قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە  الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى ب.نۇرىمبەتوۆ قول قويىپ، 2016 جىلعى 13 قاڭتارداعى №13 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن "قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ شەتەلدە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار اراسىنان تۋىستارى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قونىستاندىرۋ ءۇشىن شاقىرۋلارىن قاراۋ جانە كۋالاندىرۋ  قاعيدالارىنا"  2020 جىلى تامىز ايىنىڭ 4 كۇنى  قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ  №286 بۇيرىعىمەن ەنگىزىلگەن جاڭا رەداكتسيالىق تۇزەتۋىندە «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ ءبىرىنشى تاراۋ ، ءۇشىنشى ءبولىم ، ەكىنشى تارماعىندا "تۋىستار – ۇلكەن اتاسى مەن ۇلكەن اجەسىنە دەيىن ورتاق اتا-بابالارى بار تۋىستىق قاتىناستاعى ادامدار» دەپ انىقتاما بەرىلگەن.

«حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ وسى تارماعى نەگىزىندە ءارتۇرلى سەبەپپەن وتباسى ءبولىنىپ-جارىلعان قانداستارىمىز الىس-جاقىن شەتەلدەردەن تۋىستارىن شاقىرىپ، مارە-سارە بولىپ جاتاتىن. بۇل زاڭنىڭ اتالمىش تارماعىنا بارلىق مەملەكەتتەر قۇرمەتپەن قاراپ، ساناساتىن. ءتىپتى زاڭى قاتال، اشىق اقپاراتى از ، ءبىر پارتيا، ءبىر يدەولوگياعا ەتەنە باعىناتىن قىتايدىڭ ءوزى دە وسى كوشى-قون شاقىرتۋىن مويىنداپ، ساناسىپ ءبىرجولاتا كوشىپ كەتەم دەۋشىلەرگە رۋحسات بەردى. پاندەميا اسقىنىپ ەكى ەل شەكاراسى تولىق جابىلعان كەزدە دە، قانداستارىمىز كوشى-قون شاقىرتۋىن العان سوڭ، ول جاقتاعى تۇراقتى تىركەۋىن ءوشىرىپ، جىلجيتىن-جىلجىمايتىن مۇلكىن ساتىپ، ءۇشىنشى ەل ارقىلى ەلىمىزگە كەلىپ جاتتى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك،  ەلىمىزگە كەلىپ ازاماتتىق العان قانداستاردىڭ تەڭ جارىمنان استامى – قىتايدان كەلگەن قانداستار. قىتاي، يرانداعى قانداستاردى ءۇش جىلعا جۋىق زارلاتقان، اتىشۋلى ەكى انىقتاما ماسەلەسى ۇمىت بولدى. باسقا دا كوشكە قاتىستى قولدان جاسالعان ءتۇرلى كەدەرگىلەر الىنىپ تاستالدى. كوش باعىتىنىڭ سولتۇستىك جانە باتىس وبلىستارعا بۇرىلعانىن قانداستارىمىز ۇلكەن ستراتەگيالىق مەملەكەتتىك ساياسات رەتىندە باعالاپ، قولدادى.

بىراق بۇل قۋانىشىمىز  ۇزاققا بارمادى. بيىل جازدان باستاپ زاڭنىڭ بۇلىڭعىر، ەكىۇشتى، تۇسىنىكسىز جەرلەرىن ۇستانعان ورتا بۋىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ءبىر اتا، ءبىر اجەدەن تارايتىن تۋىستاردىڭ ىشىنە ولاردىڭ كۇيەۋ بالالارى مەن كەلىندەرىن قوسپايتىن ءپاتۋانى شىعارىپتى. ارينە "ورتاق اتا-اجەسى بار بار تۋىستىق قاتىناستار"  دەگەندە كەلىن مەن كۇيەۋ بالالاردى قوس نەمەسە قوسپا دەگەن ۇعىم ايقىن ايتىلىپ تۇرعان جوق، بىراق كوزگە كورىنبەيتىن ءبىر كۇشتەر ءبىزدىڭ جالتاقتاپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەيتىن شەنەۋنىكتەرگە ىقپال ەتىپ، باعىتىنان اداستىرىپ جاتقان سياقتى.

ولار «ورتاق اتا-اجەدەن تارامايتىن كۇيەۋ بالا مەن كەلىندى شاقىرتۋ تىزىمىنە قوسۋعا بولمايدى. بۇل زاڭعا تومپاق كەلەدى. قايدا بارساڭ، سوندا بار، قۇدىرەتىڭ جەتسە، پارلامەنتكە بارىپ، زاڭنىڭ وسى تارماعىن وزگەرتىپ كەل» دەيتىن كورىنەدى. ال بىرنەشە جىلدان بەرى اينالىستا بولعان كوشى-قون شاقىرتۋلارىنا قازىرگىلەر جاۋاپ بەرمەيدى-مىس. ەكى قولىن ىسقىلاپ، كارىنە ءمىنىپ العان ورتانقول شەنەۋنىكتەر زاڭعا عانا سۇيەنەمىز دەپ شىرەنەدى. ءبىر قاراعاندا ولاردىكى دە ءجون شىعار، بىراق زاڭ ادام قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋى، ادام ءومىرىنىڭ جاقسارۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋ كەرەك ەمەس پە؟ ازاماتتار زاڭعا باعىنۋى، زاڭدى سىيلاۋى كەرەك، الايدا سالىق تولەۋشىلەر ۇلەسىنەن ەڭبەكاقى الىپ وتىرعان زاڭگەرلەر جاساعان زاڭنىڭ كومەسكى، بۇلىڭعىر، سولقىلداپ ارى-بەرى، جوعارى-تومەن بۇرىلىپ كەتەتىن تۇستارى ءۇشىن ازاماتتاردىڭ قۇقىعى تاپتالىپ، وتباسىنىڭ بەرەكەسى قاشۋى ءتيىس پە؟ ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىندا "ەلىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن بايلىعى – ادام" دەپ جازىلعان . ءتورتىنشى قاڭتاردان كەيىنگى كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستە "قازاقستاننىڭ بار بايلىعىنىڭ يەسى – مەملەكەت ەمەس، حالىق" دەپ تۇزەتىلدى. مىنە بۇل ادام حاقى مەن ار-نامىسى بارىنەن جوعارى تۇرادى دەگەن ءسوز.

قىتايداعى جاعدايعا قايتا اينالىپ كەلسەك، ول جاقتا، اسىرەسە، شىڭجاڭدا كەز-كەلگەن ازاماتتىڭ قولىندا شەتەلگە شىعاتىن تولقۇجاتى بولمايدى. شەتەلگە شىعۋ ءۇشىن وزگە ەلدەن بيزنەس، تۋىستىق، كوشى-قون شاقىرتۋى كەرەك سودان كەيىن بارىپ تولقۇجات جاساۋعا ءوتىنىش بەرە الادى، ونىڭ وزىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان جانە باسقا مەكەمەلەردەن قۇرىلعان ارناۋلى كوميسسيا قاراپ، كىمگە تولقۇجات جاساۋعا بولاتىن - بولمايتىنىن انىقتايدى. بۇرىن شەتەلگە شىعۋ ءۇشىن تولقۇجات جاساتقانداردىڭ تولقۇجاتىن جەرگىلىكتى ۋچاسكەلىك پوليتسيا مەن تۇرعىندار مەكەمەسى بىرىڭعاي جيناپ العان. ءار ەلدىڭ زاڭى باسقا، ءيتى قارا قاسقا دەگەنىمىز وسى .

مىسالى، مەن اتا- اجەمنەن تاراعان ءبىر وتباسىعا وتباسىن بىرىكتىرۋ شاقىرتۋىن جىبەرسەم ول تىزىمگە جەزدەم مەن كۇيەۋ بالامدى، جەڭگەم مەن كەلىندەرىمدى قوسا المايمىن، ونى ولارعا ءتۇسىندىرىپ بەرە دە  المايمىن. وسىلايشا «جاڭا قازاقستاندا بۇتىندەلەمىز» دەگەن ءبىر وتباسى قايتادان ءبولىنىپ- جارىلعان بىرنەشە  وتباسىعا اينالادى.  ولاردى قايتادان شاقىرامىز دەپ جۇرگەندە قانشاما ۋاقىت، قانشاما قارجى سارپ بولىپ،  قانشاما ادامنىڭ جۇيكەسى جۇقارادى.

"جانى اشىماستىڭ قاسىندا باسىڭ اۋىرماسىن" دەگەندەي قاعازعا ارقاندالعان شەنەۋنىكتەر قاتارى سيرەمەي تۇرعاندا قازاق كوشىنىڭ باعى جانىپ، ايى وڭىنان تۋماس. ءالاۋلايلىمى بىتسە، ءحالاۋلايلىمى تاعى بارلار ادام تاعدىرىن، ۇلت مۇراتىن ويىنشىققا اينالدىرادى .

قازىر قىتايدان كەلگەن قازاقتاردىڭ بۇرىنعى ۋايىمى مەن ماشاقاتى از بولعانداي، كوشى-قون شاقىرتۋىنىڭ اۋرەسىنە تۇسسە، يراننان كەلگەن قانداستار «قانداس ەكەنىن» دالەلدەي الماي پۇشايمان بولۋدا. قازاق سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىنىڭ ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتى سادجيدا دەگەن قىزىمىز ورتا مەكتەپ ءتامامدادى دەگەن ديپلومىن نوتاريۋستان وتكىزىپ، راستاتا الماي  ءدارىسىن توقتاتىپ، قايتادان يرانعا بارۋعا ءماجبۇر بولدى. ەمەن ەسىكتىڭ ار جاعىندا تاس ءمۇسىن بولىپ وتىرعان كىسىلەر ءبىر-بىرىنە سىلتەيدى. ورتاسىندا قينالىپ، زار يلەگەن ادام تاعدىرى. ارينە، ءار نارسەنىڭ وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرى بولادى، بىراق ءبىردىڭ زيانى مىڭعا تيمەۋى كەرەك قوي. ءبارىن بيلىكتىڭ جوعارى ەشەلونىنا سىلتەي بەرمەي، ءار شەنەۋنىك ءوز جاۋاپەرشىلىگىن سەزىنىپ، وبال مەن ساۋاپتى ويلاعانى ءجون ەدى. قاپتاعان دەلدالدار مەن اتاققۇمار پوپۋليستەر دە ءوز مۇددەلەرى ءۇشىن وتقا ماي قۇيىپ، ورتا بۋىن شەنەۋنىكتەر مەن قانداستاردىڭ اراسىن الىستاتىپ بارا جاتقانداي... كادىمگى اباي اتامىز ايتقان "بايدا مەيىر ، كەدەيدە پەيىل جوق" دەگەننىڭ كەرىن قۇشپاساق بولدى. جازۋشى اسقار سۇلەيمەنوۆ كۇيىنىپ كەتكەندە "قازاققا ەس كىرگەندە ، اباي دا ەسكىرەدى" دەگەن ەكەن. پەيىلىمىز كەڭىپ، مەيىرىمىز توگىلىپ تۇراتىن كۇنگە جەتەيىك.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz