ەكونوميست جاقسىبەك قۇلەكەەۆ جۋرناليست نارتاي ارالبايۇلىنا بەرگەن سۇحباتىندا «ەلوردا اتاۋىن اۋىستىرۋ تۋرالى، ەلباسى ءسوزىنىڭ قولدانىلۋ اياسى تۋرالى، ءوزىنىڭ تۇرمەگە كىمنىڭ تاپسىرىسى ارقىلى تۇسكەنىن، پرەزيدەنت توقاەۆقا تۋىستىق قاتىسى بار-جوعى تۋرالى» ايتىپ بەردى.

ول ءبىرىنشى پرەزيدەنت نازارباەۆقا زاڭنان جوعارى تۇرۋعا كەپىلدىك بەرىلگەنىن ايتتى.

«كونستيتۋتسياعا ەنگىزگەن وزگەرىستەردىڭ ءبارى تەك پارلامەنت ارقىلى جارتى كۇننىڭ ىشىندە ءوتىپ كەتە بەرەتىن. دەپۋتاتتار حالىقتىڭ اتىنان شەشىم قابىلداپ، ەلباسىنىڭ وتباسىن زاڭنان جوعارى ەتىپ، كونستيتۋتسيالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتتى. ەگەر مەملەكەتتە ءبىر ادام زاڭنان جوعارى بولسا، ول ەلدە ادىلەتتى جۇيە قالىپتاسپايدى. زاڭنان جوعارى ادامنىڭ اينالاسىنا جىلپوس ادامدار جينالادى، ءبىر ادامنىڭ بيلىگىن پايدالانىپ، ءبارى زاڭنان جوعارى تۇرۋعا ارەكەت جاسايدى. وكىنىشكە وراي سونداي ازاماتتار كوبەيىپ كەتكەن ەدى... نازارباەۆتىڭ كەزىندە ونىڭ وتباسىنا جاقىن ادامدارعا مەملەكەتتىك تەكسەرۋ جۇمىستارى ەشقانداي ىقپال جاساي المادى. ولار قىلمىس جاساپ، ادام ولتىرسە دە سوتتالمادى، ويتكەنى اتا زاڭدا ولارعا كەپىلدىك بەرىپ قويدىق. سول جۇيەگە قارسى باتىل سويلەگەن ازاماتتار تۇرمەدە وتىردى نە شەتەلگە قاشۋعا ءماجبۇر بولدى»، - دەدى قۇلەكەەۆ.

بىراق ول ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قازاقستانعا سىڭىرگەن ەڭبەگىن ەش ەتۋ ادامگەرشىلىككە جاتپايتىنىن ايتىپ، نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اتىن وزگەرتۋگە قارسى ەكەنىن جەتكىزدى.

«ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ باس قالانىڭ وركەندەۋىنە قوسقان ۇلەسى جوعارى. ءبىزدىڭ وتىز جىلدا جەتكەن جەتىستىگىمىز دە كوپ، اۋقىمدى كەمشىلىكتەرىمىز دە بولدى. شەت جاعاسىن جاڭا ايتتىق. سونىڭ ىشىندە جەمقورلىقتىڭ باسىم بولعانىنا، ول كىسى ۇلكەيگەن شاعىندا مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنىڭ گورى وتباسىنىڭ قامىن كوبىرەك ويلاپ كەتكەنىنە حالىق نارازى. وسى كەمشىلىكتەردى ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇرمىز. ال جەتىستىگىمىز – قازاقستان ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرى جاعىنان تمد ەلدەرىنىڭ الدىڭعى قاتارىنا شىقتى.

ورتاسىندا جۇرگەننەن كەيىن ادام جاقسىعا تەز ۇيرەنىپ كەتەدى. استانادان كوكشەتاۋعا دەيىن باراتىن بولساڭ، اۆتوبانمەن باراسىڭ. بۇرىن ونداي بولعان جوق قوي. كورشى مەملەكەتتەن كەلگەن ازاماتتاردى كوكشەتاۋدى كورسەتەمىز دەپ، سول جاققا ءجيى اپارامىز. كەيبىر ازاماتتار جولدا كەتىپ بارا جاتىپ ايتادى: «ءبىز استاناعا كەلگەندە، مىنا جولمەن كەتىپ بارا جاتقاندا امەريكادا جۇرگەندەي سەزىنەمىز. قانداي باقىتتى ادامسىڭدار. بىزدە وسىنىڭ بىرەۋى دە جوق»، - دەيدى.

«قىرعىزستاننىڭ ازاماتتارى ايتادى: «وتىز جىلدا قىرعىزستاندا وتىز كيلومەتر جول سالىنعان جوق»، -دەيدى. وزبەكستاندا دا سولاي. قازاقستان حالقى وزبەكستان «انانى جاساپ جاتىر، مىنانى جاساپ جاتىر ەكەن»، دەپ ايتىپ جاتادى. مەن وعان قۋانامىز.

وزبەكستان – وڭىردەگى 35 ميلليون حالقى بار ەڭ ۇلكەن مەملەكەت. بىراق ولاردىڭ ەكونوميكاسى ءبىر ورنىندا تۇرىپ قالدى. سوندىقتان ولار قازىر ءتاي-ءتاي باسقان جاس بالا سياقتى ءبىز وتىز جىل بۇرىن ءوتىپ كەتكەن نارىقتىق ەكونوميكاعا ەندى كىرىپ جاتىر. ولار ۇلكەن رەفورمالار جاساي الماي جاتىر. دەگەنمەن كەيبىر قيمىلدارى دۇرىس. ولاردىڭ ەكونوميكاسى داميتىن بولسا، ولاردىڭ وسى وڭىرگە، اسىرەسە، قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا اكەلەتىن ەشقانداي زيانى جوق. كەرىسىنشە بىزگە قوسىمشا نارىق كەرەك. ولاردىڭ ەكونوميكاسى وسكەن سايىن، حالقىنىڭ تۇتىنۋ قابىلەتى وسەدى. دەمەك ولار قازاقستاننان كوبىرەك زات ساتىپ الادى. قازىر وزبەكستان مەن قازاقستاننىڭ تاۋار الماسۋىن قارايتىن بولساق، ول كوبىنە ءبىزدىڭ پايدامىزعا شەشىلىپ جاتىر. ءبىزدىڭ شىعارعان ءونىمىمىز قىمبات، ءبىز ولارعا قىمبات بەرىپ، ارزان ءونىمىن الىپ جاتىرمىز. ولاردىڭ جاساپ وتىرعان العاشقى قادامدارىنا قىزعانىشپەن قاراۋدىڭ قاجەتى جوق... ءبىز تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ءجىو رەسەيدىكىنەن قىرىق پايىزعا از بولاتىن. قازىر ەكونوميكامىز كوش ىلگەرى. وسىنداي جەتىستىككە جەتكەنىمىز، ارينە، ءبىرىنشى پرەزيدەنتىمىزدىڭ كورەگەن ساياساتىنىڭ ارقاسىندا»-, دەدى ول.

جاقسىبەك قۇلەكەەۆ «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ تۇرعان شاعىندا 100 مىڭ دوللار پارا الدى دەگەن كۇدىكپەن قاماۋعا الىنعان بولاتىن. كەيىن سوت ونى قىزمەت بابىن اسىرا پايدالاندى دەگەن ايىپپەن ءۇش جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىردى. 2009 جىلى ول مەرزىمىنەن بۇرىن شارتتى تۇردە بوساپ شىقتى.

جاقسىبەك قۇلەكەەۆ ءوزىنىڭ تۇرمەگە تاپسىرىس بويىنشا قامالعانىن ايتادى.

«مۇنىڭ ءبارىن ۇيىمداستىرعان، سول كەزدە مەنىڭ قاراماعىمدا جۇمىس ىستەگەن نازارباەۆتىڭ كىشى كۇيەۋ بالاسى. سول كەزدە مەنىڭ قىلمىسىم دالەلدەنبەي جاتىپ، اۋىر قىلمىس جاساپ، سوتتالعان ازاماتتارمەن ادەيى قاتار قامادى. وسىلاي قىسىم جاساعىسى كەلگەن بولار...

ماعان تۇرمەدە ەكى رەت قاستاندىق جاسالدى. مەنى ولتىرتۋگە ارنايى ادامدار جىبەردى. بىراق مەنى ولتىرۋگە كەلگەن ازاماتتىڭ ءوزى، كىم ەكەنىمدى تانىپ-بىلگەنەن كەيىن «جاكە، سەنىڭ قانىڭ بىزگە كەرەك ەمەس. ءوزىڭ قورعانۋعا تىرىس، ءبىز ولتىرمەسەك باسقاسى ولتىرەدى»، - دەپ باس تارتقان.

وسىنىڭ ءبارىن ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن سول كەزدەگى قارجى پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى عوي. تۇرمەنىڭ ورىنباسارى جاس مايور جىگىتكە وسىنى جاساساڭ پودپولكوۆنيكتى الىپ بەرەمىز دەپ ۋادە بەرگەن ەكەن. سونىڭ ءبارى اشكەرەلەندى. كەيىن تۇرمەنىڭ ورىنباسارىن سوتتاتىپ جىبەردىم»، - دەيدى ەكونوميست.

قۇلەكەەۆ توقاەۆپەن ەشقانداي تۋىستىق قاتىناسىنىڭ جوق ەكەنىن ايتتى.

«قاسىم-جومارت توقاەۆقا ەش تۋىستىعىم جوق. مەن تۇرمەدەن شىققان سوڭ، اعايىندارىمنان كەيىن،  ۇيىنە شايعا  شاقىرعان. وعان دەيىن ول كىسى پرەمەر-مينيستر بولىپ جۇرگەندە مەن ول كىسىنى شاقىرىپ نە ول كىسى مەنى شاقىرىپ ءبىر-بىرىمىزگە شاي بەرگەن ەمەسپىز.ءبىز ۇزاق ۋاقىت سويلەستىك. ەكونوميكادا قانداي رەفورمالار جاساۋ كەرەك، سوت جۇيەسىنىڭ قالاي وزگەرگەنى دۇرىس بولادى دەگەن سياقتى باسقا دا قوعامدىق تاقىرىپ اياسىندا اڭگىمەلەستىك.

ول كىسى كەيبىر تولعاندىراتىن ماسەلەلەر بويىنشا مەنىڭ پىكىرىمدى سۇراپ تۇرادى.مەن اۋىزشا ايتىپ بەرەم، قاعازعا ءتۇسىرىپ بەرەم. پرەزيدەنت بولعان كەزىندە دە ءوزىنىڭ شاقىرتۋىمەن ول كىسىنىڭ الدىنا بارىپ ءجۇردىم. قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇنەمى ىزدەنىستە جۇرەتىن ادام، سوعان قوسا ايتارى بار دەگەن ازاماتتاردى شاقىرىپ، پىكىرىن تىڭدايدى»، - دەيدى.

قۇلەكەەۆ 2021 جىلى اقتاۋىىنىڭ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا قاتىسى بار ەكەنىن ايتتى.

«مەن نازارباەۆتىڭ كەزىندە جوعارى سوتقا شاعىمدانعان جوقپىن. ول ەسكى ساياسي جۇيەدەن ادىلەتتىلىكتى كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى. جوعارى سوتقا ءبىر رەت شاعىمدانىپ، ودان رەت تەرىس جاۋاپ الساڭ، شاعىمدانا الماي قالاسىڭ. سوندىقتان مەن اسىققان جوقپىن. ەندى ەلىمىزدە باسشىلىق وزگەردى. جاڭا قازاقستان دەگەن اڭگىمە شىعا باستادى. وسى جاعدايلاردىڭ ءبارىن ەسكەرىپ، جوعارى سوتقا ارىزىمدى بەردىم»، - دەيدى ول.

سونداي-اق جاقسىبەك قۇلەكەەۆ «ەلباسى» ءسوزىن پرەزيدەنتتەرگە ارناپ ايتقاننىڭ ەش ابەستىگى جوق دەپ سانايدى.

«ەلباسى ءسوزى – ەلدى باسقاراتىن ازامات دەگەن ءسوز. ونى تەك ءبىرىنشى پرەزيدەنتكە تەلىپ، نەگاتيۆتى قابىلدانىپ كەتتى. ول ماعىناسى قۇبىجىق ءسوز ەمەس، قازاقستىڭ ادەمى ءسوزى. بۇل – پرەزيدەنت دەگەن ءسوزدىڭ قازاقشا بالاماسى. تۇرىكتەردە «Ülkenin başı» دەگەن ءسوز بار، بارلىق پرەزيدەنتكە سول ءسوزدى قولدانادى. سوندىقتان «ەلباسى» دەپ توقاەۆتى دا ايتۋ كەرەك. قازاقتىڭ ءتول ءسوزى بولعاندىقتان، كەلەشەك پرەزيدەنتتەرىمىزدى دە سولاي اتاعان دۇرىس»، — دەدى ول.

دايىنداعان ايجان تەمىرحان

Abai.kz