2023 جىلدىڭ ءبىرىنشى قىركۇيەگىندە پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ ءوزىنىڭ كەزەكتى «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىن جاريالادى.

ادەتتەگىدەي اتالمىش جولداۋدا دا ەلىمىزدە الداعى ۋاقىتتا ەكونوميكادا، الەۋمەتتىك، قوعامدىق-ساياسي قاتىناستاردا اتقارىلاتىن جۇمىستار ايتىلدى. جولداۋدى تولىق وقىپ شىعىپ، ديسسەرتاتسيالىق تاقىرىبىم ءحىح – حح ع. باس كەزىندەگى قازاقتاردىڭ سۋدى پايدالانۋ داستۇرىنە قاتىستى بولعاندىقتان قازىرگى تاڭداعى سۋ شارۋاشىلىعى ماسەلەسىمەن جەتكىلىكتى دەڭگەيدە تانىسپىن. سوندىقتان، پرەزيدەنتتىڭ جولداۋدا كوتەرگەن «سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترىلىگىن قۇرۋ» تۋرالى باستاماسى دۇرىس شەشىم جانە كەزەك كۇتتىرمەيتىن وزەكتى ماسەلە دەپ ويلايمىن. جولداۋدا قابىلدانعان سۋ شارۋاشىلىعىنا جەكە مينيسترلىك قۇرۋ تۋرالى شەشىمنىڭ وزەكتى ءارى دۇرىس قابىلدانعاندىعىن بىرنەشە مىسالدارمەن كورسەتۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، ەلىمىزدەگى سىرداريا، ىلە، ەرتىس، جايىق ت.ب. ءىرى وزەندەردىڭ بارلىعىنىڭ دەرلىك  كورشى ەلدەردەن باستاۋ الادى. ال حالىقارالىق كەلىسىمدەر بويىنشا ترانسشەكارالىق وزەندەردى بىرلەسە پايدالانۋ قاجەتتىگى بەكىتىلگەنىمەن، ءىس جۇزىندە وزەننىڭ باستاۋىندا تۇرعان ەل مۇمكىندىگىنشە سۋدى ءوز مۇددەسىنە پايدالانۋعا تىرىسادى. بۇندايدا قازاقتىڭ «ساعاداعى سۋ ىشەدى، اياقتاعى ۋ ىشەدى» دەگەن ماقالى ەسكە تۇسەدى.

ەكىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ تاريحىندا سۋ شارۋاشىلىعى جەكە مينيسترلىك رەتىندە جۇمىس اتقارعان. اتاپ ايتقاندا، كەڭەس وداعى كەزىندە العاشىندا «سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى» كەيىننەن «مەليوراتسيا جانە سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى» اتاۋىمەن ارنايى سۋ شارۋاشىلىعىنا قاتىستى مينيسترلىك بولعان. اتالمىش مەليوراتسيا جانە سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىن 1981-1990 جىلدار ارالىعىندا ناريمان قىپشاقبايۇلى قىپشاقباەۆ باسقارعان. بۇگىندە سۋ شارۋاشىلىعىنىڭ ارداگەرى ناريمان قىپشاقبايۇلىنىڭ ۇزاق جىلعى تاجىريبەمەن كەلگەن كەڭەستەرى جاڭادان قۇرىلاتىن مينيسترلىكتىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەۋىنە مۇرىندىق بولادى دەپ سەنەمىن.

ۇشىنشىدەن، سۋ شارۋاشىلىعىنا جەكە مينيسترلىك قۇرعان ورتا ازيا كولەمىندەگى مەملەكەتتەر بارشىلىق. مىسالى، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىندا سۋ قوجالىعى مينيسترلىگى، تاجىكستان رەسپۋبليكاسىندا ەنەرگەتيكا جانە سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترىلىگى بار. ەلىمىزدە قۇرىلاتىن سۋ شارۋاشىلىعىنا قاتىستى مينيسترلىك اتالمىش ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىمەن تەڭ دارەجەدە جۇمىس اتقاراتىن بولادى.

تورتىنشىدەن، بيىلعى جاز جامبىل وبلىسى شارۋالارى ءۇشىن قيىن بولىپ، ەگىنگە سۋ جەتىسپەۋشىلىگى ماسەلەسى تۋىندادى. الەمدىك جاھاندىق جىلىنۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ، شىڭ باسىنداعى مۇزدىقتار ەرىپ جاتىر. جالپى بولاشاقتا سۋ جەتىسپەۋشىلىگى سەزىلىپ، وتە وزەكتى ماسەلەگە اينالادى. سوندىقتان ءاربىر تامشى سۋدى ۇنەمدەپ پايدالانۋ قاجەت. وسى ورايدا، سوڭعى 2-3 جىل كولەمىندە عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىمنىڭ تەرريتوريالىق اۋماعىنا كىرەتىن قازسۋشار مەكەمەسىنىڭ تۇركىستان وبلىسىنىڭ ماقتارال، جەتىساي، سارىاعاش، كەلەس، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جاڭاقورعان، شيەلى، سىرداريا، جالاعاش اۋداندارى بويىنشا فيليالدارىندا بولىپ، اتالمىش اۋداندار بويىنشا قازىرگى تاڭداعى سۋ شارۋاشىلىعىنا قاتىستى ماسەلەلەرىمەن ءبىرشاما تانىستىم. بۇل وڭىرلەردە كانالداردىڭ كەيبىرى ءالى كۇنگە دەيىن بايىرعى كۇيىندە حالىققا سۋ جەتكىزۋدە. اتالمىش كانالداردى بەتونداپ ءاربىر سۋدىڭ ىسىراپسىز شارۋالارعا جەتۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. الدا قۇرىلاتىن مينيسترلىك وسى باعىتتا جۇمىس اتقارۋى ءتيىس. قورىتا كەلە، پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلاتىن سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترىلىگى ەلىمىزدەگى سۋ ماسەلەسىن رەتكە كەلتىرىپ، شارۋالاردىڭ ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋىنا بار مۇمكىندىكتى قالىپاستىراتىندىعىنا سەنەمىن.

دوسىمبەتوۆ نۇرلىبەك ايداربەكۇلى،

ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz