاملەت» دراماسىنداعى گاملەتتىڭ مونولوگىندا كەلتىرەدى.  

چتو زناچيت چەلوۆەك،

كوگدا ەگو زاۆەتنىە جەلانيا –

ەدا دا سون؟ جيۆوتنوە – ي ۆسە.

ناۆەرنو، توت، كتو سوزدال ناس س پونياتەم

و بۋدۋششەم ي پروشلوم، ديۆنىي دار

ۆلوجيل نە س تەم، چتوب رازۋم گنيل بەز پولزى.

چتو تۋت ۆينوي؟ زابىۆچيۆوست سكوتا

يلي پريۆىچكا رازبيرات پوستۋپكي

دو مەلوچەي؟ تاكوي رازبور ۆسەگدا

نا چەتۆەرت – مىسل، ا نا تري پروچيح – ترۋسوست.

نو چتو زا سمىسل بەز ۋمولكۋ تۆەرديت،

چتو ەتو نادو سدەلات، ەسلي ك دەلۋ

ەست ۆوليا، سيلا، پراۆو ي پرەدلوگ؟

نەلەپوست ەتۋ تولكو وتتەنياەت

ۆسە، چتو ني ۆسترەچۋ. ناپريمەر، ريادى

تاكوگو وپولچەنيا پود كوماندوي

رەشيتەلنوگو پرينتسا، گوردەتسا

دو كونچيكوۆ نوگتەي. ۆ مەچتاح و سلاۆە

ون رۆەتسيا ك سەچە، سمەرتي ي سۋدبە

ي جيزنيۋ راد پوجەرتۆوۆات، ا دەلو

نە ستويت ۆىەدەننوگو يايتسا.

نو توت-تو ي ۆەليك، كتو بەز پريچينى

نە ستۋپيت شاگا، ەسلي ج ۆ دەلە چەست،

پودىمەت سپور يز-زا پۋچكا سولومى.

اكەسى مەن اناسى ساتقىندىق جاساپ، اكەسىنەن ايرىلىپ، وزەگىن ءورت شالعان گاملەتتىڭ ادام بالاسى تۋرالى ويلارى قاپ-قارا، قاسىرەتكە تولى. جاس ادامنىڭ ءومىر تۋرالى ويلارىنىڭ وسىنشالىق كىرلەنۋى زاڭدى. ەڭ جاقىن ادامدارىنىڭ ساتقىندىعى جۇرەگىن جارالاعان جاس ءۇشىن ومىردە ەش قاسيەت،  ەش كيە، ەش ءمان قالمادى. ءومىر دەگەنىمىز تاڭداۋلاردان تۇرادى دەگەنمەن دە، گاملەت تاڭداۋى تاۋسىلعانداي. اكەسىنىڭ ولىمىنە قاتىسىپ، تۇك بولماعانداي نەمەرە اعاسىنا شىققان انانىڭ ساتقىندىعى بارىنەن دە اۋىر، بارىنەن دە قاسىرەتتى. «بولۋ ما الدە بولماي جوققا اينالۋ ما؟» دەگەن سۇراق گاملەت تراگەدياسىنىڭ باستى ساۋالى ەتىپ شىعارىپ، كەيىپكەرىن ابايدىڭ دا، شەكسپيردىڭ دە ادامدىققا قويعان تالابى ار-نامىستى بارىنەن بيىك قويىپ، ادامدىقتىڭ نەگىزگى ولشەمى وسى ار، نامىس، ۇجدان دەگەن قاسيەتتەرمەن ولشەيدى. جاراتۋشىنىڭ ادامدى جاراتۋداعى ماقساتىنىڭ جارقىن ەكەنىنە ەكەۋى دە سەنىمدى، ال بىراق ادامدار نەگە سول جاراتۋشىنىڭ جاراتقان بولمىسىنا ساي ەمەس؟ «ادامدى ءسۇي، اللانىڭ حيكمەتىن سەز» دەگەن ابايدىڭ تۇجىرىمى شەكسپيردىڭ گاملەتتىڭ ادام ءسۇيۋ پروبلەماسىنىڭ نەگىزىندە جاتىر. اكەسىنىڭ رۋحىمەن سويلەسىپ، شىندىقتى بىلگەن دات حانزاداسى كەك الۋدىڭ جالعىز جول ەكەنىن ءبىلىپ تۇرسا دا، ۇزاق تولعانىپ، تەرەڭ كۇيزەلىسكە تۇسەدى. اناسى مەن اعاسىن جاماندىققا قيمايىن دەسە اكەسىنىڭ ءسوزى بار. سوڭىندا ءبارىبىر زالىم اعاسىنىڭ قۇرعان تورىنا ءتۇسىپ قۇربان بولادى. ونى كوبى ءالسىز كەيىپكەرگە جاتقىزۋى دا مۇمكىن. بىراق ونىڭ بويىنداعى ادامدىق پەن مەيىرىم ونىڭ مىقتى ەكەنىن كورسەتەدى. تازا جۇرەككە زالىمدىقتىڭ ۋى بويلاي المايدى. شەكسپير شىعارمالارىنىڭ شىنايىلىعى ادام بولمىسىن تەرەڭ تانىپ، ونىڭ جان دۇنيەسىنىڭ سىرلارىنىڭ بار قىرتىستارىن اشا بىلۋىندە. ادامنىڭ جارالۋ ماقساتى ىزگىلىك بولا تۇرا نەگە ونىڭ جانۋارلار سياقتى شەكتەلىپ، تەك ءناپسىنىڭ قۇلى بولىپ كەتەتىنە، بويىنداعى ىزگى رۋحتى جوق ەتىپ، تەك ءتاننىڭ قامىن كۇيىتتەيتىنىنە ناليدى. «سۆەدي ك نەوبحوديموستيام ۆسيۋ جيزن، ي چەلوۆەك سراۆنياەتسيا س جيۆوتنىم،» - دەپ ادام ادسىزدىگىن ءدال تابادى. شىنىندا بارىنەن ايرىلعان ادام ءۇمىت پەن سەنىمنەن ايرىلىپ ءتانى ولمەگەنمەن جانى ءولىپ، رۋحى ءسونىپ ءتىرى ولىككە اينالادى. بۇل تۋرالى اباي مىنا ءبىر قارا سوزىندە بىلايشا تۇيىندەيدى: «دۇنيەدە جالعىز قالعان ادام – ادامنىڭ ولگەنى. قاپاشىلىقتىڭ ءبارى سونىڭ باسىندا. دۇنيەدە بار جامان دا كوپتە، بىراق قىزىق تا، ەرمەك تە كوپتە. باستاپقىعا كىم شىدايدى؟ سوڭعىعا كىم ازبايدى؟» 

گاملەت - وسى سۇراعى مەن وسى بولمىسىمەن ادامزاتتىڭ كوركەمدىك كەڭىستىگىندەگى ەڭ ۇلى، ەڭ ىزگى بەينە بولىپ قالادى. ۇلى بەينەلەر توڭىرەگىندە داۋ بىتپەيدى، ساۋالعا ايقىن جاۋاپ تابىلمايدى. گاملەت تە قاراما-قايشىلىعى كوپ، كۇردەلى كەيىپكەر. ول تۋرالى داۋ نەشە عاسىر وتسە دە تولاستار ەمەس. شەكسپير مەن اباي شىعارمالارىنان ادامنىڭ جاقسى - جامان، جاعىمدى -جاعىمسىز، سۇلۋ - جەكسۇرىن، ىزگى - زۇلىم، ارلى - ارسىز، ويلى - ويسىز ەكى شەكارانىڭ اراسىنداعى بۇكىل بولمىسى سونشالىقتى شىنايى كورىنىپ، ءارى تەرەڭ اشىلادى. اباي ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىندا پروزالىق، درامالىق سيپات باسىم. سوندىقتان ونى نازىك ليريك ەمەس، سىنشىل رەاليست رەتىندە تانيمىز. شىعارمالارى قازاق قوعامىنىڭ ءتۇرلى الەۋمەتتىك، ادامي قاتىناستارى مەن ونىڭ سۋبەكتىلەرىنىڭ سان الۋان بولمىسىن جاساۋدا كورىنەدى. شەكسپير درامادا، تولستوي پروزادا، اباي پوەزيادا ادامتانۋدىڭ بيىگىنە شىققان قالامگەرلەر. شەكسپير ناقتى ءىس-ارەكەتتەر ۇستىندە ويىن ارقىلى تانىتسا، اباي پوەزياعا ءتان ءادىس-تاسىلدەر ارقىلى سيپاتتاۋ جانە پسيحولوگيالىق پورترەتتەرىن جاساۋدى ماقسات ەتەدى. ول پوەزيا جانرىنا پروزا جانرىنىڭ الەۋمەتتىك سالماعىن، پسيحولوگيالىق تۇيسىگى مەن فيلوسوفيالىق تانىمىن، كوركەمدىك بيىگىن ارتادى. سوندىقتان اباي پوەزياسىنىڭ جان-جاقتىلىعى مەن كوپقىرلىلىعى وزىنە ءالى كۇنگە ەشكىمدى ۇقساتپاي، ەشكىمدى جەتكىزبەي تۇر. ونىڭ پەيزاجدىق ليريكالارىنىڭ ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى زور. كۇزدى سۋرەتتەۋدە الەۋمەتتىك توپتاردىڭ ەرەكشەلىگى باستى نازاردا بولسا، قىستى سيپاتتاعان ولەڭىندە پسيحولوگيالىق ارقاۋ ماڭىزدى بولعان. ماحاببات ليريكاسىندا جاستاردىڭ ەموتسياسىنا قوسا ولاردىڭ پسيحولوگيالىق كۇيلەرىنە باسىمدىق بەرەدى. اقىندارعا جاس ادام بويىنداعى ماحاببات پەن قۇمارلىقتى ءبىرىنشى جاقتا ءوز سەزىنۋى ارقىلى جەتكىزۋتان بولسا، اباي جاستاردىڭ مونولوگىن  ءساتتى قولدانادى. ءتىپتى پۋشكيننىڭ «ەۆگەني ونەگين» رومانىنداعى حات ارقىلى بولعان ديالوگتى اۋدارۋىندا دا ابايدىڭ وسى دراما جۇيەسىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى بايقالادى. ەگەر اقىن ءومىر سۇرگەن كەزەڭدە دراما جانرى قالىپتاسقان بولسا، ابايدىڭ وسى جانردا دا ءساتتى شىعارمالار جازارىنا كۇمانىم جوق.

«بوتەن ەلدە بار بولسا» اتتى ەل اۋزىنا ىلىگە بەرمەيتىن اباي ولەڭى ەرەكشە ولەڭ. ادامدار اراسىنداعى قاتىناستىڭ ءتۇرلى پسيحولوگيالىق سيپاتى شىنايى كورىنگەن دراماتيزمگە تولى شىعارما. ديناميكاسى سەرپىندى، ەموتسيالىق سىلكىنىسى اسا شيرىققان ولەڭنىڭ ابايدىڭ ءوز باسىنا دا قاتىسى بولۋى مۇمكىن دەگەن وي تۋدى. ويتكەنى ادام ءوز جۇرەگىنەن وتكىزىپ، سول جايلار قاتىسقانداي اسا ەموتسيونالدىق- ەكسپرەسسيۆتىك رەڭكتە جازادى. بۇل ولەڭنەن شەكسپير دراماسى كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرىن عانا ەمەس بىرنەشەۋىن تابۋعا بولادى. مىسالى مىنا تومەندەگى جولداردا «وتەللو» تراگەدياسىنداعى نەگىزگى كەيىپكەر، بۇكىل درامانىڭ، وتەللو مەن دەزدەمونا تاعدىرىندا شەشۋشى رول اتقارعان ياگونىڭ بەينەسىن اينىتپاي كورسەتەدى: 

جەلىككەن جاۋعا كەز بولسا،

ارازدىعى ءسوز بولسا، 

«بارەكەلدى باتىر» دەپ

«مىقتى بوپ بارا جاتىر» دەپ،

ەسكى دوسىن كورگەندە

ەسەبى جوق انت ءىشىپ،

ارۋاق، قۇداي ايتىسىپ،

سىر العالى ايتتىم دەپ،

جاۋىڭدى الداپ قايتتىم دەپ

قۇدايدان قورىقپاي انتۇرعان

ءيمانجۇزدى توزدىرار.

كەلىپ-كەتىپ كوپ ءجۇرىپ، 

دۇسپاندىعىن وزدىرار.

الدايدى دەپ جاۋىڭا، 

ەل تارتتىرماي باۋىرىڭا

كورىنگەندى ازعىرار. 

وسىنداي ايارلىق پەن ەكىجۇزدىلىك ياگوعا عانا ەمەس، «كورول لير» تراگەدياسىنداعى ءليردىڭ ۇلكەن قىزدارى مەن «ماكبەت» تراگەدياسىنداعى ماكبەتكە ءتان قاسيەتتەر. يتاليا اقىنى دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىندا» تامۇقتىڭ ەڭ تومەنگى ساتىسىندا ەكىجۇزدىلەردى قويادى، ياعني ەكىجۇزدىلىك پەن ايارلىقتى ەڭ اۋىر كۇنا دەپ تابادى. بۇل قاسيەتتەر شەكسپير درامالارىنىڭ نەگىزگى موتيۆتەرى. «گاملەت» دراماسىنداعى گاملەت ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن ادامى اناسى مەن ونىڭ نەمەرە اعاسىنىڭ اكەسىن قاستاندىقپەن ولتىرگەنىن بىلگەندە ادامدار ايارلىعىنىڭ شەكسىزدىگىنە كوز جەتكىزىپ، ونى جازالاۋدى شەشەدى. وتەللو دراماسىنداعى بۇكىل الەمگە بوي بەرمەگەن وتەللو مەن دەزدەمونانىڭ ماحابباتى ايار، زالىم ياگونىڭ زۇلىمدىعىنا توتەپ بەرە الماي، ولاردىڭ  تراگەدياسىمەن بىتەدى. قاي كەزەڭ، قاي قوعام، قاي ءبىر پاتشا بولماسىن وسىنداي ەكىجۇزدىلىكتىڭ، ايارلىقتىڭ الدىندا ءالسىز بولعاندىعىن تاريح تالاي رەت دالەلدەگەن. ايارلاردىڭ نەگىزگى قارۋى جىلى ءسوز بەن جالعان ماقتاۋ ەكەندىگىن الىپتاردىڭ شىعارمالارىندا جەتكىزىپ-اق ايتادى. اباي شىعارمالارىندا ماقتان، ماقتانۋ، ماقتانشاق، ماقتانشاقتىق دەگەن ءبىر ۇعىمدى ءتۇرلى كونتەكستە زەردەلەيدى. «نە ىزدەيسىڭ كوڭىلىم، نە ىزدەيسىڭ» اتتى ولەڭدە ماقتاۋدىڭ ەكىنشى جاعى سوگۋمەن قاتار جۇرەتىندىگىن مەڭزەيدى: 

ماقتاۋ – جەل ءسوز جانعا قاس

قوشەمەتشىل شىعارعان.

ءبىر ماقتاسا بوقتاماس، 

ەل تابىلسا قۇمارلان. 

ماقتاعانعا سەنۋ ادامنىڭ السىزدىگى. بۇگىن اسپانعا كوتەرگەن جۇرت، ەرتەڭ جەرگە ۇرۋى دا مۇمكىن. سوندىقتان اباي ولەڭدەرىندە «ماقتاعانعا سەنبە، ماقتاۋدى ىزدەمە» دەگەن قاراپايىم دا، قاسيەتتى وسيەت بار. ال قارا سوزدەرىندە بۇل قاعيدا تەرەڭ تالداۋعا ۇلاسادى. اقىننىڭ جيىرما ءبىرىنشى قارا سوزىندە وسى ماقتان ۇعىمىنىڭ ءمانى تەرەڭ اشىلا تۇسەدى. «از با، كوپ پە، ادام بالاسى ءبىر ءتۇرلى ماقتاننان امان بولماعى - قيىن ءىس. سول ماقتان دەگەن نارسەنىڭ مەن ەكى ءتۇرلىسىن بايقادىم: بىرەۋىنىڭ اتىن ۇلكەندىك دەپ اتايمىن، بىرەۋىن ماقتانشاقتىق دەيمىن. ۇلكەندىك - ادام ىشىنەن ءوزىن-ءوزى باعالى ەسەپ قىلماق. ياعني، نادان اتانباستىعىن، جەڭىل اتانباستىعىن، ماقتانشاق اتانباستىعىن، ادەپسىز، ارسىز، بايلاۋسىز، پايداسىز، سۇرامشاق، وسەكشى، وتىرىكشى، الدامشى، كەسەلدى - وسىنداي جارامسىز قىلىقتاردان ساقتانىپ، سول مىنەزدەردى بويىنا قورلىق ءبىلىپ، ءوزىن وندايلاردان زور ەسەپتەمەك. بۇل مىنەز - اقىلدىلاردىڭ، ارلىلاردىڭ، ارتىقتاردىڭ مىنەزى. ولار ءوزىمدى جاقسى دەمەسە، مەيلى ءبىلسىن، جامان دەگىزبەسەم ەكەن دەپ ازاپتانادى.» ماقتان ءسوز بەن جىلى ءسوز كىم-كىمدى دە ەرىتپەي، سەندىرمەي، ەلىتپەي قويمايدى. شەكسپيردىڭ دە ەرلىگىمەن، دانالىعىمەن ەلدى اۋزىنا قاراتقان پاتشاسى دا، قولباسشىسى دا، ارۋى دا ءبارى وسى ءبىر قاقپانعا ءتۇسىپ، سوڭى ۇلكەن تراگەدياعا سوقتىرادى. وعان دراماتۋرگتىڭ كەز-كەلگەن تراگەدياسىنان مىسال الۋعا بولادى. ونىڭ ەڭ ءبىر جارقىن ۇلگىسى - كورول ءليردىڭ تاعدىرى.

كوردەليا: تاقسىر يەم، ءوزىڭىزسىز جارىق دۇنيەگە جاراتقان،

اسىرادىڭىز، باقتىڭىز-قاقتىڭىز.

سىيعا - سىي، سىراعا - بالدى بىلەم مەن دە،

قادىر تۇتىپ باسىڭىزدى،

ورىندايمىن ءسوزىڭىزدى ەكى ەتپەي.

ال، مىنا ەكى اپامنىڭ

بولسا راس ايتقاندارى،

بۇل دۇنيەدە ەكەۋى دە

ءبىر ءسىزدى عانا سۇيەدى ەكەن، - 

ەندەشە كۇيەۋگە نەگە تيەدى ەكەن؟!

مەن ولارداي ءوز اكەمدى

ءولىپ-ءوشىپ ءسۇيۋ ءۇشىن

كىرە المايمىن جات قۇشاققا.

ەرگە شىقسام، ونى-داعى

جان-تانىممەن سۇيەم راس.

سوندىقتان دا، جارىق جالعاندا

جالعىز ءسىزدى

جاقسى كورەم دەۋگە بولماس.

لير. قۇداي اقى شىن ءسوزىڭ بە بۇل، قىزىم؟

كوردەليا. ءيا، ميلورد.

لير. جاس باسىڭمەن، تاپ وسىنشا تاس جۇرەك پە ەڭ؟!

كوردەليا. جالتارا سويلەگەن جاراسا ما ەكەن جاستىققا!

لير. جاراسپاسا، جالاڭ شىندىق - جاساۋىڭ!

 وزگە ەكى اپكەسىندەي اكەسىن ماقتاپ، جىلى، ادەمى ءسوزدى كەلىستىرە ايتا الماعان كوردەليادان بەزىپ، قۋىپ شىققان تاسجۇرەك، داڭعوي، اڭقاۋ، سەنگىش اكەنىڭ قايعىلى تاعدىرى اباي ولەڭدەرى مەن قاراسوزدەرىندەگى اقيقات شىندىقتى ادام تاعدىرى مەن شەشىمى تۇرعىسىنان بەينەلەنەدى. جۇرەك تۇكپىرىندەگى ماحابباتتى سوزدەن ەمەس، كوزدەن، جۇرەكتەن تانىپ ءبىلۋ دە كورەگەندىك. الەمدى بيلەگەن قانشاما زور پاتشالار دا سوزگە كەلگەندە اقيقاتتان اداسىپ قالاتىندىعىن تاريح تالاي دالەلدەدى. سەزىم ماسەلەسىندە ءتىلدىڭ ەمەس جۇرەكتىڭ سەزىمتالدىعى، سانانىڭ كورەگەندىگى، كوڭىلدىڭ جومارتتىعى قاجەت. قىزىن سونشا سۇيگەن اكەنىڭ ونىڭ شىنايى ويىنان شوشىپ، بويىن  اۋلاق سالۋى ءليردىڭ سەزىمىنىڭ تايازدىعىن، جۇرەگىنىڭ قاتىگەزدىگى مەن اقىلىنىڭ كەلتەلىگىن دالەلدەسە كەرەك. سوندىقتان شىعارمانىڭ العاشقى اكتىلەرىنەن-اق كورول تاعدىرىنىڭ باسقاشا شەشىمىن كورۋ مۇمكىن ەمەس. قانشا پاتشا، قانشا شەشەن، قانشا كوسەم بولسا دا وسى ماقتاننىڭ اباي كورسەتكەن ءبىرىنشى ءتۇرىن قابىلداۋ شىن دانالىق پەن كورەگەندىك، بيىك پاراساتتى، كەمەل اقىلدى تانىتسا كەرەك. بۇل بيىكتى ابايدىڭ ءوزى نۇسقاپ قويماي، ونىڭ ولشەمىن، ونىڭ ءمانىن ءوزى ايقىنداپ بەردى. ءوز شىعارمالارىنا سىن كوزبەن قاراپ، ءوز بويىنا جەتپەي جاتقاندى شىعارمالارىندا انىق ايتىپ، ەش سىرىن جاسىرماعان ادال اقىن اباي كۇلكى، ماقتان، دۇنيە سىندى ادامزاتتى سىنايتىن الدامشى دۇنيەلەردى، تۇرلاۋسىز ساعىمداردى وي-تۇجىرىم رەتىندە ءتۇيىپ، ادامزاتقا تۇسىندىرسە، شەكسپير ونى ەۋروپالىق جۇيەدە ەۋروپا وقىرماندارى قابىلدايتىن، تۇسىنەتىن جانردا ۇعىندىردى. «بولىس بولدىم مىنەكي»، «سابىرسىز، ارسىز ەرىنشەك» اتتى اباي ولەڭدەرىنىڭ ساتيرالىق سيپاتى ليكيرالىق كەيىپكەردىڭ جان دۇنيەسىندەگى، مىنەز – بولمىسىنداعى السىزدىك شەكسپيردىڭ كورول لير مەن وتەللو، كاسسيو سياقتى كەيىپكەرلەرىنە ءتان. ادامنىڭ تەرىس مىنەزدەرىن سومداۋدا ساتيرانىڭ مۇمكىندىگى مول، ءتىلى ۋلى، قارىمى مىقتى. اباي شىعارمالارىنىڭ ءدراماتيزمى، الەۋمەتتىك–پسيحولوگوليالىق جۇگى ولاردىڭ ساتيرالىق سيپاتىنان ايقىن سەزىلەدى. مونولوگ پەن ديالوگ نەگىزىنەن درامالىق شىعارمالاردىڭ كاتەگورياسى دەگەنمەن اباي شىعارمالارىندا كەڭىنەن قولدانىلعانى ونىڭ پوەزياسىنىڭ ىشكى بولمىسىنىڭ پوەزيا شەگىنەن اسىرىپ، دراما مەن پروزاعا جاقىنداتادى. اباي ولەڭدەرىنىڭ كوركەمدىك ادىستەر مەن ستيلدىك جۇيەسى تۇرعىسىنان شەكسپير پرينتسيپتەرىمەن ساباقتاسادى. «كۇللى ادام بالاسىن قور قىلاتىن ءۇش نارسە بار. سونان قاشپاق كەرەك: اۋەلى - ناداندىق، ەكىنشىسى - ەرىنشەكتىك، ءۇشىنشى - زالىمدىق دەپ بىلەسىڭ.» «زالىمدىق - ادام بالاسىنىڭ دۇشپانى. ادام بالاسىنا دۇشپان بولسا، ادامنان بولىنەدى، ءبىر جىرتقىش حايۋان قيسابىنا قوسىلادى.» «قيانات - حاقيقات پەن راستىقتىڭ دۇشپانى.» ال زالىمدىق گاملەتتىڭ تۇبىنە جەتىپ، ءليردى دالادا قاڭعىرتىپ، كوزىن قاندى جاسقا،  اۋزىن اششى زارعا تولتىرىپ، وتەللو مەن دەزدەمونا سىندى  عاشىقتاردى ايىرىپ، سەرتىن بۇزىپ، جۇرەكتەرىن قاسىرەت تۇڭعيىعىنا تۇنشىقتىرىپ، ماكبەتتى جولدان تايدىرىپ، ەسىنەن ايىرىپ، رومەو مەن دجۋلەتتا سياقتى كىرشىكسىز، جازىقسىز جاستى ءولىمنىڭ تىرناعىنا بايلاپ بەرگەن، شەكسپير تراگەديالارىنىڭ وزەگى بولعان، ادامزاتتىڭ ساناسى مەن بولمىس ءبىتىمىنىڭ ىزگىلىك پەن زۇلىمدىق سىندى ەكى شەگىنە قامتىپ، شىعارماسىنا سىيدىرا بىلگەن الىپ تۇلعا، ادامزات تراگەدياسىنىڭ بىرەگەي سۋرەتكەرى شەكسپير درامالارىنىڭ لەيتموتيۆى. زۇلىمدىق ماسەلەسىن ادامزات قوعامىنىڭ نەگىزگى كاتەگورياسى رەتىندە العا شىعارۋ سۋرەتكەرلەر تانىمىنىڭ بىرلىگى، كوزقاراستىڭ جاقىندىعى، شىعارماشىلىق ساباقتاستىقتىڭ ۇلكەن ارناسى. 

ءومىردىڭ ءوتۋى، ۋاقىتتىڭ تۇراقسىزدىعى الەمنىڭ بار ادەبيەتىندە وتە كوپ جىرلاناتىن تاقىرىپ. ەكى ۇلى اقىننىڭ دا شىعارماشىلىعىنان بۇل تاقىرىپتىڭ ورىن الۋى زاڭدى. ادامزاتتىڭ ءاربىرىن تولعانتىپ، ويلاندىرىپ، قام جەگىزەتىن بۇل ولەڭدەردىڭ مۇڭ مەن تەرەڭ وي، فيلوسوفيالىق لەبى كۇشتى. 

ەسىڭدە بار ما جاس كۇنىڭ،

كىمدى كورسەڭ - ءبارى دوس.

ماحاببات، قىزىق، مال مەن باق،

كورىنۋشى ەدى دوسقا ورتاق.

ءۇمىت جاقىن، كوڭىل اق،

بولار ما سونداي قىزىق شاق؟

قۇداي-اۋ، قايدا سول جىلدار،

ماحاببات، قىزىق مول جىلدار؟!

اقىرىن، اقىرىن شەگىنىپ،

الىستاپ كەتتى-اۋ قۇرعىرلار.

جالىناسىڭ، بوقتايسىڭ،

ساعىناسىڭ، جوقتايسىڭ

ماحاببات كەتتى، دوس كەتتى، - 

جەتە المايسىڭ، توقتايسىڭ.

كوزىمە جاس بەر، جىلايىن،

شىدام بەر، سابىر قىلايىن

جارالى بولعان جۇرەككە

داۋا بەر، جاماپ سىنايىن.

ابايدى جاستىقتىڭ اپپاق كوڭىلى، تاپ-تازا نيەتى، ءمولدىر سەزىمى ۋاقىتپەن بىرگە سىرعىپ وتكەنى قينايدى. ماحاببات پەن دوستىق سياقتى اسىل سەزىمدەر قايتا اينالىپ كەلمەس ساعىمعا اينالدى. اقىن جىلايدى، اشىنادى، ىزالانادى. ۋاقىت دەگەن قاتىگەز ۇدەرىستىڭ جىلاتپاعان پەندەسى بولمايدى-اۋ. ۇلى دراماتۋرگ اقىن ويىنا وي قوسىپ، قيماستىق سەزىمىن بىلايشا بولىسەدى. شەكسپير ءۇشىن بارىنەن قورقىنىشتى ۋاقىت وتۋىمەن ادامزاتتىڭ ولىمگە جاقىنداي تۇسەتىنى. ونىڭ جانىنىڭ جۇبانىشى ءونىڭ ويى مەن سەزىمىنىڭ تىنىسىن تانىتۋشى – كۇندەلىگى، ياعني ولەڭدەرى.  شىعارماشىل تۇلعا ءۇشىن بار تىرلىگىنىڭ ءمانى تۋىندىلارى. بۇل تۇستا اباي دا «ءولدى دەۋگە بولا ما ايتىڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىندا ءسوز قالدىرعان» - دەپ ويعا وي قوسادى. دانالاردىڭ شىعارماشىلىقتى ادامزاتقا ماڭگىلىك رۋحاني ەسكەرتكىش، رۋحاني مۇرا ەتىپ قالدىرۋ ماقساتى مەن نيەتى ولاردىڭ اقىندىقتى، تۆورچەستۆونى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك دەپ ۇعۋىمەن كيەلى. اباي ولەڭىنىڭ ەموتسيونالدىق –ەكسپرەسسيۆتىك سيپاتى شەكسپير ولەڭىنەن باسىمدىعى ايقىن.

ۋاقىت نازىك شەبەرلىكپەن ۇرلانىپ،

عاجايىپ ءبىر دۋمان جاساپ تۇردى انىق.

كوڭىلىمىزدى كونشىتكەننىڭ اممەسىن،

ۋاقىت ءوزى الىپ قاشار زىر قاعىپ.

كىدىرىسسىز ساعان كۇندەر سەلى كەپ،

سۋىق قىسقا سۇلۋ جازدى تەلىمەك.

جاپىراق جوق اعاشتاردا ءنار توڭىپ،

اق جامىلعان ءالى جەردى كورىپ ەك.

ءيىسى اڭقىپ راۋشان گۇلدىڭ ارايلى،

جازدى ەسكە ساپ ءوتىپ كەتكەن تالايعى.

ۇشپا-تۇتقىن مىناۋ ىزعار، ايازدا،

تۇرمە-اينەكتەن جازدى ەسكە ساپ قارايدى.

گۇل رەڭىن جوعالتىپتى باياعى،

سۇلۋلىقتىڭ جانىن بىراق جايادى.

اباي مەن شەكسپيردە تەك وي مەن يدەيا، مازمۇن مەن دۇنيەتانىم ساباقتاستىعى عانا ەمەس ءسوز ورالىمدارى دا ءدال كەلەتىن مىسالدار دا بارشىلىق. «وت بەد سپاساەت تولكو وستوروجنوست،» - دەگەن شەكسپير ءسوزى اباي پوەزياسىندا بىلايشا ورنەكتەلەدى: «ابايلاپ ءجۇرىپ، انىق باس، ەڭبەگىڭ كەتپەس دالاعا»، ال بارىنەن دە تاڭقالدىرعانى ەدينيتسا ۇعىمىنىڭ وتە سايكەس كەلۋى اباي شەكسپيردى وقىعانداي اسەر قالدىرادى. «كورول لير» تراگەدياسىندا جالعىز قالىپ بەيشارا كۇيگە تۇسكەن ليرگە ونىڭ جانىنداعى سايقىمازاق : «ا تەپەر تى - نۋل بەز تسيفرى. يا لۋچشە تەبيا تەپەر: يا - شۋت، ا تى - نيچتو,»- دەپ شىندىقتى ايتىپ، ءاجۋالاسا، اباي ولەڭىندە ول ەل تۋرالى ۇلكەن ويعا ۇلاسادى: «ەدينيتسا – جاقسىسى، ەرگەن ەلى بەينە ءنول، ەدينيتسا بولماسا، نە بولادى وڭكەي ءنول؟». ەدينيتسا دەگەن ۇعىم ەكى عۇلامانىڭ تانىمىندا جاي عانا بىرلىك ەمەس، ادامنىڭ جەكە تۇلعالىق مەنىنە اينالادى. 

قورىتا ايتقاندا، ابايدىڭ شىعارمالارى الەمدىك اسىل ءسوز ونەرىنىڭ شىڭىنداعى ويلىلارمەن وي مەن تانىم، سۇلۋلىق پەن سۋرەتكەرلىك جۇيەسىندە دەڭگەيلەس. اعىلشىن اقىنى، دراماتۋرگى شەكسپير مەن اباي شىعارمالارى ادامزاتتى تانۋ مەن ونى ىزگىلىك پەن ادامدىققا باعىتتاۋدا ۇندەس. سوندىقتان ەكەۋى دە ۇلت شەڭبەرىنەن اسىپ، الەمدىك كوركەمسوز بيىگىندە قاتارلاس تۇرعان تۇلعالار. شەكسپير الەمدە مويىندالعان تۇلعا. ال اباي ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى قازاق اۋىلىنان الىس كەتە الماي جۇرگەن اقىل-ويدىڭ الىبى. ءتۇرلى عاسىرلار مەن الىس قاشىقتىق، مادەنيەتتەردىڭ وزگەشەلىگىنە، ۇلتتىق بولمىستىڭ بولەكتىگىنە قاراماي ولاردىڭ اراسىن جالعايتىن جاقىندىق يدەيالىق، تانىمدىق، وي مەن نيەت ۇندەستىگى، ونەرگە دەگەن قۇرمەت پەن اسىل سوزگە دەگەن ادالدىق، ادامزات الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. شەكسپير ادامنىڭ تەرىس ءىس-ارەكەتىن كورسەتۋ ارقىلى جاماننان جيرەندىرسە، اباي ادامنىڭ ءمىنىن ايتىپ، قوعامدى سىناۋ ارقىلى ادامدى تۇزەتپەك نيەتىن كورسەتەدى. ەكەۋى دە كوركەمونەر مەن ادەبيەتتىڭ مۇددەسىنە ادال، وقىرمانعا بەرىلگەن، ادامدى سۇيەتىن ۇلكەن جۇرەكتى، ادال نيەتتى اسىل ءسوزدىڭ زاڭعار شىڭدارى. 

ۇسەن ايگۇل ابدىمۇتالىپقىزى،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى

Abai.kz